O’rxun-Enasoy yodgorligi alifbosi - Лингвистика - Презентации

O’rxun-Enasoy yodgorligi alifbosi

Загружено в:

02.05.2025

Скачано:

0

Размер:

850.7490234375 KB

O’rxun-Enasoy yodgorligi alifbosi  Reja:  1.Unli tovushlar  2.Undosh tovushlar  3.O’rxun harflarning ko’rinishi

 Hamma yozuvlarda bo’lganidek, dulbarchin (o’rxun-yenisey) yozuvi ham zamoni va makoni bilan bog’liq bo’lgan ayrim shakliy farqlar tufayli o’rxun, turfan va yenisey variantlarga ega. Bularning eng qadimgisi o’rxundir.

O’rxun yozuvida unli tovushlarni bildiradigan 4ta, yenisey bitiglarida esa 5ta harf bor.  1. A harfi. Bu harf ikki uchi ilgakli tayoqchadan iborat. Ilgakning biri o’ngga, biri chapga qaragan. Qaysi tarafga qaraganining ahamiyati yo’q. shuning uchun bu harf ikki ko’rinishga ega.  Usti o’ngga, pastki ilgagi chapga qaragan shakli o’rxun yodnomalariga xos.  Yenisey bitiklarida har ikkisi ham uchraydi.

 Bu harf til oldi a va til orqa a tovushini bildiradi. Qaysi kelayotganini undosh tovushlardan aniqlanadi. A harfi so’z boshida ishlatilmaydi.  Masalan, ata so’zi t va a harflardan iborat bo’ladi. At so’zi esa faqat t harfi bilan ifodalanadi.  Shunday ekan, bu bitiklarni o’qish vaqtida ba’zan so’z boshiga a harflari qo’shib olinadi.

 2. I harfi. Bu harf bir ilgakli tayoqchadan iborat. Agar ilgak yuqorida chapga qaragan bo’lsa, i harfini bildiradi. O’ngga qarasa qalin L harfini ifodalaydi.  I tovushi so’z boshida ham qo’llanlaveradi.  Ikki ilgakli a harfi keng unlilarni, bir ilgakli I harfi tor unlilarni ifodalaydi. Qatordagi farqni aks ettirmaydi.

 Lablangan unlilarni bildiruvchi harflar qatordagi farqni ifodalab ko’tarilishni bildirmaydi. Shuning uchun ularning biri O’QU, ikkinchisi O’KU harfi bilan ko’rsatiladi. Bunda q va k qatorni farqlashga yordam beradi.  O’QU harfi. Bu harf uchi o’ngga qaragan burchak shakliga ega. Bu harf lablangan til orqa o va u unlilarni bildiradi. Bu harf transkripsiyada v belgisi bilan belgilanadi.

 O’KU harfi. Bu harf bir butun va ikki yarim tayoqchadan tuzilib, tayoqchalar burcha hosil qilgan holda butun tayoqchaning o’ng tomoniga, yarmidan yuqorisiga birlashtiriladi.  Lablangan, til oldi o va u unlilarini bildiradi.

Похожие

Arab alifbosi

Daktil alifbosi

Yozuv, uning paydo bo`lishi, taraqqiyoti va yozuv vositalari

O’zbek tili tarixi to’g’risida

Til-ma'naviyat ko'zgusi