Eron hududining eneolit davri arxeologiyasi - История - Презентации

Eron hududining eneolit davri arxeologiyasi

Загружено в:

25.11.2023

Скачано:

0

Размер:

2521.8115234375 KB

REJA: 1. ERON HUDUDINING TABIIY GEOGRAFIK JOYLASHUVI VA IQLIM SHAROITI. 2. ERON HUDUDINING O`RGANILISH TARIXI 3. ERON HUDUDINING ENEOLIT DAVRI YODGORLIKLARI ERON HUDUDINING ENEOLIT DAVRI ARXEOLOGIYASI

Eron Islom Respublikasi - Gʻarbiy Osiyodagi Mamlakat. Poytaxti — Tehron Shahri. Gʻarbdan Iroq (Kurdiston viloyati), shimoli-sharqdan Armaniston, Ozarbayjon va Turkiya bilan, shimoldan Turkmaniston, sharqdan Afgʻoniston va Pokiston bilan chegaradosh. Eron hududi shimol tomondan Kaspiy dengizi, janubdan Hind okeanining Fors va Ummon koʻrfazlari bilan yuviladi. Eron qadimiy qoʻlyozmalarga koʻra qariyb besh ming yillik boy tarixga ega.

ERON HUDUDI TABIIY XARITASI

Eron Old Osiyo tog ligi mintaqasining sharqiy ʻ qismida joylashgan va Eron togligining g arbiy ʻ qismini egallagan. Eron shimolda Kaspiy dengiziga tutash, janubda Fors va Ummon qo ltiqlari bilan o ralgan (ushbu qo ltiqlardagi ʻ ʻ ʻ Keshm, Xo rmuz, Xark va boshqalar orollar ʻ Eronga tegishli). Sohillari pasttekislik, ayrim joylari mangra chakalakzorlari bilan qoplangan. Yer yuzasining yarmidan ko prog i ʻ ʻ tog li. Eron hududining katta qismida ʻ suptropik, kontinental, Fors va Ummon qo ltiqlari sohillarida tropik iqlim; yozi issiq, ʻ qishi shimolda sovuq, janubda iliq.

Nexavend hududida joylashgan Tepe Giyanda Shmidt rahbarligida olib borilgan qazishmalarning nashr etilgan natijalari muhim manba bo'ldi . E. Shmidt tomonidan Eronning shimoli-sharqida joylashgan Tepe Hisor manzilgohida olib borilgan arxeologik ishlar natijasida nashr etilgan. Eronning shimoli-sharqida boshqa qadimiy manzilgohlar ham qazilgan. Jan Perro rahbarligida 1969 yilda boshlangan Suzadagi qazishmalar bizga ushbu muhim joyning stratigrafiyasining birinchi aniq rasmini berdi. Eron hududidagi birinchi qazishmalarni Fransiya arxeologik ekspeditsiyasi rahbari J. de Morgan1 boshlagan, u Eron hukumatidan 25 yil davomida qazishma ishlarini olib borish monopol huquqini olgan. Ushbu qazishmalar 1897 yildan boshlab, qadimgi Eronning muhim siyosiy va madaniy markazi bo'lgan qadimgi Suza joylashgan joyda uzoq yillar davomida olib borildi.

ERONDA ENEOLIT DAVRI ERONDA ENEOLIT DAVRI ILK (мил.ав. 5500- 3800йиллар)ILK (мил.ав. 5500- 3800йиллар) RIVOJLANGAN(мил.ав. 3800-3000йиллар)RIVOJLANGAN(мил.ав. 3800-3000йиллар)

Sialk tepa va Chashmai Ali yodgorliklari eneolit davrining madaniy-iqtisodiy xususiyatlari haqida muhim ma’lumotlar beradi. Yodgorlik 3 gektardan iborat bo‘lib, rivojlanishning uch bosqichidan iborat. Sialk I-II (erta eneolit) Sialk III (rivojlangan eneolit). Sialk I ning birinchi bosqichida mis buyumlari soni kam, ammo kremniydan yasalgan asboblar soni ko'p bo'lgan. Sialk tepa xoʻjalik faoliyatida aniqlangan maʼlumotlar aholining dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullangani haqida umumiy xulosa chiqarish imkonini beradi.

SOPOLLAR

1-MIKROLIT 2-SUYAKDAN YASALGAN QUROL 3,4- TIKLANGAN SOPOL IDISH 5-MAKROLIT 6-MIKROLIT

Ilk Sialk I da zoomorf uchastkalar butunlay yo'q. Biroq, tirik mavjudotlarning birinchi tasvirlari Sialk II ning keyingi qatlamlarida allaqachon paydo bo'lgan. Bular uzun oyoqli va uzun bo'yinli qushlar, ehtimol turnalar yoki laylaklarni ifodalaydi va echkilar ikki xil uslubiy ko'rinishda tasvirlangan: sxematik, soyali tanasi va yanada realistik, tanasi qattiq plomba bilan, ba'zan esa. echki shoxlarining tuberozligini ta'kidlab. . Sialk II majmuasining nashr etilgan materiallari orasida 8 ta qushlar tasvirlangan, 21 ta echkilar chizilgan, kulolchilik namunalari mavjud. Parchalarning birida R. Xirshmanning fikricha, yovvoyi cho'chqaning boshi tasvirlangan. Sialk III qatlamlarida zoomorfik naqshlar ko'proq uchraydi. Sialk II majmuasi keyingi Sialk III majmuasida zoomorfik mavzularni gullash yo'lidagi birinchi qadamdir, bu yerda tog 'echkilari hali ham turli hayvonlarning tasvirlari orasida birinchi o'rinni egallaydi. Biroq, Sialk III majmuasida echkilarning tasvirlari yo'qoladi va real chizmalar qat'iy ustunlik qiladi. Echkilarning tasvirlari ko'pincha sezilarli ifoda va dinamizm bilan ajralib turardi. Ushbu tasvirlarning o'ziga xos xususiyati - echki qiyofasiga, bo'rttirilgan shoxlarning ichiga qo'shimcha elementlarning joylashtirilishi. Ehtimol, bu tasvirlar ushbu hayvonning rasmining alohida ahamiyatini ta'kidlagandir.

Sialk III 7 qatlamidan oldin ba'zi istisnolar mavjud edi, chunki Sialk III qatlamida 3,42 sm shoxlar ichida konsentrik doiralar (quyosh disklari) va qushlar tasvirlangan va Sialk III qatlamida shoxi joylashtirilgan. Sialk 7 qatlamida Malta xochi va boshqa elementlar joylashtirildi. Sialk III kompleksidagi qushlar mustaqil element sifatida katta o'rinni egallaydi. Shunday qilib, Sialk III (3, 4) ning dastlabki bosqichlariga xos bo'lgan va oldingi Sialk 1 kompleksining bezaklari bilan genetik bog'liq bo'lgan qushlarning o'ta sxematiklashtirilgan rasmlari mavjud. Ammo, ular orasida uzoqroq tasvirlar bilan bir qatorda yanada realistik tasvirlar ustunlik qiladi. oyoqli figuralar, shuningdek, og'ir tanali qushlarni va allaqachon tanish geraldik pozada, qanotlari cho'zilgan yirtqich burgutlarni ko'rish mumkin. R.Girshmanning fikricha, gʻoz, oʻrdak, qirgʻiy tasvirlarini ham aniqlash mumkin . Biroq, bunday ta'rifni qat'iy belgilangan deb hisoblash mumkin emas. Bizning an'anaviy echki va qushlarimiz bilan birgalikda Sialk IIIda bir qator yangi hayvonlar paydo bo'ldi, ular ilgari Eronning Markaziy Sialkda yashovchilar tomonidan yasalgan sopol bezaklarida noma'lum edi. Bu shoxli kiyiklar, qoplonlar, asosan dog'li terilarga urg'u berilgan, ilonlar va nihoyat, shoxlari oldinga egilgan, uzun dumi to'qmoq bilan tugaydigan buqalar. Yagona namunalar - eshaklar yoki otlar, toshbaqalar, chayonlar va sherlarning rasmlari ham tasvirlangan.

Eronda (ilk Suza, Sialka, Tali-Bakuna va boshqalar madaniyatlari) Anau madaniyatining ko pgina unsurlari (tosh asbob-uskunalar, ʻ ketmonlar, kulolchilik rasmi, misdan yasalgan buyumlarning ko rinishi) bu eneolit madaniyati mahalliy qabilalar tomonidan Eron ʻ hududidan kelgan muhojirlar bilan o zaro munosabatda yaratilgan, ʻ degan fikrni bildirish imkonini berdi.

Geometrik jihatdan uchburchak naqshlar bilan bezatilgan sopol idishlardan iborat. Uylar g‘ishtdan qurilgan, ichi loyli, tashqi ko‘rinishi qizil rangga bo‘yalgan. Ikkinchi bosqichga kelib mis buyumlar keng tarqala boshladi. Kremdan foydalanish o'z ahamiyatini yo'qotmaydi. Qimmatbaho toshlardan yasalgan zargarlik buyumlari namunalari ham ko‘p. Sopol idishlarda geometrik naqshlardan tashqari zoomorf tasvirlar ham mavjud. Konussimon idishlar ham keng qo'llaniladi.

Ilk eneolit davriga oid Gyan yodgorligi Eronning markaziy qismida yaxshi oʻrganilgan. U ikki bosqichda rivojlangan. Moddiy topilmalar orasida qoʻlda oʻyilgan naqshli mis idishlar va sopol idishlar bor. Naqshlar bir xil rangdagi bo'yoqlarda berilgan. Odam va uchuvchi qushning eskizlari sxematik tarzda ko'rsatilgan. Keyingi bosqichda echki va qushlarning tasvirlari paydo bo'ladi

Tyan tipidagi yodgorliklar Zagros shimoli-g‘arbiy qismida, jumladan, mashhur Kuhiday vodiysidagi 13 gektarlik Chigapaxon yodgorlig ida ham aniqlangan. Ilk eneolit davri jamoalarining uchinchi guruhi hozirgi Xuziston viloyati hududida tarqalgan. Bu yerdagi yodgorliklar Jafarobod Jo‘bi va Bendebal majmualar ida o‘z aksini topgan bo‘lib, ular Suza I madaniyatiga oid 1,5-2 gektar tepaliklardan iborat. Jobi bosqichining materiali nisbatan boy tosh boltalar, machetlar, terakota uchburchaklari, mayda terakota haykallari, ayniqsa, buqalar, qo'y va echkilar, qisman urg'ochi shakllardan iborat. Bu bosqichda kulolchilik ham takomillashtiriladi. Monoxrom geometrik naqshlar bilan bir qatorda hayvonlarning tasvirlari, shuningdek, tartibga solingan ekinlarning tasvirlari paydo bo'ladi. Qo'lida kamon tutgan odamning tasviri alohida ahamiyatga ega.

ZOOMORF NAQSHLI SOPOL

Talibakun va Taligap yodgorliklari nisbatan yaxshi o`rganilgan. Talibakun yodgorligining umumiy maydoni 2 gektar bo`lib, a bosqichida tor ko`chalar bilan ajralib turgan ko`p xonali uylarning o`rni aniqlangan. Taligap yodgorligining yuqori qatlamidan ochib o`rganilgan ko`p xonali imorat o`rtasida joylashgan to`g`ri to`rtburchak o`choq arxeolog olimlar tomonidan sajdagoh sifatida e`tirof etilgan. Sopol idishlar qo`lda sifatli ishlab chiqilgan. Ularning sirtidagi naqshlar zoomorf va qisman sxematik tarzdagi antropomorf shakllaridan iboorat. Tugmasimon muhrlarida sodda geometric muxrlar tushurilgan. Bu yodgorlikda mis buyumlar uchramasligi, Sheroz vohasida mis ma`danlarini uchramasligidan dalolat beradi. Talibakun taxminan mil.avv. IV-mingyillikning o`rtalari bilan sanalanadi.

ZOOMORF VA ANTROPOMORF SHAKLLI BUYUMLAR

Sheroz vohasida bu davrda Suzianada sodir bo`lgan madaniy o`zgarishlar ya`ni silindr va piktografik yozuvlar uchramaydi. Bu Janubiy Zagros jamoasi Elamning ta`sirida tushib ulgurmaganidan dalolat beradi. Bu hudud jamoasi moddiy madaniyati namunalari Shimoliy Ubeyd madaniyati bilan yaqin o`xshashlikka ega. Bu madaniyat uchun misdan yasalgan kelt va suyakdan yasalgan bigiz va obsidian plastinkalardan tashkil topgan topilmalar mazkur jamoa moddiy madaniyatidan dalolat beradi.

SOPOL BUYUMLAR VA BIGIZLAR

Xulosa qilib aytganda, Eron hududida eneolit davri ancha rivojlangan. Bu hududda dehqonchilik va chorvachilik taraqqiy etgan. Sopol idishlari boshqa hududlarnikidan tubdan farq qiladi. Ularning naqshlari va yasalish usullari ham o`zgacha. Eneolit davrida bu hududda ilk protoshahar alomatlari ko`zga tashlanadi.

1. Contenau G., Ghirshman R. Fouilles de Tepe Giyan pres de Nehavend 1931 et 1932// Musee du Louvre. Serie* archeologique. 2. Schmidt E.F. Tepe Hissar Excavations 1931// Museum Journal. Vol. XXIII. 4. Philadelphia. 1933 3.Mc Cown D.E. The Comparative Stratigraphy of Early Iran. Chicago. 1942. P. 12. 4.Сарианиди В.И. Древние связи Южного Туркменистана и Северного Ирана//СА. 1976.4. 5. Раевский Д.С. Модель мира скифской культуры. М. 1985.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

Похожие

Eneolit davri arxeologiyasi

Misrning bronza davri arxeologiyasi

G’arbiy Osiyo arxaik davri arxeologiyasi

Janubiy-sharqiy Yevropa bronza davri arxeologiyasi

O'rta asrlar davri arxeologiyasi yutuqlari va o'ziga xos xususiyatlari