Musulmonlar kalendari. Hijriy yil hisobi - История - Презентации

Musulmonlar kalendari. Hijriy yil hisobi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

13687 KB

Musulmonlar kalendari. Hijriy yil hisobi Reja: 1.Hijriy qamariy yil. 2.Hijriy shamsiy yil. 3.Qamariy va Hijriy shamsiy yil hisoblari. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Musulmonlar kalendari (Hijriy kalendar) tо`lik ma`noda sof qamariy kalendar hisoblanadi. U faqat oy fazalarining о`zgarishiga asoslanadi.Dunyodagi kо`pchilik Xalqlarning qamariy kalendarlari dehqonchilik va boshqa xо`jalik extiyojlari ta`sirida keyinchalik qamariy-shamsiy kalendarga aylangan. Masalan, qadimgi vaviloniyaliklar, yaxudiylar, yunonlar, rimliklar avvaliga qamariy kalendardan foydalanganlar, keyinchalik esa yil fasllarining о`zgarishiga moslashtirilgan qamariy- shamsiy kalendarga о`tishga majbur bо`lganlar. Musulmonlar kalendari Hozir ham qamariy-shamsiy kalendarga aylanmay saqlanib qolgan dunyodagi yagona qamariy kalendardir. Mazkur kalendar Quyoshning harakatiga mutlaqo aloqador bо`lmagan va butunlay Oyning aylanma harakatiga asoslangan kalendar bо`lib, u Hozirgi kunda islom dini davlat dini deb qabul qilingan Yaqin va О`rta sharqdagi Jazoir, Indoneziya, Maroqash, Poqiston va boshqa kо`pgina mamlakatlarda qо`llaniladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Musulmonlar kalendari VII asrning birinchi choragida Arabistonda paydo bо`lgan va keyinchalik arablar tomonidan boshqa Xalqlarning majburan yoki ixtiyoriy islom diniga kiritilishi natijasida u shu Xalqlar orasida ham tarqalgan. 1917 yilga qadar islom diniga e`tikod qilgan Kavkaz Xalqlari, tatarlar, boshkirdlar, о`zbeklar, tojiklar, turkmanlar, kirgiz va kozoqlar ham mana shu Hijriy yil hisobi, kalendardan foydalanganlar. Hijriy yil. Hijriy sо`zi arabcha – kо`chish sо`zidan olingan. Milodiy 610 yilda Makkada paygambarlik nozil bо`lgan Muhammad alayxis-salom (570-632) ummaviy zodagonlarning qarshiligi va tazyiki tufayli о`z izdoshlari bilan 622 yili Makkadan Madinaga (Yacribga) xijrat qiladi. Xijrat milodiy 622 yilning 8 sentabrida yoki qamariy yil Safar oyining 27 kuni sodir bо`ladi. Shu kuni rasulollox va uning izdoshlari Makkadan chiqib ketib, uch kun gorda turgach, Rabiul avval oyining 12- kuni Madinaga kirib boradilar. Xijrat 15 kun davom etadi. Rivoyatlarga kо`ra xijrat haqidagi fikr paygambarimiz xotirasi Muharram oyida tug`ilgan, shuning uchun Hijriy yil boshi Muharram oyining birinchi kunidan , ya`ni xijrat sodir bо`lganidan 56 kun hisoblanishi qonunlashtirilgan. 8 sentabrdan orqaga sanalib 56 kun chiqarib tashlansa, Muharram oyining birinchi kuni Milodiy 622 yilning 16 iyul juma kuniga, aniqrogi 15 iyuldan 16 iyulga (payshanbadan jumaga) о`tar kechasiga tо`gri keladi. Musulmonlarda kunning almashuvi chegarasi tun oqshomi hisoblanadi. www.arxiv.uz

Xijratdan о`n yetti yil о`tgach, milodiy 638 yilda halifa Umarning buyrugi bilan mana shu xijrat vaqti – birinchi Muharram (milodiy 622 yil 16 iyulga tо`gri keladi) musulmon yil hisobining boshi deb e`lon qilinadi. Mana shu yil hisobi “Hijriy yil hisobi” deb yuritiladi. Hijriy yil hisobi ikki usulda olib boriladi: 1. Hijriy qamariy yil hisobi; 2. Hijriy shamsiy yil hisobi. Hijriy qamariy yil. Buni arab yilnomasi, Muhammad alayxis-salom yilnomasi deb ham yuritiladi. Qamariy (qamariya) sо`zi arabcha qamarun, ya`ni Oy sо`zidan olingan bо`lib, yil hisobi Oyning Yer atrofida bir marta aylanib chiqishh davriga ketgan vaqt birligiga asoslangan. Ma`lumki, Oy yangi kо`ringan nuqtasidan siljib, yana о`sha nuqtasiga – Quyosh qarshisiga qaytib kelishi uchun ketgan vaqt – sinodik Oy davri 29 kun 12 soat 44 daqiqa 2,9 soniyaga teng. Kalendarda yaxlitlikni ta`minlash uchun oy kunlari shartli ravishda 29 va 30 kunlik qilib olingan. Mana shunday hisobda bir yilda Oy Yer atrofini 12 marta aylanib chiqadi va bunga 354 kun ketadi. Ammo Oyning bu kalendariy davri bilan uning sinodik davri (29.12.44.2,9.) orasida tafovut bо`lib, kalendariy oy sinodik oy davridan ortda qolib boradi. Shu sababli kalendariy yil 354 kundan, sinodik oy yili 354, 367 kundan iborat bо`ladi. www.arxiv.uz

Oradagi bu farq har 30 yilda 11,013 kunni Tashkil qiladi. Mana shu ortib qolgan 11 kun 30 yillik davrning 11 yiliga (2,5,7,10,13,18,21,24,26,29) kabisa (355 kunlik), qolgan 19 yili oddiy (354 kunlik) tarzida hisoblanadi. Yil kabisa yoki oddiy ekanligini bilish uchun uni 30 ga bо`lamiz. Agar bо`lishdan qolgan qoldiq vuqoridagi 11 raqamdan biriga tо`gri kelsa, о`sha yili kabisa bо`ladi, qolgan yillar oddiydir. Masalan: 1417 Hijriy qamariy yil oddiy yoki kabisa ekanligini bilish uchun uni 30 ga bо`lamiz. 1417 : 30 = 47,7, qoldiq 7. Vuqorida qayd etilgan 11 yilning uchinchisiga teng. Demak, 1417 Hijriy qamariy yil kabisa (355 kunlik) yil ekan. Musulmon qamariy kalendari bо`yicha yil о`n ikki oyga bо`linadi. Qamariy yil oylari fasllar bо`yicha qishdan kuzga, kuzdan yozga, yozdan baxorga va baxordan qishga qarab doimo siljib boradi.www.arxiv.uz

Hijriy - qamariy kalendar oylari. Oyning tartib raqami Nomi Kunlar soni 1 Muharram (Ashuro) 30 2 Safar 29 3 Rabi – al – avval 30 4 Rabi – as – soniy 29 5 Jumadul – avval 30 6 Jumadul – soniy 29 7 Rajab 30 8 Sha`bon (Bar`ot) 29 9 Ramazon (Rо`za) 30 10 Shaval (Xayit) 29 11 Zulka`da (Ora) 30 12 Zulxijja (Qurbon) 29/30www.arxiv.uz

Sinodik oyning davomiyligi bilan kalendar yilini tenglashtirish uchun vaqti-vaqti bilan zulxijja oyig`a bir kun kо`shilib, 30 kunga yetkaziladi. Bunday yil kabisa deyiladi. (“Turk” va “Arab sikli”ni eslang). Hozir Hijriy qamariyning 1423 yili bо`lib, uning birinchi muharrami 2002 yilning 15 martidan boshlandi. Hijriy qamariy yil kabisa (355 kunlik), milodiy va Hijriy shamsiy yillar oddiy (365 kunlik) bо`lsa – oradagi farq 10 kun; har uchala yil ham kabisa bо`lsa (355 va 365 kunlik) oradagi farq 11 kun; Hijriy qamariy yil oddiy (354 kunlik), milodiy va Hijriy shamsiy yillar kabisa (366 kunlik) bо`lsa – oradagi farq 12 kunga teng bо`ladi. Islom diniy an`anasi qamariy yil hisobiga asoslangan bо`lib, diniy muassasalar ishlari shu asosda yuritiladi, barcha diniy ma`raka, marosimlar, bayramlar, urf-odatlar, tarixiy voqealar, adabiy kitobat sanalari, tavallud va rixlat hisoblari va shu kabi bir qator boshqa tadbirlar qamariy asosida olib boriladi.www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Albatta о`quvchilarimiz e`tibor berishgan bо`lsa, hijriy qamariy yil hisobiga aloxida tо`xtalib о`tganmiz. Bilamizki islom dini besh ustun asosida kurilgan: iymon, namoz, zakot, rо`za, xaj. Mamlakatimizda Konstitusiyaga (31-modda)muvofiq fuqarolarning vijdon erkinligi xuquqi ta`minlangan. Har yili musulmonlar hijriy qamariy hisob bо`yicha rо`za tutib, xaj ziyoratiga boradilar. Islomda shariat yuzasidan yangi oy kо`rinishiga qarab aniqlanishi lozim bо`lgan kunlar: rо`za tutish uchun Ramazon oyining birinchi kuni, rо`zadan chiqishh uchun Shavval oyining birinchi kuni, xaj va Qurbonlik qilish uchun Zulxijja oyining birinchi kuni. О`tmishda shu kunlarni aniqlashda yangi oyni kuzatish uchun kо`zi о`tkir kishilar ufq yaxshi kо`rinadigan tepaliklarda kuzatish olib borganlar va ularning xabarlari asosida Kalendarning yangi oyi boshlangan. Ana shulardan kelib chiqib yurtimizdagi behisob tepalar yangi oyni aniqlash, azon aytish yoki namoz vaqtlarini belgilash uchun xizmat qilgan desak xato bо`lmas. О`tmishda musulmon mamlakatlarining astronomlari yangi oyning qachon kо`rinishini oldindan aytib berish uchun Oy va Quyoshning osmondagi vaziyatlarini e`tiborga olib, hisob- kitob qilishgan. Masalan, IX asr boshida buyuk vatandoshimiz Muhammad al-Xorazmiy Bag`dod kenglamasi uchun oldindan yangi oyning tuzilish jadvalini tuzgan. Bunda u muayyan kun uchun Quyosh va Oyning botish paytlari hisoblanib, bu vaqtlar orasidagi farq 48 daqiqadan ortiq bо`lsa, yangi oy kо`rinadi degan fikrga asoslangan. www.arxiv.uz

Musulmonlar kalendarini turlicha talkin etib ba`zan kamchiligini kо`rsatishadi. Bu kalendar 1400 yilga yaqin vaqt mobaynida (о`rtada bir kunlik farqni hisobga olmaganda) tо`lik amal qilib kelmoqda va shunday davom etadi. Yer yuzidagi barcha xalqlar, millat va elatlarning о`z urf-odatlari bо`lganidek, Muhammad paygambar musulmonlarni boshqa semit xalqlaridan farqlash, islom dinini о`rnini saqlash uchun qamariy yilga kо`shimcha о`n uchinchi oyni yoki ayrim oylarga kо`shimcha kunlarni kо`shishni butunlay takiklaganlar. Xadisi sharifda: “Oyni kо`rib rо`zaga kiringlar, Oyni kо`rib rо`zadan chiqinglar, agar xavo bulut bо`lib Oy kо`rinmasa, Sha`bon oyini о`ttiz kun qilib keyin rо`za tutinglar”, - deyiladi. Bu xadisga rioya qilinsa diniy amallar о`z о`rniga tushib ketaveradi.www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

12 burjning eski turkiycha, arabcha, о`zbekcha nomlari.Fasllar Eski turkiycha atalishi Arabcha atalishi О`zbekcha atalishi Hisobga kо`ra Baxor Q о`zi Ud Erandiz Hamal Savr Javzo Q о `y Sigir Egizak qiz 22 mart – 21 aprel 22 aprel – 21 may 22 may – 21 iyun Yoz Kuchuk Arslon Bukboy boshi Saraton Asad Sunbula Q is q ichba q a Arslon Boshoq 22 iyun – 21 iyul 22 iyul – 21 avgust 22 avgust – 21 sentabr Kuz Ulug Chazan Yoy Mezon Akrab Qavc Tarozi Chayon Yoy 22 sentabr – 21 oqtabr 22 oqtabr – 21 noyabr 22 noyabr – 21 dekabr Qish О`kloq Kо`nak Baliq Jadiy Dalv Xut Tog` echkisi Qovg`a Baliq 22 dekabr – 21 yanvar 22 yanvar – 21 fevral 22 fevral – 21 martwww.arxiv.uz

Adabiyotlar ro`yxati : 1. Kаrimоv I.А.Yukcak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. Kаrimоv I.А.O`zbеkistоnning o`z istiqlоl vа tаrаqqiyot yo`li. T., 1992. 3. Kаrimоv I.А.Tаrixiy xоtirаsiz kеlаjаk yo`q. T., 1998. 4. Kаrimоv I.А.Jаhon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. 5. va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.T.,2010 . 6. T.Choriyev. A.Do`stov. Xronologiya.T- "Yangi asr avlodi" -2003. www.arxiv.uz

Похожие

Hijriy yil hisobi

Yil taqvimlari va ular bilan bog`liq e`tiqodiy qarashlar

Qadimgi Bobil kalendari

Qadimgi vaqt o’lchovining dastlabki shakllari

Mayalar va rus kalendari tarixi