Ona tili o’qish savodxonligi va uni o’qitish metodikasi - Лингвистика - Презентации

Ona tili o’qish savodxonligi va uni o’qitish metodikasi

Загружено в:

24.11.2023

Скачано:

0

Размер:

122.5322265625 KB

FAN: ONA TILI O’QISH SAVODXONLIGI VA UNI O’QITISH METODIKASI

OT SO`Z TURKUMI Reja: 1. Ot so`z turkumi haqida ma`lumot. 2. Otlarning tuzilishiga ko`ra turlari 3. Otlarning ma`nolariga ko`ra turlari. 4. Otlarning lug`aviy shakllari. 5. Otlarda kategoriya: son, kelishik, egalik .www.aim.uz

Shaxs, narsa ma`nolarini, shuningdek joy nomlarini bildirib, kim? nima? qayer? so`roqlariga javob bo`ladigan so`zlar OT deyiladi. Otlar shaxs otlari, narsa-buyum otlari, o`rin- joy otlariga o`linadi. Masalan: olma, bulut, do`ppi, qiz, chol, kampir, shahar, guzar, Toshkent . www.aim.uz

Otlarning tuzilishiga ko`ra turlari.  Otlar tuzilishiga ko`ra ko`ra sodda, qo`shma, juft va takroriy otlarga bo`linadi.  Sodda otlar faqat bir asosdan tarkib topgan otlardir: ishlarimiz, ko`chadagi, o`roq . Sodda otlar tub va yasama bo`ladi. Tarkibida so`z yasovchi qo`shimchasi bo`lmagan otlar sodda tub otlardir: tilimiz, bolalar, kitob . Morfologik usul bilan yasalgan otlar sodda yasama otlardir: ekin,supurgi, aravakash .  Qo`shma otlar ikki yoki undan ortiq asosdan tarkib topgan otlardir: kungaboqar, beshbarmoq, qo`lqop . Qo`shma otlar qo`shib yoki ajratib yoziladi: www.aim.uz

 Ikki va undan ortiq asosdan tarkib topgan turdosh otlar doim ajratib yoziladi: laylakqor tillaqosh, atirgul ;  Ikkinchi qismi turdosh otdan bo`lgan atoqli otlar qo`shib yoziladi: Oltariq, Yangibozor.  Ikkinchi qismi atoqli otdan bo`lgan qo`shma otlat ajratib yoziladi: O`rta Osiyo, O`rta Chirchiq;  Juft otlar ikkita otning juftlashuvidan hosil bo`ladi va chiziqcha bilan yoziladi: kitob-daftar, ota-ona, orzu- armon, gap-so`z  Takroriy otlar otni aynan yoki tovush o`zgarishi bilan takrorlash orqali hosil qilinadi.Takroriy otlar chiziqcha bilan ajrtib yoziladi: savat-savat, dasta-dast, uy-puy . www.aim.uz

OTLARNING MA`NOLARIGA KO`RA TURLARI  Birturdagi predmetlardan birining nomini yoki umumiy nomini bildirishiga ko`ra otlar atoqli otlar va turdosh otlarga bo`linadi.  Atoqli otlar bir turdagi predmetlardan bittasini ajratib ko`rsatuvchi, shaxs, narsa yoki joyga atab qo`yilgan otlardir. Xorazm, Kamola  Atoqli otlar nimani atab kelishiga ko`ra ikki xil bo`ladi:shaxs nomlari va joy nomlari.Kishilarga atab qo`yilgan nomlar,ularning ismi,familiyasi,taxallusi bildiruvchi atoqli otlar shaxs nomlari deyiladi: Alisher Navoiy, Yusuf xos Hojib, Erkin Vohidov;  Ma`lum bir geografik hududga atab qo`yilgan nomlar joy nomlari deyiladi: Farg`ona, Chorsu, markaziy Osiyo . Mamlakat va o`lka nomlari qo`shma so`z shaklida bo`lganda har bir qisim bosh harf bilan yoziladi: Buyuk Britaniya, O`rta Osiyo . Tarkibi turdosh otlarning qo`shilishidan hosil bo`lgan joy nomlari qo`shib yoziladi: oltiariq, yettisuv, oqtosh. Tarkibida bo`yi, orti, oldi so`zlari ishtiroq etgan joy nomlari qo`shib yoziladi: Orolbo`yi, Kavkazorti .www.aim.uz

 Atoqli otlar tashkilot, korxona, muassasa nomlarini ham bildiradi: Sog`liqni saqlash vazirligi, O`zbekiston Oliy Majlisi .  xalqaro tashkilot va oliy davlat tashkilotlari va mansablarining nomlari tarkibidagi har bir so`z bosh harf bilan yoziladi: Vazirlar Mahkamasi, Xalqaro Olimpiya Qo`mitasi .  Vazirliklar, idoralar, tashkilotlar va korxonalar nomi tarkibida birinchi so`z bosh harf bilan yoziladi: Madaniyat va sport ishlari vazirligi, Quvasoy sement zavodi .  Turli korxonalar,mahsulotlar,inshootlarga berilgan shartli nomlar qo`shtirnoq ichida bosh harf bilan yoki birinchi qismi bosh harf bilan beriladi: ”Istiqlol”saroyi, ”Sharq yulduzi”jurnali . www.aim.uz

TURDOSH OTLAR  Turdosh otlar bir turdagi shaxs, narsa, o`rin-joy, faoliyat-jarayon nomlarini bildiruvchi otlardir. Turdosh otlar quyidagi ma`noviy guruhlarga bo`linadi: Turdosh otlar Narsa va shaxs otlari Faoliyat- jarayon otlariYakka va to`da otlar O`rin-joy otlariAniq va mav- hum otlar www.aim.uz

 Shaxs otlari- kim?so`rog`iga javob bo`lib:  chol, kampir, bola -shaxslarni yoshiga ko`ra;  mahalladosh, qishloqdosh - yashash joyiga ko`ra;  direktor, direktor o`rinbosari -mansabiga kora;  amma, hola, tog`a, amaki -qarindoshlik darajasiga ko`ra nomlab keladi.  Shaxs otlari tub va yasama otlar bo`lishi mumkin. Ular shaxs oti yasovchi qo`shimchalari yordamida yasaladi: sinfdosh, suvchi, dorboz, soatsoz, kitobhon kabi.  -lik qo`shimchasi o`rin-joy bildiruvchi turdosh va atoqli otlarga qo`shilib,shaxsning shu hududga mansubligini bildiradi,atoqli otlarga qo`shilgan -lik qo`shimchasi atoqli otni turdosh otga aylantiradi va kichik harf bilan yoziladi: xorazmlik, qishloqlik . www.aim.uz

 Narsa otlari -nima?so`rog`iga javob bo`lib jonli va jonsiz narsalarning nomlarini bildiradigan otlardir.  Hayvon nomlari - qovun, yo`lbars, kuchuk .  O`simlik nomlari - gul,yalpiz,rayhon .  Oziq-ovqat nomlari - banan,qovun,non .  Kiyim-kechak – shim, yubka, to`n .  Idish-tovoq nomlari – qoshiq, kosa, qozon .  Ish qurollari nomlari – ketmon, bolta, arra .  Osmon jismlari nomi – yulduz, oy, bulut, quyosh .  Narsa otlarining tub va yasama shakli mavjud: - gich, -qich, -gi,-qi -k,-oq, - indi, -ma, -don, -moq, -m qo`shimchalari asosga qo`shilib yasama narsa otlari yasaydi: o`roq, taroq,tugma, elak, supurgi . www.aim.uz

Aniq va mavhum otlar  Sezgi a`zolarimiz yordamida(ushlab, ko`rib)bilishimiz mumkin bo`lgan narsalarni bildirgan otlar aniq otlar deyiladi: kitob, daftar, stol, stul .Aniq otlar birlik va ko`plik shaklda qo`llaniladi,birlik va ko`plik ma`nolarini anglata oladi:kitob lar -birdan ortiqlik ma`nosini anglatadi.  Sezgi a`zolarimiz yordamida (ushlab, ko`rib) bilishimiz mumkin bo`lmagan, tafakkur va tasavvur orqali idrok qilinadigan narsalarni bildirgan otlar mavhum otlar deyiladi: baht, sevinch, yahshilik, go`zallik, ishq… Mavhum otlar faqat birlikda qo`llaniladi va ko`plik(-lar) qo`shimchasini olganda grammatik ma`no ifodalanmaydi, ma`no kuchaytiriladi, uslubiy ma`no anglashiladi: Tuyg`u lar im toshib ketdi.

Mavhum otlar yasama bo`lishi ham mumkin: ― lik shodlik, yaxshilik, go`zallik ― ch quvonch, o`kinch, sog`inch, yupanch ― inch qo`rqinch, ― gi sevgi, kulgi ― at, -ot samimiyat, hissiyot Yakka va to`da otlar . Donalab sanaladigan predmetlar yakka otlar dir: daftar, ruchka, qalam. Bir turdagi predmetlarning jamini bildiruvchi, o`zi alohida predmetga xos atash ma`nosini anglatmaydigan otlar to`da otlar dir: xalq, el, yurt, sabzavot, meva. www.aim.uz

OTLARNING LUG`AVIY SHAKLLARI Otlarning lug`aviy shakllari Son shakli Chegara shakli (-gacha) Qarshilik Shakli(-niki) Hurmat shakli (-xon,-oy,-jon)O`rin-joy (-dagi)Kichraytirish (-cha,-choq,-chak) www.aim.uz

 -lar qo`shimchasini uslubiy ma`nolari:  Mavhum otlarga – lar qo`shimchasi qo`shilsa, ma`no kuchaytiriladi: sevinch lar im , qayg`u lar im.  Donalab sanalmaydigan otlarga – qo`shilganda xil,nav,tur ma`nolarini anglatadi: unlar, suvlar, yog`lar.  Tabiyatdagi yakka jismlarga qo`shilganda ma`no kuchaytiriladi: Oy lar yuziga parda tortadi. www.aim.uz

ISMLARNING MUNOSABAT SHAKLLARI Kelishik shakllari Bog`la- malarEgalik shakllari Ism asoslarga qo`shilib, ularni boshqa so`zlarga bog`lab keladi va gap bo`laklarini shakllantirishga xizmat qiladi.Ismlarning munosabat shakllariga egalik,kelishik qo`shimchalari va ismlarni kesimlikka xoslovchi shakllar – man, - san, -dir qo`shimchalari, bo`lmoq, sanalmoq, hisoblanmoq kesimlik bog`lamalari kiradi. www.aim.uz

 Egalik qo`shimchalari – ismlarga qo`shilib asos qismida ifodalangan narsaning belgisini, xususiyatini, harakat-holatini uch shaxsdan biriga qarashliligini bildirgan qo`shimchalardir. birlik ko`plik I ona m borish im ona miz borish imiz II ona ng borish ing ona ngiz borish ingiz III ona si borish i ona (lar)i borish (lar)i www.aim.uz

Похожие

Ona tili o’qitish metodikasi

Ona tili o’qitish metodikasi – pedagogik fan

Ona tili o’qitish uslubiyoti

Boshlang'ich sinflarda ona tili o’qitish tarixidan

Aniqlovchi