Хавфлар, уларнинг таснифи. Фаолият хавфсизлигини таъминлаш тамойиллари, услублари - БЖД - Презентации

Хавфлар, уларнинг таснифи. Фаолият хавфсизлигини таъминлаш тамойиллари, услублари

Загружено в:

08.02.2023

Скачано:

0

Размер:

11234 KB

Хавфлар, уларнинг таснифи. Фаолият хавфсизлигини таъминлаш тамойиллари, услублари.MAVZU 0 3 HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGIFAN :

Режа:Режа: 1.1. “Инсон-муҳит” тизими ва унда “Инсон-муҳит” тизими ва унда хавфсизликни таъминлаш масала хавфсизликни таъминлаш масала ҳамда муаммолари. ҳамда муаммолари. 2. 2. Ишлаб чиқаришдаги Ишлаб чиқаришдаги жароҳатланишни асосий жароҳатланишни асосий сабаблари сабаблари

 Эволюцион ва ижтимоий Эволюцион ва ижтимоий ривожланишнинг миллион йиллик ривожланишнинг миллион йиллик даври ичида инсонда даври ичида инсонда хавфлардан хавфлардан ҳимояланишнинг табиий тизимиҳимояланишнинг табиий тизими яратиб келинган. яратиб келинган.  Бу тизим юқори даражада Бу тизим юқори даражада такомиллашганлиги билан фарқ такомиллашганлиги билан фарқ қилади, аммо у шу билан бирга қилади, аммо у шу билан бирга маълум миқдордаги маълум миқдордаги чегараланишларгачегараланишларга эга. эга.

Hayot faoliyati xafsizligi bo’yicha asosiy tushuncha,Hayot faoliyati xafsizligi bo’yicha asosiy tushuncha, atama va aniqlashlaratama va aniqlashlar

““ INSON-MASHINA–MUHIT” INSON-MASHINA–MUHIT” tizimitizimi

 ““ Инсон – муҳит”Инсон – муҳит” тизимининг хавфсиз ҳолатини тизимининг хавфсиз ҳолатини таъминлаш учун инсон характеристикаси, яъни таъминлаш учун инсон характеристикаси, яъни унинг унинг биологик ва психологик омилларибиологик ва психологик омиллари билан, муҳит элементлари ўртасидаги билан, муҳит элементлари ўртасидаги мослашиш жуда муҳимдир.мослашиш жуда муҳимдир.  Бундай мослашиш мавжуд бўлмаганда, қуйидаги Бундай мослашиш мавжуд бўлмаганда, қуйидаги кўнгилсиз оқибатлар содир бўлиши мумкин:кўнгилсиз оқибатлар содир бўлиши мумкин: - турли бахтсиз ҳодисаларга учраш;- турли бахтсиз ҳодисаларга учраш; -инсон иш қобилиятининг пасайиши;-инсон иш қобилиятининг пасайиши; -умумий ва касбий касалланишларнинг -умумий ва касбий касалланишларнинг ривожланиши;ривожланиши; -авария, ёнғин ва портлашлар содир -авария, ёнғин ва портлашлар содир бўлиши;бўлиши; -ишлаб чиқариш жароҳатланишларининг -ишлаб чиқариш жароҳатланишларининг содир бўлишисодир бўлиши ва бошқалар. ва бошқалар.

Психологик омиллар ва бахтсиз Психологик омиллар ва бахтсиз ҳодисаларнинг пайдо бўлиш қонуниятиҳодисаларнинг пайдо бўлиш қонунияти Ишловчиларнинг бахтсиз ҳодисалар хавфи Ишловчиларнинг бахтсиз ҳодисалар хавфи остида қолишини кучайтирувчи психологик остида қолишини кучайтирувчи психологик омиллар иккита катта гуруҳга бўлиниши омиллар иккита катта гуруҳга бўлиниши мумкин: мумкин:  ишчиларнинг хавф остида ишчиларнинг хавф остида қолишини кучайтирувчи барқарор қолишини кучайтирувчи барқарор омиллар; омиллар;  ишловчиларнинг хавф остида ишловчиларнинг хавф остида қолишини вақтинча кучайтирувчи қолишини вақтинча кучайтирувчи омиллар.омиллар.

Ишчиларнинг хавф остида қолишини Ишчиларнинг хавф остида қолишини кучайтирувчи барқарор омиллар:кучайтирувчи барқарор омиллар:  инсоннинг асаб системасида ёки бошқаинсоннинг асаб системасида ёки бошқа аъзоларидаги доимий функционал аъзоларидаги доимий функционал ўзгаришлар;ўзгаришлар;  нерв системаси олий бўлимларининг нерв системаси олий бўлимларининг ҳаракатланувчи марказлари билан сенсори ҳаракатланувчи марказлари билан сенсори ўртасидаги алоқаларнинг бузилиши;ўртасидаги алоқаларнинг бузилиши;  ҳаракат координаталарининг мослашишида ҳаракат координаталарининг мослашишида содир бўладиган нуқсонлар;содир бўладиган нуқсонлар;  арзимас ташқи қўзғатувчига нисбатан ўткир арзимас ташқи қўзғатувчига нисбатан ўткир эмоционал реакция;эмоционал реакция;  ичкиликка, чекувчиликка мойиллик (қизиқиш);ичкиликка, чекувчиликка мойиллик (қизиқиш);  ишдан қониқмаслик, унга нисбатан ишдан қониқмаслик, унга нисбатан қизиқишнинг йўқлиги.қизиқишнинг йўқлиги.

Ишловчиларнинг хавф остида қолишини вақтинча кучайтирувчи омиллар Бу омилларга иш жараёнининг маълум Бу омилларга иш жараёнининг маълум даврида пайдо бўладиган ва бир неча даврида пайдо бўладиган ва бир неча соат ёки минутларда ҳисобланган қисқа соат ёки минутларда ҳисобланган қисқа вақт ичида одам ҳулқ- атворига таъсир вақт ичида одам ҳулқ- атворига таъсир қиладиган психологик омиллар киради:қиладиган психологик омиллар киради:  тажрибасизлик;тажрибасизлик;  эҳтиёткорсизлик; эҳтиёткорсизлик;  чарчаш:чарчаш: - - физиологик чарчаш; - руҳий ( психик) чарчаш; - депрессия.

Чарчашни камайтириш тадбирлари:Чарчашни камайтириш тадбирлари:  Иш жараёнида қисқа танаффуслар қилиш;Иш жараёнида қисқа танаффуслар қилиш;  Танаффусларда фаол дам олишни Танаффусларда фаол дам олишни ташкиллаштириш;ташкиллаштириш;  Самарали тадбирлар асабни Самарали тадбирлар асабни тинчлантириш хоналарида ва ҳаёт тинчлантириш хоналарида ва ҳаёт тарзини тўғри ташкил қилишда амалга тарзини тўғри ташкил қилишда амалга оширилиши мумкин.оширилиши мумкин.  Толиқишнинг олдини олишда рационал Толиқишнинг олдини олишда рационал ишчи ишчи ҳолат (поза)ҳолат (поза) ва тўғри ва тўғри ташкиллаштирилган иш жойи катта роль ташкиллаштирилган иш жойи катта роль ўйнайди.ўйнайди.

 Мускулларни фаол кучланишнинг Мускулларни фаол кучланишнинг минимуми ҳисобига ушлаб минимуми ҳисобига ушлаб туриладиган, эркин, таранг бўлмаган туриладиган, эркин, таранг бўлмаган ҳолатлари ҳолатлари рационал позарационал поза деб деб аталади.аталади.  Физиологик жиҳатдан жуда маъқул Физиологик жиҳатдан жуда маъқул бўлган бўлган поза ўтириб–турибпоза ўтириб–туриб ишлашдир, ишлашдир, бунда ишчининг ўзига қулай позани бунда ишчининг ўзига қулай позани танлашга, ишловчи мускуллар танлашга, ишловчи мускуллар гуруҳларини ўзгартишга, тўхтаб қолган гуруҳларини ўзгартишга, тўхтаб қолган қисмларда (аъзоларда) қон қисмларда (аъзоларда) қон айланишини тиклашга ёрдам беради. айланишини тиклашга ёрдам беради.  Бундай поза бир хил (монотон) Бундай поза бир хил (монотон) ишларда алоҳида кўрсатилади.ишларда алоҳида кўрсатилади.

Хавфларни ўрганиш кетма-кетлиги:Хавфларни ўрганиш кетма-кетлиги:  Ҳар қандай хавф бир ёки бир нечта сабаблар туфайли Ҳар қандай хавф бир ёки бир нечта сабаблар туфайли юзага келади ва маълум миқдорда зарар етказади. юзага келади ва маълум миқдорда зарар етказади. Сабабсиз Сабабсиз реал хавфларреал хавфлар юзага келмайди. юзага келмайди.  Хавфларни ўрганиш қуйидагича кетма-кетликда олиб Хавфларни ўрганиш қуйидагича кетма-кетликда олиб борилади:борилади:  Биринчи босқичБиринчи босқич - хавфни олдиндан таҳлил қилиш. - хавфни олдиндан таҳлил қилиш. Бу босқич Бу босқич 3 та қадамдан3 та қадамдан иборат бўлади. иборат бўлади. 1-қадам.1-қадам. Хавф манбаини аниқлаш. Хавф манбаини аниқлаш. 2-қадам.2-қадам. Хавфларни келтириб чиқариши Хавфларни келтириб чиқариши мумкин бўлган тизим қисмларини мумкин бўлган тизим қисмларини аниқлаш.аниқлаш. 3-қадам.3-қадам. Таҳлилга чегараланишлар киритиш, яъни Таҳлилга чегараланишлар киритиш, яъни ўрганиш талаб қилинмаган хавфларни ўрганиш талаб қилинмаган хавфларни чиқариб ташлаш.чиқариб ташлаш.

 Иккинчи босқичИккинчи босқич - хавфли ҳолатларнинг кетма- - хавфли ҳолатларнинг кетма- кетлигини белгилаш, сабаблар ва хавфлар, кетлигини белгилаш, сабаблар ва хавфлар, ҳодисалар дарахтини қуриш.ҳодисалар дарахтини қуриш.  Учинчи босқичУчинчи босқич - оқибатларни таҳлил қилиш. - оқибатларни таҳлил қилиш.  Демак, хавфларнинг олдини олиш ёки улардан Демак, хавфларнинг олдини олиш ёки улардан ҳимояланиш тадбирларини ишлаб чиқиш уларни ҳимояланиш тадбирларини ишлаб чиқиш уларни юзага келтирувчи юзага келтирувчи сабабларни аниқлашгасабабларни аниқлашга , , ўрганишга асосланган.ўрганишга асосланган.  Юзага келган хавфлар ва уларнинг сабаблари Юзага келган хавфлар ва уларнинг сабаблари ўртасида ўзаро ўртасида ўзаро сабаб-оқибат сабаб-оқибат боғланиши боғланиши мавжуд: мавжуд: хавф маълум бир сабаб оқибатидир, у хавф маълум бир сабаб оқибатидир, у сабаб эса, ўз навбатида, бошқа бир сабаб сабаб эса, ўз навбатида, бошқа бир сабаб оқибатидир ва ҳоказо.оқибатидир ва ҳоказо. Бу кетма-кетлик Бу кетма-кетлик занжирсимон давом этади.занжирсимон давом этади.

1 -расм. «Хавфлар дарахти»нинг схемаси. 2.2.-расм. «Хавфлар дарахти»нинг схемаси.Кран-балка илгагидан юкнинг тушиб кетиши Са қ лагич қ улфнинг й ў клиги Ёки Фиксатор кучининг йўқ олиши Троснинг узилиши Ва Техник назоратнинг й ўқ лиги Троснинг занглаши, коррозияси

Декомпозициялашнинг моҳияти  «Инсон - муҳит», «инсон - ишлаб чиқариш» ва бошқа тизимлар мураккаб, кўп элемент(қисм)ли ташкил қилувчилардан иборатдир.  Тизимий таҳлилга бўлган асосий талаблардан биттаси хавфсизлик даражасини баҳолашда ва таҳлил қилишда, тизимнинг муҳим ва етарли бўлган ташкил қилувчилар сонини белгилаш ва ҳисобга олишдир.  Тизимлардаги хавфларни идентификациялашни самарали ва адекват амалга оширишда уларни ташкил қилувчи элементларга ажратиш (декомпозиция қилиш) муҳим аҳамият касб этади.  Белгиланган фаолият жараёни шароитида бу элементлар конкретлаштирилади.

Ишлаб чиқаришдаги жароҳатланишни асосий сабаблари Ишлаб чиқаришдаги жароҳатланишни асосий сабаблари ққ уу йидаги сабабларга бўлиш мумкин.йидаги сабабларга бўлиш мумкин. Техникавий сабабларТехникавий сабаблар -Қишлоқ хўжалик машиналари ва -Қишлоқ хўжалик машиналари ва қуроллари қоронғида ишлаганда етарли ёритилмаслиги; қуроллари қоронғида ишлаганда етарли ёритилмаслиги; машина ва механизмларни ҳаракатланувчи қисмлар ва машина ва механизмларни ҳаракатланувчи қисмлар ва механизмларни ҳаракатланувчи қисмлар ва узатмаларнинг механизмларни ҳаракатланувчи қисмлар ва узатмаларнинг ҳимоя тўсиқлари билан жиҳозланмаганлиги; таъмирлаш, ҳимоя тўсиқлари билан жиҳозланмаганлиги; таъмирлаш, техник хизмат кўрсатиш ишларини бажариш учун соз техник хизмат кўрсатиш ишларини бажариш учун соз бўлмаган асбоб мосламаларни бўлмаслиги ва бошқалар.бўлмаган асбоб мосламаларни бўлмаслиги ва бошқалар. Ташкилий сабабларТашкилий сабаблар -техника хавфсизлиги қоидаларига риоя -техника хавфсизлиги қоидаларига риоя қилмаслик; қишлоқ хўжалик агрегатлари ҳаракатида қилмаслик; қишлоқ хўжалик агрегатлари ҳаракатида (ишлашида) ва уларга техник қаровни ўтказиш техника (ишлашида) ва уларга техник қаровни ўтказиш техника хавфсизлиги бўйича белгиланган қоида ва меъёрлар хавфсизлиги бўйича белгиланган қоида ва меъёрлар бузилганда; иш жойларини тартибсиз тутганда, хавфли иш бузилганда; иш жойларини тартибсиз тутганда, хавфли иш усуллари қўлланилганда ва ҳ.к.усуллари қўлланилганда ва ҳ.к.

Санитар – гигиеник сабаблар-Санитар – гигиеник сабаблар- махсус кийим ва махсус кийим ва ҳимоя воситалар бўлмаслиги; ёмон метеорологик ҳимоя воситалар бўлмаслиги; ёмон метеорологик шароитлар (ҳаво ҳарорати, нисбий намлиги, ҳаво шароитлар (ҳаво ҳарорати, нисбий намлиги, ҳаво ҳаракатининг тезлиги) мавжудлиги; зарарли ва ҳаракатининг тезлиги) мавжудлиги; зарарли ва захарловчи моддалар; шовқин ва титраш; шахсий захарловчи моддалар; шовқин ва титраш; шахсий гигиена қоидалари бузилганида; ишлаб чиқариш гигиена қоидалари бузилганида; ишлаб чиқариш ва маиший хоналарни санитар ҳолатларга мос ва маиший хоналарни санитар ҳолатларга мос бўлмаслиги ва ҳ.к.бўлмаслиги ва ҳ.к. Руҳий ҳолатлар-Руҳий ҳолатлар- Ишнинг ҳамиша бир хиллиги, Ишнинг ҳамиша бир хиллиги, оғир жисмоний меҳнат туфайли зўриқиши, киши оғир жисмоний меҳнат туфайли зўриқиши, киши организмига иш жойининг руҳий жиҳатдан мос организмига иш жойининг руҳий жиҳатдан мос келмаслиги, чарчаши, жамоатчилик орасида келмаслиги, чарчаши, жамоатчилик орасида носоғлом муҳит туфайли келиб чиқади.носоғлом муҳит туфайли келиб чиқади.

Иқтисодий сабаблар- Иқтисодий сабаблар- Меҳнат муҳофазаси Меҳнат муҳофазаси масалаларига совуққонлик билан қараш, масалаларига совуққонлик билан қараш, шунингдек ойлик моашни ўз вақтида шунингдек ойлик моашни ўз вақтида берилмаслиги, иш шароитини яхшилаш берилмаслиги, иш шароитини яхшилаш тадбирларига етарли миқдорда маблағ тадбирларига етарли миқдорда маблағ ажратилмаслиги.ажратилмаслиги. Ишчининг айби билан содир бўладиган Ишчининг айби билан содир бўладиган бахтсиз ходисалар қаторига-бахтсиз ходисалар қаторига- Ишчининг Ишчининг интизомсизлиги, ишга бетоб ёки маст интизомсизлиги, ишга бетоб ёки маст ҳолатда келиши.ҳолатда келиши.

Фаолият ва меҳнат. Фаолият ва меҳнат.  Файласуфларнинг фикрича, инсонга берилиши Файласуфларнинг фикрича, инсонга берилиши керак бўлган энг тўғри таъриф бу - “Ноmо agens”, керак бўлган энг тўғри таъриф бу - “Ноmо agens”, яъни ҳаракат қилувчи, ёки фаолият кўрсатувчи яъни ҳаракат қилувчи, ёки фаолият кўрсатувчи одамдир.одамдир.  Онгли равишда маълум бир мақсадга, натижага Онгли равишда маълум бир мақсадга, натижага эришиш учун қилинган ҳар қандай ҳатти-ҳаракатни эришиш учун қилинган ҳар қандай ҳатти-ҳаракатни фаолиятфаолият деб қараш мумкин. деб қараш мумкин.  Фаолиятнинг турли-туман шакллари мавжуд, Фаолиятнинг турли-туман шакллари мавжуд, масалан жисмоний меҳнат, ақлий меҳнат, илм-фан, масалан жисмоний меҳнат, ақлий меҳнат, илм-фан, спорт, санъат, адабиёт билан шуғулланиш, маданий спорт, санъат, адабиёт билан шуғулланиш, маданий ҳордиқ чиқариш ва бошқа. ҳордиқ чиқариш ва бошқа.  Юқоридагиларнинг ичида меҳнат фаолиятнинг олий Юқоридагиларнинг ичида меҳнат фаолиятнинг олий шаклишакли дебдеб ҳисобланади, чунки фақат меҳнат ҳисобланади, чунки фақат меҳнат натижасидагина инсониятнинг барча моддий, натижасидагина инсониятнинг барча моддий, маънавий ва бошқа турдаги бойликлари яратилади. маънавий ва бошқа турдаги бойликлари яратилади.

Фаолият жараёни модели ҳақида тушунчаФаолият жараёни модели ҳақида тушунча  Фаолият жараёнининг моделини умумий ҳолда Фаолият жараёнининг моделини умумий ҳолда иккита элементдан ташкил топган деб қараш иккита элементдан ташкил топган деб қараш мумкин. Булар бир-бири билан тўғри ва мумкин. Булар бир-бири билан тўғри ва қайтма (тескари) алоқада бўладиган инсон ва қайтма (тескари) алоқада бўладиган инсон ва муҳит элементларидир. муҳит элементларидир.  Қайтма алоқалар моддий дунёнинг реактивлик Қайтма алоқалар моддий дунёнинг реактивлик хусусиятига, яъни ташқи таъсирга нисбатан хусусиятига, яъни ташқи таъсирга нисбатан қарши акс таъсир кўрсата олиш умумий қарши акс таъсир кўрсата олиш умумий қонуниятларига асосланган. (1-расм).қонуниятларига асосланган. (1-расм).

«Инсон - муҳит» тизими икки «Инсон - муҳит» тизими икки мақсадлидир:мақсадлидир:  биринчи мақсадбиринчи мақсад – кўзланган маълум бир – кўзланган маълум бир натижага, самараганатижага, самарага эришишдан иборат; эришишдан иборат;  иккинчи мақсадиккинчи мақсад – биринчи мақсадга – биринчи мақсадга эришиш учун қилинадиган хатти-ҳаракатлар эришиш учун қилинадиган хатти-ҳаракатлар натижасида юзага келиши мумкин бўлган натижасида юзага келиши мумкин бўлган кўнгилсиз оқибатларни кўнгилсиз оқибатларни (муаммоларни), (муаммоларни), бартараф қилишдан иборатдир (инсон бартараф қилишдан иборатдир (инсон томонидан муҳитга нисбатан ва муҳит томонидан муҳитга нисбатан ва муҳит томонидан инсонга нисбатан).томонидан инсонга нисбатан).

Орол денгизи қуриши босқичлариОрол денгизи қуриши босқичлари

Деярли қуриб қолган Орол денгизининг 2009 йилда Ер йўлдошлари Деярли қуриб қолган Орол денгизининг 2009 йилда Ер йўлдошлари орқали олинган сурати.орқали олинган сурати.

1313 .09..09. 2010 |14:472010 |14:47

Хавф-хатарХавф-хатар деганда, одам соғлигига бевосита деганда, одам соғлигига бевосита ёки билвосита зарар етказадиган кўнгилсиз ёки билвосита зарар етказадиган кўнгилсиз ҳодисалар тушунилади. Хавфнинг бундай ҳодисалар тушунилади. Хавфнинг бундай тушунчаси олдинги стандарт тушунчалар тушунчаси олдинги стандарт тушунчалар (ишлаб чиқаришнинг хавфли ва зарарли (ишлаб чиқаришнинг хавфли ва зарарли омиллари)ни ўз ичига олади, чунки ҳаёт омиллари)ни ўз ичига олади, чунки ҳаёт фаолият хавфсизлиги фаолиятнинг ҳамфаолият хавфсизлиги фаолиятнинг ҳам мм а а шакллари ва омилларини назарда тшакллари ва омилларини назарда т уу тади. Ҳаёт тади. Ҳаёт фаолиятга тўғри келмайдиган элементлар фаолиятга тўғри келмайдиган элементлар тизими, химиявий ҳамда биологик фаол тизими, химиявий ҳамда биологик фаол моддалар яширин хавфга эгадир.моддалар яширин хавфга эгадир.

Хавфлар таксономиясиХавфлар таксономияси -бу мураккаб ҳодисаларни, -бу мураккаб ҳодисаларни, тушунчаларни, киши фаолиятига қаратилган тушунчаларни, киши фаолиятига қаратилган нарсаларни таснифлаш ва тизимлаш тўғрисидаги нарсаларни таснифлаш ва тизимлаш тўғрисидаги фандир. Бироқ унинг айрим қисмлари фандир. Бироқ унинг айрим қисмлари қуйидагиларни ташкил этади:қуйидагиларни ташкил этади: - келиб чиқиши бўйича хавфлар: табиий, техник, - келиб чиқиши бўйича хавфлар: табиий, техник, экологик, аралаш бўлади;экологик, аралаш бўлади; - расмий стандартга асосан физик, кимёвий, - расмий стандартга асосан физик, кимёвий, биологик ва руҳий турларга бўлинади;биологик ва руҳий турларга бўлинади; - салбий оқиб- салбий оқиб аа тларнинг рўй бериш вақти бўйича тларнинг рўй бериш вақти бўйича импулимпул ьь сиси йй (беихтиёр ҳаракат) ва кумулятив (беихтиёр ҳаракат) ва кумулятив (тўсатдан келувчи) турларда бўлади;(тўсатдан келувчи) турларда бўлади;

- - хавфлар тарқалишига йўл қўймаслик бўйича хавфлар тарқалишига йўл қўймаслик бўйича (локализация)-литосфера, гидросфера, атмосфера ва (локализация)-литосфера, гидросфера, атмосфера ва коинот билан боғлиқ бўлади;коинот билан боғлиқ бўлади; - келиб чиқадиган оқибатларига кўра чарчаш, - келиб чиқадиган оқибатларига кўра чарчаш, касалланиш, жароҳатланиш, ҳалокатлар, ёнғинлар касалланиш, жароҳатланиш, ҳалокатлар, ёнғинлар кўринишида бўлади;кўринишида бўлади; - келтирадиган зарари бўйича ижтимоий, техник, - келтирадиган зарари бўйича ижтимоий, техник, экологик ва бошқа турларга бўлинади;экологик ва бошқа турларга бўлинади; - намоён бўлиши бўйича маиший, спорт, йўл-- намоён бўлиши бўйича маиший, спорт, йўл- транспорт, ишлаб чиқариш ва ҳарбий бўлади;транспорт, ишлаб чиқариш ва ҳарбий бўлади; - оламга таъсири бўйича ўта таъсирчан (заҳарлар, - оламга таъсири бўйича ўта таъсирчан (заҳарлар, кислоталар) вакислоталар) ва суст (наркотик моддалар, арок, сигарет) бўлади. суст (наркотик моддалар, арок, сигарет) бўлади. Суст таъсир деганда одамнинг ўзи сабабчи Суст таъсир деганда одамнинг ўзи сабабчи бўладиган хавф тушунилади.бўладиган хавф тушунилади.

Сабаб ва оқибатларСабаб ва оқибатлар . Яширин хавфларни амалга . Яширин хавфларни амалга ошишига олиб келадиган шароит-сабаб деб аталади. ошишига олиб келадиган шароит-сабаб деб аталади. Сабаблар, жароҳатлар, юқумли касалликларни кенг Сабаблар, жароҳатлар, юқумли касалликларни кенг тарқалиши (эпидемия), атроф-муҳитга зарар ва бошқа тарқалиши (эпидемия), атроф-муҳитга зарар ва бошқа хил оқибатларни келтириб чиқаради.хил оқибатларни келтириб чиқаради. Хавф, сабаб, оқибат учлиги-бу яширин хавфларни ва Хавф, сабаб, оқибат учлиги-бу яширин хавфларни ва зарарларни амалга оширувчи мантиқий жараёндир. зарарларни амалга оширувчи мантиқий жараёндир. Масалан:Масалан: Заҳар (хавф) - хато (сабаб) - заҳарланиш (кўнгилсиз Заҳар (хавф) - хато (сабаб) - заҳарланиш (кўнгилсиз оқибат). Электр токи (хавф) - қисқа туташув (сабаб) - оқибат). Электр токи (хавф) - қисқа туташув (сабаб) - куйиш (кўнгилсиз оқибат). Ичимлик (хавф) - кўп ичиш куйиш (кўнгилсиз оқибат). Ичимлик (хавф) - кўп ичиш (сабаб) - ўлим (кўнгилсиз оқибат).(сабаб) - ўлим (кўнгилсиз оқибат). Мутлоқа хавфсиз бўлган иш (фаолият) бўлиши мумкин Мутлоқа хавфсиз бўлган иш (фаолият) бўлиши мумкин эмас. Демак, фаолият қандай бўлмасин, унда яширин эмас. Демак, фаолият қандай бўлмасин, унда яширин хавф бўлади. Бу аксиома ҳаёт фаолият хавфсизлигида хавф бўлади. Бу аксиома ҳаёт фаолият хавфсизлигида методологик аҳамиятга эга.методологик аҳамиятга эга.

Хавф тушунчасиХавф тушунчаси  ХавфХавф – ҳаёт-фаолият хавфсизлигининг – ҳаёт-фаолият хавфсизлигининг марказий тушунчасидир. марказий тушунчасидир.  Маълум бир шарт-шароитларда инсон ҳаёти Маълум бир шарт-шароитларда инсон ҳаёти ва соғлиғига тўғридан-тўғри ёки билвосита ва соғлиғига тўғридан-тўғри ёки билвосита зарарли таъсир қилувчи ҳар қандай ҳодиса, зарарли таъсир қилувчи ҳар қандай ҳодиса, воқеа, жараёнлар, объектлар ва бошқаларгавоқеа, жараёнлар, объектлар ва бошқаларга хавфхавф деб айтилади.деб айтилади.  Ҳар қандай энергияга, кимёвий ва (ёки) Ҳар қандай энергияга, кимёвий ва (ёки) биологик фаол ташкил қилувчиларга эга биологик фаол ташкил қилувчиларга эга бўлган, ҳамда параметрлари инсон ҳаёт - бўлган, ҳамда параметрлари инсон ҳаёт - фаолият кечириш шароитларига тўғри фаолият кечириш шароитларига тўғри келмайдиган кўрсаткичларга эга бўлган ҳар келмайдиган кўрсаткичларга эга бўлган ҳар қандай тизим хавф туғдиради.қандай тизим хавф туғдиради.

Хавф турлариХавф турлари  Хавфлар Хавфлар яшириняширин ( ( потенциалпотенциал ) ва ) ва реалреал (( юзага келган)юзага келган) турларга ажратилади. турларга ажратилади.  Потенциал хавфнинг юзага келиши учун, Потенциал хавфнинг юзага келиши учун, яъни реал хавфга айланиши учун яъни реал хавфга айланиши учун ““ сабабларсабаблар ” деб аталувчи шарт-” деб аталувчи шарт- шароитлар зарур бўлади. шароитлар зарур бўлади.

Хавфсизлик тушунчасиХавфсизлик тушунчаси  ХавфсизликХавфсизлик - бу инсон фаолиятнинг - бу инсон фаолиятнинг шундай бир ҳолатики, бунда маълум бир шундай бир ҳолатики, бунда маълум бир эҳтимоллик билан, хавфларнинг юзага эҳтимоллик билан, хавфларнинг юзага келиши бартараф қилинган бўлади.келиши бартараф қилинган бўлади.  ““ Хавфсизлик”Хавфсизлик” - бу инсонлар ўз - бу инсонлар ўз олдига қўйган асосий мақсадлардан олдига қўйган асосий мақсадлардан биттасидир. биттасидир.  ҲФХ ҲФХ эса шу мақсадга, яъни эса шу мақсадга, яъни хавфсизликка эришишнинг воситаси, хавфсизликка эришишнинг воситаси, йўли ва усулидир.йўли ва усулидир.

Хавфлар таксономиясиХавфлар таксономияси  Хавф кўп белгиларга эга бўлган Хавф кўп белгиларга эга бўлган мураккабмураккаб иерархикиерархик тушунча ҳисобланади. тушунча ҳисобланади.  Модомики шундай экан, фаолият Модомики шундай экан, фаолият хавфсизлиги соҳасида илмий билимларни хавфсизлиги соҳасида илмий билимларни ташкил қилишда, хавфларнинг табиатини ташкил қилишда, хавфларнинг табиатини чуқур аниқлашда ва билишда хавфларни чуқур аниқлашда ва билишда хавфларни таксономиялаш муҳим роль ўйнайди. таксономиялаш муҳим роль ўйнайди.  Хавфлар таксономиясиХавфлар таксономияси - хавфларни - хавфларни маълум бир белгиси бўйича маълум бир белгиси бўйича классификациялаш, синфлаш ёки классификациялаш, синфлаш ёки гуруҳлашдир. гуруҳлашдир.

Хавфлар ҳозирги вақтда қуйидача Хавфлар ҳозирги вақтда қуйидача таксономия қилинган:таксономия қилинган: а)а) келиб чиқиш табиатига кўра:келиб чиқиш табиатига кўра:  табиий; табиий;  техник; техник;  антропоген (инсон билан боғлиқ); антропоген (инсон билан боғлиқ);  экологик;экологик;  аралаш (иккита ва ундан ортиқ).аралаш (иккита ва ундан ортиқ). б)б) расмий стандарт бўйичарасмий стандарт бўйича : :  физик;физик;  кимёвий; кимёвий;  биологик; биологик;  руҳий-физиологик.руҳий-физиологик.

в)в) салбий оқибатларининг юзага келиш вақтига салбий оқибатларининг юзага келиш вақтига кўра:кўра:  импульсив (бирданига, тез); импульсив (бирданига, тез);  кумулятив (секин, тўпланиб, кейин йиғилувчи).кумулятив (секин, тўпланиб, кейин йиғилувчи). г) ўрни, жойи, локализацияси (чегараланиши) г) ўрни, жойи, локализацияси (чегараланиши) бўйичабўйича : :  литосферадаги;литосферадаги;  гидросферадаги;гидросферадаги;  атмосферадаги;атмосферадаги;  космосдаги.космосдаги. д)д) келтирадиган зарарига кўракелтирадиган зарарига кўра : :  ижтимоий; ижтимоий;  иқтисодий; иқтисодий;  техник;техник;  экологик ва бошқа.экологик ва бошқа.

е)е) келиб чиқиш соҳасига кўракелиб чиқиш соҳасига кўра : :  турмушдаги; турмушдаги;  спортдаги;спортдаги;  йўл – транспортдаги; йўл – транспортдаги;  ишлаб чиқаришдаги; ишлаб чиқаришдаги;  ҳарбий соҳадаги ва бошқаҳарбий соҳадаги ва бошқа ё) структураси (тузилишига) кўра:ё) структураси (тузилишига) кўра:  содда, оддий;содда, оддий;  ҳосила (оддийларнинг таъсирида ҳосил ҳосила (оддийларнинг таъсирида ҳосил қилинган).қилинган).

ж) инсонга таъсир қилиш характеригаж) инсонга таъсир қилиш характерига кўра:кўра:  фаол (актив);фаол (актив);  суст (пассив), улар энергия таъсирида суст (пассив), улар энергия таъсирида активлашади.активлашади. з) юзага келтирувчи оқибатига кўраз) юзага келтирувчи оқибатига кўра : :  толиқиш;толиқиш;  касалланиш;касалланиш;  жароҳатланиш;жароҳатланиш;  фалокатлар; фалокатлар;  ёнғин;ёнғин;  ўлим хавфи ва бошқа.ўлим хавфи ва бошқа.

Хавфлар номенклатурасиХавфлар номенклатураси  Хавфлар номенклатурасиХавфлар номенклатураси - - маълум маълум белгисига кўра хавфларнинг тизимлаштирилган белгисига кўра хавфларнинг тизимлаштирилган номи, тушунчалари рўйхатидир. номи, тушунчалари рўйхатидир.  Ҳозирги вақтда хавфлар номининг биринчи Ҳозирги вақтда хавфлар номининг биринчи ҳарфи бўйича алфавит тартибида номенклатура ҳарфи бўйича алфавит тартибида номенклатура қилинган. қилинган.  Аниқ ва мақсадли илмий изланишлар олиб Аниқ ва мақсадли илмий изланишлар олиб борилганда ҳар битта алоҳида объектлар учун борилганда ҳар битта алоҳида объектлар учун (ишлаб чиқариш, цехлар, иш жойлари, (ишлаб чиқариш, цехлар, иш жойлари, жараёнлар, касблар ва ҳ.к.) жараёнлар, касблар ва ҳ.к.) хавфлар хавфлар номенклатурасиноменклатураси тузилади. тузилади.

 Хавфлар номенклатурасининг бир қисми Хавфлар номенклатурасининг бир қисми қуйидагича:қуйидагича: аланга, алкоголь, бузилиш, ваҳима, вакуум, аланга, алкоголь, бузилиш, ваҳима, вакуум, вулқон, ваҳима, газ, гербицид, дард, динамик вулқон, ваҳима, газ, гербицид, дард, динамик зўриқиш, емирилиш, ёмғир, ёнғин, зўриқиш, зўриқиш, емирилиш, ёмғир, ёнғин, зўриқиш, заҳар, зилзила, ифлосланиш, ичкилик, касаллик, заҳар, зилзила, ифлосланиш, ичкилик, касаллик, куйиш, лой, лат емоқ, лойқаланиш, лазер куйиш, лой, лат емоқ, лойқаланиш, лазер нурлари, магнит майдони, момақалдироқ, нурлари, магнит майдони, момақалдироқ, метеоритлар, микроорганизмлар, метеоритлар, микроорганизмлар, макроорганизмлар, пульсация, пасайиш, макроорганизмлар, пульсация, пасайиш, радиация, резонанс, сирпаниш, тебраниш, ток радиация, резонанс, сирпаниш, тебраниш, ток уриши, тоймоқ, узилиш, урмоқ, ультратовуш, уриши, тоймоқ, узилиш, урмоқ, ультратовуш, ҳужум, хавф, чарчаш, шамол, шовқин, электр ҳужум, хавф, чарчаш, шамол, шовқин, электр токи, электр майдони, яхмалак.токи, электр майдони, яхмалак.

Хавфлар квантификациясиХавфлар квантификацияси  Хавфлар квантификацияси -Хавфлар квантификацияси - мураккаб мураккаб тушунча бўлган хавфларни баҳолаш, тушунча бўлган хавфларни баҳолаш, сифат жиҳатдан аниқлаш учун сонли сифат жиҳатдан аниқлаш учун сонли тавсифларни жорий қилишдир. тавсифларни жорий қилишдир.  Амалда квантификациянинг сонли, балли Амалда квантификациянинг сонли, балли ва бошқа усуллари қўлланилади. ва бошқа усуллари қўлланилади.  Хавфларни квантификация қилиш учун, Хавфларни квантификация қилиш учун, яъни сонли баҳолаш учун “таваккал” яъни сонли баҳолаш учун “таваккал” (риск) тушунчаси киритилган. (риск) тушунчаси киритилган.

Хавфларни иденцификациялашХавфларни иденцификациялаш  Хавфларни идентификациялашХавфларни идентификациялаш – – хавфларни хавфларни идентификациялаш деганда ҳаёт фаолияти идентификациялаш деганда ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлашга йўналтирилган хавфсизлигини таъминлашга йўналтирилган олдини олиш ва тезкор тадбирларни амалга олдини олиш ва тезкор тадбирларни амалга ошириш учун хавфларнинг зарур ва етарли ошириш учун хавфларнинг зарур ва етарли бўлган миқдорий (сонли), вақтий, фазовий ва бўлган миқдорий (сонли), вақтий, фазовий ва бошқа тавсифларни топиш, аниқлаш ва бошқа тавсифларни топиш, аниқлаш ва белгилаш жараёни тушунилади.белгилаш жараёни тушунилади.  Идентификация жараёнида аниқ масалаларни Идентификация жараёнида аниқ масалаларни ечиш учун муҳим бўлган хавфлар ечиш учун муҳим бўлган хавфлар номенклатураси, хавфларнинг содир бўлиш номенклатураси, хавфларнинг содир бўлиш эҳтимоллиги, фазовий локализацияси, яъни эҳтимоллиги, фазовий локализацияси, яъни юзага келиш жойининг координаталари, юзага юзага келиш жойининг координаталари, юзага келтирадиган тахминий зарари ва шунга келтирадиган тахминий зарари ва шунга ўхшаш кўрсаткичлар аниқланади.ўхшаш кўрсаткичлар аниқланади.

Хавфларнинг келиб чиқиши бўйича Хавфларнинг келиб чиқиши бўйича таснифитаснифи

Таъсир қилиш хусусияти Таъсир қилиш хусусияти бўйичабўйича

Пайдо бўлиш вақти бўйичаПайдо бўлиш вақти бўйича

Бартараф қилиш бўйичаБартараф қилиш бўйича

Олинган оқибатлар бўйичаОлинган оқибатлар бўйича

Келтирилган зарари бўйичаКелтирилган зарари бўйича

Пайдо бўлиш соҳалари бўйичаПайдо бўлиш соҳалари бўйича

Тузилиши бўйичаТузилиши бўйича

Сарфланган энергиясига кўраСарфланган энергиясига кўра

Зарар етказувчи омилларининг Зарар етказувчи омилларининг таснифитаснифи  Табиатан- Табиатан-  1. физик1. физик  2. кимёвий2. кимёвий  3. биологик3. биологик  4. ижтимоий4. ижтимоий  5. психофизиологик5. психофизиологик

Хавфли худудХавфли худуд  - бу хавфли вазиятлар юзага - бу хавфли вазиятлар юзага келиши мумкин бўлган, хавфли ва келиши мумкин бўлган, хавфли ва зарарли омилларнинг юқори зарарли омилларнинг юқори даражадаги фаолият даражадаги фаолият кўрсатадиган, хавфли бўлиши кўрсатадиган, хавфли бўлиши мумкин бўлган соҳа.мумкин бўлган соҳа.

Хавфли худудХавфли худуд

Фаолият жараёни модели

Уйга топшириқ:Уйга топшириқ: Хавф остида қолишни Хавф остида қолишни кучайтирувчи барқарор ва вақтинчалик омилларни кучайтирувчи барқарор ва вақтинчалик омилларни кластер бўйича кенгайтириш.кластер бўйича кенгайтириш.

Назорат саволлариНазорат саволлари  Ишловчиларнинг хавф остида Ишловчиларнинг хавф остида қолишини вақтинча кучайтирувчи қолишини вақтинча кучайтирувчи омилларга нималар киради?омилларга нималар киради?  Физиологик чарчаш нима?Физиологик чарчаш нима?  Психик чарчаш нима?Психик чарчаш нима?  Депрессия нима?Депрессия нима?  Чарчашни камайтиришнинг қанақа тадбирлари мавжуд?

Похожие

Хавфлар, уларнинг таснифи. Фаолият хавфсизлигини таъминлаш тамойиллари, услублари.

Фаолият хавфсизлигини таъминлашнинг эргономика асослари асосий принцип (тамойиллари) ва усуллари

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари

Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанига кириш