logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Медицина
  4. Onkogenez

Onkogenez

Загружено в:

26.04.2025

Скачано:

0

Размер:

875.658203125 KB
Скачать
ONKOGENEZ REJA:  Onkogenez haqida tushuncha  Tamakidagi benz(a)pirenni o'pkada neoplastik jarayonlar rivojIanishidagi ahamiyati  O'sma hujayralariga kimyoviy dori vositalarining multirezistentligi  Sitoxrom P450 oqsili polimorfizmi va kimyoviy kanserosenez ONKOGENEZ JARAYONINI O'RGANISH O'SMALARNING TABIATINI TUSHUNISH UCHUN HAM, SARATONNI DAVOLASHNING YANGI VA SAMARALI USULLARINI TOPISH UCHUN HAM ASOSIY NUQTADIR . ONKOGENEZ - BU MURAKKAB KO'P BOSQICHLI JARAYON, TANANING NORMAL HUJAYRALARINI CHUQUR QAYTA TASHKIL ETISH. BUGUNGI KUNGA QADAR TAKLIF QILINGAN ONKOGENEZNING BARCHA NAZARIYALARI ICHIDA MUTATSIYALAR NAZARIYASI ENG KO'P E'TIBORGA LOYIQDIR. USHBU NAZARIYAGA KO'RA, O'SMALAR GENETIK KASALLIKLAR BO'LIB, UNING PATOGENETIK SUBSTRATI HUJAYRANING GENETIK MATERIALIGA ZARAR YETKAZISHDIR (NUQTA MUTATSIYALARI, XROMOSOMA ABERATSIYASI VA BOSHQALAR). DNKNING MA'LUM BO'LIMLARINING SHIKASTLANISHI HUJAYRA PROLIFERATSIYASI VA DIFFERENTSIATSIYASINI BOSHQARUVCHI MEXANIZMLARNING BUZILISHIGA VA OXIR-OQIBATDA O’SMANING SHAKLLANISHIGA OLIB KELADI. Tamakidagi benz(a)pirenni o'pkada neoplastik jarayonlar rivojIanishidagi ahamiyati Benzpiren  yoki  benzoapiren   aromatik birikma bo'lib , polisiklik uglevodorodlar oilasining vakili bo'lib, ko'plab boshqa poliaromatik uglevodorodlar kabi kuchli kanserogen faollikka ega; juda zaharli. Tanaga ta'sir qilish darajasiga ko'ra, eng yuqori xavf sinfiga kiradi. Benz(a)piren eng keng tarqalgan ekologik kimyoviy kanserogen bo'lib, u past konsentratsiyalarda ham odamlar uchun xavflidir, chunki u bioakkumulyatsiya xususiyatiga ega . Kimyoviy jihatdan nisbatan barqaror bo'lgan benzo(a)piren uzoq vaqt davomida bir ob'ektdan ikkinchisiga ko'chishi mumkin. Natijada, o'zlari benzo(a)pirenni sintez qilish qobiliyatiga ega bo'lmagan ko'plab ekologik ob'ektlar va jarayonlar uning ikkilamchi manbalariga aylanadi.Benz(a)piren ham mutagen ta'sirga ega . Bioakkumulyatsiya  ( ekologiyada ) - atrof-muhitdan keladigan kimyoviy moddalarning organizm tomonidan atrof- muhitdagidan ko'proq konsentratsiyada to'planishi  . Ko'pincha ifloslantiruvchi moddalarning to'planishiga ishora qilish uchun ishlatiladi 2012 yilda Xalqaro Saraton tadqiqotlari agentligi (IARC) benzo(a)pirenni odamlar uchun kanserogen ( 1-guruh ) deb tasnifladi . Benzo(a)pirenning ta'sir qilish mexanizmi uning metabolizm jarayonida DNK bilan kovalent bog'lanish hosil qiluvchi kimyoviy faol moddalarga aylanishidir. Ushbu DNK qo'shimchalari  K-RAS onkogeni da va  TP53 o'simta supressor genida inson o'pkasi o'smalarida mutatsiyalarni keltirib chiqaradi . Benzo(a)piren va uni o'z ichiga olgan aralashmalarga bevosita ta'sir qilish boshqa genetik zararni keltirib chiqaradi . Atrof-muhit ob'ektlarida topilgan yuzlab polisiklik aromatik uglevodorodlar ( PAH ) ichidan benzo(a)piren kuzatish uchun eng muhimi hisoblanadi . O'sma hujayralariga kimyoviy dori vositalarining multirezistentligi Saratonni davolash sohasida MDR saraton hujayralarining turli xil antikanser preparatlari bilan davolashdan omon qolish qobiliyati sifatida belgilanadi, odatda antibiotiklarni davolashda qo'llaniladigan kontseptsiyaga o'xshaydi. Saraton kasalligini ikki xil davolash usuli bilan davolash mumkin: mahalliy va tizimli. Radiatsiya va jarrohlik mahalliy davolanish deb hisoblanadi, kimyoterapiya, gormon terapiyasi va maqsadli terapiya esa tizimli davolash hisoblanadi. Tizimli davolash usullari, ayniqsa, metastatik yoki kech fazali saratonlarga qarshi samarali. O'sib borayotgan dalillar, MDR ning saraton hujayralari tomonidan so'rilishini kamaytiradigan kemoterapevtik dorilarning ko'payishi bilan bog'liqligini ko'rsatadi . MDR mexanizmi, shuningdek, hujayralardan tashqarida dori vositalarini chiqarish orqali ham vositachilik qilishi mumkin. MDR onkogen mutatsiyalar, o'sma mikromuhitidagi o'zgarishlar (TME), o'simtaning geterogenligi, maqsadli joy mutatsiyalari yoki epigenetik o'zgarishlar tufayli rivojlanishi mumkin Saraton kasalligida mumkin bo'lgan dori qarshilik mexanizmlarining sxematik taqdimoti. Saraton xujayralari turli mexanizmlar orqali saratonga qarshi vositalarga (dorilarga) qarshilikni rivojlantiradi, masalan, dorilarni qabul qilishning kamayishi, dori oqimining kuchayishi, DNKning shikastlanishini yaxshilash, hujayra qarishiga qarshilik (apoptozni bostirish), dori metabolizmini o'zgartirish, dori maqsadini o'zgartirish, epigenetik. o'zgarishlar va maqsadli genlarni kuchaytirish. Ushbu mexanizmlar alohida yoki birgalikda harakat qiladi, bu saraton hujayralarida bitta yoki ko'p dori qarshiligini rivojlanishiga olib keladi (M, metilatsiya; dM, demetilatsiya). Sitoxrom P450 oqsili polimorfizmi va kimyoviy kanserosenez P450 sitoxrom tizimi endogen va ekzogen bo'lgan ko'plab birikmalarning oksidlanishida ishtirok etadi. Ushbu guruh fermentlari steroidlar , o't kislotalari , to'yinmagan yog'li kislotalar, fenolik metabolitlar almashinuvida, shuningdek, ksenobiotiklarni ( dorilar , zaharlar , dorilar ) neytrallashda muhim rol o'ynaydi P450 sitoxromi tomonidan katalizlangan oksigenaza reaktsiyalari juda xilma-xildir. Ksenobiotiklarning eng keng tarqalgan oksidlanish reaktsiyalaridan biri N, O yoki S atomlari bilan bog'langan alkil guruhining oksidlanishi bilan birga bo'lgan oksidlovchi dekillanishdir.Bu jarayon gepatotsitlarning endoplazmatik to`rda (ET) sodir bo'ladi . Ularning substrat o'ziga xosligi past. Ular qutbsiz birikmalarning alifatik yoki aromatik halqalar bilan oksidlanishini eng samarali katalizlaydi . Jigar P450, boshqa narsalar qatorida, spirtlarni tegishli aldegidlarga oksidlanishida ishtirok etadi. Gidrofob birikmalarning gidroksillanishi ularning suvda eruvchanligini yaxshilaydi va buyraklar orqali chiqarilishiga yordam beradi . Turli odamlarda ETdagi P450 sitoxromlari to'plami genetik xususiyatlar tufayli farqlanadi. Shu munosabat bilan P450 fermentativ tizimini o'rganish farmakologiya uchun katta ahamiyatga ega. P450 oilasining boshqa barcha fermentlari ichki mitoxondrial membranada lokalizatsiya qilingan va ularning katalitik markazlari matritsaga qaragan  Kimyoviy kanserogenlar:  alkillovchi moddalar (to’g’ridan-to’g’ri ta’sir o’tkazadigan kanserogenlar, kanserogenlik kuchi sust bo’ladi): dimetilsulfat, siklofosfamid va boshqalar kiradi.  prokanserogenlar - hosil bo’ladigan metabolitlarini asosiy kanserogenlar deb ataladi) geterosiklik aromatik uglevodorodlar (masalan, benzantrasten, 3-metilxolantren), aromatik aminlar (2-naftilamin, benzidin, 2-astetilami-noflyuoren), ba’zi o’simliklar va mikroblar hayot faoliyati mahsulotlari (aflatoksin V, betel va boshqalar) tashkil etadi. Faollashuv, ya’ni aktivasiya jarayonida onkogen moddalarning hammasi sezilarli darajada elektrofil xossalarni kasb etadi va hujayralar makromolekulalarining nukleofil markazlari (DNK- RNK va hujayra oqsillari) bilan o’zaro ta’sirga kirisha oladigan bo’lib qoladi.  DNKda irsiy nuqson bo’lsa, atrof muhitning noqulay omillari, masalan, ultrabinafsha nurlar va ma’lum kimyoviy birikmalar ta’sirida o’sma paydo bo’lish xavfi ortadi. O’smaning o’sib, rivojlanib borishi kimyoviy kanserogenning tabiatiga, miqdori, ya’ni dozasiga va nechog’lik uzoq ta’sir qilganiga bog’liq. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:  https://uz.wikipedia.org/wiki/Kanserogen_moddalar  Копнин Б.П. Онкогены, антионкогены и канцерогенез // Арх. пат. – 1990.-№9.- С. 3- 1  https://www.ncbi.nlm.nih.gov  BIOKIMYO. SOBIROVA 2-QISM

Похожие

Tibbiyot sohasiga hissa qo'shgan o’zbek olimlari
Tropik va sahro sharoitidagi odamlarning fiziologik xususiyatlari
Tibbiy madaniyat
Valeologiya inson salomatligi haqidagi fan
Tibbiy ekologiyaning zamonaviy muammolari