Tibbiyotda muloqotning o‘rni va shaxslararo munosabatlar - Медицина - Презентации

Tibbiyotda muloqotning o‘rni va shaxslararo munosabatlar

Загружено в:

07.09.2024

Скачано:

0

Размер:

795.9130859375 KB

Tibbiyotda muloqatning o‘rni va shaxslararo munosabatlar  Reja: 1. Muloqot to‘g‘risida umumiy tushuncha 2. Muloqotning psixologik va pedagogik xususiyatlari 3. Muloqot turlari 4. Tibbiyotda muloqat va shaxslararo munosabatlar

 Hozirgi kunda ijtimoiy amaliyotda muloqot va shaxslararo munosabatlar muammosi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Muloqot va uning asosiy xususiyatlari, samarali muloqotning psixologik aspektlari, muloqotga o‘rgatishga oid psixologik mashqlar,samarali muloqotning psixologik vositalarini o‘rganish ishbilarmonlik faoliyatida asosiy o‘rinni egallamoqda. Muloqot psixologiyasi fani muloqotning yuqorida keltirilgan va boshqa jihatlarini nazariy va amaliy jihatdan chuqur o‘rganishga yordam beradi. Shuningdek talabalarda muloqot psixologiyasi bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishga xizmat qiladi.

 Muloqot - faqat insonlarga xos bo‘lgan jarayondir. Kishilarda faoliyat jarayonida bir-birlariga nimanidir aytish istagi tug‘iladi. Muloqot - odamlar o‘rtasida birgalikdagi faoliyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan bog‘lanishlar rivojlanishining ko‘p qirrali jarayonidir. Muloqot birgalikda faoliyat ko‘rsatuvchilar o‘rtasida axborot ayirboshlashni o‘z ichiga oladi. Bunda munosabatning kommunikativ jihati hisobga olinadi.  Munosabat - odamlar o‘rtasida, birgalikdagi faoliyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan bog‘lanishlar rivojlanishining ko‘p qirrali jarayonidir. Munosabatga kirishuvchilarning o‘zaro birgalikdagi harakati nutq jarayonida faqat so‘zlar bilan emas, balki xatti-harakatlar bilan xam ayirboshlashdan iborat.

Ma’lumki, aloqa vositasi sifatida nutqning asosan ikki turi farqlanadi Og‘ zaki nutq Yozma nutq

 Muloqotning quyidagi tomonlarini ko‘rib chiqamiz: Muloqotning kommunikativ tomoni - ya’ni muloqotga kirishuvchilar o‘rtasidagi ma’lumot va axborotlar almashinuvi jarayoni. Muloqotning kommunikativ tomoni deyilganda, uning shaxslararo axborotlar, bilimlar, g‘oyalar, fikrlar almashinuvi jarayoni sifatidagi vazifalari nazarda tutiladi. Ma’lumki, aloqa vositasi sifatida nutqning asosan ikki turi farqlanadi:  - og‘zaki nutq; - yozma nutq. Og‘zaki nutqning o‘zi 2 turga bo‘linadi: 1) og‘zaki nutqning eng sodda turi - dialog , ya’ni allaqanday masalalarni birgalikda muhokama qilayotgan va hal etilayotgan hamsuxbatlar tomonidan olib boriladigan suxbat hisoblanadi. 2) og‘zaki nutqning ikkinchi bir turi - monolog nutq bo‘lib, uni bitta kishi boshqasiga yoki uni tinglayotgan ko‘plab kishilarga qarata gapiradi: bunga o‘qituvchining hikoyasi, o‘quvchining javobi, doklad va shu kabilar kiradi.

Og‘zaki nutqning o‘zi 2 turga bo‘linadi : diolog monolog

Muloqotning bosqichlari 1- odamning o‘z-o‘zi bilan muloqotidir. 2- o‘zgalar bilan muloqot

 Muloqotning turli shakllari yoki bosqichlari mavjud bo‘lib, dastlabki bosqich - odamning o‘z-o‘zi bilan muloqotidir. Odamning o‘z-o‘zi bilan muloqoti aslida uning boshqalar bilan muloqotining xarakterini va hajmini belgilaydi. Agar odam o‘z- o‘zi bilan hadeb muloqot qilishni odat qilib olib, doimo jamiyatdan o‘zini chetga tortib, tortinib yursa, demak, u boshqalar bilan suxbatlashishda, til topishishda jiddiy qiyinchiliklarni boshdan kechiradi. Demak, o‘zgalar bilan muloqot – muloqotning ikkinchi bosqichi va ko‘rinishidir. Muloqotning hayotimizdagi shakl va ko‘rinishlariga kelsak, uning har bir shaxsning hayotiy vaziyatlarga mos keladigan, o‘sha vaziyatlardan kelib chiqadigan ko‘rinishlari va turlari haqida gapirish mumkin. Lekin umumiy holda, har qanday muloqot yo rasmiy yoki norasmiy tusda bo‘ladi. norasmiy

 Odamlarning bir-birlarini to‘g‘ri idrok qilishlari ularning pertseptiv, ya’ni hissiy bilish (idrok, sezish) sohasiga aloqador bo‘lsa, bir-birlarini tushunishi ularning tafakkur sohalariga bevosita taalluqli bo‘lib, murakkab jarayondir. Boshqa odamni to‘g‘ri tushungan shaxs uning hissiy holatiga kira olgan hisoblanadi, boshqacha qilib aytganda, unda empatiya – birovlarning his kechinmalarini tushuna olish qobiliyati rivojlangan bo‘ladi. Yuksak ongli, madaniyatli, shaxsgina boshqalarni to‘g‘ri tushuna olishi mumkin

Muloqotning shakllari rasmiy norasmiy

 Agar rasmiy muloqot odamlarning jamiyatda bajaradigan rasmiy vazifalari va xulqatvor normalaridan kelib chiqsa, masalan, rahbarning o‘z qo‘l ostida ishlayotgan xodimlar bilan muloqoti, professorning talaba bilan muloqoti, o‘qituvchining o‘quvchisi bilan muomalasi va hokazo, norasmiy muloqat – bu odamning shaxsiy munosabatlariga tayanadi va uning mazmuni o‘sha suxbatdoshlarning fikr-o‘ylari, niyat-maqsadlari va emotsional munosabatlari bilan belgilanadi. Ko‘pgina olimlar muloqotning inson hayotidagi ahamiyatiga to‘xtalib o‘tar ekanlar, uning qator vazifalari hamda funktsiyalarini ajratadilar Muloqot kishilar o‘rtasidagi psixologik kontakt bo‘lib, bunda o‘zaro bir-biriga ta’sir, axborot, yangiliklar bilan almashinuv sodir bo‘ladi. Muloqot faqat axborot almashinuvigina emas, bu shaxslararo ta’sir hamda odamlarning bir-birini tushunishi hamdir. Shunga ko‘ra muloqotni verbal va noverbal vosita sifatida ko‘rib chiqish mumkin

 . Muloqotning verbal vositasi til va nutq hisoblanadi:  Til- so‘z belgilari sistemasi; - nutq - so‘z belgilari foydalanadigan tovushli, yozuvli signallar sistemasi. Verbal kommunikatsiyada inson nutqi belgilari tizimi sifatida qo‘llaniladi. Nutq - inson tomonidan qo‘llaniladigan tovushlar signallari yoki yozma belgilardan iborat bo‘lib, ular orqali muloqotdan olingan ma’lumot qayta ishlanadi, saqlanadi va uzatiladi. Nutq universal kommunikatsiya vositasi bo‘lib, u orqali uzatilishi lozim bo‘lgan ma’lumot o‘zining mantiqiy mazmunini saqlab qoladi. Muloqotning noverbal vositalari deb aft, qo‘l harakati, mimika, patomimika, predmetlar bilan almashish, foto, rasm, «ko‘z orqali kontakt» va hokazolarga aytiladi.

 . Muloqotning noverbal vositalarining milliy hamda hududiy xususiyatlari borligini ham alohida takidlab o‘tmoq lozim. Masalan, o‘zbek xalqining muloqot jarayoni boy, o‘zaro munosabatlarining bevosita xarakteri unda shunday vositalarning ko‘proq ishlatilishi bilan bog‘liq. Bolalarning o‘z yig‘isi bilan onasiga o‘z his-kechinmalari hamda xohishlarini bildirishlari ham bolalarning yosh xususiyatlariga bog‘liq. Boshqa millatlar madaniyatiga nazar tashlanadigan bo‘lsa, ularda ham ba’zi bir muloqot vositalarning turli millatlarda turli maqsadlarda ishlatilishining guvohi bo‘lish mumkin. Bolgarlar agar biron narsa bo‘yicha fikrni tasdiqlamoqchi bo‘lishsa, boshlarini u yoq-bu yoqqa chayqashar, inkor qilishmoqchi bo‘lsa-chi, aksincha, bosh siltashar ekan.

Ma’lumki, o‘zbeklar, ruslar va bir qator boshqa millatlarda buning aksi, “yo‘q” deyish yoki norozilikni bildirish uchun bosh sarak-sarak qilinadi. Noverbal muloqotda suxbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham katta ahamiyatga ega. Masalan, ayollar ko‘proq hissiyotlarga boy bo‘lganliklari sababli, suxbatlashayotganlarida bir- birlariga yaqin turib gaplashadilar, erkaklar o‘rtasida esa doimo fazoviy masofa bo‘ladi.

 Olimlarning aniqlashlaricha, bolalarni odatdagiday orqama- ketin o‘tqazib o‘qitgandan ko‘ra, ularni yuzma-yuz o‘tqazib davra qilib o‘qitgan mahqul, chunki bunday sharoitda o‘quvchilarda ham javobgarlik hissi yuqoriroq bo‘ladi, emotsiyalar almashinishgani uchun ham guruhdagi psixologik vaziyat ijobiy bo‘ladi hamda bolalarning predmetga va bir- birlariga bo‘lgan munosabatlarida samarali natijalarga erishish mumkin. Kommunikativ muloqot jarayonda o‘zaro munosabatga kirshuvchilarni bir-birlarini tushunishlari juda muhimdir. Bunda nutqning quyidagi muhim xususiyatlari paydo bo‘ladi:

 - mazmundorlik, tushunarlilik, ifodalilik, ta’sirchanlik. So‘zning mohiyati haqida Sahdiy (1210 – 1292): “Aqillimisan yoki ahmoq, kattamisan yo kichik, buni biron so‘z aytmaganingcha bila olmaymiz” degan edi. Halqimizda shunday ibratli ibora bor: “Inson aqlu-farosati – uning nutqini aniqligida namoyon bo‘ladi”. - jestlar - insonning qo‘l harakatlari bo‘lib, u orqali insonning ichki holati, biror bir obg‘ektga munosabati va tashqi olamga yo‘nalganligi ifodalanadi. U yoki bu halqlarda jestlar turlicha qabul qilinadi. Italiyaliklar va frantsuzlar o‘z muloqotlarini jestlarsiz tassavur eta olmaydilar. O‘zbek halqida nutqda jestlardan ko‘p foydalanish yaxshi odat sifatida qabul qilinmaydi. Lekin shuni ham tahkidlash lozimki, noverbal kommunikatsiya og‘zaki nutqda aytilmay qolgan fikrlarni ifoda etish imkonini beradi.

Muloqatda 1- mimika 2-jestlar 3-pantomimika

 mimika - inson yuz xarakatlarini bir qismi bo‘lib, u orqali insonning o‘ylari, xatti – xarakatlari, tasavvurlari. Xotiralashi, taajubi va h.k. namoyon bo‘ladi. pantomimika - inson tanasi yoki uning qismlari yordamida ifodalanadigan harakatlar tizimidir. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kundalik muloqot jarayonida so‘zlar 7% ni, tovushlar va intonatsiya 38% ni, nutqsiz muloqot esa 55% ni tashkil etadi. Publitsiy aytganidek biz: “Ovoz bilan gapiramiz, tana bilan suxbatlashamiz”. empatiya – insonni boshqa odam tomonidan tushunilishining o‘ziga xos usulidir. Bunda insonni emotsional muammolariga yondoshishi tushuniladi. Bu boshqa odam hissiyotlari va kechinmalariga hamdard bo‘la olishdir.

 - uqtirish - shunday ta’sir usulki, unda maqsadga qaratilgan ta’sir insonga inson tomonidan amalga oshiriladi. Iymoni komillik – insonni mustaqil fikr yuritishi va bir fikrga kelishi bo‘lib, bunda ma’lumot qabul qiluvchi ma’lumot qabul qilibgina qolmay, unga o‘z fikri, qarashi va xulosalalrini kiritadi. Iymoni komillik bu aqliy ta’sir, uqtirish esa emotsional irodaviy ta’sirdir. Iymoni komillik azalda haqimiz orzusi, ma’naviyatining bir qismi bo‘lib kelgan. Bu g‘oya buyuk mutafakkirlar Abu Nasr Farobiy, Alisher Navoiy kabilarning asarlarida o‘z ifodasini topgan. - taqlidchanlik - insonlarni jamoadan tashqarida bir-biriga ta’sir etish mexanizimi bo‘lib, albatta bunda jamoaning roli ham inkor etilmaydi. Uni o‘ziga xos xususiyati shundaki, insonlar faqat xususiyatlargagina emas, balki hatti-harakatga taqildni ham namoyon qiladilar. Taqlid bolalik davridagi xos xususiyat bo‘lib, u borliqni bilish, anglash va o‘zlashtirish sifatida namoyon bo‘lidai. Bunda bolalarda to‘g‘ridan to‘g‘ri nusha ko‘chirish motivlashgan taqlidchanlik kuzatiladi. Ko‘p hollarda kattalarda taqlidchanlik ta’sirning boshqa usuliga o‘tmagan hollarda ishlatiladi.

 Boshqaruvda rahbarlarda nutq qobiliyatining rivojlanishi, shuningdek, xodimlar bilan til topa olish uchun muloqot psixologiyasini bilish zarur. Siyosatchilarda notiqlik mahorati shakllangan bo‘lishi kerak, bunda ularga muloqot psixologiyasini yaxshi bilishlari yaqindan yordam beradi. Muloqot din psixologiyasi uchun ham juda katta ahamiyatga ega. Din psixologiyasi diniy ong xususiyatlari, uning psixologik va ijtimoiy asoslari, vazifalari, tizimi, diniy his - tuyg‘ular, diniy guruhlar psixologiyasini o‘rganishda albatta muloqot sirlari, muloqot madaniyatini bilishga asoslanadi. Demak, muloqot psixologiyasi psixologiyaning barcha tarmoqlari bilan bog‘liq holda rivojlanadi. O‘zbek tiliga davlat maqomi berilganidan keyin birmuncha ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi, ularning bir qismi milliy istiqloldan so‘ng amalga oshirildi. Mamlakatimizdagi davlat hujjatlari ona tilida rasmiylashtirilmoqda, yig‘ilishdagi mahruzalar o‘zbek tilida qilinmoqda.

 Muloqot psixologiyasining asosiy vazifalari quyidagilarda o‘z ifodasini topadi: - hamkorlikdagi faoliyat jarayonida shaxslararo o‘zaro ta’sir va muloqot qonuniyatlarini o‘rganish; - Sharq allomalarining muloqot haqidagi qarashlarini tahlil qilish; - yoshlarda faollikka undovchi muomalaviy imkoniyatlari mavjudligini tahkidlab o‘tish; - yoshlarda kasbiy layoqatni faollashtirishga qaratilgan muloqotni shakllantirish; - shaxslararo munosabatlarni muvofiqlashtirishda muloqotning rolini orttirish; - o‘zaro ta’sir etishning ayrim oqibatlarini hisobga olish. Muloqot aniq ijtimoiy munosabatlar tizimi orqali belgilanadi. U ijtimoiy axloq normalari asosida tartibga solinadi. Individ hayotida muloqotning psixologik vazifalari turlichadir

 Muloqot turlari. Muloqot mazmuniga ko‘ra quyidagi turlarga ajraladi: - moddiy muloqot deganda subyektni dolzarb ehtiyojlarni qondirish vositasi sifatida, ayni paytda shug‘ullanayotgan faoliyatining mahsulotlari va predmetlarini ayirboshlash tushuniladi; kognitiv muloqot deb shaxslarning hamkorlikdagi faoliyatida narsa va hodisalarni o‘rganish, ma’lumotlarni bilib olish jarayonida o‘zaro bilim almashinuviga aytiladi;

 - konditsion muloqotda psixologik va fiziologik holatlar ayirboshlanadi. Masalan, shifokor bemorning tushkun kayfiyatini ko‘tarishi yoki aksincha, ona qizining o‘ksinib yig‘layotgan holatiga yig‘i bilan munosabat bildirishi; - motivatsion muloqot muayyan yo‘nalishda hamkorlikda harakat qilish uchun o‘zaro maqsadlar, qiziqishlar, motivlar va ehtiyojlar almashinuvi jarayoni bilan izohlanadi; - faoliyat muloqoti kognitiv muloqot bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, bunda harakatlar, operatsiyalar, ko‘nikma va malakalar ayirboshlanadi. Bu muloqot jarayonida ma’lumotlar uzatiladi, bilim doirasi kengayadi, qobiliyatlar rivojlanadi va takomillashadi.

 Muloqot maqsadiga ko‘ra biologik va ijtimoiy ko‘rinishda bo‘ladi. Biologik muloqot nasl qoldirish, organizmni rivojlantirish, himoyalash kabi tabiiy ehtiyojlarni qondirish bilan bog‘liq bo‘lsa, ijtimoiy muloqot esa shaxslararo munosabatlarni kengaytirish, mustahkamlash, takomillashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish vositasi sifatida namoyon bo‘ladi. Muloqot vositasiga ko‘ra bevosita va bilvosita bo‘lib, bunda jonli mavjudotning tabiiy organlari yordamida ya’ni qo‘li, boshi, tanasi, tovushi yordamida axborot ayirboshlasa – bu bevosita bo‘ladi, agar muloqotni tashkillashtirish va ma’lumot almashishda maxsus qurol va vositalardan foydalanilsa– bu muloqot bilvosita deyiladi.

 Muloqot turlari demokratik, avtoritar, liberal shaklida ham amalga oshadi. Demokratik usulda suxbatlar, munozaralar, mulohazalar o‘zaro tenglik, o‘zaro hurmat ruhiga bo‘ysundirilib, ta’sir o‘tkazish sohalari yashiringan holda bo‘ladi. Shu boisdan, tasodifan voqea va hodisalarning sodir bo‘lishi turlicha baholanadi, rag‘batlantiriladi yoki jazolanadi. Mana bunday odilona amalga oshirilgan muloqot ta’sirida o‘g‘il-qizlarda do‘stlik, dilkashlik, xushmuomalalilik, shaxsiy xattiharakatida va mulohaza yuritishida mustaqillik, shaxsiy qarashlari saqlangan holda yangi norma va talablarga moslashish, o‘z faoliyati uchun javobgarlik, emotsional zo‘riqish davrida o‘z-o‘zini qo‘lga olishlik kabi muhim fazilatlar paydo bo‘ladi.

 Nutq- fikrimiz, bilimimiz, munosabatlarimiz va dunyoqarashimizning so'zlar orqali ifodalanishidir. So'z - bu qurol, so 'z - bu tig', so 'z - bu malham. So 'z ko 'rkimiz, mohiyatimiz, madaniyatimizdir.  Qadimdan so'z buyuk shifobaxsh kuch-qudratga ega bo'lib kelgan. So'z odamzod zabonidagi eng aziz gavhardir. Mashhur yunon hakimi Suqrot «Inson ruhini davolamay, tanga shifo berib bo'lmaydi», deb ta'kidlaganida aynan «so'z»ni nazarda tutgan. Darhaqiqat, turli kasalliklar ruhiyatda u yoki bu o'zgarishlarni vujudga keltiradi, bu esa bemorlar bilan bo‘lgan muloqotda o'z ifodasini topadi. Inson aqliy va fiziologik faoliyatining mevasi - nutq orqali bu muloqot namoyon bo'ladi. Zamonaviy tibbiyotda shifobaxsh omil sifatida so'zning ahamiyati yanada ortdi. Turli davrlarda nutq madaniyatiga doimo katta e'tibor bilan qaralgan. Nutq madaniyatiga, bemor bilan muloqot san'atiga bekamu ko'st, mohirona amal qilish oson emas. Bu tibbiyot xodimidan yuksak ruhiy manbani, yuqori madaniyatni, o'ta nozik darajadagi sezgirlikni, bilimni, matonatni va hatto ba'zida aktyorlik darajasidagi mahoratni talab qiladi.

 Qadimgi hind tabibi Sushruta: «So'z muloyim, yoqimli va umidvor qila oladigan, ruhga taskin berguvchi bo'lmog'i lozim», deb yozgan edi. Bu fikrlar hozirgi zamonda ham dolzarbdir.  Abu Ali ibn Sinoning zamondoshi Muhammad Zakariyo ar-Roziy «Tibbiyot hikmatlari» asarida shunday yozadi: «O'zini tib olamiga bag'ishlagan inson eng avvalo, bilimli, kamtarin, insonparvar, haqparvar, mulohazali, fahm-farosatli, istalgan masalaning mohiyatini tushuna oladigan bo'lishi lozim». Bu ta'rifga sazovor bo'lish uchun tibbiyot xodimidan katta bilim sohibi bo'lish talab qilinadi. Buning uchun shifokor va hamshira tib ilmlarini egallabgina qolmay, balki adabiyot, san'atni bilishi, nutq go'zalligini takomillashtirishi lozim

 . Nutqning vazminligi, yorqinligi, go'zalligi va hikmatliligidan tashqari, shifokor va hamshira uchun nutqdagi xulq-atvor, uslub, ohang, dadillik, ma'lum darajada chiroyli talaffuz ham muhimdir. Shifokor va hamshiraning nutqi dalilga asoslangan va ishontiruvchan, bemorni o'ziga rom qilib oladigan, aytgan tavsiya va ko'rsatmalariga rioya qilishga undaydigan bo'lishi kerak. Shifokorning fikri maqsadli, izchil bo'lishi, bemor uning so'zlaridagi kuchni, asoslanganlikni hamda o'zi haqidagi g'amxo'rlikni sezishi kerak. Tajribali shifokor kitob, she'r mutolaa qilayotganida, teatrga borganida oqilona jumlalar, she'riy satrlarni yodda tutishga harakat qilib, ularni bemorlar bilan bo'ladigan suhbatlarida qo'llay oladigan bo'lmog'i darkor.

 Bemorlar bilan suhbatda shifokor xalq donishmandlarining hayotni sevish, kelajakka ishonch haqidagi qisqa, yorqin ifodalangan maqollardan va o'gitlardan ham foydalanishi kerak. Bir so'z bilan aytganda, keng ma'lumotga egalik, his-tuyg'ularni tarbiyalash, xususan, nutq madaniyati bemorlar bilan mohirona va ta'sirli so'z orqali aloqa o'rnatishning asosidir. Nutqning ohang ifodasi, talaffuzi ayniqsa muhimdir. Suhbatda keskin, qo'pol, baland ohangda gapirish bemor bilan iliq munosabatni o'rnatishga xalaqit beradi. Bu to'g'rida nemis faylasufi Gegel shunday degan edi: «Ovozning xush ohangligidan gapirayotgan odam qalbining go'zalligini, uning ovozidagi qo'pollikda esa unga xos bo'lgan qo'pol hissiyotni anglab olish mumkin» Shifokor va hamshira butun hayoti davomida nutqining aniqligi, o'tkirligi, go'zalligi ustida ishlashi kerak.

 Bu holat shifokor kasbi va bemorlar bilan bo'ladigan jonli muloqoti uchun zarurdir. Afsuski, ayrim tibbiyot xodimlari o'rtasida nutq madaniyatiga ega bo'lish mutaxassis - psixoterapevtning vazifasi, oddiy terapevt yoki jarrohning bundan boshqa tashvishlari ko'p va ular «so'z ustasi bo'lishlari shart emas», degan fikr bor. Yo'q, nutq madaniyatiga ega bo'lish har bir tibbiyot xodimi uchun juda zarurdir Tibbiyotda muloqqat va shaxslarora munosabatlar  vrach bilan bemor o’rtasidagi munosabat  vrach bilan bemorning qarindoshlari va yaqinlari orasidagi munosabat  vrachlarning xamkasblari bilan munosabatlari  o’rta va kichik tibbiyot xodimlari bilan munosabatlari;  vrach bemorni davolash jarayoni paytidagi xuquqlari;  ustoz va shogird munosabatlari;  vrachlik siri va xatolari.

 Bugungi kunning talabiga ko’ra umumamaliyot va oilaviy shifokor deontologiyasi yuqori o’ringa ko’tarildi. Qishloq vrachlik punktida, oilaviy poliklinikalarda, kunduzgi shifoxonalarda uy sharoitidagi davoxonalarda, ishlaydigan vrachlar tor soxa bilan chegaralanmay tibbiyotning barcha soxalari bo’yicha kerakli tibbiyot yordamini ko’rsatishiga deontologik shay bo’lishi kerak. Vrachlik deontologiyasi asosida shifokorning bemor bilan munosabati yotadi. Vrachning butun bilimi, odobi, xatti-xarakati bemorga unga nisbatan ishonch uyg’otishga qaratilgan bo’lishi kerak. Bemorda o’zini qiynagan dardga vrach malxam, najot bo’la oladi, degan umid va tuyg’u paydo bo’lishi kerak. Buning uchun avvalo vrach bemor bilan muloqot san'atini egallashi shart.

 Ulug’ rus olimi Bexterev:"Agar vrachning birinchi suxbatidan so’ng bemor o’zini yengil xis etmasa u vrach emas",degan edi. Bemor bilan suxbatlashish san'ati bemorning ismi-sharifi, nasli-nasabi, kasbi-kori, lavozimini xisobga olgan xolda o’ziga xos ravishda olib borilishini talab qilishini bilamiz. Vrach bilan bemor suxbatining o’zagida bemor dardiga malxam bo’lish, kasallikning kechishi, oqibatlari xaqida ishonarli, to’g’ri, ob'ektiv ma'lumotlarga asoslanib ularni boshqalarga oshkor qilmasdan davolanib ketishiga umidini paydo qilish yotadi. Muloqot san'atini egallagan oilaviy vrach miokard infarktiga, miya insultiga, rakka, bronxial astmaga, silga, shizofreniyaga, zaxm, OITS (SPID) kabi xastaliklarga uchragan bemorlar va ularning yaqinlari bilan bir tarzda suxbat qurmasligi kerak. Murakkab jarroxlik amaliyotidan oldin bemorlar va uning yaqinlari bilan olib boriladigan qiyin va uzoq suxbat uslubi o’ziga xos va murakkabdir.

 Deontologiya qonun-qoidalarining tibbiyot amaliyotida to'g'ri joriy qilinishi tibbiyot xodimining ongi, saviyasi, dunyoqarashi, bilim mezoni va qaysi jamiyatda yashayotganligi bilan chambarchas bog'langandir. Kishilik jamiyati taraqqiyotining turli bosqichlarida shifokor, hamshiralarning bemorlar bilan deontologik munosabatlari turlicha kechgan. U zamon talabiga qarab o'zgarib borgan.  Shifokor deontologiyasi hamshira bilan bemor o'rtasidagi munosabatni ham o'z ichiga oladi. Hamshiraning butun bilimi, burchi, odobi, xatti- harakati bemorda unga nisbatan ishonch uyg'onishiga qaratilgan bo'lishi, ya'ni bemorda dardimga faqat shu shifokor, hamshiragina malham bo'la oladi, degan umid paydo qila olishi kerak. Buning uchun hamshira bemor bilan muloqotning yuksak san'atiga ega bo'lishi lozimdir .

 Tibbiyot xodimi biron bir a'zo yoki tizim (sistema)larning kasallanishidan tashqari, avvalo insonni, undagi bemorlikni va uning salomatligi borasida chekayotgan tashvishini ko'ra olishi kerak. Hamshira shifokor belgilagan davolashni amalga oshirar ekan, bemorni parvarish qilish sohasidagi vazifaning anchagina qismini o'z zimmasiga oladi, bunda psixoterapevtik ta'sir ko'rsatish usullaridan foydalanadi va tibbiyot bioetikasi va deontologiyasi tamoyillariga rioya qilishi zarur.  Tibbiyotda muloqat jarayonida tibbiyot xodimlaridan yuksak insoniy fazilatlarga ega bo'lishni taqozo etadi. Bu fazilatlar: bilimdonlik, odamiylik, jasorat, mehr-shafqat, xushmuomalalik, halollik, pokizalik, insoflilik, sofdillik, ziyraklik, hozirjavoblik, bosiqlik, kamtarlik, izlanuvchanlik, andishalilikda ko'rinadi

 Bemor kasalxonada o'z yaqinlari, do'stlaridan uzoqda bo'lgani uchun ko'pincha o'zini yolg'iz, baxtsiz his etadi, yangi sharoitga moslashishi qiyin kechadi. Shuning uchun ham hamshira kasallarga e'tibor bilan qarab, g'amxo'rlik ko'rsatishi darkor. Bemorni bo'limda uchraydigan ba'zi kamchiliklar davo muolajalarining o'z vaqtida bajarilmaganligi, shifoxonalarning sovuqligi, ovqatning kechikib kelganligi va h.k.lar asabiy holatga olib keladi, o'zaro munosabatlarni chigallashtiradi. Bu esa davo natijasiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bu muammolarning yechimida shifokor, hamshiraning tutgan o'rni, vazifasi beqiyosdir..

 Shifokorlikni tanlagan va hamshira bo'lishni orzu qilgan inson sharm-hayoli, iymon-e'tiqodli, nozik ta'b, bosiq va o'zining murakkab faoliyatida og’ishmay ishlaydigan, jur 'atli bo'lmogi darkor. Uning uchun bemorning manfaatidan o'zga yuqori tuyg'u bo'lmasligi kerak. U bor bilimini, aql- zakovatini va orttirgan kasbiy tajribasini bemor salomatligini tiklashga, unga yordam qo'lini cho'zishga doim tayyorligi, o'zining huzur-halovatidan kechib, bemor atrofida doimo tibbiy yordamga shay ekanligini namoyish qila olishi, bemor va uning qarindosh-urug'lari oldida o'zining xatti-harakati bilan ularning muhabbatini qozonishga intilmog'i kerak.Shifokor degan sharafli nom ana shunday yuksak ma'naviyatni talab etadi.

Похожие

Tibbiyotda sun’iy intellekt

Tibbiyotda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish

Nisbiy miqdorlar ularning tibbiyotda qo’llanilishi

Tibbiyotda multimedia ilovalarini yaratishdagi dasturiy vositalar

Tibbiyotda qo‘llaniladigan aspirator qurilma maketini yaratish