Sinapslar turlari tuzilishi va ishlash mexanizmlari - Медицина - Презентации

Sinapslar turlari tuzilishi va ishlash mexanizmlari

Загружено в:

30.03.2023

Скачано:

0

Размер:

664 KB

Sinapslar turlari tuzilishi va ishlash mexanizmlari

 Reja:  I. Kirish  II. Asosiy qism  1,1 Sinapslar haqida umumiy tushuncha va sinaps turlari  1,2 Sinapslarning tuzilishi  2,1 Sinapslarning qismlari va ishlash mehanizmlari  2,2 Tasurotlarning sinapslardan o’tkazilish mehanizmlari  III.Xulosa  IV.Foydalanilgan adabiyotlar

Sinaps - (yunoncha Synapsis- ulanish,tutashish)- nerv hujayralari neronlarning o’zaro va ijrochi organlar hujayralari bilan tutashgan joyi.Sinaps signallarni impulslarga aylantiradi va uzatadi.

“ Sinaps’’-terminini birinchi bo’lib ingliz fiziologi Charliz Sherrington neronlar aro aloqani tushintirish uchun qo’llagan (1897) sinaps yordamida neronlar bir biri bilan bog’lanadi.Natijada nerv sestimasining aktivligi va bosh miyaning intigrativ faoliyati kuchayadi.

 Sinaps- sinaptik uchlar,ikki hujayra oralig’idagi sinaptik tirqish va sinaptik uchlarga tegib turuvchi hujayra qismi kiradi.Neronlar aro sinaps odatda,bir nerv hujayrasi aksonining tarmoqlari va tana, dendiritlar yoki boshqa neron aksonini vujudga keltiradi;hujayralar oralig’ida sinaps tirqishi bo’lib bu tirqish orqali qo’zg’alish mediatorlar, ionlar yoki ikkalsi orasida uzatiladi.

Sinaps funksianal ahamiyatiga ko’ra hujayra faoliyatini aktivlashtiradi yoki tormizlaydi.Eliktrotonik sinapsda quyi malikulyar birikmalar bir hujayra sitoplazmasidan ikkinchisiga to’g’ridan to’g’ri o’tish imkoniyatuga ega.

Sinopslarning tuzilishi va ishlash mehanizmlari Sinaps-bir neroni ikkinchi neron bilan, neronni muskul tolasi yoki bez hujayrasi bilan bog’lovchi tuzilma,ularni quydagi tamoyillar asosida tasnif qilish mumkin.1.Sinops ko’rinishida ishtirok etuvchi hujayralarga qarab nerv muskul va nero-neuronal sinapslar tafovut qilinadi.Neronlarning sinapslar joylashgan qismiga qarab aksosomatik, aksodendiritik,akso-aksonal sinopslarni ajratish mumkin.2.Sinopslar faollashganda rivojlanadigan jarayonni ko’zda tutib qo’zg’atuvchi va tormizlovchi sinopslar tafavut qilinadi.3.Qo’zg’alishning o’tish uslibiga ko’ra sinopslarni eliktr va kimyoviyga bo’lish mumkin.Aralash elektr-kimyoviy sinapslar ham bor.

Kimyoviy sinapslar Kimyoviy sinapslar yirigi ancha keng (10-40-nm)va yuqori elektr qarshiligiga ega bo’lgani uchun elektr impulslar utishiga to’sqinlik qiladi.Impulslar bu to’sqinlikdan maxsus kimyoviy vositachi medyatr yordamida o’tishi mumkin.Oldindan sintezlanib qo’yilgan mediyator aksonning perisinoptik oxiridagi sinoptik pufakchalarda saqlanadi.Har bir pufakchada 20-minga yaqin medyatr malekulasi bor bu miqdor medyatrning 1 kv tashkil qiladi.Nerv impulslarining aksoning sinaps oldi oxirlariga yetib kelishi pufakchalar yorilib medyatrni sinaos yirigiga ajralishiga sabab boladi.Hozir mediator deb ataladigan moddalarning kimyoviy tuzilishi har hil.

Qo’zg’alishning sinapsdan o’tishida post sinaptik membranada joylashgan medyatrlarga sezgir retsiptorlarning ahamiyati katta.Har qaysi medyatrning mahsus retseptori bor.Ular ichida atsitilxolinga sezgir xolinoretsiptor ko’proq tekshirilgan.Alohida olingan xolino retseptor membranani teshib o’tgan 5 ta murakkab oqsil malekulalari yig’indisidan iborat.Bu malekulalar yonma yon zich qilib aylana shakilda tahlangan 5 ta qalamga uxshaydi.Sinapsdan o’tadigan impulslar bo’lmaganida kanal yopiq turadi.Retseptor yig’indisidagi ogbi sharning sinaps yirigiga qaragan uchida atsetilxolin o’zaro bog’lanadigan ikkta kontakt maydoncha mavjud.Sinapsga yetib kelgan impuls tasirida ajralgan atsitilixolin malekulasi sinaps yirigidan o’tib kontakt maydonchaga yopishadi.Sinapsdan yakka impuls o’tayotgan vaqtda 8ming xolinoretseptor ishga tushadi.Natijada ion kanali ochilib hujayra ichiga qaratilgan Na oqimi jadallashadi.Bu oqim 1 ms davom etadi kanal berkiladi kontakt maydonchadan uloqtirilgan atsitelxolinni xolinisterazalar ferminti bir zumda parchalab tashlaydi.

Elektrosinapslar Rivojlangan hayvonlarning markaziy nerv tizimida asosan kimyoviy sinopslar uchraydi.elektr sinopsni kimyoviy sinopsdan ajratib turuvchi asosoy farq-elektr sinaps yirigining juda torligi 2-4 nm.Ana shu tor joydan peresinaptik membrane bilan bog’lab turuvchi oqsil ko’prikchalar konnik sonlar o’tgan ular o’rtasida ionlar va mayda malekulyar moddalarni o’tkazishi mumkin bolgan eni 1-2 nm ni hosil qilgan.Elektrsinapslar juda tez va bexato ishlaydi.

Elektrosinapslar uzoq vaqtgacha charchamaydi.Elektrosinapslarni ng kamchiliklari ham bor. Masalan ular MNT faoliyati uchun muhim bo’lgan bir taraflama o’tkazishni yetarli darajada taminlay olmaydi.Elektrosinapslar orasida tormizlovchilari deyarli yuq,elektr sinapslardan o’tkazish ichki muhit omillari (garmon harorat) yordamida boshqarilmaydi.Elektrosinapslar yurakning muskul tolalari urtasida ichki azolarining silliq muskullarida jigar va bezlarida ko’p uchraydi.Ular orqali faqat elektr impuls emas balki oz miqdorda malum moddalar bir hujayradan ikkinchi hujayraaga o’tishi mumkin.Shu tarzda moddalar almashinuvi hujayralar faoliyatiga tasir qiladi.

Aralashsinapslar Ba’zi bir neyronlar aro sinapslarda o’tkazish ham elektr ham mediatr yordamida sodir bo’lishi mumkin.Buning sababi shundaki aralash sinapslarning bir qismi elektrsinaps strukturasiga ega 2-qismi esa kimyoviy sinaps shaklida tuzilgan.Aralash sinapslar aksari funksiyasi turlicha bo’lgan neronlarni bog’lab turadi.Ularni aferint va efferent neyronlar oralig’ida uchratish mumkin.Sof kimyoviy yoki sof elektr sinapslar bir tipga oid bo’lgan neyronlarni masalan motoneyronlarni bog’laydi.

Aralashsinapslar yetarli darajada o’rganilmagan.Bir sinapsda qo’zg’alish o’tkazilishining ikki mehanizmi mavjudligini quydagicha tushintirish mumkin.Sinapsga keluvchi impulslar chastotasi uncha yuqori bo’lmasa aralashsinapsning ikkala yarmi faollik ko’rsatadi.Bu impulslar chastotasi keskin oshib ketdanda sinapsning kimyoviy qismi tormizlangan holatga o’tadi va impulslar o’tkazishda qatnasha olmaydi.Labelligi yuqori bo’lgan elektr qismi shu sharoitda impulslar o’tkazilishini taminlab turadi.

Xulosa Sinaps yordamida neronlar bir biri bilan bog’lanadi.Natijada nerv sistemasining aktivligi va bosh miyaning integrative faoliyyati kuchayadi.Sinaps sinaptik uchlar ikki hujayra oralig’idagi sinaptik tirqish va sinaptik uchlariga tegib turuvchi hujayra qismi kiradi.Neronlar aro sinaps odatda bir nerv hujayrasi aksonining tarmoqlari va tana, dindritlar yoki boshqa neron aksonini vujudga keltiradi.Hujayralar oralig’ida sinaps tirqishi bo’lib bu tirqish orqali qo’zg’alish medyatrlar (kimyoviy sinaps) ionlar (elektr sinaps )yoki ikkalasi (aralash sinops)yordamida uzatiladi.

Foydalanilgan Adabiyotlar 1.Odam va hayvonlar fiziologiyasi “ Z.T.Rajamurodov,A.I.Rajabov,B.M Bozorov.Toshkent- 2009 2.Odam va hayvonlar fiziologiyasi Almatov K.T Allamurodov SH.A Toshkent UNV-2004 3.Odam fiziologiyasi NuritdinovE.N

Похожие

Tanometr tuzilishi va ishlash prinsipi

Endoskopning tuzilishi va ishlash printsipi 2

Nerv sistemasi fiziologiyasi. Sinapslar

Kolposkop, kolonoskop va irrigoskopning tuzilishi va ishlash prinsipi

Korneotopografning tuzilishi, ishlash prinsipi. Korneotopografning optikasi