Tomirlar sistemasi haqida talimot. Qon aylanish doiralari - Медицина - Презентации

Tomirlar sistemasi haqida talimot. Qon aylanish doiralari

Загружено в:

04.12.2024

Скачано:

0

Размер:

4214.4404296875 KB

Tomirlar sistemasi haqid a talimot. Qon aylanish doiralari

Qon tomirlar sistemasi yurak, arteriyalar, venalar va kapillyarlar singari murakkab tuzilmalardan iborat. Yurak qon tomirlar sistemasining markaziy organi bo’lib, nerv gormonlar boshqaruvining ta’sirida doimo bir maromda qisqarib va kengayb, organizmdagi qon suyuqligi har xil kattalikdagi qon tomirlar yordamida hujayralarga va to’qimalarga oziq moddalarni olib boradi va boshqa turli qon tomirlar orqali yurakka qaytib keladi. Shuning uchun barcha qon tomirlar ikki turga bo’linadi: 1) markaziy organ bo’lmish yurakdan chiqib, butun gavdaga tarqaladigan hamma qon tomirlariga (ichidagi oqayotgan qonning qandayligidan qati nazar) arteriya (aer - havo, tereo-saqlayman, degan so’zlardan olingan) qon tomirlari deyiladi, chunki murdalarning arteriya qon tomiri bo’sh bo’lganidan Gippokrat birinchi marta arteriya nomi bilan atagan; 2) hujayralardan, to’qimalardan markaziy organ hisoblangan yurakka qon olib keladigan tomirlarni esa vena qon tomirlari deb yuritiladi.

Yurak devori - aorta asceudens ning bosh qismi bulbus aortae dan valvula semilunaris ning tepa qirrasi pastrog’idan chiqqan bir juft toj arteriya (a.a. coronariae dextra sinistra) dan qon oladi. O’ng va chap toj arteriyalar epikard tagida yog’ to’qimalari bilan qoplangan holda yurak egatchalariga egri-bugri bo’lib tarmoqlanadi.

O’ng toj arteriya - a. coronaria dextra aortaning chiqish joyidagi o’ng sinusdan chiqib, yurakning o’ng qulog’i tagida o’ng bo’lmacha bilan o’pka arteriyasi boshlanish qismi orasida o’rnashadi. Chap toj arteriya - a. coronaria sinistra - aortaning boshlanish joyidagi chap sinusidan chiqib, chap quloqcha bilan o’pka arteriyasining orasidan o’tadi va ikkita tarmoqqa bo’linadi.

YURAK VENALARI Yurak devorlariga tarqalgan ikkita toj arteriyadan bir qancha katta-kichik yurak venalari paydo bo’ladi va turli yo’llar bilan venoz qonni o’ng bo’lmachaga olib keladi. Bu venalar quyidagilardir: 1. Chap bo’lmachaning qiyshiq venasi. 2. O’rta vena. 3. Yurakning katta venasi. 4. Kichik vena. 5. Yurakning kichik venalari.

Nerv tizimi. Nerv siste masi haqida talimot.

Nerv sistemasi asosini nerv hujayralari tashkil qiladi. Har bir hujayra oʻzidan chiqqan kalta shoxchalar (dendrit), bitta uzun tola (akson) bilan birga neyron deb ataladi. Nerv sistemasi, asosan, neyronlar toʻplamidan iborat. Nerv sistemasi filogenez va ontogenezda gavdaning tashqi qavati — ektodermadan rivojlanadi. Organizmlarning tarixiy rivojlanish jarayonida Nerv sistemasining tuzilishi murakkablashib, nerv hujayralarining hajmi va turlari osha borgan, neyronlar strukturasi va ayrim nerv hujayralari oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar, shu bilan birga Nerv sistemasining funksiyasi ham shakllangan. Nerv sistemasiga xos ikkinchi toʻqi-ma — neyrogliya paydo boʻlgan (u tayanch va trofik funksiyalarni bajaradi).

Nerv sistemasi refleks yoʻli bilan ishlaydi. Organizmda tashki va ichki muxit taʼsirotlarini sezadigan retseptorlar bor. Normal sharoitda organizmga tashqi muhit turli-tuman va doimiy taʼsir kursatishi tufayli retseptorlarda impuls lar vujudga keladi, bular afferent nerv tolalari orqali markaziy Nerv sistemasiga oʻtadi; oʻzgartirilgan impulslar esa markaziy Nerv sistemasidan efferent nerv tolalari orkali ishchi aʼzolar (muskullar, bezlar va h.k.)ga kelib, ularni ishga soladi yoki ishlash tezligini oʻzgarti-radi. Nerv sistemasining faoliyati qoʻzgʻalish va tormozlanish jarayonlariga asoslangan.

Nerv sistemasi shartli ravishda ikki qismga boʻlinadi. Ulardan biri organizmning odam ixtiyoriga boʻysinmaydigan aʼzolariga borib, ularni nerv bilan taʼminlaydigan vegetativ nerv sistemasidir. Ikkinchi qism odam ixtiyoriga boʻysinib, skelet muskullariga va harakatda ishtirok etadigan ayrim aʼzolarga boradi. Nerv sistemasi qoʻzgʻalish toʻlqini — impuls larni nerv tolalari orqali tez oʻtkazilishini taʼminlaydi. Nerv impulslari bir lahzada roʻy beradi va turli aʼzolardan miyaga yoki miyadan aʼzolarga boradi. Nerv sistemasi harakat funksiyasini, ovqat hazm qilish, nafas olish va boshqa sistemalar faoliyatini, kon aylanishini va boshqa jarayonlarni boshqaradi.

Nerv sistemasining ishlashida biotoklar (bioelektr potensiallari) muhim ahamiyat kasb etadi. Ular qoʻzgʻalish jarayonining harakterli belgisi boʻlib, nerv impulslarining utishida katta ahamiyatga ega. Nerv sistemasi biotoklarini sezgir asboblar yordamida qayd qilish Nerv sistemasi fiziologiyasini oʻrganishda asosiy usullardan biridir, baʼzan odamdagi Nerv sistemasi kasalliklarini aniqlashda ham bu usul qoʻllanadi

Orqa va bosh miya tu zilishi

Orqa miya (sariq) miyani butun tanadagi nervlar bilan bogʻlaydi. Lotincha nomi Medulla spinalis U erkaklarda tahminan 45 sm va ayollarda tahminan 43 sm uzunlikka ega, ovalsimon shaklda va boʻyin va bel sohalarida kengaygan. Boʻyin kengaymasi, C5 dan T1 gacha choʻzilgan boʻlib, qoʻllar va tanadan sezgi impulslari oladigan va harakat impulslari yuboriladigan sohadir. Bel kengaymasi, L1 va S3 orasida joylashgan va qoʻldan tashqari sezgi impulslarini qabul qiladigan va oyoqlarga harakat impulslarini yuboradigan sohadir

Orqa miya segmetnlarini koʻrsatuvchi diagramma Orqa miya miya va periferik nerv sistemasini bogʻlab turuvchi asosiy yoʻl.[3][4] Uni himoya qilib turuvchi umurtqa pogʻonasidan anchagina qisqa boʻlgan odam orqa miyasi miya ustunida hosil boʻladi, katta teshik orqali oʻtadi va filum terminale nomi bilan ma’lum fibroz kengaymada tugashidan oldin, ikkinchi bel umurtqasi yaqinida conus medullaris orqali davom etadi. Orqa miya uzunchoq miya kaudal qismining davomi boʻlib, kalla suyagi asosidan tananing birinchi bel umurtqasigacha boradi. U kattalarda umurtqa pogʻonasining toʻliq uzunligi boʻylab davom etmaydi. U bir juftdan sezuvchi ildiz va bir juftdan harakatlantiruvchi ildizga ega 31 segmentdan iborat. Nerv ildizlari keyin bilateral simmetrik juft orqa miya nervlariga birlashadi. Periferik nerv sistemasi shu ildizlar, nervlar va gangliya (tugun)lardan iborat.

Bosh miya poʻstlogʻi boʻlaklari, peshona (koʻk), chakka (yashil), ensa (qizil) va tepa (sariq) boʻlaklarini oʻz ichiga olgan. Miyacha (belgilanmagan) telensefalonning qismi emas.Bosh miya miyaning eng yirik qismi. Hayvon tanasi holatiga koʻra miya ustunining oldida yoki ustida yotadi. Odamlarda bosh miya eng yirik va miyaning besh asosiy boʻlimlari ichida eng yaxshi rivojlangani. Bosh miya ikkita bosh miya yarimsharlarida va ularning poʻstloqlaridan (tashqi kulrang modda qavati) va ostida yotuvchi oq modda sohalaridan iborat.[1] Uning subkortikal tuzilmalari gippokamp, bazal oʻzaklar va hidlov piyozchasini oʻz ichiga oladi. Bosh miya ikkita C-shaklidagi yarimsharlardan tashkil topgan boʻlib, ular oʻzaro chuqur bosh miyaning boʻylama tirqishi bilan ajralib turadi.

Bosh miya nervlari Bosh miya poʻstlogʻining birlamchi sezuvchi sohalari vizual, eshitish, somatosensor, ta’m bilish va hid bilish informatsiyalarini qabul qiladi va qayta ishlaydi. Poʻstloq assotsiatsiyalovchi sohalari bilan birgalikda bu miya sohalari sensor informatsiyalarni bizning dunyo boʻyicha tushunchalarimizga aylantiradi

Eshitish, korish va se zgi azolari

Ko'rish analizatorining ahamiyati. Ko'rish a'zosi - ko'z yordamida odam tevarak-atrofdagi buyumlarning rangi, tuzilishi, hajmi, bir-biridan farqini ajratadi; o'simlik va hayvonot olamini o'rganadi; rassomlik, me'morlik, haykaltaroshlik san'atlarining mahsulotlaridan bahramand bo'ladi, tabiat go'zalliklaridan zavqlanadi . Ko'z soqqasi: 1- ko'z soqqasining oq pardasi; 2- ko'z soqqasining shox pardasi; 3- ko'zning qon tomir pardasi; 4- ko'zning rangli pardasi; 5- ko'zning oldingi bo'shlig'i (suyuqlik bilan to'lgan); 6- ko'z qorachig'i; 7- ko'z gav¬hari; 8- gavharni o'rab turuvchi kiprik¬simon muskul; 9- shishasimon tana; 10¬ko'zning to'r pardasi; 11- ko'rish nervi

Ko'rish analizatorining qismlari: 1- ko'z to'r pardasida joylashgan yorug'lik sezuvchi hujayralar (ko'rish analizatorining periferik qismi-retseptorlar); 2- ko'rish nervi (ko'rish analizatorining o'tkazuvchi qismi); 3- bosh miya po'stlog'ining ensa qismida joylashgan ko'rish markazi (ko'rish analizatorining markaziy qismi). Ko'rish nervining mayda tolachalari ko'z soqqasi ichki to'rsillion pardasining orqa yuzasida joylashgan tayoqchasimon va kolbachasimon retseptorlar (hujayralar) bilan tutashgan bo'lib, ulardagi qo'zg'alishni qabul qiladi. Nerv tolachalari birlashib, ko'rish nervi tolasini hosil qiladi va u to'rsimon pardaning orqa qismida joylashgan maxsus teshikcha orqali bosh miyaga kiradi. U oldin o'rta miyaga va oraliq miyaning ko'rish do'mbog'iga boradi. So'ngra bosh miyaning o'tkazuvchi yo'llariga birlashib, bosh miya 3-rasm. Ko'rish analizatorining qismlari: 1- ko'z to'r pardasida joylashgan yorug'lik sezuvchi hujayralar (ko'rish analizatorining periferik qismi-retseptorlar); 2- ko'rish nervi (ko'rish analizatorining o'tkazuvchi qismi); 3- bosh miya po'stlog'ining ensa qismida joylashgan ko'rish markazi (ko'rish analizatorining markaziy qismi). po'stlog'ining ensa qismida joylashgan ko'rish markazining nerv hujayralariga tutashadi

Eshitish analizatorining ahamiyati. Odamning umri butunlay uzluksiz tovushlar dunyosining ta'siri ostida o'tadi: qushlar, hayvonlar, odamlarning ovozi, musiqa ohanglari, texnika vositalarining tovushi - bularning barchasi odamning eshitish a'zosiga ta'sir qiladi va tovush sifatida qabul qilinadi. Eshitish va nutq bir-biri bilan chambarchas bog'liq, chunki bola nutqining rivojlanishi uchun uning eshitish a'zosi normal bo'lishi kerak, ya'ni u eshitgan so'zlarini takrorlaydi, natijada uning nutqi rivojlanadi. Bola tug'ilishidanoq eshitish a'zosining faoliyati buzilgan bo'lsa, u tovushni eshitmaydi, natijada aytilgan so'zlarni takrorlay olmaydi, ya'ni uning nutqi rivojlanmaydi. Shuning uchun ham tug'ma karlar gung ham bo'ladi. Shuningdek, eshitish qobiliyati past bo'igan odamning nutqi ham yaxshi rivojlanmaydi

Hid bilish retseptorlari burun bo'shlig'i shilliq pardasida joylashgan. Ularning soni o'rtacha 30-40 mln atrofida. Bu hujayralarda ko'plab mayda tukchalar bo'lib, ularning uzunligi 1-2 mikronga teng. Burun bo'sWig'ining hid biluvchi sathi 5 sm2. bo'lib, sezuvchi hujayra tukchalarining ko'p bo'lishi hisobiga hid bilish sathi 100 - 150 marta ortadi. Hid bilish retseptorlari tashqi muhit havosi tarkibidagi va ovqatdagi kimyoviy moddalar ta'sirida qo'zg'aladi. Ularning qo'zg'alishi hid bilish nervi tolasi orqali bosh miya yarim sharlari po'stlog'ining ichki yuzasidagi hid bilish markaziga boradi (8-rasm). Bu markazdagi nerv hujayralarida ta'sir analiz va sintez qilinib, hidning tabiati aniqlanadi. Hid bilish a'zos; A- buron shilliq pardasidagi hid bilish retseptorlari; B- hid bilish analizatorlarining qismlari: 1- hid bilish retseptorlari; 2- hid bilish nervi; 3- bosh miyada joylashgan hid bilish markazi.

THANKS

Похожие

Qon aylanish sistemasi

Yurak – qon tomirlar sistemasi dars ishlanma

Yurak qon tomir sistemasi kasalliklari

Yurak va yirik qon tomirlar kasalliklarining kompleks nur diagnostikasi

Yurak va yirik qon-tomirlar kasalliklarining kompleks nur diagnostikasi