G’arbiy Osiyo arxaik davri arxeologiyasi - История - Презентации

G’arbiy Osiyo arxaik davri arxeologiyasi

Загружено в:

26.11.2023

Скачано:

0

Размер:

1402.9580078125 KB

G’arbiy Osiyo arxaik davri arxeologiyasi REJA: 1. Eroning tabiiy-geografik o`rni 2. Eroning qadimgi davr arxeologik yodgorliklarining o`rganilishi 3. Eron hududida joylashgan arxeologik yodgorliklar

 Eronning tabiiy sharoiti landshaft va iqlimning sezilarli xilma-xilligi bilan ajralib turadi. G'arbiy chegaralar bo'ylab bir nechta daralar bilan ajratilgan Shimoli-G'arbiy Zagros tog' tizimi o'tadi, ular bo'ylab turli yo'nalishlarda aloqalar olib boriladi. Yog'ingarchilik ko'p bo'lgan yumshoq va nam iqlim dengiz sathidan 1000 m balandlikdan boshlab, "yomg'irda" don ekinlarini ta'minlaydi. Amalda, tabiiy sharoitlar Iroq hududida joylashgan Zagros tizimining qismlari bilan bir xil va bu erda arxaik dehqonlar va chorvadorlarning eng qadimiy yodgorliklari to'planganligi bejiz emas. Tog'lararo vodiylar va havzalar ko'p sonli soylardan suv bilan yaxshi ta'minlangan. Eronning katta qismini Eron platosi egallaydi, bu keng, issiq yoz, sovuq qish, ko'p joylarda suvsiz cho'l-dasht bo'shliqlari. Plato chegaradosh bo'lib, ba'zi joylarda borish qiyin bo'lgan tog'larning kuchli va keng gulchambarlari, shuningdek, asosan dasht va cho'llar bilan kesishadi. Ushbu chekka tog'larning tashqi yon bag'irlarining faqat tor chiziqlari o'rmonlar bilan qoplangan. Vohalar suv manbalari bilan taʼminlangan hollarda togʻ etaklari, chuqurliklar va togʻ vodiylari bilan chegaralangan. Janubiy chekka tog'lar Zagros tizimini davom ettiruvchi zanjir hosil qiladi. Shimoliy chekka zanjir Elbrus va Turkman-Xuroson tog'laridan iborat. Janubiy Kaspiy mintaqasida Elbrusdan keyin darhol relikt keng bargli o'rmonlar bilan ko'tarilgan namlik maydoni mavjud. Umuman Eronning o'ziga xos xususiyati namlikning etishmasligi.

Ko'pgina daryolarda doimiy oqim faqat yomg'irli mavsumda paydo bo'ladi. Eron tog'larining muhim qismi qum va moloz to'plangan to'lqinli platolardir. Bular markaziy Eronning ikkita yirik cho'llari - Deshte-Lut va Deshte-Kevir. Eronning o'ta janubi-g'arbiy qismi, hozirda Xuziston nomini olgan, tabiiy va iqlim sharoiti bilan bir oz ajralib turadi. Karun va Kerke daryolari bilan sugʻoriladigan allyuvial Mesopotamiya pasttekisligining bir qismidir. Unumdor tuproqlar, issiq quruq iqlim ko'p jihatdan uni Quyi Mesopotamiyaga yaqinlashtiradi, bu ushbu hududning tarixiy rivojlanishining xususiyatlarida o'z izini qoldirdi. Soʻnggi bronza va ilk temir davri madaniy anʼanalari negizida Midiya sivilizatsiyalari va Ahamoniylar davlati shakllangan. Madaniy genezisning umumiy yo'nalishi sifatida umumiy o'z-o'zidan o'zgarish bilan biz aniq tarixiy darajaga o'tsak, bir chiziqli evolyutsiyaning soddalashtirilgan modelini emas, balki murakkab dialektik jarayonni ko'ramiz. Miloddan avvalgi III va II ming yilliklar oxirida qayd etilgan inhibisyon va ma'lum bir madaniy parchalanish hodisalari. Мahalliy proto-shahar tsivilizatsiyalari shakllanishi sodir bo'lgan bir qator asosiy markazlarga ta'sir ko'rsatdi. Mohiyatan faqat G‘arbiy Osiyoning sinfiy jamiyatlari va davlatlari tizimiga ishonchli tarzda integratsiyalashgan elam sivilizatsiyasi Zagrosdan to Hind daryosigacha bo‘lgan ulkan hududni qamrab olgan regressiv hodisalar doirasidan tashqarida qoldi.

 Qadimgi Eron tarixi bo‘yicha Evropa olimlari qator tadqiqotlarni amalga oshirdilar. Italiyalik yosh sayyoh keyinchalik papa Urban VIII ning kamergeri bo‘lgan Petro della Valle 1614-yilda Eronga sayohat qilib, qadimgi Persepol shahri xarobalari va undagi yozuvlar to‘g‘risida qiziqarli ma’lumotlar beradi. Daniyalik olim Karsted Nubur 1760- yilda Persepol yozuvlarini o‘rganib, bu yozuv uch tilda yozilganini aniqlaydi. SHundan so‘ng nemis olimi O.G. Tixsen bu yozuvlarni o‘qishga harakat qildi. Persepol yozuvlarini o‘qishga nemis olimi Gpotefend, ingliz Roulingson va boshqa olimlar o‘z hissalarini qo‘shdilar. Yevropa olimlari J. de Margo va Grishman qadimgi shaharlar xarobalarini o‘rganib, eronshunoslik faniga muhim hissa qo‘shdilar. Qadimgi Elam poytaxti Suzada 1807-yil fransuz arxeologi De Morgan arxeologik qazishmalarni olib bordi. De Morgan Suzada Xammurapining qonunlari yozilgan bazalt toshini topdi. M.M.Dandamaevning «Qadimgi Eron tarixi ocherklari», amerikalik R.Frayning «Eron merosi» asarlari hamda J. Kameron, V. Xins, YU.B. YUsupovlarning asarlarida qadimgi Elamning siyosiy-iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy tarixi yoritiladi. I.M. Dyakonov, E.A. Granovskiylarning asarlarida Eronda ilk qabilalar migratsiyasi, I.M. Dyankonov, I.G. Alievning asarlarida Midiya tarixi va madaniyati yoritiladi. Qadimgi Eron diniy e’tiqodlari V.I. Abaev, V.V. Struve, A. Dandamaev, J. Dyushen-Gilmen va G. Videgren asarlarida o‘z aksini topgan.

 SHimoliy-G‘arbiy Eronda, Gilyon viloyati va Hamadon yaqinidan Midiya davriga oid qal’alar, saroylar, ibodatxonalar, oltin, kumush, sopoldan yasalgan erkak va ayollar haykalchalari hamda oltin, kumush ko‘zalar qazib ochilgan. Qadimgi fors me’morchiligining ulug‘vor inshootlari Persepol va Suzadagi saroy ansambllari edi. Persepol shahri maydoni 135000 m. kv ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, 12000 kv.m sun’iy maydon hosil qilingan. Tog‘ qiyaliklarini tekislash bilan bu sun’iy maydonda shahar uch tomondan devor bilan o‘rab olinib, to‘rtinchi tomoni tog‘ qoyasiga chiqadi. Doro II ning Pasargaddagi rasmiy saroy qarorgohi 3600 m. kv maydonga ega bo‘lgan ulkan inshootdan iborat bo‘lgan. Saroyning katta zali ayvon bilan o‘ralgan. Zal va ayvonlar tomini toshdan nafis, nozik yasalgan, balandligi 20 m bo‘lgan 72 ta ustunlar ko‘tarib turgan. Saroyga kirishdagi uzun zinapoyaning (Apadana) ikki tomon devorlari relef tasvirlar bilan qoplangan. Ushbu relef tasvirlarda Ahmoniylar davlati tarkibiga kirgan xalqlar o‘z kiyimlari va antropologik tuzilishlarida aks ettirilgan. Ularda saroy ayonlari, podshoning shaxsiy gvardiyasi, otliq va jang aravalari relef tasvirlari ishlangan. Zinapoyaning bir tomonida fors podshosiga hadyalar va o‘lponlarni olib borayotgan qaram hududlarning 33 xalqi vakillarining uzun qatori tasvirlangan. Bu saroy Fors davlatining kuch-qudrati ramzini ifodalab, muhim davlat qabullari, elchilarni qabul qilish uchun xizmat qilgan. U Doro II va Kserksning shaxsiy saroylari bilan maxsus chiqishlar orqali bog‘langan. Bu haqiqiy etnografik muzey, qaysiki, bu erda turli xalq va qabilalarning o‘ziga xos kiyimlari, qurollari va ularning kasblarini ifodalaydigan tasvirlari toshga o‘yib tushirilgan. Pasargadda boshqa fors podsholarining saroylari, xizmatchilar xonalari va kazarmalar qurilgan.

Erondagi arxeologik joylar :  Eronda rok san'ati  Buyuk Gorgan devori  Hasanlu Sevishganlar  Susa saytidan islomiy kulolchilik buyumlari  Xarg orolidagi Ahamoniylar yozuvi  Ahamoniy Fors Arslon Riton  Akropol qabri  Apadana xazinasi  Bardak Siah saroyi  Bushel cho'chqa go'shti naqshli  Hammurabi kodeksi  Doro I ning Misr haykali  Hasanluning oltin kosasi  Luriston bronza  Musiqachilar plastinka  Narundi  Nozimaruttaš qudurru tosh  Avromanning pergamentlari  Mishandagi Parfiya barelyefi  Persepolis ma'muriy arxivi  Shami haykali  Behistundagi Gerkules haykali  Naram-Sinning g'alaba stelasi  Ziwiye xazinasi

 Arxeologlar  Roland de Mekkenem ( arxeolog )  Frank Xol  Jeneviv Dollfus  Roman Ghirshman  Volfram Kleiss  Jan Perrot  Genri T. Rayt  Eron arxeologlari  Kamyar Abdi (1969 yilda tug‘ilgan) eronlik;  Abbos Alizoda (1951 yilda tug‘ilgan) eronlik;  Massud Azarnush (1946–2008) eronlik; Sosoniylar arxeologiyasi  Fereydun Biglari (1970 yilda tug'ilgan) eronlik kurd;  Touraj Daryai (1967 yilda tug'ilgan) eronlik; Qadimgi Fors (Eron)  Seyfolloh Kambaxshfard (1929–2010) eronlik; Temir davri Anahita ibodatxonasi  Yusuf Majidzoda (1938 yilda tug‘ilgan) eronlik;  Sadiq Malek Shohmirzodiy (1940–2020) eronlik; Qadimgi Fors (Eron)  Marjan Mashkur (19 ??) eronlik; Yevropa va Yaqin Sharq zooarxeologiyasi  Ezzat Negahban (1926–2009) eronlik; Eron  Shahroh Razmju (1966) eronlik; Ahamoniylar arxeologiyasi  Vesta Sarxosh Kertis (1951) eronlik; Britaniya muzeyining Yaqin Sharq tangalari kuratori  Alirizo Shapur Shahbozi (1942–2006) eronlik; Eron  Parviz Varjavand (1934–2007) eronlik; Qadimgi Eron (Fors)

Hasanlu - Qadar daryosi vodiysida, Eron shimoli- g'arbidagi Urmiya ko'lining janubiy qirg'og'ida joylashgan qadimiy Yaqin Sharq maskani . [8] [9] Hasanlu shahri miloddan avvalgi VI ming yillikdan boshlab miloddan avvalgi 800-yillargacha doimiy ravishda bosib olinib, oʻt bosib olinib, vayron boʻlgan. [9] 1934–1936 yillarda Hasanluni britaniyalik arxeolog Ser Aurel Steyn tijorat maqsadida qazib olgan . [10] Keyin , 1956 yilda Pensilvaniya universiteti muzeyi , Metropolitan sanʼat muzeyi va Eron arxeologik xizmati homiyligida Hasanlu loyihasi ishga tushirildi. Hasanlu loyihasi ishga tushirilgandan so'ng , direktor Robert H. Dayson boshchiligidagi Penn muzeyi arxeologlari guruhi 1957 yildan 1974 yilgacha bu joyni qazishdi. [10] Bu jamoa to'qqizta qazish kampaniyasini yakunladi va saytni qazish 40 dan ortiq qazish ishlarini yakunladi.

Joyni qazishda gʻishtdan yasalgan ulkan devorlarning kuygan qoldiqlari, qalin kul qatlamlari, skeletlar, idishlar va boshqalar topilgan. Qazishmalar natijasida keng ko'lamli vayronagarchiliklar aniqlandi - bu shaharning bosib olinishi va o't qo'yilganligidan dalolat beradi . Arxeologlarning ta'kidlashicha, vayronagarchilikning tabiati shaharni vaqt o'tishi bilan muzlab qolgan, binolar, artefaktlar va skelet qoldiqlari saqlanib qolgan. [8] Taxminan 246 ta skelet, [4] turli yoshdagi va jinslar topildi. Jasadlar o'ldirilgan joyda ko'chalarda va binolarda qoldirilgan. Ba'zi qurbonlar guruhlarga bo'lingan holda, boshi jarohatlangan va oyoq-qo'llari bo'lingan holda topilgan, bu esa ommaviy qatl qilinganligini taxmin qilmoqda. [8] Topilgan 246 ta skelet orasidan ikkitasi Hasanlu Oshiqlar qoldiqlari edi. Hasanluga kim hujum qilgani hali noma'lum, ammo umumiy akademik konsensusga ko'ra, Eron imperiyasi bosqinchilar bo'lgan, ammo Ossuriya imperiyasi ham mintaqada juda mashhur edi. Skeletlarning o'zidan yoki artefaktlardan bosqinchilarning aniq kimligi haqida hech qanday ma'lumot yo'q. Hasanlu shahrining o'zi tarixdan oldingi hisoblanadi: ular atrofidagi boshqa hududlardan farqli o'laroq, bu yerda hech qanday yozuv bo'lmagan. [7] Shu sababli, arxeologlar o'zlarini qanday tan olishlarini, kim bo'lishlarini yoki ular qanday tilda gaplashishlarini bilishmaydi.

Hasanlu oshiqlarning skelet qoldiqlari bir skeletning boshi ostidagi tosh lavhadan boshqa buyumlari yo'q, gips bilan qoplangan g'ishtli qutida birga topilgan. [3] [11] 1973-yilda boʻlib oʻtgan qazishmaga Robert X. Dayson rahbarligida, Dr. Selinskiyning aytishicha, oshiqlar eramizdan avvalgi 800-yillarda, Hasanlu soʻnggi vayron boʻlganida, bu yerga bostirib kirish paytida birga halok boʻlishgan. [3] lekin o'limga olib keladigan jarohatlari yo'q edi. [3] Arxeolog Oskar Muskarellaning fikricha, o‘ng skeletning bosh suyagidagi teshik jarohat tufayli emas, balki ishchi cho‘tkasi tomonidan yaratilgan zarba natijasida yuzaga kelgan. [5] Topilganida, ikki skelet bir-biriga qarama-qarshi va quchoqlab turgan. [3] Chap tarafdagi skelet ularning chap tomonida yotib, oʻng qoʻli bilan oʻng tarafdagi skeletga choʻzilgan.

Maqbara tarixi Qadimgi yunon manbalarining tarjimalarida qabrning Pasargada bog‘ida, atrofi daraxtlar va manzarali butalar bilan o‘ralgan holda qurilganligi tasvirlangan. Qabrni o'rab turgan Ahamoniylarning himoyachilari (yoki magi) binoni o'g'irlik yoki shikastlanishdan himoya qilgan. Magilar o'zlarining alohida xonalarida, ehtimol karvonsaroyda yashovchi zardushtiy kuzatuvchilar guruhi edi. Ular Ahamoniylar davlati qaramog‘ida bo‘lib, ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, har kuni maosh sifatida non yoki un, shuningdek, bitta qo‘y olishgan. Bir necha yil o'tgach, Iskandar Zulqarnaynning Forsga bostirib kirishi paytida yuzaga kelgan tartibsizlik va markazlashgan hokimiyat va majiylarning yo'qolishi natijasida Buyuk Kirning qabri buzib tashlandi va uning ko'pgina taqinchoqlari talon-taroj qilindi. Iskandar qabrga yetib borgach, dahshatga tushdi qabr qanday qilib mukammal saqlangan. Qabrning talon-taroj qilinishiga qaramay, Iskandar Kassandriyalik Aristobulga qabr holatini yaxshilash va uni avvalgi ko‘rinishiga qaytarishni buyuradi. Qabr qariyb 2500 yil davomida vaqt sinovidan o‘tgan. Arablarning Forsga bostirib kirishi va Sosoniylar imperiyasi parchalanganidan so‘ng arab qo‘shini bu noyob tarixiy osori-atiqani islom aqidalariga zid, degan bahona bilan yo‘q qilmoqchi bo‘ldi. Ammo mahalliy forslarning faol qarshiligi maqbarani vayron qilishning oldini oldi. O‘shanda forslar qabr nomini o‘zgartirib, uni arablarga Sulaymon podshohning onasi qabri sifatida taqdim etgan.

Nakshe Rustam arxeologik majmuasi Ahamoniylar hukmdorlari: Doro I, Kserks I, Artakserks I, Doro II qabrlaridan iborat boʻlib, ular Hojiobod togʻining janubiy yonbagʻrida qurilgan. Qabrlarning har biri vertikal ravishda joylashgan xoch shaklida qilingan. Har bir qabrning tepasida o'ng qo'lida muqaddas olov va Axuramazda tomon yo'naltirilgan dafn etilgan hukmdorning surati joylashgan. Hukmdor oyoqlari ostida ahamoniylar tomonidan bosib olingan davlatlarning hukmdorlari tasvirlangan. Ular har biri o'n to'rt kishidan iborat ikki qatorga joylashtirildi. Har bir hukmdorning oyog'i ostida jami 28 kishi o'yilgan. Qabrlarga kirish to'rtta ustun bilan o'ralgan bo'lib, ularning har birida muqaddas sigirning haykali o'yilgan. Doro I qabrining ichida to‘qqizta qabr bor. Qabrlarning tashqi qismida qadimgi fors, elam va akkad tillaridagi matnlar o‘yilgan [2] . Qabrlardan biri shoh Doro I ga tegishli bo'lib , u yozuvlardan (miloddan avvalgi 522-486) o'rnatilgan. Qolgan qabrlarga nisbatan ularda shohlar Kserks I (miloddan avvalgi 486-465), Artakserks I (miloddan avvalgi 465-424), Doro II (miloddan avvalgi 423-404) dafn etilgan deb taxmin qilinadi. Qurilishi tugallanmagan beshinchi qabr qirol Artakserks III uchun bo‘lgan , lekin ko‘proq shoh Doro III (miloddan avvalgi 336-330 yillar) uchun bo‘lgan deb taxmin qilinadi . Qabrlar Iskandar Zulqarnayn tomonidan Forsni bosib olgandan keyin tashlab ketilgan . Qadimgi qoya relyeflari [ tahrir | kodni tahrirlash ] Eng qadimgi relyef miloddan avvalgi 1000 yilga to'g'ri keladi. e. shikastlangan edi. Unda asli elamlik odam tasvirlangan . Islom davrida, sobiq fors podshohlari unutilganda, mashhur mish-mishlarga ko'ra, bareleflarning syujetlari va qabrlarning o'zlari afsonaviy qahramon Rustamga tegishli, shuning uchun nekropolning zamonaviy nomi - Nakshe-Rustam - "Chizmalar (haykallar)) Rustam".

Doro I maqbarasi Eronning Persepolis shahridan taxminan 12 km shimoli- g'arbda joylashgan Naqshe -Rustam tarixiy o'rnida Ahamoniylar shohlarining to'rtta qabridan biri hisoblanadi . Ularning barchasi erdan sezilarli balandlikda joylashgan. Qabrlardan biri Doro I maqbarasi (miloddan avvalgi 522-486 yillar) deb qo'shilgan yozuvga ko'ra noyob tarzda aniqlanadi. Qolgan uchta qabr Kserks I (miloddan avvalgi 486-465 yillar), Artakserks I (miloddan avvalgi 465-424 yillar) va Doro II (miloddan avvalgi 423-404 yillar) qabrlari hisoblanadi. Qabrlar Ahamoniylar imperiyasi bosib olingandan keyin talon- taroj qilingan Iskandar Zulqarnayn .

Behistun yozuvi Eronning Kirmonshoh va Hamadon oʻrtasidagi Ekbotanning janubi - gʻarbidagi Behistun (Bisutun) qoyasida qirol Doro I buyrugʻi bilan 523-521 yillar voqealari haqida oʻyilgan uch tilli ( qadimgi fors , elam va akkad ) mixxat yozuvidir . Ahamoniylar podsholari bitiklarining eng muhimi va antik davrning eng yirik epigrafik yodgorliklaridan biri . Genri Roulinson tomonidan ko'plab xalqlarning mixxat yozuvlarini ochishning boshlanishi bo'lgan. Doroning sehrgar Gaumata (Soxta Bardiya) va isyonkor "shohlar" ustidan qozongan g'alabasi tasvirlangan Behistun relyefining chizmasi.

Yozuv qadimgi Midiya hududida, Bobil va Ekbatanani bogʻlovchi yoʻldan 105 metr balandlikda oʻyilgan [1] . Yozuvning o'lchamlari taxminan 7 metr balandlikda va 22 metrni tashkil qiladi. Barelyefda Doro xudo Axuramazda homiyligida uning mag'lubiyatga uchragan dushmanlari bilan uchrashganligi tasvirlangan. Yozuvlar ostidagi tosh vertikal ravishda kesilgan va saqlanib qolish uchun deyarli o'tib bo'lmaydigan qilib qo'yilgan.

Ahamoniylar me'morchiligi ) Ahamoniylar imperiyasining o'sha davrning eng go'zal shaharlari , jumladan Persepolis , Suza va Ekbatana qurilishida namoyon bo'lgan madaniy yutuqlarini anglatadi. Ahamoniylar me'morchiligi asosan ibodat qilish uchun ibodatxonalar qurish va ijtimoiy tadbirlarni qurishga qaratilgan edi, masalan, zardushtiylik ibodatxonalari , o'lgan podshohlar sharafiga qurilgan maqbaralar, masalan, Buyuk Kir maqbarasi. Fors- Ahamoniylar me'morchiligining o'ziga xos xususiyati uning eklektik xarakterga ega bo'lgan Midiya, Ossuriya va Yunon-Osiyo me'morchiligining elementlari bilan birga edi. Biroq, o'sha davrlar me'morchiligi o'ziga xos fors o'ziga xosligini saqlab qoldi. Miloddan avvalgi 550-yillarda imperiyaning kengayishi bilan boshlangan Ahamoniylarning me'moriy merosi Pasargadadagi Buyuk Kir maqbarasi va eng go'zal binolardan boshlab ajoyib ko'p me'moriy meros qoldirgan ijodiy gullab-yashnash davri bo'ldi. o'sha davrlarning gullab-yashnagan Persepolis shahri. 224-624 yillarda ikkinchi Fors imperiyasi, ya'ni Sosoniylar sulolasi vujudga kelishi bilan olovga bag'ishlangan ibodatxonalar va monumental saroylar qurishda Ahamoniylar me'morchiligi an'analari qayta tiklandi.

Похожие

Eneolit davri arxeologiyasi

Misrning bronza davri arxeologiyasi

Eron hududining eneolit davri arxeologiyasi

Janubiy-sharqiy Yevropa bronza davri arxeologiyasi

O'rta asrlar davri arxeologiyasi yutuqlari va o'ziga xos xususiyatlari