“Mehnat baxt keltirar” (fe’l-kesim, ularda yordamchi fe’llarning qo‘llanishi) - Tilshunoslik - Dars ishlanmalar

“Mehnat baxt keltirar” (fe’l-kesim, ularda yordamchi fe’llarning qo‘llanishi)

Yuklangan vaqt:

18.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3870.06640625 KB

Ko'chirib olish

9-sinfO‘zbek tili “ MEHNAT BAXT KELTIRAR” (Fe’l-kesim, ularda yordamchi fe’llarning qo‘llanishi)

1-DAR S

1- topshiriq. Suhbat matnini to‘ldiring. – Mehnat inson uchun nima beradi? – ... ... ... . – Mehnatsiz hayotni qanday tasavvur qilasiz? – ... ... ... . – Nima uchun mehnat baxt keltirar deymiz? – ... ... ... . – Mehnatning tagi rohat deganda nimani tushunasiz? – ... ... ... .

2-topshiriq. Matnni o‘qing. Matn yuzasidan topshiriqlarni bajaring. Mehnat – mehnatning tagi rohat Mehnat inson hayotini bezaydigan, unga baxt-saodat keltiruvchi, boylik, farovonlik baxsh etuvchi yagona omildir. Qadim-qadimdan mehnat inson hayotining mazmuniga aylangan. Insonlarning obro‘- e’tiborli bo‘lishi halol mehnat orqasidandir. Halol mehnat insonga zavq-shavq, rohat baxsh etadi, insonni ulug‘laydi. Shuning uchun ham „Mehnat – mehnatning tagi rohat“ deyiladi. Bu naqlga amal qilgan ota-bobolarimiz farzandlarini yoshlik chog‘idan mehnatsevarlikka o‘rgatganlar.

Lug‘at qadim-qadimdan – испoкон веков halol mehnat orqasidan – за счёт честного труда ulug‘laydi – возвеличивает

Matn yuzasidan topshiriqlar: 1. Matndan tayanch so‘zlarni toping, ular ishtirokida gaplar tuzing. 2. Halol mehnat deganda nimalarni tushunasiz. 3. Matn mazmunini so‘zlab bering.

Qoidani yod oling! Fe’lning turli shakllari orqali ifodalangan kesim fe’l-kesim sanaladi. Fe’l-kesimlar quyidagi ko‘rinishlarga ega: a) sof fe’l-kesimlar: Men maktabga boraman; b) ravishdosh bilan ifodalangan kesim: Motor gurullab, mashina oldinga intildi; d) sifatdosh bilan ifodalangan kesim: Botir xatni kecha yuborgan.

1-mashq. Gaplarni yozing. Fe’l-kesimlarni topib, qaysi so‘z turkumi bilan ifodalanganligini tushuntiring. 1. O‘qituvchining savoliga o‘quvchi o‘ylab, to‘g‘ri javob berdi. 2. Biz erta bilan ota-onamizga salom berib, so‘ng nonushtaga o‘tiramiz. 3. 9- „A“ sinf o‘quvchilari jamoat ishlarini yaxshi bajarishadi. 4. Bugun bizning maktabimizga juda ko‘p mehmonlar kelishgan. 5. Bobom o‘zi yaratgan bog‘lari bilan faxrlanadi. 6. Mingbuloqning o‘zi yaxshi, suvi serob, lekin u qarovsiz.

2-mashq. Matnni o‘qing. Nuqtalar o‘rniga mos so‘zlarni qo‘yib, gaplarni ko‘chiring, ega va kesimning tagiga chizing. Mehnat insonni ulug‘laydi Mehnat insonni kamolotga ... . Inson mehnat tufayli ... . Demak , mehnatsiz hayotni ... qiyin. Kishining hurmati, obro‘si uning ... bo‘lgan munosabati bilan ... . Mehnatsevarlik kishining eng yaxshi fazilatlaridan biri ... . Kishi o‘zining butun orzu-umidlariga faqat tinimsiz mehnati bilan ... , halol mehnati bilangina ... . Hozirgi baxtiyor, go‘zal hayotimiz ham ota-bobolarimizning ... mehnatlarining ... . Foydalanish uchun so‘z va so‘z birikmalari: tasavvur qilish, mevasidir, erishadi, mehnatga, hisoblanadi, o‘sadi, ulug‘lanadi, belgilanadi, qadrlanadi, ulkan.

3-mashq. Qavs ichidagi fe’llardan mosini qo‘yib, gaplarni yozing. 1. O‘zbekiston Respublikasining Andijon viloyatida O‘rta Osiyoda yagona avtomobil zavodi (qurildi, ish boshladi). 2. Bu zavodda turli rusumdagi avtomobillar (ishlab chiqarilmoqda, ishlatilmoqda). 3. Bu avtomobillardan O‘zbekiston aholisi keng (qo‘llamoqda, foydalanmoqda). 4. Aholining turmush tarzi yaxshilanganidan dalolat (etiladi, beradi).

Uyga vazifa: „Mehnat baxt keltirar“ mavzusida matn tuzing.

E’TIBORINGI Z UCHUN RAHMAT!

2-DAR S

3-topshiriq. Javoblar mazmunidan kelib chiqib savollar tuzing. – ... ... ... ? – Mehnat mahsuli va ularning bunyodkorlari bo‘lgan mehnatkashlarni qadrlashimiz kerak. – ... ... ... ? – Ona yerdan unayotgan noz-ne’matlar kishilar mehnatining Samarasidir. – ... ... ... ? – Hayotda qoqilmay degan odam biror kasbni yoki hunarni mukammal egallashi kerak. – ... ... ... ? – Insonni mehnat ulug‘laydi.

Qoidani yod oling! Kesim tuzilishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: sodda kesim, u bir so‘z bilan ifodalanadi. Masalan: Men keldim. Murakkab kesim, u quyidagicha tuziladi: 1. Ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmasidan iborat bo‘ladi. Masalan: Odamlar tarqala boshladi. 2. Sifatdosh va to‘liqsiz fe’ldan iborat bo‘ladi. Masalan: Mashg‘ulot haftada bir marta o‘tadigan bo‘ldi.

4-mashq. Nuqtalar o‘rniga fe’l-kesimlarni qo‘yib ko‘chiring, ular qaysi so‘z turkumi bilan ifodalanganligini ayting. 1. Bolalar katta archa yonida ... . 2. Keksa bog‘bon ko‘m-ko‘k ajriq ustida o‘tirib hordiq ... . 3. Mo‘tabar eshikni sekin yopib ... . 4. Atlas to‘qish Marg‘ilonda juda qadimdan rivojlangan, boshqa joylarga shu yerdan ... . 5. Atlasdan ayollar liboslari, ko‘rpa, ko‘rpachalar va boshqa buyumlar ... . 6. O‘zbekistonda ko‘mirni sanoat usulida qazib olish 1930-yillar oxirida ... . Foydalanish uchun so‘zlar: boshlangan, chiqib ketdi, to‘xtadilar, chiqardi, tarqalgan, tayyorlanadi.

4-topshiriq. Matnni o‘qing. Ajratilgan so‘z va so‘z birikmalari ishtirokida gaplar tuzing. Mehnat mahsuli va ularning bunyodkorlari bo‘lgan mehnatkashlarni qadrlashimiz darkor. Har birimiz yoshligimizdan anglamog‘imiz va ulg‘ayib bu mehnatga ongli ravishda o‘z hissamizni qo‘shmog‘imiz zarur. Daraxtning soya-salqinida yotgan inson, jaziramada mehnat qilib meva yetkazgan bog‘bonning qadrini bilmaydi. „ Mehnat baxt keltirar“ degan naql bejiz aytilmagan. Har kim o‘z mehnati bilan xalq olqishiga sazovor bo‘ladi. Inson o‘zining halol mehnati orqali baxtga erishadi.

5-mashq. Maqollarni yozing. Kesimlarning ifodalanishini tushuntiring. 1. Halol mehnat yaxshi odat, Berur senga saodat. 2. Betashvish bosh qayda, Mehnatsiz osh qayda. 3. Mehnatdan qo‘rqma, Minnatdan qo‘rq. 4. Daryo suvini bahor toshirar, Odam qadrini mehnat oshirar. 5. Yer boylikning onasi, Otasi – mehnat. 6. Mehnatdan kelsa boylik , Turmush bo‘lar chiroyli.

Uyga vazifa: 5-mashqdagi maqollarni yod oling va mazmunini izohlab bering.

E’tiboringiz uchun rahmat!

Foydalanilgan adabiyot Rafiyev A. Muxamedjanova G. O‘zbek tili: Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 9-sinfi uchun darslik /A. Rafiyev. — Qayta ishlangan 4- nashri. — T: „O‘qituvchi“ NMIU, 2019.– 128 b.

Ushbu taqdimot slaydi mahsulotidir. DIQQAT! Ushbu mahsulotni tijoriy maqsadda ko‘paytirish javobgarlikka sabab bo‘ladi!36

O'xshashlar

Kesimning ifodalanishi. Ot-kesim, ularda -dir shaklining qo‘llanishi

Yordamchi so’zlar

Kesim tobe gapli qo'shma gaplar.

Fe’l yasovchi qo’shimchalar 3-SINF ONA TILI

Ona tili fanidan IV chorak uchun nazorat ishi