Эга ва кесим гапнинг бош бўлакларидир - Лингвистика - Презентации

Эга ва кесим гапнинг бош бўлакларидир

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1415.5 KB

Эга ва кесим гапнинг бош Эга ва кесим гапнинг бош бўлакларидирбўлакларидир Гапнинг марказини ташкил этиб, Гапнинг марказини ташкил этиб, тасдиқ-инкор, замон, майл, шахс-сон тасдиқ-инкор, замон, майл, шахс-сон маъноларини ифодалаб, ҳукм маъноларини ифодалаб, ҳукм билдирадиган ва гапнинг бошқа билдирадиган ва гапнинг бошқа бўлакларини (эга, тўлдирувчи, бўлакларини (эга, тўлдирувчи, аниқловчи, ҳол) ўз атрофига аниқловчи, ҳол) ўз атрофига бирлаштириб келадиган бўлак бирлаштириб келадиган бўлак кесимкесим деб деб аталади аталади .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Кесим Кесим нима қилди?нима қилди?  нима қилади? нима қилади?  нима қилар? нима қилар?  қандайдир? (у) ким? (у) нима? (у) нечта?қандайдир? (у) ким? (у) нима? (у) нечта? сингари сўроқларга жавоб бўлади. сингари сўроқларга жавоб бўлади.  Сафаров айтган гапларни ҳаммамиз Сафаров айтган гапларни ҳаммамиз тушундиктушундик . Ҳаво . Ҳаво майинмайин , осмон , осмон тип-тип- тиниқтиниқ .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Кесим гапнинг мазмуний марказини ташкил этади, Кесим гапнинг мазмуний марказини ташкил этади, шу сабабли бошқа бўлаклар қатнашмасдан ҳам шу сабабли бошқа бўлаклар қатнашмасдан ҳам кесим орқали гап ҳосил қилиш мумкин: кесим орқали гап ҳосил қилиш мумкин: Келяпти. Келяпти. БорамизБорамиз .. Кесим ифодалаган ҳукм икки хил (тасдиқ ва Кесим ифодалаган ҳукм икки хил (тасдиқ ва инкор) бўлганлиги учун кесим ҳам т а с д и қ кесим инкор) бўлганлиги учун кесим ҳам т а с д и қ кесим ва и н к о р кесимга ажралади: ва и н к о р кесимга ажралади: Мен бордим. Мен Мен бордим. Мен бормадим.бормадим. Агар гап таркибида сира, асло, ҳеч, зинҳор, бирорта ҳам сўзлари иштирок этган бўлса, кесим ҳам инкор шаклида бўлади. Кесимлар мустақил ва номустақил турларга бўлинади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Шарт майлидаги феъллар, равишдош Шарт майлидаги феъллар, равишдош шакллари билан ифодаланиб, қўшма гап шакллари билан ифодаланиб, қўшма гап қисмларидан бирининг кесими бўлиб қисмларидан бирининг кесими бўлиб келган шакллар келган шакллар номустақил кесимларномустақил кесимлар деб деб аталади: аталади: Довул Довул кўтарилибкўтарилиб , ёмғир ёғадиган , ёмғир ёғадиган бўлиб қолди. У бўлиб қолди. У келсакелса , мен кетаман., мен кетаман. Ҳар доим алоҳида қўллана оладиган гаплар Ҳар доим алоҳида қўллана оладиган гаплар таркибида қатнашадиган кесимлар эса таркибида қатнашадиган кесимлар эса мустақил кесимлармустақил кесимлар ҳисобланади: ҳисобланади: Дарс Дарс бошланди.бошланди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Кесимлар қайси сўз туркуми билан Кесимлар қайси сўз туркуми билан ифодаланишига қараб 2 хил бўлади:ифодаланишига қараб 2 хил бўлади:  Феъл кесим;Феъл кесим;  От кесим.От кесим. 1. Феъл-кесим1. Феъл-кесим қуйидагича ифодаланади: қуйидагича ифодаланади:  1) соф феъл 1) соф феъл билан: билан: Каримжон мактабдан Каримжон мактабдан келдикелди ..  2) сифатдош2) сифатдош билан: билан: Бу китобларнинг барчаси Бу китобларнинг барчаси ўў қилганқилган ..  3)3) равишдошравишдош билан: билан: Болта Болта тушгунчатушгунча , тўнка , тўнка дам олади.дам олади. (Мақол) (Мақол) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ФЕЪЛ КЕСИМНИНГ ИФОДАЛАНИШИФЕЪЛ КЕСИМНИНГ ИФОДАЛАНИШИ СОФ ФЕЪЛ БИЛАН СИФАТДОШ БИЛАН РАВИШДОШ БИЛАН www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2. 2. От-кесимОт-кесим қуйидагича қуйидагича ифодаланади:ифодаланади:  1) бош, жўналиш, ўрин-пайт, 1) бош, жўналиш, ўрин-пайт, чиқиш келишигидаги отларчиқиш келишигидаги отлар билан: билан: Ўзбекистоннинг пойтахти - Ўзбекистоннинг пойтахти - ТошкентТошкент . Бу совға . Бу совға укамгаукамга . Уйнинг . Уйнинг калити калити онамдаонамда . Буларнинг ҳаммаси . Буларнинг ҳаммаси севинчдансевинчдан ..  2) сифат 2) сифат биланбилан :: Шаҳар Шаҳар гўзал.гўзал.  3) олмош билан: 3) олмош билан: Бу нарсаБу нарса ўз- ўз- ўзимникиўзимники ..  4) отлашган сон билан: Икки ўн 4) отлашган сон билан: Икки ўн беш - беш - бир ўттиз.бир ўттиз.  5) равиш билан: Дангасанинг 5) равиш билан: Дангасанинг важи важи кўпкўп . .  6) 6) ундов сўз билан: ундов сўз билан: Буйруқни Буйруқни бажармаганнинг ҳоли бажармаганнинг ҳоли войвой . .  7) модал сўз билан: Унинг эзгу 7) модал сўз билан: Унинг эзгу ниятлари ниятлари борбор .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Кесимлар тузилишига кўра ҳам икки турга Кесимлар тузилишига кўра ҳам икки турга бўлинади:бўлинади: 1. 1. Содда кесим бир сўздан иборат бўлади:Содда кесим бир сўздан иборат бўлади:  1) 1) соддасодда феълфеъл -- кесимкесим : : Мен Мен келдимкелдим ..  2) содда от-кесим2) содда от-кесим : : Уят ўлимдан Уят ўлимдан қаттиққаттиқ . . www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2. Мураккаб кесим камида иккита сўздан 2. Мураккаб кесим камида иккита сўздан тузилган бўлади:тузилган бўлади: 1) мураккаб феъл-кесим қуйидагича 1) мураккаб феъл-кесим қуйидагича тузилади:тузилади: а) кўмакчи феълли сўз қўшилмасидан а) кўмакчи феълли сўз қўшилмасидан иборат бўлади: иборат бўлади: Одамлар Одамлар тарқала бошлади.тарқала бошлади. б) сифатдош ва тўлиқсиз феълдан иборат б) сифатдош ва тўлиқсиз феълдан иборат бўлади. бўлади. Машғулот ҳафтада бир марта Машғулот ҳафтада бир марта ўтадиган бўлдиўтадиган бўлди . . У У келган эди.келган эди. вв ) ибора билан ифодаланади: ) ибора билан ифодаланади: Собир Собир сўзининг сўзининг устидан чиқди.устидан чиқди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 2) мураккаб от-кесим 2) мураккаб от-кесим қуйидагича қуйидагича тузилади: а) от, сифат, сон, олмош, тузилади: а) от, сифат, сон, олмош, равиш ҳамда "равиш ҳамда " бўлмоқбўлмоқ " феъли ёки " феъли ёки тўлиқсиз феълдан иборат бўлади: тўлиқсиз феълдан иборат бўлади: Меҳнат қанча Меҳнат қанча қийин бўлсақийин бўлса , нони , нони шунча шунча ширин бўладиширин бўлади ..  б)б) йўқ, бор, оз, кўп, зарур, лозим, йўқ, бор, оз, кўп, зарур, лозим, керак, даркоркерак, даркор каби сўзлар ҳамда каби сўзлар ҳамда бўлмоқбўлмоқ феъли ёки тўлиқсиз феълдан феъли ёки тўлиқсиз феълдан иборат бўлади: иборат бўлади: Узоқда кўринган Узоқда кўринган шарпа бир зумда шарпа бир зумда йўқ бўлди. йўқ бўлди.  www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

в) ҳаракат номи ҳамда керак, лозим каби сўзлардан иборат бўлади, бунда кесимни эга билан мослаштирувчи шахс-сон қўшимчалари ҳаракат номига қўшилади: Чойхона янги солинган қишки бинога кўчиб кириши ва байрамда очилиши керак эди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Гап бўлаклари. бош бўлаклар. Эга ва унинг ифодаланиши

Гап бўлакларининг жойлашиш тартиби

Гапнинг уюшиқ бўлаклари

Эга ва кесимнинг шахс ва сонда ифодаланиши

Эга ва кесимнинг ўртасида тиренинг ишлатилиши