Ишлаб чиқаришда заҳарли нурланишлар, уларнинг хусусиятлари ва инсон организмига таъсири - БЖД - Презентации

Ишлаб чиқаришда заҳарли нурланишлар, уларнинг хусусиятлари ва инсон организмига таъсири

Загружено в:

09.03.2023

Скачано:

0

Размер:

4437.5 KB

ИШЛАБ ЧИҚАРИШДА ЗАҲАРЛИИШЛАБ ЧИҚАРИШДА ЗАҲАРЛИ НУРЛАНИШЛАР, УЛАРНИНГ НУРЛАНИШЛАР, УЛАРНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИНСОН ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИНСОН ОРГАНИЗМИГА ТАЪСИРИОРГАНИЗМИГА ТАЪСИРИ

Режа:Режа: 1.Ишлаб чиқаришда ультрабинафша ва инфрақизил 1.Ишлаб чиқаришда ультрабинафша ва инфрақизил нурланишлар, уларнинг зарарли таъсири, физик нурланишлар, уларнинг зарарли таъсири, физик катталиклари, уларни синфлаш ва меъёрлаш. катталиклари, уларни синфлаш ва меъёрлаш. 2.Ультрабинафша ва инфрақизил нурланишлардан 2.Ультрабинафша ва инфрақизил нурланишлардан ҳимояланиш усул ва воситалари.ҳимояланиш усул ва воситалари. 3.Ишлаб чиқаришда электромагнит нурланишлар, уларнинг 3.Ишлаб чиқаришда электромагнит нурланишлар, уларнинг зарарли таъсири, уларни синфлаш ва меъёрлаш, зарарли таъсири, уларни синфлаш ва меъёрлаш, ҳимояланиш тадбирлари. ҳимояланиш тадбирлари.

Магнит майдонидан муҳофазаланишМагнит майдонидан муҳофазаланиш  Фан ва техниканинг замонавий тараққиёти Фан ва техниканинг замонавий тараққиёти даврида юқори частотали магнит майдонларидан даврида юқори частотали магнит майдонларидан ҳар хил технологик жараёнларда, масалан, ҳар хил технологик жараёнларда, масалан, металларни қиздириб тоблашда, эритишда, ёғоч металларни қиздириб тоблашда, эритишда, ёғоч маҳсулотларни елимлашда ва бошқа ишларда маҳсулотларни елимлашда ва бошқа ишларда кенг фойдаланилмоқда. кенг фойдаланилмоқда.  Юқори частотали магнит майдони юзага Юқори частотали магнит майдони юзага келтирувчи ускуналар билан технологик келтирувчи ускуналар билан технологик жараёнларни бажаришда ортиқча иссиқлик, ҳаво жараёнларни бажаришда ортиқча иссиқлик, ҳаво ифлосланиши содир бўлмайди, демак, бунинг ифлосланиши содир бўлмайди, демак, бунинг натижасида баъзибир ускуналарга бўлган эҳтиёж натижасида баъзибир ускуналарга бўлган эҳтиёж йўқолади. йўқолади.  Натижада иш шароити яхшиланади, иш Натижада иш шароити яхшиланади, иш жойларида ҳавонинг тозалиги, микроиқлим жойларида ҳавонинг тозалиги, микроиқлим параметрлари санитар-гигиеник меъёрлар параметрлари санитар-гигиеник меъёрлар талаби даражасида бўлади. талаби даражасида бўлади.

 Ҳозирги вақтда радио ва электрон Ҳозирги вақтда радио ва электрон қурилмаларининг кенг кўламда қўлланилиши, қурилмаларининг кенг кўламда қўлланилиши, радиотелеметрия, радионавигация ва бошқа радиотелеметрия, радионавигация ва бошқа электромагнит тебранишларга асосланган электромагнит тебранишларга асосланган ускуналарнинг кенг кўламда қўлланилиши ускуналарнинг кенг кўламда қўлланилиши ишловчиларнинг электромагнит тебранишлар ишловчиларнинг электромагнит тебранишлар таъсирига тушиб қолиш ҳолатларига олиб таъсирига тушиб қолиш ҳолатларига олиб келмоқда.келмоқда.  Кейинги вақтларда электромагнит тўлқинлари Кейинги вақтларда электромагнит тўлқинлари инсон организмига хатарли таъсир кўрсатиши инсон организмига хатарли таъсир кўрсатиши аниқланди. аниқланди.  Бу таъсирнинг хатарли томони шундаки, инсон Бу таъсирнинг хатарли томони шундаки, инсон бу нурлар таъсирига тушганлигини сезмайди.бу нурлар таъсирига тушганлигини сезмайди.  Шу сабабли электромагнит тебранишларидан Шу сабабли электромагнит тебранишларидан муҳофазаланиш чора-тадбирларини амалга муҳофазаланиш чора-тадбирларини амалга ошириш тақозо қилинади. ошириш тақозо қилинади.

Ионланувчи нурланишлар ҳам ҳар хил бўлади: - альфа-нурланишлар одам танасига кийим-бош ҳамда тери орқали ҳам кириб кела олади. Альфа-нурланиш ташувчи радионуклид танага оғиз ва нафас олиш йўллари орқали ёки очиқ яралар орқали тушган ҳолларда зарар етказади; - бета-нурланиш оддий ғиштин девор ёки ёғоч орқали ўтиб кета олмайди, лекин одам терисидан бемалол ўта олади. Бироқ тери орқали ўтган бета-нурлар асосий ҳаётий муҳим ички органларга етиб бора олмайди. Бунинг ҳам зарари фақат нафас йўлларига тушганда ва очиқ яраларга тушганда кузатилади; - гамма-нурланиш органларга жуда кўп тўсиқларни ошиб ўтиб ҳам етиб бора олади. Бундай нурларни жуда қалин бетон девор ёки бир неча сантиметр яхлит қалинликдаги оғир металл тўсиб қола олади холос. Ионланувчи нурланишлар манбаи турли радионуклидлар бўлиши мумкин. Масалан, цезий-137 ўзидан бета ва гамма-нурлар таратади .

Ўзбекистон дунё бўйича уран ишлаб чиқарувчи мамлакатлар рейтингида бешинчи ўринни банд этди. 2020 йилда мамлакатда қарийб 3500 тонна уран қазиб олинган. Бутунжаҳон ядро ассоциацияси (WNA) маълумотларига кўра , 2020 йилда табиий уран ишлаб чиқарувчи мамлакатлар рейтингида Ўзбекистон бешинчи ўринни эгаллаган.

WNA 2020 йил Ўзбекистонда қазиб олинган уран ҳажмини, 2019 йилги кўрсаткич сақланиб қолгани ҳолда, 3500 тоннага баҳолаган (2018 йилда 3445 тонна). Kitco нашрининг ёзишича , қазиб олинган уран мамлакатда қайта ишланмайди ва тўлиқ ҳажмда бошқа мамлакатларга экспорт қилинади. 2020 йилда ишлаб чиқарилган жами ураннинг энг катта улуши (дунё бўйича ялпи таклифнинг 41% и) Қозоғистон ҳиссасига тўғри келган — 19,5 минг тонна. Кейинги ўринларни Австралия (6,2 минг тонна), Намибия (5,4 минг тонна) ва Канада (3,9 минг тонна) банд этган.

Уран ишлаб чиқариш таннархи моддий харажатлари таркибида электр энергияси ва кимёвий реагентлар сарфи катта улушга эга. 2019 йилда уран қазиб олиш таннархи 557,1 минг сўм/кг га (62,5 доллар/кг) тенг бўлган. Шу билан бирга, ураннинг ўртача йиллик сотиш нархи 65,7 доллар/кг ни ташкил этган. 2019 йил якунига соф фойда 105,9 млрд сўм, рентабеллик 5,2% ни ташкил этган. Бугунги кунга келиб республикадаги ураннинг асосий тасдиқланган, баҳоланган ва башорат қилинган захиралари Марказий Қизилқум ҳудудида жамланган.

2019 йил август ҳолатига кўра табиий ураннинг жаҳон захиралари 6,14 миллион тоннани ташкил этади, шундан 29,6% Австралияда, 13,7% Қозоғистонда ва 8,4% Канадада. Улардан кейинги ўринларни Россия ва Намибия эгаллаб турибди, уларга мос равишда 7,9% ва 7,2% тўғри келади. Ўзбекистон Республикасининг захиралари 139,2 минг тоннани (дунё захираларининг 2,3%) ташкил этади ва дунёда 10-ўринни эгаллайди.

Ўзбекистонда уран қазиб олиш

Конда уран суюқ ҳолатда қазиб олинади. Уранни ишлаб чиқариш ер остида амалга оширилади. Бу уранни технологик ҳайдовчи ва сўриб олувчи тизими орқали қазиб олишдир. Мазкур усул «қумлоқ» турдаги конларда юқори самара беради. Яъни, ер ости қудуқларида олтингугурт эритмаси қуйилиб, руда эритилади. Қайта ишлаш заводида эса уран ион алмашинадиган қатрон, яъни сорбент ёрдамида ажратиб олинади. Сорбент қоришмада ўз ионларини уран ионларига алмашиш хусусиятига эга материал. Уран чўкмаси филтрлаш орқали қуритилади, сариқ рангли кукун ҳолатидаги жисм, уран оксиди харидорларга юборилади.

Конда уран суюқ ҳолатда қазиб олинади.

Бу ерда ишлаётган мутахассисларнинг таъкидлашича, бир дақиқа ҳам ишни тўхтатиб бўлмайди. Беш кун давомида бурғуланган қудуқларнинг умри етти йилгача давом этади. Ишлаб чиқарилган чиқиндилар ёки ўз умрини ўтаб бўлган қудуқлар кўмилади, 200 йилгача бу ерда ҳеч қандай иш амалга оширилмайди. Яъни, бу ишлаб чиқариш усули экологияга зарар етказмайди, ураннинг қолдиқлари, чиқиндилари ҳеч қаерга ташланмайди ёки сувлар орқали оқизилмайди. Ер остида ишлаб чиқариш усули таннархни 2-2,5 баробар камайтиради. Ер қаъридан қазиб олиш даражаси 80-90 фоизни ташкил этади.

Одам танаси қабул қилиб олган нурланиш дозаси грей бирлиги билан ўлчанади. Қисқартмаси – Гр. Уни масса бирлиги грамм билан адаштирмаслигингизни сўраймиз. Танага сингиган бир грей нурланишнинг қанча зарар етказишини эса зиверт бирлигида белгиланади. Қисқартмаси – Зв. Уни нурланишнинг эквивалент дозаси бирлиги ҳам дейилади. Бета ва гамма-нурланишлар учун коэффициент 1 га тенг, яъни 1 грей = 1 зиверт. Альфа-нурланиш коэффициенти эса 20 зивертга тенг.

Энди қиёсий мисоллар келтирамиз. 10 грей нурланиш ютган одам танаси яқин 5–12 кун ичида 100 фоиз эҳтимол билан ўлимга юз тутади. Бунда ўткир нурланиш касаллиги келиб чиқади. Шунча танасига нурланиш сингдирган одамда бир неча соат ичида қаттиқ чанқаш, қайт қилиш, ич кетиши ва бош оғриши сингари симптомлар пайдо бўлади. Бемор комага тушиб қолиши ҳам мумкин. Жуда юқори дозаларда эса тери қизариб, қаттиқ қичийди ва яралар пайдо бўлади. Чернобилда 35 киши 5 грейдан юқори нурланиш дозаси қабул қилган. Нурланиш касаллиги эса 0,7 грейдан юқори доза ютилгандаёқ намоён бўлади.

Бироқ ҳозирги кунда айнан қандай нурланиш дозаси мутлақо хавфсиз эканини тасдиқловчи бирор маълумотнинг ўзи йўқ. Компьютер томографи ёки ишлаб чиқаришларда қўллашга рухсат этилган радиоактив материаллар сингариларнинг таъсиридан олинадиган нурланиш дозаси сингарилар нисбатан бехатар деб ҳисобланади ва у ҳам йилига 1 мЗв дан ортиб кетмаслиги лозим. Лекин бизда табиий нурланиш манбаларининг кўрсаткичлари билан таққослаш имкони мавжуд. Масалан, биз муттасил равишда космик нурлар ва радон газининг радиация таъсири остидамиз. Кўпчилик ҳаётида албатта рентген ва компьютер томографияси сингари тиббий ташхис аппаратларига тушган.

Паст дозаларнинг инсон танасига таъсири жуда кам ўрганилган ва баъзи (ишончсиз) манбалар кичик дозали нурланишлар ҳатто саломатликка ижобий таъсир қилади деб ҳам таъкидлайди ( паст дозали радиация ва токсинлар одам танасига ижобий таъсир қилади дегувчи концепцияни фанда «гормезис» дейилади ). Авваллари, ХХ аср бошларида, ҳали радиоактивлик фани энди-энди пайдо бўлган пайтларда нурланиш билан одам танасини ёшартириш, қишда иситиш ва чиниқтириш мумкин деб қатъий ишонилар эди. Ҳозир ҳам айрим курортларда радонли ванна қабул қилиш хизмати таклиф этиладиган жойлар бор.

Радионуклидлар организмга озиқ-овқат, сув, ҳаво ёки очиқ яралар орқали тушганида албатта зарарли бўлади ва касалликка олиб келади. Лекин ўткир нурланиш касаллигини келиб чиқиши учун бундай бўлиши шарт ҳам эмас. Ўткир нурланиш касаллиги асосан гамма-нурларнинг ташқи тарафдан таъсир қилиши туфайли келиб чиқади. Радионуклидлар овқат, сув, ҳаво ёки яралар орқали организмга тушганда онкологик касалликларга йўлиқиш хавфи ортади, лекин ўткир нурланиш касаллиги келиб чиқиши эҳтимоли жуда кам бўлади. Одам танаси радиация билан ичкаридан зарарланганидан кейин бир муддат давомида ён-атрофдагилар учун хавфли бўлиб туради. Чунки унинг сийдиги, қони ва терлаши орқали радиоактивлик ташқарига чиқиши мумкин.

Радиотерапия ва рентгенография билан даволанаётган одам хавфли эмас. Чунки у танасига нурланиш қабул қилиб олган бўлса-да, лекин танасининг ўзида нурланиш манбаи мавжуд эмас. Радиоактив чанг ёки намликнинг терига ва кийимга тушишидан ташқи радиоактив ифлосланиш юзага келди дейилади. Бундай радиоактив зарраларни ювиб ташлаш, радиация ўрнашган кийимни ечиб ташлаб юбориш орқали унинг таъсиридан қутулиш мумкин.

Нурланишнинг ножўя таъсирига айниқса гўдак болаларнинг организми таъсирчан бўлади. Эмбрион ёки ҳомиланинг нурланиши, унинг нобуд бўлишидан бошлаб кейинчалик юзага чиқадиган салбий оқибатлари билан намоён бўлиши мумкин. Бунда ҳам барчаси қабул қилинган нурланиш дозасига боғлиқ бўлади. Ютилган нурланиш дозаси 0,1 грейдан паст бўлганда ҳеч қандай салбий оқибатларни келтириб чиқармайди.

Hech kimga sir emaski, zamonaviy smartfonlar kun davomida o‘zidan radiatsiya nurlari tarqatuvchi tarkibiy qismlarga ham ega bo‘ladi. To‘g‘ri, bu tarkibiy qismlardan tarqalayotgan nurlarning miqdori inson salomatligi uchun xavfli emas. Biroq, me’yor buzilsa, nurlanish xavfi inson uchun xayrli oqibatlarni keltirib chiqarmasdigi mumkin. Kuni kecha Germaniyaning Aholini radiatsiya nurlaridan himoya qilish bo‘yicha federatsiyasi ayni paytda sotilayotgan 40 dan ziyod mobil aloqa vositalarini tekshiruvdan o‘tkazib, ularning foydalanishga qanchalar yaroqli ekanini aniqladi.

O‘rganish jarayonida har bir qurilmaning radiatsiya nuri tarqatish darajasi o‘lchab ko‘rildi. Bir necha oy davom etgan tadqiqot yakunlariga ko‘ra, ekspertlar qimmatli ma’lumot va hisobotlarni tayyorlashdi. Natijada, germaniyalik mutaxassislar ayni paytda smartfon bozorida sotilayotgan va radiatsiya nuri tarqatish darajasi eng yuqori bo‘lgan 15 ta xavfli smartfonlar ro‘yxatini tuzishdi. 2018 yilning fevral oyi yakunida e’lon qilingan hisobotlarda qayd etilishicha, mazkur smartfonlar odamlar uchun ham, boshqa tirik mavjudotlar uchun ham zararli.

Top-15: o‘zidan eng ko‘p radiatsiya nuri tarqatuvchi smartfonlar va radiatsiya miqdori OnePlus 5T — 1,68 Vt/kg Huawei Mate 9 — 1,64 Vt/kg Nokia Lumia 630 — 1,51 Vt/kg Huawei P9 Plus — 1,48 Vt/kg Huawei GX8 — 1,44 Vt/kg Huawei P9 — 1,43 Vt/kg Huawei Nova Plus — 1,41 Vt/kg OnePlus 5 — 1,39 Vt/kg Huawei P9 lite — 1,38 Vt/kg iPhone 7 — 1,38 Vt/kg Sony Xperia XZ1 Compact — 1,36 Vt/kg iPhone 8 — 1,32 Vt/kg ZTE AXON 7 mini — 1,29 Vt/kg BlackBerry DTEK60 — 1,28 Vt/kg iPhone 7 Plus — 1,24 Vt/kg

Магнит майдонидан Магнит майдонидан муҳофазаланишмуҳофазаланиш Фан ва техниканинг замонавий тараққиёти даврида Фан ва техниканинг замонавий тараққиёти даврида юқори частотали магнит майдонларидан ҳар хил юқори частотали магнит майдонларидан ҳар хил технологик жараёнларда, масалан, металларни технологик жараёнларда, масалан, металларни қиздириб тоблашда, эритишда, ёғоч маҳсулотларни қиздириб тоблашда, эритишда, ёғоч маҳсулотларни елимлашда ва бошқа ишларда кенг елимлашда ва бошқа ишларда кенг фойдаланилмоқда. фойдаланилмоқда. Юқори частотали магнит майдони юзага келтирувчи Юқори частотали магнит майдони юзага келтирувчи ускуналар билан технологик жараёнларни ускуналар билан технологик жараёнларни бажаришда ортиқча иссиқлик, ҳаво ифлосланиши бажаришда ортиқча иссиқлик, ҳаво ифлосланиши содир бўлмайди, демак, бунинг натижасида баъзи содир бўлмайди, демак, бунинг натижасида баъзи бир ускуналарга бўлган эҳтиёж йўқолади. бир ускуналарга бўлган эҳтиёж йўқолади. Натижада иш шароити яхшиланади, иш жойларида Натижада иш шароити яхшиланади, иш жойларида ҳавонинг тозалиги, микроиқлим параметрлари ҳавонинг тозалиги, микроиқлим параметрлари санитар-гигиеник меъёрлар талаби даражасида санитар-гигиеник меъёрлар талаби даражасида бўлади. бўлади.

Ҳозирги вақтда радио ва электрон Ҳозирги вақтда радио ва электрон қурилмаларининг кенг кўламда қўлланилиши, қурилмаларининг кенг кўламда қўлланилиши, радиотелеметрия, радионавигация ва бошқа радиотелеметрия, радионавигация ва бошқа электромагнит тебранишларга асосланган электромагнит тебранишларга асосланган ускуналарнинг кенг кўламда қўлланилиши ускуналарнинг кенг кўламда қўлланилиши ишловчиларнинг электромагнит тебранишлар ишловчиларнинг электромагнит тебранишлар таъсирига тушиб қолиш ҳолатларига олиб таъсирига тушиб қолиш ҳолатларига олиб келмоқда.келмоқда. Кейинги вақтларда электромагнит тўлқинлари Кейинги вақтларда электромагнит тўлқинлари инсон организмига хатарли таъсир кўрсатиши инсон организмига хатарли таъсир кўрсатиши аниқланди. аниқланди. Бу таъсирнинг хатарли томони шундаки, Бу таъсирнинг хатарли томони шундаки, инсон бу нурлар таъсирига тушганлигини инсон бу нурлар таъсирига тушганлигини сезмайди.сезмайди. Шу сабабли электромагнит тебранишларидан Шу сабабли электромагнит тебранишларидан муҳофазаланиш чора-тадбирларини амалга муҳофазаланиш чора-тадбирларини амалга ошириш тақозо қилинади. ошириш тақозо қилинади.

ЭЛЕКТРОМАГНИТ ТЎЛҚИНЛАРНИНГ ИНСОН ОРГАНИЗМИГА ТАЪСИРИ

Инсон организми ер юзидаги барча организм каби ўзининг электромагнит майдонига эга. Шу сабабли инсон организмининг ҳар бир тўқимаси гармоник тарзда ишлайди. Шунингдек инсоннинг электромагнит нурланишини биомайдон деб ҳам аташади. Бу майдон организмимизни турли хил негатив таъсирлардан ҳимояловчи асосий ҳимоя қобиғи ҳисобланади. Унинг бузилиши турли хил салбий омилларнинг инсон организмига таъсир қилиш фаолиятини оширади.

Негатив электромагнит нурларни тарқатувчи манбаларга қуйидагилар киради: • Социопатоген нурланиш – инсоннинг бир бирига таъсири; • Симсиз радиоалоқа ва мобил телефонлар; • Компьютер ва ноутбуклар; • Телевизор; • Микроволновкалар; • Транспорт; • Электр узатиш тармоқлари; • Психотрон қуроллар

Электромагнит майдон таъсирида инсонда қон айланиш тизимида бузилишлар, бош оғриғи, кўз, иммунитет ва жинсий хасталиклар билан боғлиқ касалликларга моиллик келиб чиқади. Электромагнит тўлқинлар ҳар кун ва ҳар дақиқа бизнинг кўз, мия, ошқозон-ичак йўллари, урогенетал, қон ҳосил қилувчи органлар ва иммун тизимимизга сезилмас таъсир кўрсатади.Муаммо шундаки касалликка чалингунга қадар, бу хавф келтирувчи омиллар кўринмас ва аниқланмаслигича қолиб кетаверади.

Компьютерда 2 та электромагнит нурланиш манбаи мавжуд ( монитор ва системный (тизимли) блок ). Нурлани ш асосан мониторн инг орқа қисмидан чиқади. Экраннинг олд қисми ҳимояланганлигидан қатъий назар у ер хам нурланишдан тўла ҳимояланмаган.

 асаб тизими  юрак қон томир тизими  Иммун тизими  Эндокрин тизим  жинсий тизим

Электромагнит нурланишнинг асаб тизимига таъсири: Электромагнит нурланиш иссиқлик таъсир қилмайдиган даражада бўлса ҳам, энг муҳим функционал тизимларга таъсир қилиш хусусиятига эга. Уларнинг энг заифи деб мутахассислар асаб тизимини ҳисоблайдилар. электромагнит майдонлар асаб тизимининг кальций ионлари учун хужайра мембраналари ўтказувчанлигини жуда оддий механизм таъсирида бузади. Натижада асаб тизимида бузилиш келиб чиқади ва сурункали бош оғриши, ҳаракатнинг секинлашиши, хотира сусайиши, депрессия каби касалликларга олиб

Иммун ва эндокрин тизими ишлашида ҳам электромагнит нурланиш таъсирида бузилиш келиб чиқади. Ушбу йўналишда ўтказилган экспериментал тадқиқотлар шуни кўрсатдики, электромагнит нурланиш таъсирига туширилган хайвонларда инфекцион жараён ёмонлашган ва иммунитет тушиб кетиши аниқланган. Шунингдек қонда адреналин таркиби кескин ошиши, бунинг натижасида қоннинг ивиши каби оқибатларга олиб келиши мумкин.Электромагнит нурланишнинг иммун ва эндокрин тизимига таъсири:

Бундан ташқари юрак-қон томир тизими ишлашида ҳам электромагнит нурланиш таъсирида юракда пульс уриши тезлашиши, қон босими ортиши ва приферик қон таркиби ўзгариши каби бузилишлар қайд қилинганлиги аниқланган.Электромагнит нурланишнинг юрак қон томир тизимига таъсири:

Электромагнит майдонининг тавсифиЭлектромагнит майдонининг тавсифи  Электромагнит майдони маълум кучланишдаги электр Электромагнит майдони маълум кучланишдаги электр майдони майдони Е (В/м)Е (В/м) ва магнит майдони ва магнит майдони Н (А/м)Н (А/м) векторлари векторлари орқали ифодаланади. орқали ифодаланади.  Ҳаракатланувчи электромагнит тўлқинларининг Ҳаракатланувчи электромагнит тўлқинларининг Е Е ва ва Н Н векторлари ҳар вақт ўзаро перпендикуляр бўлади.векторлари ҳар вақт ўзаро перпендикуляр бўлади.  Ўтказувчи муҳитда тарқалаётганда улар ўзаро қуйидаги Ўтказувчи муҳитда тарқалаётганда улар ўзаро қуйидаги боғланишга эга бўлади:боғланишга эга бўлади:  бунда:бунда: w w - электромагнит тебранишларининг айланма - электромагнит тебранишларининг айланма частотаси; частотаси;  - экран моддасининг солиштирма - экран моддасининг солиштирма ўтказувчанлиги; ўтказувчанлиги;  - бу модданинг магнит ўтказувчанлиги, - бу модданинг магнит ўтказувчанлиги, k k - сўниш коэффициенти; - сўниш коэффициенти; zz - нурланаётган экран юзасидан - нурланаётган экран юзасидан аниқланаётган нуқтагача бўлган масофа.аниқланаётган нуқтагача бўлган масофа.kz e H E    

 Электромагнит тўлқинлари вакуумда ёки Электромагнит тўлқинлари вакуумда ёки ҳаво муҳитида тарқалаётган бўлса, ҳаво муҳитида тарқалаётган бўлса, Е=377НЕ=377Н бўлади. бўлади.  Электромагнит тўлқинларининг тарқалиши Электромагнит тўлқинларининг тарқалиши майдондаги энергияни кўчириш билан майдондаги энергияни кўчириш билан боғланган.боғланган.  Электромагнит майдондаги энергия Электромагнит майдондаги энергия оқимининг зичлиги вектори оқимининг зичлиги вектори I (Вт/мI (Вт/м 22 )) (жадаллиги) - “Умов-Пойнтинг вектори” (жадаллиги) - “Умов-Пойнтинг вектори” деб аталади ва қуйидагича ифодаланади:деб аталади ва қуйидагича ифодаланади:H E I 

 Электромагнит майдони назариясига асосан Электромагнит майдони назариясига асосан ўзгарувчи электр ёки магнит майдони манба ўзгарувчи электр ёки магнит майдони манба яқинида икки зонага бўлинади: яқин зона ёки яқинида икки зонага бўлинади: яқин зона ёки индукция зонаси бўлиб, индукция зонаси бўлиб,  бунда: бунда:  - тўлқин узунлиги бўлиб, - тўлқин узунлиги бўлиб,  == С/fС/f - тенгламасига асосан аниқланади; - тенгламасига асосан аниқланади; С С - электромагнит тўлқинларининг тарқалиш - электромагнит тўлқинларининг тарқалиш тезлиги (вакуум ёки ҳаво муҳити учун ёруғлик тезлиги (вакуум ёки ҳаво муҳити учун ёруғлик тезлиги); тезлиги); f -f - электромагнит тўлқинларининг частотаси ва электромагнит тўлқинларининг частотаси ва нурланиш зонаси бўлиб, нурланиш зонаси бўлиб, R > l /6R > l /6 масофаларда масофаларда жойлашган бўлади.жойлашган бўлади.6 2      R

Электромагнит тўлқинлар шкаласиЭлектромагнит тўлқинлар шкаласи

Трансформатор ёнида электромагнит майдон Трансформатор ёнида электромагнит майдон кучланганлигикучланганлиги

500 кВ лик ЛЭП атрофидаги кучланиш майдони500 кВ лик ЛЭП атрофидаги кучланиш майдони

Электромагнит нурланишларни меъёрлашЭлектромагнит нурланишларни меъёрлаш

Компьютер ҳосил қиладиган электромагнит Компьютер ҳосил қиладиган электромагнит майдонларни иш ўрнида меъёрлашмайдонларни иш ўрнида меъёрлаш

Ядро тузилишиЯдро тузилиши

Радиоактив нурланишларнинг хусусиятлариРадиоактив нурланишларнинг хусусиятлари

Табиий ва сунъий радионуклидларнинг ярим Табиий ва сунъий радионуклидларнинг ярим парчаланиш даврипарчаланиш даври

Бизнинг атрофимиздаги радиоактивликБизнинг атрофимиздаги радиоактивлик

Турли радон манбаларининг нурланиш қувватиТурли радон манбаларининг нурланиш қуввати

Ионлаштирувчи нурланишлар тавсифиИонлаштирувчи нурланишлар тавсифи

Ядро реакциясиЯдро реакцияси

Ядровий занжир реакциясиЯдровий занжир реакцияси

Чернобиль АЭС 4 блоки портлашдан кейинЧернобиль АЭС 4 блоки портлашдан кейин

Аварияни бартараф этувчиларАварияни бартараф этувчилар

Аварияни бартараф этувчиларАварияни бартараф этувчилар

Чернобиль АЭС 4 блокининг ҳозирги кўринишиЧернобиль АЭС 4 блокининг ҳозирги кўриниши

Чернобиль аварияси натижасида атроф-муҳитнинг Чернобиль аварияси натижасида атроф-муҳитнинг цезий билан ифлосланишицезий билан ифлосланиши

 В ликвидации аварии на Чернобыле принимали В ликвидации аварии на Чернобыле принимали участие участие 600 тысяч человек600 тысяч человек - военные, строители, - военные, строители, инженеры, учёные. инженеры, учёные.  Готова ли Япония заплатить такую цену? Все Готова ли Япония заплатить такую цену? Все разговоры о новых технологиях и "умных разговоры о новых технологиях и "умных роботах" это лишь разговоры, людей никто не роботах" это лишь разговоры, людей никто не сможет заменить. Да и японские роботы это сможет заменить. Да и японские роботы это всего-лишь игрушки для потехи.всего-лишь игрушки для потехи.  СССР - была на момент аварии второй СССР - была на момент аварии второй технологической державой мира (космос, технологической державой мира (космос, вооружения) и потратив огромные средства на вооружения) и потратив огромные средства на ликвидацию аварии Советский Союз рухнул! ликвидацию аварии Советский Союз рухнул!

Япония. Фукусима-1Япония. Фукусима-1

Япония. Фукусима-1, тепадан кўринишЯпония. Фукусима-1, тепадан кўриниш

Дозаларнинг асосий чегаралариДозаларнинг асосий чегаралари

Радиациявий риск коэффициентлариРадиациявий риск коэффициентлари

Хавфсизликни таъминлаш методлариХавфсизликни таъминлаш методлари

 Ички нурланишларни камайтириш учун радиоактив моддаларни очиқ Ички нурланишларни камайтириш учун радиоактив моддаларни очиқ ҳолатда ишлатишга йўл қўймаслик, одам ички органларига тушиб ҳолатда ишлатишга йўл қўймаслик, одам ички органларига тушиб қолмаслигини таъминлаш, хонадаги ҳаво муҳитига тушмаслигини, қолмаслигини таъминлаш, хонадаги ҳаво муҳитига тушмаслигини, шунингдек радиоактив моддалар билан қўл, кийим ва хонадаги жиҳозлар шунингдек радиоактив моддалар билан қўл, кийим ва хонадаги жиҳозлар юзасини зарарланишдан сақлаш керак.юзасини зарарланишдан сақлаш керак.  Очиқ ҳолда ишлатилганда ичдан нурлантириш хавфи бўлган радиоактив Очиқ ҳолда ишлатилганда ичдан нурлантириш хавфи бўлган радиоактив моддалар моддалар беш гуруҳгабеш гуруҳга бўлинади. бўлинади.  А - ниҳоятда юқори нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар.А - ниҳоятда юқори нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар.  Б - юқори нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар. Б - юқори нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар.  В - ўртача нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар. В - ўртача нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар.  Г - кичик нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар. Г - кичик нурланиш активлигига эга бўлган изотоплар.  Д - нурланиш активлиги жуда кам бўлган изотоплар. Д - нурланиш активлиги жуда кам бўлган изотоплар.  Радиоактив моддалар билан очиқ ҳолда ишлаганда уларнинг зарарли Радиоактив моддалар билан очиқ ҳолда ишлаганда уларнинг зарарли нурланиш активлигига қараб нурланиш активлигига қараб уч классгауч классга бўлинади. бўлинади.  Активлиги бўйича Активлиги бўйича III классгаIII классга мансуб моддалар билан кимё мансуб моддалар билан кимё лабораторияларида ишлаш мумкин. лабораторияларида ишлаш мумкин.  I ва II классI ва II класс моддалар билан эса, махсус жиҳозланган ва маълум моддалар билан эса, махсус жиҳозланган ва маълум санитария-гигиена ва техник талабга жавоб берадиган хоналарда иш санитария-гигиена ва техник талабга жавоб берадиган хоналарда иш олиб бориш тавсия этилади. олиб бориш тавсия этилади.  III классIII класс моддаларни ишлатганда баъзи бир енгил операцияларни иш моддаларни ишлатганда баъзи бир енгил операцияларни иш столида, асосан эса махсус шамоллатиладиган шкафларда бажарилади. столида, асосан эса махсус шамоллатиладиган шкафларда бажарилади.  I ва II классI ва II класс радиоактив моддалар билан ишлаш асосан радиоактив моддалар билан ишлаш асосан шамоллатиладиган шкафларда ёки махсус боксларда амалга шамоллатиладиган шкафларда ёки махсус боксларда амалга оширилади.оширилади.

 Радиоактив моддалар билан ишлаганда, радиоактив Радиоактив моддалар билан ишлаганда, радиоактив модда зарралари иш жойларини, одамнинг қўллари ва модда зарралари иш жойларини, одамнинг қўллари ва бошқа очиқ тана қисмларига ўтириб қолиши, ҳаво бошқа очиқ тана қисмларига ўтириб қолиши, ҳаво муҳитига ўтиб қолиши ва у ерда радиоактив нурланиш муҳитига ўтиб қолиши ва у ерда радиоактив нурланиш манбалари ҳосил қилиши мумкин. Шунингдек бу манбалари ҳосил қилиши мумкин. Шунингдек бу радиоактив чангсимон моддалар нафас йўллари ёки тери радиоактив чангсимон моддалар нафас йўллари ёки тери орқали организм ички органларига кириб қолиши мумкин.орқали организм ички органларига кириб қолиши мумкин.  Терининг нурланиш дозасини катта аниқлик билан Терининг нурланиш дозасини катта аниқлик билан ҳисоблаш имкониятлари бор. Бунинг учун иш ҳисоблаш имкониятлари бор. Бунинг учун иш бажарилаётган зонанинг зарарланиш даражаси бажарилаётган зонанинг зарарланиш даражаси аниқланади. Бунда ишлатилаётган модданинг активлиги аниқланади. Бунда ишлатилаётган модданинг активлиги ва зарарланган юзанинг катталиги ҳисобга олинади.ва зарарланган юзанинг катталиги ҳисобга олинади.  Ичдан нурланиш дозасини ҳисоблаш анча қийин, чунки у Ичдан нурланиш дозасини ҳисоблаш анча қийин, чунки у бир қанча омилларга боғлиқ. бир қанча омилларга боғлиқ.  Тери, шахсий муҳофаза аслаҳалари ва хоналар ишчи Тери, шахсий муҳофаза аслаҳалари ва хоналар ишчи юзаларининг йўл қўйиладиган зарарланиш даражаси юзаларининг йўл қўйиладиган зарарланиш даражаси аниқланмайди. аниқланмайди.  Булар радиоактив моддалар билан ишлашда орттирилган Булар радиоактив моддалар билан ишлашда орттирилган тажрибаларга асосланган санитария қоидаларида тажрибаларга асосланган санитария қоидаларида белгиланади.белгиланади.

Рентген қурилмаларини ишлатишда юзага Рентген қурилмаларини ишлатишда юзага келадиган хавфкеладиган хавф  Рентген қурилмаларини ишлатгандаРентген қурилмаларини ишлатганда икки хил икки хил нурланишнурланиш ҳосил бўлади: ҳосил бўлади: - тўғри тушаётган нурлар; - тўғри тушаётган нурлар; - ҳар хил юзаларга тушиб қайтаётган нурлар.- ҳар хил юзаларга тушиб қайтаётган нурлар.  Иш бажарилаётган вақтда бу нурларнинг Иш бажарилаётган вақтда бу нурларнинг иккаласидан ҳам муҳофазаланиш чора-иккаласидан ҳам муҳофазаланиш чора- тадбирларини белгилаш керак.тадбирларини белгилаш керак.  Муҳофаза экранларининг пухта ишлаётганлиги Муҳофаза экранларининг пухта ишлаётганлиги ўлчаш асбоблари ёрдамида текшириб турилади. ўлчаш асбоблари ёрдамида текшириб турилади.  Ёпиқ ҳолатдаги нурланувчи моддалар билан Ёпиқ ҳолатдаги нурланувчи моддалар билан ишлаганда асосан ташқи нурланишларга қарши ишлаганда асосан ташқи нурланишларга қарши муҳофаза аслаҳаларидан фойдаланилади.муҳофаза аслаҳаларидан фойдаланилади.

 Корхоналар шароитида ишчилар рентген Корхоналар шароитида ишчилар рентген нурланишларига металл ва кристалларнинг нурланишларига металл ва кристалларнинг структура анализи ўтказаётган вақтда ёки лампа структура анализи ўтказаётган вақтда ёки лампа генераторлар таъсирига тушиб қолишлари мумкин. генераторлар таъсирига тушиб қолишлари мумкин.  Ишчиларнинг рентген нурлари таъсирида Ишчиларнинг рентген нурлари таъсирида касалликка чалиниб қолмасликларини таъминлаш касалликка чалиниб қолмасликларини таъминлаш учун иш бажариладиган хоналарни рентген учун иш бажариладиган хоналарни рентген нурларини ўтказмайдиган материаллардан нурларини ўтказмайдиган материаллардан тайёрланган тайёрланган экранлар экранлар билан тўсиш лозим. билан тўсиш лозим.  Бу нурларни Бу нурларни қўрғошин пластинкалари, қўрғошин пластинкалари, қўрғошинлаштирилган резина материаллариқўрғошинлаштирилган резина материаллари ютиш ютиш қобилиятига эга.қобилиятига эга.  Рентген қурилмаларини Рентген қурилмаларини қуруқ, ёғоч поллиқуруқ, ёғоч полли хоналарга ўрнатиш керак. хоналарга ўрнатиш керак.  Бу хоналарни шамоллатиш коэффициенти соатига Бу хоналарни шамоллатиш коэффициенти соатига 3-5 мартадан3-5 мартадан кам бўлмаслиги керак. кам бўлмаслиги керак.

Защита от ионизирующих Защита от ионизирующих излученийизлучений От альфа-лучей можно защититься путём: От альфа-лучей можно защититься путём: увеличения расстояния до ИИИ, т.к. увеличения расстояния до ИИИ, т.к. альфа-частицы имеют небольшой пробег; альфа-частицы имеют небольшой пробег; использования спецодежды и спецобуви, использования спецодежды и спецобуви, т.к. проникающая способность альфа-т.к. проникающая способность альфа- частиц невысока; частиц невысока; исключения попадания источников альфа-исключения попадания источников альфа- частиц с пищей, водой, воздухом и через частиц с пищей, водой, воздухом и через слизистые оболочки, т.е. применение слизистые оболочки, т.е. применение противогазов, масок, очков и т.п. противогазов, масок, очков и т.п.

средство защиты персонала, средство защиты персонала, работающего в зоне работающего в зоне ионизирующих излученийионизирующих излученийСредство Средство защиты при работе защиты при работе с открытым источниками с открытым источниками ионизирующих излученийионизирующих излучений

Похожие

Ишлаб чиқаришда титраш, зарарли таъсири, ҳимояланиш усуллари

Ишлаб чиқаришда жароҳатланиш ва касб касалланишлари ва уларнинг юзага келиш сабаблари

Ишлаб чиқаришда электр хавфсизлик асослари. Ишлаб чиқаришда хавфсизликни таъминлаш масалалари

Ишлаб чиқариш жараёнларида заҳарли ва зарарли омиллар ва улардан ҳимояланиш тадбирлари

Ишлаб чиқаришда шовқин, титраш ва улардан ҳимояланиш воситалари