Olmoshlarning tuzilishiga ko`ra turlari - Tilshunoslik - Dars ishlanmalar

Olmoshlarning tuzilishiga ko`ra turlari

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3609 KB

Ko'chirib olish

Darsning mavzusi: Olmoshlarning tuzilishiga ko`ra turlari. Darsning maqsadi: a) Ta`limiy maqsad: O`quvchilarning olmosh so`z turkumi hususidagi bilimlarini mustahkamlash, ularga olmoshning tuzilishiga ko`ra turlari haqida ma`lumot berish. b) Tarbiyaviy maqsad: o`quvchilarni mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish, o`z fikrlarini bayon qilish, malakalarini hosil qilish, daftarga ozoda, xatosiz qilib yozishni tushuntirish. Sinfdagi o`quvchilarni bir-birlari bilan ahil-inoq do`st bo`lishlarini tushuntirib borish. v) Korreksion maqsad: Nutqdagi nuqsonlarni bartaraf etish. Dars turi: Yangi tushuncha bilimlarni shakllantirish. Dars metodi: Noan`anaviy. Darsning jihozi: Darslik, rasmlar, qoidalar yozilgan ko`rgazmalar, so`zlar yozilgan tablichkalar, tarqatma materiallar. Darsning borishi: Tashkiliy qism: O`quvchilarni darsga jalb qilish, sinf yo`qlamasi, nutq mashqlarini bajarish. - Bugun nechanchi sana? - Hozir qanday dars? - Ona tili darsida nimalarni o`rganamiz? - O`quv yilida nechta chorak bor? - Nechanchi chorak tugayapti? - Bugun havo qanday? - Hozir qaysi fasl? - Kuz fasliga qaysi oylar kiradi? Uyga topshiriqni tekshirish: Olmosh o`rnida qo`llaniladigan so`zlar. O`quvchilardan mavzu haqidagi tushunchalar so`rab chiqiladi va har bir o`quvchining uyga vazifasi 78-mashq tekshirib chiqiladi. Uyga topshiriqni mustahkamlash: 1. Eski o`zbek tilida kamtarlik ifodasi sifatida men o`rnida qaysi so`z va birikmalar bor? Adabiyot darsligidan olmosh o`rnida qo`llaniladigan so`zlarga 2 guruhga bo`lib 2 tadan gap toptirish.

O`tilgan mavzularni mustahkamlash: Dars Erkin Vahidovning “Ona tilim o`lmaydi” she`rini ifodali o`qish bilan boshlanadi. She`rni o`qituvchi aytib bergach o`quvchilarga savol tashlaydi. Bu she`rdan o`quvchilar olmoshning ma`no jihatdan turlarini topib izohlaydilar. Bunda “Tushunchalar tahlili” metodidan foydalaniladi. Tushunchalar Mazmuni Ko`rsatish olmoshlari Kishilik olmoshlari O`zlik olmoshlari So`roq olmoshlari Belgilash olmoshlari Bo`lishsizlik olmoshlari Gumon olmoshlari Olmoshlar o`rnida qo`llaniladigan so`zlar So`ng o`quvchilarni ikki guruhga bo`linib olmoshlarning ma`no turlari yuzasidan olingan bilimlarni esga tushirib olish maqsadida “zanjir” o`yini o`tkaziladi. Bu shartga ko`ra 2 guruhga tablichkaga yozilgan savollar beriladi. Ushbu savollarga o`quvchilar zanjirga o`xshab ketma-ketlikda javob berishadi. So`ng berilgan savollarga to`g`ri javob bergan guruh g`olib deb topiladi. Masalan: 1. Kishilik olmoshlari deb nimaga aytiladi? 2. Kishilik olmoshlariga qaysi so`zlar kiradi? 3. Ko`rsatish olmoshi deb nimaga aytiladi? 4. Ko`rsatish olmoshlariga qaysi so`zlar kiradi? So`ng ikkinchi shart o`yini o`quvchilarga topshiriladi. Yani “Qarmoq” o`yini. Bunda o`quvchilar tomonidan yasalgan akvarium ichiga bir necha olmoshning ma`no jihatdan turlariga yozilgan so`zlar tablichkalari aralashtirib solib qo`yiladi. Ikki guruh a`zolari ketma-ketlikda tartib bilan ushbu tablichkalarni qarmoq yordamida ilib olishadi. So`ng har biriga bittadan o`zlari mustaqil gaplar tuzib berish topshiriladi. So`ng o`quvchilar ushbu shartga ko`ra gaplar tuzadilar. Tuzgan gaplari tekshirilib to`g`ri va ko`p gap tuzgan guruh o`quvchilari g`olib deb topiladi. So’ng hamma o’quvchilar rag’batlantirilib, joylariga o’tirish buyuriladi. So’ng doskaga yangi mavzu olmoshlarning tuzilishiga ko’ra turlari deb yozib qo’yiladi. Men, biz, o’sha, kim? nima? hamma, kimdir, allakim, unda-bunda, u-bu, sen-men, shu-shu, qancha-qancha, uncha-muncha, siz, bu, ana, shu, har bir, hech bir, biz-siz, har qaysi, o’sha-o’sha, ular, har nima, nech-necha, har kim.

Yangi mavzuning bayoni: O’quvchilar diqqati doskaga qaratilib, ularga yakka qo’shaloq juft va takror olmoshlarni alohida ajratib dafatarga yozish topshirig’i beriladi. Doskaga avval yakka holda kelgan olmioshlar yoziladi: men, sen, biz, kimdir, allaqanday…. Nima uchun bu so’zlarni yakka kelgan olmoshlarga yozdingiz degan savoliga o’quvchilar quyidagicha javob beradilar. Chunki bu olmoshlar bir asosdan iborat. O’qituvchi: demak faqat bir asosdan iborat bo’lgan olmoshlar sodda olmoshlar hisoblanadi. So’ng doskaga o’quvchini chiqarib, qo’shaloq holda kelgan olmoshlar yoziladi. Har bir, hech qanday, har narsa….. O’qituvchi: nima uchun bu so’zlarni qo’shloq holda kelgan olmoshlar qatoriga yozdingiz? O’quvchi: - chunki bu olmoshlar ikki asosdan iborat. O’qituvchi: - barakalla. Demak, faqat ikki asosdan iborat bo’lgan olmoshlar qo’shma olmoshlar deyilar ekan. Keyin doskaga boshqa o’quvchi chiqadi va juft olmoshlarni topib yoziladi: u-bu, sen- men, biz-siz….. O’qituvchi: - nima uchun bu so’zlarni juft olmoshlar qatoriga kiritdingiz? O’quvchilar: - bu so’zlar mazmunan bir-biriga yaqin deb o’qituvchi bilan birgalikda gapiradilar. O’qituvchi: - demak, bir-biriga mazmunan yaqin bo’lgan olmoshlarning birikuvidan hosil bo’lgan olmoshlar juft olmoshlar sanaladi. Doskaga yana boshqa o’quvchi chiqib takroriy olmoshlarni topib yozishi buyuriladi: shu- shu, o’sha-o’sha, qancha-qancha…. O’qituvchi: - nima uchun bu olmosh so’zlarni takror holda kelgan olmoshlar qatoriga yozdingiz. O’quvchi: - chunki bu olmosh so’zlar aynan takrorlanib kelgan. Demak, bir olmoshning aynan tovush o’zgarishi bilan takrorolanishidan hosil bo’lgn olmoshlar takroriy olmoshlar hisoblanadi. Yangi mavzuni mustahkamlash bosqichida “Bumerang” metodidan fodalaniladi. Bunda o’quvchilarga matnlar tarqatiladi, ular avval matnni ifodali o’qib so’ng olmoshlarning tuzilishiga ko’ra turlarini aniqlaydilar.

Avvalo, hamma yaxshi narsalarni barchga tila. Keyingina o’shalarning qatorida o’zingga so’ra. Boisi Yaratgan hamma bandalarini birday sevadi, sen avval o’zgalar uchun yordam berishni bilgin, sen uchun esa uning o’zi qayg’uradi. T.Sodiqova So’ngra “Kim zukko” ta’limiy o’yini o’tkaziladi. Ikki guruxga bo’linadi, o’yin topshiriqlari tushuntiriladi. Topshiriq shartiga ko’ra 1- gurux soda va qo’sh olmoshlarga. 2- gurux juft va takroriy olmoshlarga doir gap tuzishlari kerak bo’ladi. Topshitiqni to’g’ri bajargan o’quvchilar yutgan hisoblanadilar. Darslik bilan ishlash. 82-mashq. O’quvchilarning olmoshlarni tuzilishiga ko’ra turini, farqlash ko’nikmasini rivojlantirishga mo’ljallangan bo’lib, bu mashqni bajarishda quyida berilgan jadvalni to’ldirish topshiriladi. Sodda olmoshlar Qo’shma olmoshlar Juft olmoshlar Takroriy olmoshlar Olmoshlar: men, sen, mana bu, o’sh-o’sha, u-bu, biz-siz, hech kim, har bir, hech nima, kim, qanday, allakim, sen-men, kimdir, shu-shu, ana shu, allaqaysi, nega, qandaydir O’quvchilar so’zlarni kartochkaga yozib jadvalga yopishtiradilar. So’ng ular bajargan ishlarini slayd orqali tekshirib oladilar. Yangi mavzuni mustahkamlash. Bunda “aqliy hujm” metodidan foydalaniladi. 1. Sodda olmoshlar deb nimaga aytiladi? 2. Qo’shma olmoshlarga misollar ayting. 3. Juft va takroriy olmoshlari qanday yoziladi? Dars so’ngida o’quvchilar yakka va guruh holida baholanadi va rag’batlantiriladi. Uyga vazifa: 83- mashq. Matnning ko’chiring, olmoshlarni aniqlang, tuzilishiga ko’ra turlarini belgilang.

Ona tili fanidan bir soatlik ochiq dars ishlanmasi. MAVZU: OLMOSHLARNING TUZILISHIGA KO’RA TURLARI. O ’qituvchi: Qodirova Sh. T. Toshkent – 17.02. 2014 yil

O'xshashlar

Qo'shma gap va uning turlari

Ko`chirmа gаpli qo`shmа gаplаrdа tinish bеlgilаrining qo`llаnishi.

Qo’shma so’zlarning yasalishi va imlosi

Sifat

Bo'g'in