Ишлаб чиқаришда шовқин, титраш ва улардан ҳимояланиш воситалари - БЖД - Презентации

Ишлаб чиқаришда шовқин, титраш ва улардан ҳимояланиш воситалари

Загружено в:

06.03.2023

Скачано:

0

Размер:

34468 KB

Маъруза:Маъруза: Ишлаб чиқаришда шовқин, титраш Ишлаб чиқаришда шовқин, титраш ва улардан ҳимояланиш ва улардан ҳимояланиш воситаларивоситалари

Режа:Режа: 1. Ишлаб чиқаришда шовқин, унинг зарарли 1. Ишлаб чиқаришда шовқин, унинг зарарли таъсири, физик катталиклари ва шовқинни таъсири, физик катталиклари ва шовқинни синфлаш ва меъёрлаш. синфлаш ва меъёрлаш. 2.Шовқиндан ҳимояланиш усул ва воситалари.2.Шовқиндан ҳимояланиш усул ва воситалари. 3.Ишлаб чиқаришда титраш, унинг зарарли 3.Ишлаб чиқаришда титраш, унинг зарарли таъсири, физик катталиклари ва титрашни таъсири, физик катталиклари ва титрашни синфлаш ва меъёрлаш. синфлаш ва меъёрлаш. 4.Титрашдан ҳимояланиш усул ва воситалари.4.Титрашдан ҳимояланиш усул ва воситалари.

1. ШОВҚИННИНГ ОДАМ ОРГАНИЗМИГА ЗАРАРЛИ ТАЪСИРИ.1. ШОВҚИННИНГ ОДАМ ОРГАНИЗМИГА ЗАРАРЛИ ТАЪСИРИ.  Шовқин инсон организмига қуйидагича бир Шовқин инсон организмига қуйидагича бир қатор салбий таъсирлар кўрсатади. Тўхтовсиз, қатор салбий таъсирлар кўрсатади. Тўхтовсиз, узоқ муддат давом этадиган шовқин таъсири узоқ муддат давом этадиган шовқин таъсири остида одамда бош оғриғи, бош айланиши, тез остида одамда бош оғриғи, бош айланиши, тез чарчаш, қулоқ касалликларини, нерв ва юрак–чарчаш, қулоқ касалликларини, нерв ва юрак– томир асалликларини келтириб чиқаради. Бу томир асалликларини келтириб чиқаради. Бу таъсирлар қон босимининг ошиши, нафас олиш таъсирлар қон босимининг ошиши, нафас олиш тезлашиши, қон томири уришининг ошиши, тезлашиши, қон томири уришининг ошиши, эшитиш қобилиятининг сусайиши, фикрлаш ва эшитиш қобилиятининг сусайиши, фикрлаш ва диққат қилишнинг пасайиши, вестибуляр диққат қилишнинг пасайиши, вестибуляр аппаратнинг бузилиши, иш унумдорлигининг аппаратнинг бузилиши, иш унумдорлигининг пасайиши ва бошқа шаклларда юзага чиқади.пасайиши ва бошқа шаклларда юзага чиқади.  Шовқин таъсири остида организмда юзага Шовқин таъсири остида организмда юзага келадиган комплекс ўзгаришлар келадиган комплекс ўзгаришлар „шовқин „шовқин касаллиги”касаллиги” деб аталувчи умумий ном билан деб аталувчи умумий ном билан тавсифланади.тавсифланади.

 Ўтказилган тажриба ишлари шуни Ўтказилган тажриба ишлари шуни кўрсатадики, 70 дБ шовқинда эришилган кўрсатадики, 70 дБ шовқинда эришилган маълум бир иш унумдорлигига 80...90 дБ маълум бир иш унумдорлигига 80...90 дБ шовқинли хонада эришиш учун ишчи 20 % кўп шовқинли хонада эришиш учун ишчи 20 % кўп физик ва нерв кучланиши сарфлаши лозим физик ва нерв кучланиши сарфлаши лозим экан. Умуман шовқин даражасини 6...10 дБ га экан. Умуман шовқин даражасини 6...10 дБ га пасайтириш иш унумдорлигини 10...12 % пасайтириш иш унумдорлигини 10...12 % ошишига олиб келади. Аксинча шовқин ошишига олиб келади. Аксинча шовқин таъсири ошса иқтисодий кўрсаткичлар ҳам таъсири ошса иқтисодий кўрсаткичлар ҳам пасаяди: масалан, иш унумдорлиги 10...12% пасаяди: масалан, иш унумдорлиги 10...12% пасаяди. Шу сабабли шовқинга қарши кураш пасаяди. Шу сабабли шовқинга қарши кураш ишлаб чиқаришдаги ва турмушдаги муҳим ишлаб чиқаришдаги ва турмушдаги муҳим вазифага айланди.вазифага айланди.

 Шу билан бир қаторда шовқин, маълум бир шарт Шу билан бир қаторда шовқин, маълум бир шарт – шароитда, манбасига боғлиқ равишда, инсонга – шароитда, манбасига боғлиқ равишда, инсонга тинчлантирувчи таъсир қилиши мумкин, масалан, тинчлантирувчи таъсир қилиши мумкин, масалан, дарахт япроқларининг майин шитирлаши, ёмғир дарахт япроқларининг майин шитирлаши, ёмғир томчиларининг бир маромдаги шовқини, денгиз томчиларининг бир маромдаги шовқини, денгиз тўлқини (прибой) шовқини ва ҳ.к.тўлқини (прибой) шовқини ва ҳ.к.  Маълум бир ҳолатларда шовқин машина Маълум бир ҳолатларда шовқин машина механизм, ускуна ва қурилманинг техник ҳолати механизм, ускуна ва қурилманинг техник ҳолати тўғрисидаги зарур маълумот манбаи бўлиб тўғрисидаги зарур маълумот манбаи бўлиб хизмат қилади. Мотор, шасси ва бошқа хизмат қилади. Мотор, шасси ва бошқа қисмларнинг овозининг ёки шовқинининг қисмларнинг овозининг ёки шовқинининг ўзгариши шу қисмлардаги носозлик тўғрисида ўзгариши шу қисмлардаги носозлик тўғрисида хабар бериб фалокатнинг олдини олишга хизмат хабар бериб фалокатнинг олдини олишга хизмат қилиши мумкин.қилиши мумкин.

2. ТЕБРАНМА ҲАРАКАТ ТЎҒРИСИДА 2. ТЕБРАНМА ҲАРАКАТ ТЎҒРИСИДА УМУМИЙ ТУШУНЧАЛАР.УМУМИЙ ТУШУНЧАЛАР.  Бутун Олам доимий ўзаро таъсирда ва узлуксиз ҳаракатда Бутун Олам доимий ўзаро таъсирда ва узлуксиз ҳаракатда бўлган моддий жисмлар мажмуасидан иборат. Ҳаракат бўлган моддий жисмлар мажмуасидан иборат. Ҳаракат фазо ва вақтда содир бўлади. фазо ва вақтда содир бўлади.  Табиатда содир бўлувчи барча ҳодисалар ва жараёнлар Табиатда содир бўлувчи барча ҳодисалар ва жараёнлар муайян қонунлар бўйича юз беради. Материя ҳаракати муайян қонунлар бўйича юз беради. Материя ҳаракати механикавий, электромагнит, иссиқлик ва бошқа механикавий, электромагнит, иссиқлик ва бошқа кўринишларга эга. кўринишларга эга.  Табиатда содир бўлувчи материя ҳаракатининг жуда Табиатда содир бўлувчи материя ҳаракатининг жуда кўпчилигини кўпчилигини тебранма ҳаракатдантебранма ҳаракатдан иборат деб қараш иборат деб қараш мумкин. мумкин.  Бирор бир мувозанат вазияти атрофида даврий равишда Бирор бир мувозанат вазияти атрофида даврий равишда такрорланиб турувчи ҳаракатга тебранма ҳаракат ёки такрорланиб турувчи ҳаракатга тебранма ҳаракат ёки тебраниш дейилади. Тебранма ҳаракатга соат тебраниш дейилади. Тебранма ҳаракатга соат маятнигининг тебраниши, электр занжиридаги ўзгарувчан маятнигининг тебраниши, электр занжиридаги ўзгарувчан ток, электромагнит тебранишлари, машина ва механизмлар ток, электромагнит тебранишлари, машина ва механизмлар қисм ва деталларининг ҳаракати, товуш ва шу кабилар қисм ва деталларининг ҳаракати, товуш ва шу кабилар мисол бўла олади.мисол бўла олади.

Шовқиннинг одамга таъсир қилиши A сосий: Саноат шовқини Овоз диапазонининг шовқини одамнинг техник қурилмалардан келадиган сигналларга таъсирини сусайтиради, бу еса еътиборнинг пасайишига ва ҳар хил турдаги ишларни бажаришда хатолар кўпайишига олиб келади. Шовқин марказий асаб тизимини (МАТ) сиқиб чиқаради, нафас олиш ва пулснинг тезлигини ўзгартиради, метаболизмнинг бузилишини, юрак-қон томир касалликлари, ошқозон яраси ва гипертензияни кучайтиради.

Шовқиннинг одамга таъсир қилиши A сосий: Саноат шовқини Шовқиннинг юқори даражаларига (140 дБ дан ортиқ) таъсирланганда, қулоқ пардасининг ёрилиши, контузия мумкин, ҳатто ундан ҳам юқори (160 дБ дан юқори) - ва ўлим. Шамол электр станциялари томонидан ишлаб чиқарилган шовқин инсон атроф-муҳитига ва табиатига ҳам таъсир қилади.

Товушнинг тарқалиши учун муҳит Товушнинг тарқалиши учун муҳит зарурлигини кўрсатувчи тажрибазарурлигини кўрсатувчи тажрибаÀ1ô.Òàæðèáà.øîâ?.òàð?.1.avi

 Тебранма ҳаракатларнинг кўпчилигини гармоник Тебранма ҳаракатларнинг кўпчилигини гармоник тебранишлар деб қараш мумкин. тебранишлар деб қараш мумкин.  Гармоник тебранишлар шундай даврий жараёндирки, Гармоник тебранишлар шундай даврий жараёндирки, бунда кузатилаётган катталик синус (ёки косинус) бунда кузатилаётган катталик синус (ёки косинус) қонуни бўйича ўзгаради.қонуни бўйича ўзгаради.t А x  sin 

3. ТОВУШ ВА ШОВҚИН. УЛАРНИ ТАВСИФЛОВЧИ АСОСИЙ 3. ТОВУШ ВА ШОВҚИН. УЛАРНИ ТАВСИФЛОВЧИ АСОСИЙ КАТТАЛИКЛАР.КАТТАЛИКЛАР. 3.1. Товуш ва шовқиннинг бир-биридан фарқи.3.1. Товуш ва шовқиннинг бир-биридан фарқи.  Товуш ва шовқин ўзининг физик моҳияти бўйича газ, суюқ ва қаттиқ Товуш ва шовқин ўзининг физик моҳияти бўйича газ, суюқ ва қаттиқ жисмларда юзага келадиган механик тебранишлар туфайли ҳосил жисмларда юзага келадиган механик тебранишлар туфайли ҳосил бўлади. Демак, товуш ёки шовқин юзага келиши учун қандайдир бир бўлади. Демак, товуш ёки шовқин юзага келиши учун қандайдир бир агрегат ҳолатдаги муҳит мавжуд бўлиши керак.агрегат ҳолатдаги муҳит мавжуд бўлиши керак. (Товушнинг тарқалиши учун муҳит зарурлигини кўрсатувчи тажриба (Товушнинг тарқалиши учун муҳит зарурлигини кўрсатувчи тажриба фильми қўйилади. А1ф-файл.)фильми қўйилади. А1ф-файл.)  Товуш бу кучи, частотаси ва амплитудаси бўйича маълум бир Товуш бу кучи, частотаси ва амплитудаси бўйича маълум бир гармоник боғланишга ва уйғунликка эга бўлган тебранишлардан гармоник боғланишга ва уйғунликка эга бўлган тебранишлардан иборат бўлиб, у инсон учун зарур ижобий маълумот етказиш иборат бўлиб, у инсон учун зарур ижобий маълумот етказиш воситаси бўлиб хизмат қилади.воситаси бўлиб хизмат қилади. (Товушни характерловчи музикалар аудиоёзуви қўйилади (3 та). (Товушни характерловчи музикалар аудиоёзуви қўйилади (3 та). А2ф-файл.папка)А2ф-файл.папка)  Шовқин эса кучи, частотаси ва амплитудаси бўйича маълум бир Шовқин эса кучи, частотаси ва амплитудаси бўйича маълум бир гармоник боғланишга эга бўлмаган бир қатор тебранишлар гармоник боғланишга эга бўлмаган бир қатор тебранишлар (товушлар) йиғиндисидан иборат бўлиб, у инсонда салбий сезгилар (товушлар) йиғиндисидан иборат бўлиб, у инсонда салбий сезгилар ҳосил қилади.ҳосил қилади. (Турли объектларнинг шовқинини характерловчи аудиоёзувлар (Турли объектларнинг шовқинини характерловчи аудиоёзувлар қўйилади (5 та). А3ф-файл.папка)қўйилади (5 та). А3ф-файл.папка)

Товуш (куй,музика )1. ýëäîð..wma 3.Ñóïåð.ìóç..mp3 2.Ìóç.ãîëîñ..mp3

3.2. Товуш ва шовқинни характерловчи асосий 3.2. Товуш ва шовқинни характерловчи асосий катталиклар.катталиклар.  ТовушТовуш ва шовқинлар ва шовқинлар физикавий нуқтаи назардан газ, суюқ ва физикавий нуқтаи назардан газ, суюқ ва қаттиқ ҳолатдаги қайишқоқ муҳитдаги тўлқинсимон тебранишлар қаттиқ ҳолатдаги қайишқоқ муҳитдаги тўлқинсимон тебранишлар натижасида ҳосил бўлади. натижасида ҳосил бўлади. 4-расм. Ҳаво муҳитида товуш ҳосил бўлиши.4-расм. Ҳаво муҳитида товуш ҳосил бўлиши.

 Физиологик нуқтаи назардан эса товуш Физиологик нуқтаи назардан эса товуш инсоннинг эшитиш аъзоларига товуш инсоннинг эшитиш аъзоларига товуш энергиясининг таъсир қилиши натижасида энергиясининг таъсир қилиши натижасида юзага келадиган хусусий сезгидир.юзага келадиган хусусий сезгидир.  Қуйидаги 5-расмда одам қулоқининг Қуйидаги 5-расмда одам қулоқининг тузилиши ва ишлаши келтирилган. тузилиши ва ишлаши келтирилган. Расмнинг пастки қисмида эса одам Расмнинг пастки қисмида эса одам қулоқининг механик модели берилган.қулоқининг механик модели берилган. (Алоҳида берилади)(Алоҳида берилади) 5-расм. Одам қулоқининг тузилиши ва ишлаши.5-расм. Одам қулоқининг тузилиши ва ишлаши.

Товушлар ва шовқинлар физик ва психофизиологик Товушлар ва шовқинлар физик ва психофизиологик кўрсаткичлари билан характерланадилар:кўрсаткичлари билан характерланадилар: 1. Товуш ва шовқинларнинг физик кўрсаткичларига қуйидагилар 1. Товуш ва шовқинларнинг физик кўрсаткичларига қуйидагилар киради:киради:  товуш босими;товуш босими;  товуш жадаллиги, кучи;товуш жадаллиги, кучи;  товуш босими даражаси;товуш босими даражаси;  товуш жадаллиги (кучи) даражаси;товуш жадаллиги (кучи) даражаси;  тебраниш частотаси. тебраниш частотаси. 2. Товуш ва шовқинларнинг психофизиологик кўрсаткичларига 2. Товуш ва шовқинларнинг психофизиологик кўрсаткичларига қуйидагилар киради:қуйидагилар киради:  товушнинг таъсир қилиш вақти, t , соат;товушнинг таъсир қилиш вақти, t , соат;  товуш баландлиги, (тебраниш амплитудаси билан товуш баландлиги, (тебраниш амплитудаси билан характерланади);характерланади);  товуш қаттиқлиги, яъни тони баландлиги, (тебраниш частотаси товуш қаттиқлиги, яъни тони баландлиги, (тебраниш частотаси билан характерланади);билан характерланади);  товуш тембри, (обертонларнинг частотаси ва амплитудаси билан товуш тембри, (обертонларнинг частотаси ва амплитудаси билан характерланади, обертонлар – бу товуш таркибидаги нисбатан характерланади, обертонлар – бу товуш таркибидаги нисбатан юқори частотага эга бўлган тебранишлардир).юқори частотага эга бўлган тебранишлардир).

гигиенада — одам организмига салбий таъсир кўрсатадиган ва турли касалликларга сабаб бўладиган товушлар. Одам организмига узоқ вақт таъсир этиши натижасида марказий асаб системаси, томирлар тонуси, ҳазм йўллари аъзолари, эндокрин системаси ва ҳ. к. нинг фаолияти бузилиши, қулоқ оғирлиги, карлик пайдо бўлиши мумкин. Шовқин таъсирида ҳаракатнинг аниқ мувозанати бузилиб, меҳнат унумдорлиги пасаяди. Ортиқча Шовқин одамни ҳам жисмоний, ҳам маънавий жиҳатдан кучсизлантиради. Инсон учун 20—30 децибел зарарсиз ҳисобланади. Бу табиий ҳолатдир. Умуман одамга 80 децибелли Шовқин рухсат этилади. Қиймати 130 децибелга тенг Шовқин инсон қулоқларида оғриқ пайдо қилади, 150 децибелга етганда чидаш қийин бўлади, 180 денибелда ҳатто металл чатнаб кетади. 20-аср 70-й. ларида шаҳар кўчаларидаги Шовқин 60—70 децибелни ташкил қилган, 21-аср бошида бу кўрсаткич 100 децибел ва бундан юқори қийматга етди.

3.2.1. Товуш ва шовқинларнинг физик 3.2.1. Товуш ва шовқинларнинг физик кўрсаткичларини алоҳида қараб чиқамиз:кўрсаткичларини алоҳида қараб чиқамиз: 1. 1. Товуш босимиТовуш босими - - РР , Па., Па.  Муҳитда товуш тўлқинининг тарқалиши унда даврий равишда Муҳитда товуш тўлқинининг тарқалиши унда даврий равишда босим ошиши ва камайиши, яъни босим тебраниши ҳолатини босим ошиши ва камайиши, яъни босим тебраниши ҳолатини юзага келтиради. юзага келтиради. Товуш ҳосил бўлган муҳитдаги тўла Товуш ҳосил бўлган муҳитдаги тўла босимнинг оний қиймати билан тинч муҳитнинг ўртача босими босимнинг оний қиймати билан тинч муҳитнинг ўртача босими орасидаги айирма товуш босимини ташкил қиладиорасидаги айирма товуш босимини ташкил қилади ва инсон ва инсон қулоқ пардасига таъсир қилиб товуш сезгисини ҳосил қилади.қулоқ пардасига таъсир қилиб товуш сезгисини ҳосил қилади. Таъсир қилаётган босим қанча катта бўлса, товуш баландлиги Таъсир қилаётган босим қанча катта бўлса, товуш баландлиги ҳам шунча катта бўлади. ҳам шунча катта бўлади.  Инсон қулоқ пардаси биологик аъзо сифатида товуш босимини Инсон қулоқ пардаси биологик аъзо сифатида товуш босимини 22 ·· 1010 -5-5 паскалдан паскалдан 2 2 ·· 1010 22 паскалгача паскалгача оралиқда оралиқда қабул қилиш қабул қилиш хусусиятига эга. Шунинг учун хусусиятига эга. Шунинг учун 22 ·· 1010 -5-5 Па эшитиш бўсағаси, Па эшитиш бўсағаси, 22 ·· 1010 22 Па эса оғриқ сезиш бўсағасиПа эса оғриқ сезиш бўсағаси деб аталади деб аталади (6-расм) (6-расм) . . 22 ·· 1010 22 паскалдан юқори босим қулоқ пардасида механик паскалдан юқори босим қулоқ пардасида механик жароҳатланишлар келтириб чиқаради. Оғриқ сезиш бўсағаси жароҳатланишлар келтириб чиқаради. Оғриқ сезиш бўсағаси эшитиш бўсағасидан 10 млнэшитиш бўсағасидан 10 млн .. марта каттадир марта каттадир .. (6-расм алоҳида берилади)(6-расм алоҳида берилади)

2. Т2. Т овуш жадаллиги (кучи) – J, Вт/мовуш жадаллиги (кучи) – J, Вт/м 22 ..  Товуш тарқалиш йўналишига перпендикуляр ҳолатда муҳитнинг Товуш тарқалиш йўналишига перпендикуляр ҳолатда муҳитнинг бирор нуқтасида жойлашган бирлик юзага нисбатан вақт бирлиги бирор нуқтасида жойлашган бирлик юзага нисбатан вақт бирлиги ичида олинган ўртача энергия оқими товуш жадаллигини (кучини) ичида олинган ўртача энергия оқими товуш жадаллигини (кучини) ташкил қилади (Вт/мташкил қилади (Вт/м 22 )) ::  Товуш тебраниш частотаси 1000 Гц бўлганда эшитиш бўсағасига Товуш тебраниш частотаси 1000 Гц бўлганда эшитиш бўсағасига мос келувчи товуш жадаллиги (кучи) мос келувчи товуш жадаллиги (кучи) Вт/мВт/м 22 , ,  оғриқ сезиш бўсағасига мос келувчи товуш кучи эса оғриқ сезиш бўсағасига мос келувчи товуш кучи эса Вт/мВт/м 22 ташкил қилади. ташкил қилади.  Бу товуш Бу товуш жадалликлари (кучлари)жадалликлари (кучлари) орасидаги орасидаги нисбатнисбат , 10, 10 1313 мартадирмартадир . . (Алоҳида берилади)(Алоҳида берилади) 7-расм. Товуш қуввати ва товуш жадаллиги (кучи) ўртасидаги 7-расм. Товуш қуввати ва товуш жадаллиги (кучи) ўртасидаги боғланиш.боғланиш.2 4 r F S F J    12 0 10   J 1  J

3. Т3. Т овуш босими ва овуш босими ва жадаллиги (жадаллиги ( кучикучи )) даражалари – даражалари – ва ва , , дБ дБ .. Товуш босими даражаси ва тТовуш босими даражаси ва т овуш овуш жадаллиги (кучи)жадаллиги (кучи) даража даража лари лари қуйидаги ифодалардан аниқланади:қуйидаги ифодалардан аниқланади:  Товуш босими даражаси Товуш босими даражаси – – , , дд ББ  Товуш Товуш жадаллиги (кучи)жадаллиги (кучи) даражаси даражаси - - , , дБ дБ бу ерда бу ерда - изланаётган товуш босим- изланаётган товуш босим ии , Па;, Па; -эшитиш бўсағасига мос келувчи товуш босими-эшитиш бўсағасига мос келувчи товуш босими ,, (2(2  1010 -5-5 ПП а);а); - изланётган товуш кучи, Вт/м- изланётган товуш кучи, Вт/м 22 ;; - эшитиш бўсағасига келувчи товуш кучи, (10- эшитиш бўсағасига келувчи товуш кучи, (10 -12-12 Вт/м Вт/м 22 )) ..J L Р L 0 20 P P g L Р  0 10 J J g LJ   Р 0 Р J 0 J

4. Товуш даражаси4. Товуш даражаси - , - , дБ.дБ. ҚуйҚуй идаги ифода билан аниқланади:идаги ифода билан аниқланади: , , д д БА БА бу ерда: бу ерда: – шовқин ўлчагич асбобининг “А” шкаласи бўйича – шовқин ўлчагич асбобининг “А” шкаласи бўйича ўлчанган товуш босими, Па;ўлчанган товуш босими, Па;  Шовқин ўлчагич асбобининг кўрсаткичлари инсон Шовқин ўлчагич асбобининг кўрсаткичлари инсон қулоқинингқулоқининг субъектив сезгирлиги билан деярли бир хил бўлиши учун субъектив сезгирлиги билан деярли бир хил бўлиши учун асбобнинг “А” частотавий характеристикасиасбобнинг “А” частотавий характеристикаси мавжуд мавжуд . . ““ А” частотавий характеристика барча октава полосаларида А” частотавий характеристика барча октава полосаларида инсон қулоғининг субъектив сезгирлигига, ҳар хил товуш инсон қулоғининг субъектив сезгирлигига, ҳар хил товуш баландлигида ҳам, деярли мос келадибаландлигида ҳам, деярли мос келади (9-расм) (9-расм) .. (Алоҳида берилади)(Алоҳида берилади) .. 9-расм. Шовқин ўлчаш асбобларининг частотавий 9-расм. Шовқин ўлчаш асбобларининг частотавий тавсифлари.тавсифлари. 0 20 P P g L А А   А Р

5. Товуш тебраниши частотаталари5. Товуш тебраниши частотаталари - - , Гц., Гц.  Товуш тебранишлари частотаси муҳитнинг бирор нуқтаси орқали Товуш тебранишлари частотаси муҳитнинг бирор нуқтаси орқали вақт бирлигида (1 сек) ўтган тўлқинлар сони билан аниқланади ва вақт бирлигида (1 сек) ўтган тўлқинлар сони билан аниқланади ва герцда ўлчанади. 1 Гц = 1 теб./сек. герцда ўлчанади. 1 Гц = 1 теб./сек.  Ҳар бир тўлқинсимон тебраниш ўзининг тебраниш частотасига эга. Ҳар бир тўлқинсимон тебраниш ўзининг тебраниш частотасига эга. Агарда тебранишлар частостаси 16...20000 Гц оралиғида бўлса, бу Агарда тебранишлар частостаси 16...20000 Гц оралиғида бўлса, бу тебранишлар инсоннинг эшитиш аъзоларида сезги (товуш) ҳосил тебранишлар инсоннинг эшитиш аъзоларида сезги (товуш) ҳосил қилади. Товуш частотаси 16 Гц дан кичик бўлса инфратовуш, 20000 қилади. Товуш частотаси 16 Гц дан кичик бўлса инфратовуш, 20000 Гц катта бўлса ультратовуш деб аталади ва улар инсон қулоғида Гц катта бўлса ультратовуш деб аталади ва улар инсон қулоғида товуш товуш сезгисини сезгисини ҳосил қилмайдиҳосил қилмайди (10-расм) (10-расм) . Лекин ультратовуш ва . Лекин ультратовуш ва айниқса инфратовуш инсон организмига зарарли таъсир қилиш айниқса инфратовуш инсон организмига зарарли таъсир қилиш хусусиятига эгахусусиятига эга ..  Товуш частотасининг ошиши эшитиш аъзолари томонидан Товуш частотасининг ошиши эшитиш аъзолари томонидан субъектив равишда товуш қаттиқлигининг (тонининг) кўтарилиши субъектив равишда товуш қаттиқлигининг (тонининг) кўтарилиши шаклида қабул қилинади. шаклида қабул қилинади.

10-расм. Тебраниш частотасига боғлиқ равишда товуш турлари. Эшитиладиган товуш оралиғи, яъни 16...20000 Гц оралиғи 8 та октавага бўлинган . Битта октаванинг бошланғич чегарасидаги частота бўлса, охирги чегарасидаги частота қилиб олинади. Бунда октава лар нинг ўртача геометрик частоталар и қуйидаги ифодадан аниклана ди : Гц Октава полосаларини нг ўртача геометрик частоталари: 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000 Гц ташкил қилади. Октава полосалари ўртача геометрик частоталарига мос равишда октава полосаларининг бошланғич ва охирги чегара частоталари қуйидагича (қавсда): 63 (45-90), 125 (90-180), 250 (180-355), 500 (355-710), 1000 (710-1400), 2000 (1400-2800), 4000 (2800-5600), 8000 (5600-11200).1f 1 2 2 f f  2 1 2 1     f f f fур

ШовқиннингШовқиннинг спектрал таҳлили спектрал таҳлили  Шовқинни частота бўйича уни ташкил этувчи тўлқинларга, уларнинг Шовқинни частота бўйича уни ташкил этувчи тўлқинларга, уларнинг жадаллигини аниқлаган ҳолда, бўлиш спектрал таҳлил дейилади. жадаллигини аниқлаган ҳолда, бўлиш спектрал таҳлил дейилади. Шовқинни ташкил этувчи частоталар таркибининг график ифодаси Шовқинни ташкил этувчи частоталар таркибининг график ифодаси эса шовқин спектри деб аталади.эса шовқин спектри деб аталади.  Спектрал таҳлил ўрта геометрик частоталари 63, 125, 250, 500, Спектрал таҳлил ўрта геометрик частоталари 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000 ва 8000 Гц бўлган октава полосаларида махсус 1000, 2000, 4000 ва 8000 Гц бўлган октава полосаларида махсус шовқинни ўлчаш асбоблари ёрдамида ўтказилади. Қуйидаги 11-шовқинни ўлчаш асбоблари ёрдамида ўтказилади. Қуйидаги 11- расмда турли товуш тебранишлари графиклари ва уларнинг расмда турли товуш тебранишлари графиклари ва уларнинг спектрлари келтирилган.спектрлари келтирилган. (Алоҳида берилади)(Алоҳида берилади) 11-расм. 11-расм. Товуш тебранишлари графиклари ва уларнинг Товуш тебранишлари графиклари ва уларнинг спектрлари.спектрлари.

5. Т5. Т овуш баландлигиовуш баландлиги ..  Товуш баландлиги тебраниш амплитудаси билан Товуш баландлиги тебраниш амплитудаси билан характерланади. характерланади. Кучи бир хил, лекин тебраниш Кучи бир хил, лекин тебраниш частотаси ҳар хил бўлган товушлар товуш частотаси ҳар хил бўлган товушлар товуш баландлиги бўйича турлича эшитилади, ёки бошқача баландлиги бўйича турлича эшитилади, ёки бошқача айтганда, частотаси ҳар хил товушларда бир хилдаги айтганда, частотаси ҳар хил товушларда бир хилдаги товуш баландлигини ҳосил қилиш учун турлича товуш баландлигини ҳосил қилиш учун турлича товуш товуш жадаллиги (жадаллиги ( кучикучи )) даражасини ҳосил қилиш даражасини ҳосил қилиш керак. Бу боғланиш эгри чизиқли характерга эга керак. Бу боғланиш эгри чизиқли характерга эга бўлиб - бўлиб - "тенг товуш баландлиги эгри чизиқлари""тенг товуш баландлиги эгри чизиқлари" деб деб аталади, ( аталади, ( 12-расм12-расм ). Товуш баландлигининг ўлчов ). Товуш баландлигининг ўлчов бирлиги фон деб аталади. Товуш частотаси 1000 Гц бирлиги фон деб аталади. Товуш частотаси 1000 Гц бўлганда 1фон 1 дБ га тенг.бўлганда 1фон 1 дБ га тенг. (Алоҳида берилади)(Алоҳида берилади) 12-расм. Тенг товуш баландликлари эгри чизиқлари12-расм. Тенг товуш баландликлари эгри чизиқлари

4. ШОВҚИННИ СИНФЛАШ ВА 4. ШОВҚИННИ СИНФЛАШ ВА МЕЪЁРЛАШ.МЕЪЁРЛАШ. Шовқин қуйидагича синфланади:Шовқин қуйидагича синфланади: а) юзага келиш сабаби бўйичаа) юзага келиш сабаби бўйича :: - механик (машина ва механизмлар ишлаши - механик (машина ва механизмлар ишлаши натижасида);натижасида); - зарбавий (портлаш, штамповкалаш);- зарбавий (портлаш, штамповкалаш); - аэродинамик- аэродинамик (ҳаво алмаштириш тизимлари (ҳаво алмаштириш тизимлари ишлаганда);ишлаганда); - гидравлик (суюқлик ва суюқлик мавжуд тизимларда);- гидравлик (суюқлик ва суюқлик мавжуд тизимларда); - электромагнит (трансформатор, дросселлар ва - электромагнит (трансформатор, дросселлар ва ҳҳ .к. .к. ишлаганда);ишлаганда); - импульсив (ички ёнув двиг- импульсив (ички ёнув двиг аа теллари ишлаганда);теллари ишлаганда);

б) частотаси бўйичаб) частотаси бўйича :: - паст частотали ( < 300 Гц);- паст частотали ( < 300 Гц); - ўрта частотали (300–800 Гц);- ўрта частотали (300–800 Гц); - юқори частотали (> 800 Гц).- юқори частотали (> 800 Гц). в) частота спектри кенглиги бўйичав) частота спектри кенглиги бўйича (10-расм.) (10-расм.) :: - тор полосали (спектри битта октава доирасида);- тор полосали (спектри битта октава доирасида); - кенг полосали (спектри битта октава доирасидан - кенг полосали (спектри битта октава доирасидан чиқади).чиқади). г) спектрининг хусусияти бўйичаг) спектрининг хусусияти бўйича ;; - импульсив- импульсив (товуш давомийлиги 1 сек.(товуш давомийлиги 1 сек. кичик); кичик); - тонал (шовқин спектрида дискрет тон мавжуд);- тонал (шовқин спектрида дискрет тон мавжуд); -- ўзгармас шовқин ( 8 соатлик иш куни давомида ўзгармас шовқин ( 8 соатлик иш куни давомида шовқин даражаси 5 дБ дан кўпга ўзгармайди);шовқин даражаси 5 дБ дан кўпга ўзгармайди); -- ўзгарувчан шовқин (8 соатлик иш давомида шовқин ўзгарувчан шовқин (8 соатлик иш давомида шовқин даражаси 5 дБ дан даражаси 5 дБ дан каттакатта даражада ўзгаради). даражада ўзгаради).

Чегаравий спектрлар бўйичаЧегаравий спектрлар бўйича шш овқинни меъёрлашовқинни меъёрлаш 13-расм. Товуш босимининг йўл қўйиладиган даражалари, дБ. (ЧС- чегаравий спектрлар)

Товуш даражаси бўйичаТовуш даражаси бўйича шш овқинни меъёрлашовқинни меъёрлаш  Иккинчи услубда умумий шовқин даражасини Иккинчи услубда умумий шовқин даражасини меъёрлаш шовқин ўлчагич асбобининг “А” шкаласи меъёрлаш шовқин ўлчагич асбобининг “А” шкаласи бўйича ўлчанган ва “товуш даражаси” деб бўйича ўлчанган ва “товуш даражаси” деб номланувчи катталик билан олиб борилади. Бу номланувчи катталик билан олиб борилади. Бу катталик ўзгармас ва ўзгарувчан шовқинни тахминий катталик ўзгармас ва ўзгарувчан шовқинни тахминий баҳолаш учун хизмат қиладибаҳолаш учун хизмат қилади .. (( 33 -жадвал).-жадвал). Алоҳида берилади.Алоҳида берилади.

5. ШОВҚИНДАН ҲИМОЯЛАНИШ УСУЛЛАРИ ВА ВОСИТАЛАРИ.5. ШОВҚИНДАН ҲИМОЯЛАНИШ УСУЛЛАРИ ВА ВОСИТАЛАРИ. Шовқиндан ҳимояланиш усул ва воситаларининг умумий Шовқиндан ҳимояланиш усул ва воситаларининг умумий классификацияси ГОСТ 12.1.029-80 бўйича ишлаб чиқилган. Гостда классификацияси ГОСТ 12.1.029-80 бўйича ишлаб чиқилган. Гостда шовқиндан ҳимояланиш усул ва воситаларининг қуйидагича шовқиндан ҳимояланиш усул ва воситаларининг қуйидагича классификацияси келтирилган:классификацияси келтирилган: 1. 1. Ҳимоялаш объектига нисбатан шовқиндан ҳимоялаш усул ва Ҳимоялаш объектига нисбатан шовқиндан ҳимоялаш усул ва воситалари қуйидаги турларга бўлинади:воситалари қуйидаги турларга бўлинади:  Гуруҳий ҳимоялаш усул ва воситалари;Гуруҳий ҳимоялаш усул ва воситалари;  Шахсий ҳимоя воситалариШахсий ҳимоя воситалари .. 2. 2. Гуруҳий ҳимоялаш усул ва воситалари шовқин чиқарувчи манбага Гуруҳий ҳимоялаш усул ва воситалари шовқин чиқарувчи манбага нисбатан қуйидаги турларга бўлинади:нисбатан қуйидаги турларга бўлинади:  Шовқинни манбанинг ўзида камайтирувчи воситалар;Шовқинни манбанинг ўзида камайтирувчи воситалар;  Шовқинни манбадан ҳимоялаш объектигача бўлган оралиқдаги Шовқинни манбадан ҳимоялаш объектигача бўлган оралиқдаги тарқалиш йўлида камайтириш воситалари. тарқалиш йўлида камайтириш воситалари. (ГОСТ бўйича ҳамма усул ва воситалар алоҳида берилади)(ГОСТ бўйича ҳамма усул ва воситалар алоҳида берилади)

14-расм. Шовқинни изоляциялаш турлари.14-расм. Шовқинни изоляциялаш турлари.

Шовқиндан ҳимоялашнинг архитектуравий - Шовқиндан ҳимоялашнинг архитектуравий - режалаштиришрежалаштириш усулиусули

Хонага акустик ишлов бериш воситалариХонага акустик ишлов бериш воситалари

Аэродинамик шовқинни сўндириш воситалариАэродинамик шовқинни сўндириш воситалари

Реактив ва экранли шовқин сўндиргичларРеактив ва экранли шовқин сўндиргичлар

6. ТИТРАШНИНГ ОДАМ ОРГАНИЗМИГА 6. ТИТРАШНИНГ ОДАМ ОРГАНИЗМИГА ЗАРАРЛИ ТАЪСИРИ.ЗАРАРЛИ ТАЪСИРИ.  Титраётган юзага тегиш ёки у билан боғланиб қолиш Титраётган юзага тегиш ёки у билан боғланиб қолиш оқибатида титраш инсон танасига ҳамда унинг бошқа оқибатида титраш инсон танасига ҳамда унинг бошқа қисмларига узатилади. Титрашнинг инсон танасига қисмларига узатилади. Титрашнинг инсон танасига ёки унинг қисмларига зарарли омил сифатида таъсир ёки унинг қисмларига зарарли омил сифатида таъсир қилиши ҳар хил кўнгилсиз оқибатларга олиб келади, қилиши ҳар хил кўнгилсиз оқибатларга олиб келади, масалан:масалан: -олий нерв системасининг бузилишига;-олий нерв системасининг бузилишига; -вестибуляр аппаратнинг ишдан чиқишига;-вестибуляр аппаратнинг ишдан чиқишига; -қон-томир тизимининг функционал бузилишига;-қон-томир тизимининг функционал бузилишига; -таянч-ҳаракат аппаратининг бузилишига;-таянч-ҳаракат аппаратининг бузилишига; -қўл ва бошқа қисмларда титраш касаллигининг -қўл ва бошқа қисмларда титраш касаллигининг юзага келишига;юзага келишига; -бош оғриши ва айланиши, таъсирчанлик ошишига;-бош оғриши ва айланиши, таъсирчанлик ошишига; -иш қобилиятининг сусайишига ва ҳ.к.-иш қобилиятининг сусайишига ва ҳ.к.

7.1. Титрашнинг ташқи муҳитнинг физик омили 7.1. Титрашнинг ташқи муҳитнинг физик омили сифатида тавсифи.сифатида тавсифи. Титрашга қуйидагилар сабаб бўлиши мумкин:Титрашга қуйидагилар сабаб бўлиши мумкин:  механизмларда олдинма – кетин ҳаракатдан фойдаланиш; механизмларда олдинма – кетин ҳаракатдан фойдаланиш;  зарбавий ҳаракатдан фойдаланиш;зарбавий ҳаракатдан фойдаланиш;  машина ва механизмлар деталларининг ишқаланишли ёки машина ва механизмлар деталларининг ишқаланишли ёки зарбавий бир – бирига таъсири;зарбавий бир – бирига таъсири;  айланма ҳаракат қилувчи деталларнинг айланма ҳаракат қилувчи деталларнинг марказлаштирилмаганлиги ёки уларда марказлаштирилмаганлиги ёки уларда мувозанатлаштирилмаган кучларнинг ҳосил бўлиши;мувозанатлаштирилмаган кучларнинг ҳосил бўлиши;  машина ва механизмлардаги сиқилган ҳаво ва суюқликнинг машина ва механизмлардаги сиқилган ҳаво ва суюқликнинг турбулент ҳаракати ва пульсацияси;турбулент ҳаракати ва пульсацияси;  статор ва роторларнинг магнит ва элетр магнит майдонлари статор ва роторларнинг магнит ва элетр магнит майдонлари таъсири остида тебранма ҳаракати;таъсири остида тебранма ҳаракати;  машина ва механизмларнинг технологик жараёнларни машина ва механизмларнинг технологик жараёнларни бажариш вақтида нотекис юкланиши;бажариш вақтида нотекис юкланиши;  машиналарнинг нотекис юзада ҳаракат қилиш ҳолатлари ва машиналарнинг нотекис юзада ҳаракат қилиш ҳолатлари ва ҳ.к.ҳ.к.

ВИБРАЦИЯ КАСАЛЛИГИВИБРАЦИЯ КАСАЛЛИГИ — — касбкасб касалликларидан бири; касалликларидан бири; вибрациянинт одамга узок, вакт таъсир этишидан келиб вибрациянинт одамга узок, вакт таъсир этишидан келиб чиқади. Касалликнинг кечиши ва характери титраш чиқади. Касалликнинг кечиши ва характери титраш таъсиротининг кучи ва зарбига боғлиқ; бундай титраш таъсиротининг кучи ва зарбига боғлиқ; бундай титраш гавданинг маълум қисмига (мас., қўлга, қисман гавданинг маълум қисмига (мас., қўлга, қисман вибрациявибрация ) ва ) ва бутун организмга (умумий вибрация) таъсир этади. Айрим бутун организмга (умумий вибрация) таъсир этади. Айрим касбдаги кишилар ишлатаётган касбдаги кишилар ишлатаётган қўлқўл асбобларининг зарби асбобларининг зарби ёки улардан тўғри фойдалана олмаслик, гавдани нотўғри ёки улардан тўғри фойдалана олмаслик, гавдани нотўғри тутиш, совуқ, тутиш, совуқ, шовқиншовқин ва б. В. к. га сабаб бўлиши мумкин. ва б. В. к. га сабаб бўлиши мумкин. Касалликда қўл панжасининг зирқираб оғриши ва толиқиши, Касалликда қўл панжасининг зирқираб оғриши ва толиқиши, совуққа таъсирчанлик, совуққа таъсирчанлик, бошбош оғриғи, тез чарчаш, оғриғи, тез чарчаш, асабийлашиш, юрак-томир фаолиятида жиддий ўзгаришлар асабийлашиш, юрак-томир фаолиятида жиддий ўзгаришлар ва б. кузатилади. Давоси касалликка сабаб бўлган омилни ва б. кузатилади. Давоси касалликка сабаб бўлган омилни иложи борича эртароқ бартараф этишдан иборат. Турли иложи борича эртароқ бартараф этишдан иборат. Турли дори-дармонлар, физиотерапевтик муолажалар, тегишли дори-дармонлар, физиотерапевтик муолажалар, тегишли курортларда курортларда бўлишбўлиш комплекс даволанишнинг таркибига комплекс даволанишнинг таркибига киради.киради.

Вибрация (лот. Вибратио "тебраниш, титроқ") - механик тебранишлар. Вибрация - бу частота, амплитуда, тебраниш тезлиги, тебраниш тезлашиши каби параметрлар билан тавсифланадиган машиналар ва механизмларнинг механик тебранишлари. Вибрацияли нафақат машиналарнинг ишлашидан келиб чиқадиган мувозанатли куч таъсирида ҳосил бўлади. Оддий қилиб айтганда, тебраниш - бу қаттиқ жисмларнинг тебраниши. Вибрация шунингдек тор маънода, одамга сезгир таъсир кўрсатадиган механик тебранишларни назарда тутади. Бундай ҳолда 1,6-1000 Гц частота диапазони қабул қилинади. Вибрация тушунчаси шовқин, инфратовуш, товуш тушунчалари билан чамбарчас боғлиқ.

Тебранишнинг санитария таснифи Ўтказиш усули бўйича тебранишнинг қуйидаги турлари фарқланади ўтирган ёки турган одамнинг танасига таянч сиртлари орқали узатиладиган умумий тебраниш; одамнинг қўллари ёки оёқлари, шунингдек, тебраниш юзалари билан алоқа қиладиган билаклар орқали узатиладиган маҳаллий тебраниш.

Келиб чиқиши Келиб чиқиш манбасига қараб қуйидаги тебранишлар турлари ажратилади: - Локаль , механизациялашган (двигателлар билан ишлайдиган) асбоб-ускуналардан одамга узатиладиган маҳаллий тебраниш ; механизациялаштирилмаган қўл асбобларидан одамларга юқадиган маҳаллий тебраниш; 1-тоифадаги умумий тебраниш - ер усти йўллари бўйлаб ҳаракатланадиган транспорт воситаларининг иш жойларида одамга таъсир қиладиган транспорт тебраниши. Мисол: тракторлар, юк машиналари, скутерлар, мотоцикллар, мопедлар;

2-тоифадаги умумий тебраниш - ишлаб чиқариш биноларининг махсус тайёрланган юзаларида ҳаракатланадиган машиналарнинг иш жойларида одамга таъсир қилувчи транспорт ва технологик тебраниш ва ҳ.к. Масалан: кранлар, полли саноат транспорти; 3-тоифадаги умумий тебраниш - стационар машиналарнинг иш жойларида одамга таъсир қиладиган ёки тебраниш манбалари бўлмаган иш жойларига узатиладиган технологик тебраниш. Мисол: станоклар, қуйиш, кесиш дастгоҳлари. - ташқи манбалардан турар жой ва жамоат биноларидаги умумий тебраниш. Мисол: ўтаётган трамвайдан тебраниш. - ички манбалардан турар-жой ва жамоат биноларида умумий тебраниш. Мисол: лифтлар, музлатгичлар.

Вибрация - физик табиатига кўра, бу мунтазам равишда такрорланадиган тизимнинг механик тебраниш ҳаракати. Ёки тебраниш - бу қаттиқ жисмларнинг тебраниши. Вибрацияни тавсифловчи асосий параметрлар бу тебранишларнинг частотаси ва амплитудаси, ва уларнинг ҳосилалари - тезлик ва тезланиш. Тебраниш частотаси герц (Гц) да ўлчанади. Сонияда 1 Гц = 1 тебраниш. Aмплитуда - бу тананинг барқарор мувозанат ҳолатидан максимал оғиши ва чизиқли бирликларда (м ёки см) ўлчанади. Вибрациянинг тезлиги сониясига метр (м / с) билан ўлчанади. Вақтдаги тебраниш тезлигининг ҳосиласи - тебраниш тезлашиши (вақт бирлигига тебраниш тезлигининг қиймати) м / с2 билан ўлчанади.

Тебранишларнинг пайдо бўлишининг асосий манбалари ва шартлари Тебранишнинг кучайишига резонанс сабаб бўлиши мумкин. Тебранишларни тавсифлаш учун математик аппарат Вибрацияни математик жиҳатдан таърифлаш қийин. Математик моделни яратиш воситаларидан бири катастрофия назарияси бўлиши мумкин. Вибрацияни, тебраниш ва шовқин майдонларини ҳисоблаш учун компютер дастурлари мавжуд.

Технологиялар, тузилмалар ва табиатдаги тебранишлар Вибрацияли элаклар; Вибрацияли майдалагичлар; Галла урадиган комбайнларнинг сомон юрадиган ва тозалаш қисмлпари; Вибрацияли конвейерлар; Бетонни зичловчи машиналари (чуқур вибраторлар, тебраниш дасталари, вибро-қолиплар); Темир йўл вагонларининг юкни "тушириш вибраторлари"; Вибрацияли тегирмонлар; Инфрасоник жанговар генераторлар; Геофизик сейсмик симуляторлар; Вибрацияли массаж;

Қўшимча таъсири Ишлайдиган электр моторлар. Ёғоч ва металлга ишлов берадиган ускуналар. Самолётларнинг ва бошқа транспорт воситаларининг газ турбинали двигателлари. Дизел двигателлари ва трансмиссиялар. Ички ёниш двигателлари ва транспорт воситаларининг узатилиши. Трансформаторларнинг тебраниши. Сув таъминоти тизими ва иситиш тизимларининг "ҳаво тиқилиб қолиши" ҳолатида титраши. Металл конструксияларни тебраниши.

Титраш ва унинг турлариТитраш ва унинг турлари

Титраш физик ҳодиса сифатида қуйидаги Титраш физик ҳодиса сифатида қуйидаги катталиклар билан тавсифланади:катталиклар билан тавсифланади:  а)а) тебраниш частотаси –тебраниш частотаси – , Гц, вақт бирлиги ичидаги тўла , Гц, вақт бирлиги ичидаги тўла тебранишлар сони, тебраниш даврига тескари пропорционал тебранишлар сони, тебраниш даврига тескари пропорционал бўлган катталик. - тебраниш даври, яъни битта тўла бўлган катталик. - тебраниш даври, яъни битта тўла тебранишга кетган вақт. Ўрта геометрик частота қуйидагича тебранишга кетган вақт. Ўрта геометрик частота қуйидагича аниқланади: аниқланади: Гц. Гц.  Титрашни ўлчаш амалиётида тебранишлар диапазони ўрта Титрашни ўлчаш амалиётида тебранишлар диапазони ўрта геометрик частотаси қуйидагиларга тенг бўлган октава геометрик частотаси қуйидагиларга тенг бўлган октава полосаларига бўлинган: 1, 2, 4, 8, 16, 32, 63, 125, 250, 500, полосаларига бўлинган: 1, 2, 4, 8, 16, 32, 63, 125, 250, 500, 1000, 2000 Гц. Тебраниш частотаси титрашнинг инсон 1000, 2000 Гц. Тебраниш частотаси титрашнинг инсон организмига зарарли таъсир кўрсатишида асосий омил организмига зарарли таъсир кўрсатишида асосий омил сифатида юзага келади. Титраш частотаси инсон ички сифатида юзага келади. Титраш частотаси инсон ички органлари ёки тана қисмларининг тебраниш резонанс органлари ёки тана қисмларининг тебраниш резонанс частотасига (4-жадвал) мос келиб қолса унинг зарарли частотасига (4-жадвал) мос келиб қолса унинг зарарли таъсири шу органга нисбатан кескин ошиб кетади.таъсири шу органга нисбатан кескин ошиб кетади.f 2 1 f f fур  

 б)б) тебраниш амплитудаси (кўчиши)тебраниш амплитудаси (кўчиши) – А, – А, м; м; тебранаётган нуқтанинг оғирлик маркази, ўқи ёки қандайдир тебранаётган нуқтанинг оғирлик маркази, ўқи ёки қандайдир бир бирламчи ҳолатга нисбатан энг катта кўчишини бир бирламчи ҳолатга нисбатан энг катта кўчишини тавсифлайди. Бу титрашнинг тарқалиш майдонига таъсир тавсифлайди. Бу титрашнинг тарқалиш майдонига таъсир кўрсатади, рухсат этилган энг катта қиймати А ≤0,02 мм, кўрсатади, рухсат этилган энг катта қиймати А ≤0,02 мм, =15 Гц .=15 Гц .  в) титраш тезлигив) титраш тезлиги – , – , м/с,м/с, вақт давомида ўзгарувчан вақт давомида ўзгарувчан катталик. Титрашни ўлчашда унинг энг катта миқдори катталик. Титрашни ўлчашда унинг энг катта миқдори қуйидаги ифода бўйича аниқланадиқуйидаги ифода бўйича аниқланади м/с, м/с,  г) титраш тезланишиг) титраш тезланиши – – м/см/с 22 , вақт давомида , вақт давомида ўзгарувчан катталик. У қуйидаги ифодадан аниқланади ўзгарувчан катталик. У қуйидаги ифодадан аниқланади , м/с, м/с 22 f Т  A f Т     2 Т w A f w Т   2 2 4 

д) титраш тезлигининг логарифмик д) титраш тезлигининг логарифмик даражаларидаражалари – , дБ. – , дБ. бу ерда: - титраш тезлигининг ҳақиқий бу ерда: - титраш тезлигининг ҳақиқий миқдори, м/с;миқдори, м/с; , м/с - титраш тезлигининг бўсағавий , м/с - титраш тезлигининг бўсағавий миқдори, миқдори, халқаро келишув билан белгиланган.халқаро келишув билан белгиланган. 0 lg 20    T L  Т  8 0 10 5      L

д)д) ** титраш тезланишининг логарифмик даражаси титраш тезланишининг логарифмик даражаси – , дБ. – , дБ. бу ерда: - титраш тезланишининг ҳақиқий миқдори, м/сбу ерда: - титраш тезланишининг ҳақиқий миқдори, м/с 22 ;; - титраш тезланишининг бўсағавий миқдори, м/с- титраш тезланишининг бўсағавий миқдори, м/с 22 ..  Титраш тезлигининг, тезланишинг ва кўчишининг ўртача Титраш тезлигининг, тезланишинг ва кўчишининг ўртача миқдорлари титрашни фақат умумий характерлайди. Тебраниш миқдорлари титрашни фақат умумий характерлайди. Тебраниш жараёнига мукаммал равишда тавсиф (баҳо) бериш учун унинг жараёнига мукаммал равишда тавсиф (баҳо) бериш учун унинг спектри полосаларга бўлинади ва ҳар бир полоса ичида титраш спектри полосаларга бўлинади ва ҳар бир полоса ичида титраш кўрсаткичларининг ўрта квадратик қийматлари меъёрланади. кўрсаткичларининг ўрта квадратик қийматлари меъёрланади. Полосаларнинг ўрта геометрик частоталари Полосаларнинг ўрта геометрик частоталари стандартлаштирилган ва улар қуйидагиларга тенг: 1;стандартлаштирилган ва улар қуйидагиларга тенг: 1; 2; 4; 16; 2; 4; 16; 31,5; 63; 125; 250; 500; 1000 Гц.31,5; 63; 125; 250; 500; 1000 Гц.w L 0 lg 20 w w L T w  Т w 4 10 3    Т w

8.1. Титраш кўрсаткичлари бўйича қуйидагича 8.1. Титраш кўрсаткичлари бўйича қуйидагича синфланади:синфланади: 1. Титрашнинг узатилиш йўли бўйича:1. Титрашнинг узатилиш йўли бўйича: - умумий (1...100 Гц, асосан таянч нуқта ва юзалари - умумий (1...100 Гц, асосан таянч нуқта ва юзалари орқали);орқали); - локаль ( 6...1400 Гц, инсон қўли орқали),- локаль ( 6...1400 Гц, инсон қўли орқали), 2. Юзага келиш манбаси бўйича:2. Юзага келиш манбаси бўйича: - транспортдаги;- транспортдаги; -технологик (стационар, яъни кўчмас воситаларда);-технологик (стационар, яъни кўчмас воситаларда); -транспорт-технологик,-транспорт-технологик, 3. Спектри бўйича:3. Спектри бўйича: -тор полосали, (частотанинг 1/3-октава полосасида -тор полосали, (частотанинг 1/3-октава полосасида ўлчанаётган катталиклар қўшни 1/3 – октава ўлчанаётган катталиклар қўшни 1/3 – октава полосасидагига нисбатан 15 дБ ошиқ);полосасидагига нисбатан 15 дБ ошиқ); -кенг полосали, (юқоридаги талабга мос келмайди),-кенг полосали, (юқоридаги талабга мос келмайди),

4. Частотаси бўйича4. Частотаси бўйича :: -паст частотали, (локалда 8 ва 16 Гц , умумийда 1...4 Гц );-паст частотали, (локалда 8 ва 16 Гц , умумийда 1...4 Гц ); -ўрта частотали, ( локалда 31,5 ва 63 Гц , умумийда 8 ва -ўрта частотали, ( локалда 31,5 ва 63 Гц , умумийда 8 ва 16 Гц);16 Гц); -юқори частотали, ( локалда 125, 250, 500 ва 1000 Гц , -юқори частотали, ( локалда 125, 250, 500 ва 1000 Гц , умумийда 31,5 ва 63 Гц),умумийда 31,5 ва 63 Гц), 5. Вақтий кўрсаткичлари бўйича:5. Вақтий кўрсаткичлари бўйича: -ўзгармас, (титраш тезлиги даражаси кузатиш -ўзгармас, (титраш тезлиги даражаси кузатиш давомийлиги 1 минутдан кам бўлмаган вақт давомийлиги 1 минутдан кам бўлмаган вақт оралиғида 6 дБ кўпга ўзгармайди);оралиғида 6 дБ кўпга ўзгармайди); -ўзгарувчан, (юқоридаги талабга жавоб бермайди):-ўзгарувчан, (юқоридаги талабга жавоб бермайди): 1) вақт бўйича ўзгарувчан (тўхтовсиз равишда);1) вақт бўйича ўзгарувчан (тўхтовсиз равишда); 2) даврий равишда ўзгарувчан, (титрашни узатиш 2) даврий равишда ўзгарувчан, (титрашни узатиш вақти 1 сек. ошиқ); вақти 1 сек. ошиқ); 3) импульсив, (титрашни узатиш вақти 1 сек. 3) импульсив, (титрашни узатиш вақти 1 сек. кичик),кичик),

8.2. Титрашни меъёрлаш.8.2. Титрашни меъёрлаш.  Ишлаб чиқаришда титрашни меъёрлаш ГОСТ 12.1.012 -78 Ишлаб чиқаришда титрашни меъёрлаш ГОСТ 12.1.012 -78 талаблари асосида олиб борилади. Бу стандарт титраш талаблари асосида олиб борилади. Бу стандарт титраш тезлиги ва унинг логарифмик даражасини частотанинг октава тезлиги ва унинг логарифмик даражасини частотанинг октава полосаларида титрашнинг юзага келиш манбаси ва унинг полосаларида титрашнинг юзага келиш манбаси ва унинг таъсир қилиш ўқлари бўйича меъёрлайди (5-жадвал).таъсир қилиш ўқлари бўйича меъёрлайди (5-жадвал).  Умумий титрашни меъёрлаш X, Y, Z ўқлари йўналишида Умумий титрашни меъёрлаш X, Y, Z ўқлари йўналишида ўрта геометрик частотаси 2, 4, 8, 16, 31,5, 63 Гц бўлган октава ўрта геометрик частотаси 2, 4, 8, 16, 31,5, 63 Гц бўлган октава диапазонларида олиб борилади. Локаль титрашни меъёрлаш диапазонларида олиб борилади. Локаль титрашни меъёрлаш эса ZP , XP ўқлари йўналишида ўрта геометрик частотаси 8, эса ZP , XP ўқлари йўналишида ўрта геометрик частотаси 8, 16, 31,5, 63, 125, 250, 500, 1000 Гц бўлган октава 16, 31,5, 63, 125, 250, 500, 1000 Гц бўлган октава диапазонларида бажарилади.диапазонларида бажарилади.  Ишлаб чиқариш хоналарида ишчиларга таъсир қилувчи Ишлаб чиқариш хоналарида ишчиларга таъсир қилувчи баъзибир титрашларининг гигиеник меъёрлари чегаравий баъзибир титрашларининг гигиеник меъёрлари чегаравий спектрлар (ЧС) шаклида ҳам ифодаланиши мумкин (16 – спектрлар (ЧС) шаклида ҳам ифодаланиши мумкин (16 – расм). Бу гигиеник меъёрлар 8 соатлик иш вақти (сменаси) расм). Бу гигиеник меъёрлар 8 соатлик иш вақти (сменаси) учун ишлаб чиқилган.учун ишлаб чиқилган.

16-расм. Октава полосаларининг ўрта геометрик частоталарида титраш 16-расм. Октава полосаларининг ўрта геометрик частоталарида титраш тезлиги даражасининг йўл қўйиладиган қийматлари:тезлиги даражасининг йўл қўйиладиган қийматлари: 1-умумий титраш Z ўқи бўйича; 2-умумий титраш Х ва Y ўқлари бўйича;1-умумий титраш Z ўқи бўйича; 2-умумий титраш Х ва Y ўқлари бўйича; 3-транспорт-технологик титраш Z, X ва Y ўқлари бўйича; 4-технологик 3-транспорт-технологик титраш Z, X ва Y ўқлари бўйича; 4-технологик титраш Z, Х ва Y титраш Z, Х ва Y ўқлари бўйича; 5- локаль титраш ҳар бир ўқ бўйича.ўқлари бўйича; 5- локаль титраш ҳар бир ўқ бўйича.

9. ТИТРАШДАН ҲИМОЯЛАНИШ УСУЛЛАРИ ВА 9. ТИТРАШДАН ҲИМОЯЛАНИШ УСУЛЛАРИ ВА ВОСИТАЛАРИ.ВОСИТАЛАРИ. Транспорт, ўзиюрар, кўчмас (стационар) машиналар , Транспорт, ўзиюрар, кўчмас (стационар) машиналар , механизмлар ва қўл асбоблари бошқарувчиларига механизмлар ва қўл асбоблари бошқарувчиларига таъсир қилувчи титрашдан ҳимояланиш усул ва таъсир қилувчи титрашдан ҳимояланиш усул ва воситалари ГОСТ 12..4.046-78 томонидан ишлаб воситалари ГОСТ 12..4.046-78 томонидан ишлаб чиқилган ва синфланган.чиқилган ва синфланган. Титрашдан ҳимояланишнинг қуйидаги усул ва Титрашдан ҳимояланишнинг қуйидаги усул ва воситалари мавжудвоситалари мавжуд :: 1. Титрашни манбанинг ўзида камайтириш.1. Титрашни манбанинг ўзида камайтириш. 2. Титрашни тарқалиш йўлида камайтириш.2. Титрашни тарқалиш йўлида камайтириш. 3. Ташкилий ва санитар чора-тадбирларни қўллаш.3. Ташкилий ва санитар чора-тадбирларни қўллаш.

1. Титрашни манбанинг ўзида камайтиришнинг турлари:1. Титрашни манбанинг ўзида камайтиришнинг турлари: а) машина ва механизмлар конструкциясини а) машина ва механизмлар конструкциясини мукаммаллаштириш;мукаммаллаштириш; б) технологик жараёнларни ўзгартириш (юкланишини);б) технологик жараёнларни ўзгартириш (юкланишини); в) титрашни демпферлаш;в) титрашни демпферлаш; г) динамик сўндиргичларни қўллаш;г) динамик сўндиргичларни қўллаш; д) ҳаракатланувчи қисмларни аниқ марказлаштириш ва д) ҳаракатланувчи қисмларни аниқ марказлаштириш ва дисбалансни бартараф қилиш;дисбалансни бартараф қилиш; е) резонанс ҳолатларини бартараф қилиш е) резонанс ҳолатларини бартараф қилиш механизларини қўллаш;механизларини қўллаш; ё) механизмлардаги оралиқларни (зазорларни) аниқ ё) механизмлардаги оралиқларни (зазорларни) аниқ созлаш;созлаш; ж) механизмларда доимий равишда мойлаш, жорий ва ж) механизмларда доимий равишда мойлаш, жорий ва капитал таъмирлаш ишларини ўтказиш; капитал таъмирлаш ишларини ўтказиш; з) юзаларни титрашни ютиш қопламалари билан қоплаш з) юзаларни титрашни ютиш қопламалари билан қоплаш ва ҳ.к.,ва ҳ.к.,

2. Титрашни тарқалиш йўлида камайтиришнинг 2. Титрашни тарқалиш йўлида камайтиришнинг турлари:турлари: а) титрашни изоляциялаш, (тебранувчи тизимга а) титрашни изоляциялаш, (тебранувчи тизимга қўшимча қайишқоқ элемент киритиш билан қўшимча қайишқоқ элемент киритиш билан титрашни асосга узатишни сусайтириш, масалан, титрашни асосга узатишни сусайтириш, масалан, резинали, газ ва суюқликли, пружинали ва бошқа резинали, газ ва суюқликли, пружинали ва бошқа амортизаторларни қўллаш);амортизаторларни қўллаш); б) шахсий ҳимоя воситаларини қўллаш, (махсус оёқ б) шахсий ҳимоя воситаларини қўллаш, (махсус оёқ кийимлари ва қўлқоплар ), кийимлари ва қўлқоплар ), 3.Ташкилий ва санитар чора-тадбирларни қўллаш:3.Ташкилий ва санитар чора-тадбирларни қўллаш: а) рационал иш режимини ишлаб чиқиш;а) рационал иш режимини ишлаб чиқиш; б) ишда танаффуслар ташкил қилиш;б) ишда танаффуслар ташкил қилиш; в) тиббий воситаларни қўллаш;в) тиббий воситаларни қўллаш; г) тиббий кўриклардан ўтиш ва ҳ.к.г) тиббий кўриклардан ўтиш ва ҳ.к.

Титрашдан ҳимояловчи ШХВларТитрашдан ҳимояловчи ШХВлар

10. ШОВҚИННИ ВА ТИТРАШНИ ЎЛЧАШ 10. ШОВҚИННИ ВА ТИТРАШНИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ.АСБОБЛАРИ. 17-расм. Шовқинни ўлчаш асбоби Роботрон 00014 схемаси:17-расм. Шовқинни ўлчаш асбоби Роботрон 00014 схемаси:

19-расм. Паст частотали титрашни ўлчаш асбоби НВА-1:19-расм. Паст частотали титрашни ўлчаш асбоби НВА-1:

20-расм. ВР-1 механик титраш ўлчагичнинг ички тузилиши ва ишлаш 20-расм. ВР-1 механик титраш ўлчагичнинг ички тузилиши ва ишлаш принципипринципи

 ВШВ-003-М3 - ИЗМЕРИТЕЛЬ ШУМА, ВИБРАЦИИ, ИНФРАЗВУКА И УЛЬТРАЗВУКА ВШВ-003-М3 - ИЗМЕРИТЕЛЬ ШУМА, ВИБРАЦИИ, ИНФРАЗВУКА И УЛЬТРАЗВУКА (ВИБРОШУМОМЕР, ВИБРОМЕТР, ШУМОМЕР).(ВИБРОШУМОМЕР, ВИБРОМЕТР, ШУМОМЕР).

 ВВМ-311 - ВИБРОМЕТР (ВИБРОИЗМЕРИТЕЛЬ), ИЗМЕРИТЕЛЬ ПАРАМЕТРОВ ВВМ-311 - ВИБРОМЕТР (ВИБРОИЗМЕРИТЕЛЬ), ИЗМЕРИТЕЛЬ ПАРАМЕТРОВ ВИБРАЦИИ (ВИБРОУСКОРЕНИЯ, ВИБРОСКОРОСТИ, ВИБРОПЕРЕМЕЩЕНИЯ).ВИБРАЦИИ (ВИБРОУСКОРЕНИЯ, ВИБРОСКОРОСТИ, ВИБРОПЕРЕМЕЩЕНИЯ).

 Назорат учун саволлар.Назорат учун саволлар.  Товуш ва шовқин нима?Товуш ва шовқин нима?  Товуш физик ҳодиса сифатида қандай катталиклар билан Товуш физик ҳодиса сифатида қандай катталиклар билан характерланади ва октава характерланади ва октава полосаси нима?полосаси нима?  Товуш физиологик ҳодиса сифатида қандай катталиклар билан Товуш физиологик ҳодиса сифатида қандай катталиклар билан характерланади?характерланади?  Товуш босими ва товуш босими даражаси нима?Товуш босими ва товуш босими даражаси нима?  Товуш кучи ва товуш кучи даражаси нима?Товуш кучи ва товуш кучи даражаси нима?  Товуш баландлиги ва қаттиқлиги нима?Товуш баландлиги ва қаттиқлиги нима?  Товуш даражаси қандай аниқланади?Товуш даражаси қандай аниқланади?  Шовқиннинг инсон организмига зарарли таъсири нималардан иборат?Шовқиннинг инсон организмига зарарли таъсири нималардан иборат?  Шовқинни меъёрлаш қандай услубларда олиб борилади?Шовқинни меъёрлаш қандай услубларда олиб борилади?  Шовқиндан ҳимояланишнинг қандай усуллари мавжуд? Шовқиндан ҳимояланишнинг қандай усуллари мавжуд?  Спектрал таҳлил нима? Спектрал таҳлил нима?  Титраш деб нимага айтилади? Титраш деб нимага айтилади?  Титраш юзага келишининг асосий сабаби нима? Титраш юзага келишининг асосий сабаби нима?  Титрашнинг инсон организмига қанақа салбий таъсирлари бор? Титрашнинг инсон организмига қанақа салбий таъсирлари бор?  Титраш қанақа асосий катталиклар билан характерланади? Титраш қанақа асосий катталиклар билан характерланади?  Титраш тезлиги ва тезланишининг логарифмик даражалари қанақа Титраш тезлиги ва тезланишининг логарифмик даражалари қанақа аниқланади? аниқланади?  Титрашни спектрал таҳлил қилиш деганда нима тушунилади? Титрашни спектрал таҳлил қилиш деганда нима тушунилади?  Титрашни меъёрлаш қандай олиб борилади? Титрашни меъёрлаш қандай олиб борилади?  Титрашдан ҳимояланишнинг қанақа усул ва воситалари мавжуд? Титрашдан ҳимояланишнинг қанақа усул ва воситалари мавжуд?  Титрашни ўлчаш асбоблари қанақа гуруҳларга бўлинади?Титрашни ўлчаш асбоблари қанақа гуруҳларга бўлинади?

Похожие

Ишлаб чиқаришда шовқин ва титраш, улардан ҳимояланиш воситалари 2

Ишлаб чиқаришда титраш, зарарли таъсири, ҳимояланиш усуллари

Ишлаб чиқариш жараёнларида заҳарли ва зарарли омиллар ва улардан ҳимояланиш тадбирлари

Ишлаб чиқаришда электр хавфсизлик асослари. Ишлаб чиқаришда хавфсизликни таъминлаш масалалари

Оммавий қирғин қуроллари ва ва улардан химояланиш воситалари