Beda o’simligining zararkunandalari va ularning biologiyasi - Зоология - Презентации

Beda o’simligining zararkunandalari va ularning biologiyasi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

668.5 KB

Mavzu: Beda o’simligining zararkunandalari va ularning biologiyasi

Mavzuning dolzarbligi • Qishloq xo’jalik ekinlarini zararkunanda hasharotlardan to’g’ri himoya qilish, mahsulotni saqlab qolishni, ularning tarqalishi, zarar keltirish ma’yorini, bioekologiyasini, umumiy va qishloq xo’jalik entomologiyasini o’rgan ish . • Entomologiya – bu hasharotlarni o’rganishga bag’ishlangan (yunoncha – “entomon”, hasharot, “logos” – fan, ta’limot) nazariy fan bo’lib, u hasharotlarning tana tuzilishini, ichki organlari va ularda kechadigan fiziologik jarayonlar, hayot kechirish tarzi tashqi muhit bilan bog’liqligi hamda hasharotlar olamining tasnifini yoritib beradi. Qishloq xo’jalik entomologiyasi fanining asosiy vazifasi hosilni zararkunanda hasharotlardan saqlab qolishdan iborat bo’lib, u o’simliklarning zararkunandalarga chidamliligi navning xossalari, agrotexnika darajasi, almashlab ekishdagi o’rni, agrobiologik omillarni va kurash choralarini o’rganishdan iborat.

Mavzuning maqsadi Qishloq xo’jalik zararkunandalarga qarshi tashkiliy xo’jalik choralarini ko’rish, agrotexnik, mexanik, biologik, karantin tadbirlar asosida kurash olib borish va hududdagi ekologik muvozanatni saqlash zarur bo’lgan taqdirda atrof-muhitga kam ta’sir etuvchi, issiqqonli hayvonlar hamda odamga va foydali organizmlarga zarar yetkazmaydigan insektisadlarni qo’llash uyg’unlashtirish himoyasining asosi bo’lib qolmog’i kerak, iloji boricha ximikatlarni ishlatmasdan, agrotexnik qarshi kurash usullarini keng miqyosda qo’llash ayniqsa biomidni keng yo’lga qo’yish davr talabidir. Hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasida yaxshi tashkil qilingan o’simliklarni himoya qilish davlat xizmat tashkiloti mavjud. Bu tashkilot tarkibiga Davlat karantin inspeksiyasi, o’simliklarni himoya qilish boshqarmasi faoliyat ko’rsatmoqda. Respublika miqyosida o’simliklarni zararkunanda hasharotlar, kasalliklar va begona o’tlarga qarshi kurashda minglab mutaxasislar faoliyat ko’rsatib kelmoqdalar.

I. Entomologiya fanining rivojlanish tarixi, vazifasi va taraqqiyotining istiqbollari. Entomologiya yunoncha so’z bo’lib – entoma hasharotlar va logos – fan degani. Entomologiya bir necha bo’limga bo’linadi: Umumiy entomologiya – hasharotlarga xos xususiyatlarni, ularning tana tuzilishini organlar faoliyatini, hayot tarzini, shakli xilma-xilligini va tashqi muhit bilan aloqadorligini o’rganadi. Qishloq xo’jalik entomologiyasi asosan, qishloq xo’jalik o’simliklarini turli xil zararkunandalardan himoya qilishdan iborat, shu jumladan beda va uning zararkunandalariga qarshi kurash choralari ko’payishi to’g’risida ma’lumot berish hamda hosil effektivligini oshirish yo’llarini qidiradi, foydali hasharotlarni ko’paytirish chora-tadbirlarini ko’radi.

II. Hasharotlarning morfo- anatamik tuzilishi Hasharotlar umurtqasiz hayvonlarning bo’g’imoyoqlilar tipiga kiradi. Bu tipga hasharotlardan boshqa – o’rgimchaksimonlar, qisqichbaqasimonlar, mingoyoqlilar kiradi. Lekin hasharotlar ularga nisbatan murakkab tuzilgan bo’lib, ust ko’rinishi va hayot kechirishi xilma-xilligi, yer yuzida keng tarqalganligi hamda tabiatda tarqalgan o’rni va kishilar uchun ahamiyati jihatidan diqqatga sazovordir. Hasharotlar bog’imoyoqlilar tipiga kiruvchi boshqa gruppalardan tanasining bosh-ko’krak va qorincha qismlarga aniq ajralganligi hamda 1 juft mo’ylovi, 3-juft oyog’i va ko’pincha 1 yoki 2 juft qanoti borligi, 3 juft oyog’i borligi bilan farq qiladi.

III Bo’lim. Hasharotlar biologiyasi. Barcha tirik mavjudod kabi hasharotlar ham o’sadi va rivojlanadi, atrof muhitdan oziqlanib, yuqori mujassamlashgan mexanik, fizik va kimyoviy sistemani tashkil etadi. Ularning hayot sikli tuxumdan rivojlanib voyaga yetgan va yetuk yoshdagi organizmlar hosil bo’lishidan iborat. Organizmning tuxum ichida rivojlanishini embrional, tuxumdan chiqqandan keyin ricojlanishini postembrional rivojlanish deyiladi. Embrion qavatlari hosil bo’lishi bilanoq, entoderma ichiga qayrilib kirib bo’lajak lichinkaning oldingi va orqa igolini hosil qiladi. Ektodermaning ichiga qayrillib kira boshlagan joylari og’iz va anal teshigiga aylanadi. Keyinchalik embrion segmentlariga bo’linadi va oradan biroz vaqt o’tishi bilan oyoqlar, mo’ylovlar va og’iz apparatlarihosil bo’la boshlaydi. Embrion 20 ta ba’zan 19 ta bo’g’inga bo’linib, ulardan 6 tasi bir-biriga qo’shilib, 3tasi ko’krak va 11 ta qorin qismini hosil qiladi.

IV Bo’lim. Hasharotlar ekologiyasi . Ekologiya fani yunoncha bo’lib, kinos yoki ktos yashash joyi yoki muhit va logos degan ma’noni anglatadi. Bu fan tirik organizm bilan atrof muhit o’rtasida bo’ladigan o’zaro munosabatlarni o’rganadi. Har bir tur va individ o’z ekologiyasiga ega. Organizm dastavval uch: muhit-havo, suv va tuproq ta’sirida hayot kechiradi. Ekologik omillar asosan 4 ta qismga bo’lish mumkin: 1. Abiotik; 2. Gidroedafik; 3. Biotik; 4. Fitrofegen omillar. Abiotik ya’ni anorganik omillar organizmga iqlim sharoitining relief, atmosfera tarkibi va shularga o’xshash omillarning ta’siri. Gidroedafik suv-tuproq omillari suv va tuproqning organizmga muhim yashash muhiti sifatida ta’siri. Biotik ya’ni organik omillar: organizmga tirik tabiatning ta’siri, oziqlanish asosida organizmlararo munosabati va boshqalar. Antropogen omillar. Tabiatga va organizmlarga odan faoliyatining ta’siri quuruq yerlaeni o’zlashtirish, irrigatsiya sistemalarini qurish zazrarkunandalarga qarshi kurash entomofaollarni ko’paytish, tarqatish va boshqalardir.

V Bo’lim. Hasharotlarning sistematik gruppalari . Hasharotlarning hozirgi mavjud klassifikatsiyasi ancha to’liq va yaxshi ishlab chiqilgan. Hasharotlar to’liq o’zgarishli Holometabola va to’liqsiz – Hemimetabola o’zgarishli hasharotlar gruppalari bo’linadi. Qanotsiz hasharotlarning bir qismi (poduramer, qildumlilar va boshqalar) boshlabg’ich qanotsizlar. Aptegurota – tuban hasharotlar deb hisoblanadi. Ular mustaqil kenja sinf deb qaraladi. Ikkinchi qism qanotsizlar (bitlar, parxo’rlar), aslida qanotli bo’lib, so’ngra hayot kechirish obrazlariga ko’ra qanotlari reduksiyalanib ketgan, shunga ko’ra – Pterygota – qatoriga kiritiladi.

VI Bo’lim. Beda zararkunandalari va ularga qarshi kurash choralari. Markaziy Osiyoda bedaga o’simlik bitlarining to’rtta turi zarar yetkazadi, ular jumlasiga Acyrthosiphon onobrihis nomli (ko’pincha sinonimi Aphispisi ktb deb atalgan) no’xat biti, Aphis Medicaginis kach – akatsiya biti, Theriophis annidis ketnb – xaldor, bit va Thrifidaphis taseplipass – ildiz biti kiradi. Bulardan tashqari bedaga Apis incertamers deb ataladigan bitlar ko’plab tushishi ham aniqlangan. Bitlar so’rishi natijasida beda o’simligi juda noziklashib, xashak va urug’ hosil qilmaydi, bit tushgan beda gullash davriga kelib, sog’lom bedaga nisbatan 3-15% gacha bit ko’p tushganda esa 31% gacha o’sishdan orqada qoladi. Xoldor bitning zarari xashaki bedada 21-57% gacha, urug’lik bedada 25-77% gacha yetadi.

Xulosa Qishloq xo’jalik hosildorligini pasaytiradigan omillardan biri zararkunanda hasharotlardir. Shuning uchun o’simliklarni ulardan himoya qilish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bu masalaning muhimligini Ozbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000 yil 31-avgustdagi II chaqiriq III sessiyasida “qishloq xo’jalik ekinlarini zararkunanda kasallik va begona o’tlardan himoya qilish” to’g’risida qabul qilingan qonun ham tasdiqlaydi. Qishloq xo’jalik ekinlarini zararkunanda hasharotlardan to’g’ri himoya qilish, hosildorlikni oshirish, mahsulotni saqlab qolishni, ularning tarqalishi, zarar keltirish me’yorini, bioekologiyasini umumiy va qishloq xo’jalik entomologiyasi, hamda umurtqasiz hayvonlar zoologiyasi o’rganadi. Yer yuzidagi barcha tirik mavjudodlarning ichida hasharotlar turi va soni jihatidan eng ko’p tarqalgan bo’lib, ular tuproqda, suvda, o’simliklarda va hatto hasharotlarning o’zida ham rivojlanadi va hayot faoliyatini davom ettiradi. Hasharotlar juda ham kichik organizm bo’lishi bilan bir qatorda juda tez va ko’p sonli bo’lib, ko’payish xususiyatiga ega. Hasharotlar odam va hayvon mahsulotlariga zarar keltiradi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!!!

Похожие

Zaharsiz ilonlarning biologiyasi va ahamiyati

Hasharotlarni biologiyasi, ekologiyasi va sistematikasi

O’rgimchaksimonlar sinfi vakillarining biologiyasi va ahamiyati

Tuban qisqichbaqasimonlar (Eutomastraca) ning sistematikasi, biologiyasi va ekologiyasi

Ilonlar (Ophidia) kenja turkumi vakillari biologiyasi tarqalishi