logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. История
  4. AQSH fuqarolar urushi

AQSH fuqarolar urushi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1393.5 KB
Скачать
AQSH fuqarolar urushi www.arxiv.uz Fuqarolar urushining boshlanishi. • Quldorlar butun AQSh hududida qulchilikni yoyishga, yangi yerlarni plantatsiyalarga aylanlirishga harakat qilib, qullarni Shimol va G`arbga qochishlarini oldini olmoqchi edilar 1850- yilda AQSh kongrcssi Yangi Meksika va Yutning keng viloyatlari aholisiga mazkur hududda qulchilikni joriy qilish yoki ma`n qilish masalasini o`zlari hal qilishi huquqini berdi. 1854-yilda AQSh tarkibida ikkita yangi shtatlar Kanzas va Nebraska shtatlari paydo bo`ldi. Kongress bu shtatlarning aholisiga ham qulchilik masalasini o`zlari hal qilishi haqida qaror chiqardi. 1850- yil qonuni va 1854-yilgi Konzas - Nebraska qonuni Kanzasda fuqarolar urushini boshlanishiga turtki bo`ldi. Quldorlar zudlik bilan Kanzasda qulchilikni joriy qilish maqsadida, qurolli guruhlarni Kanzasga keltira boshladilar. Bunga javoban minglab fermerlar va hunarmandlar bo`sh yerlarni egallash va qulchilikni yoyilishiga yo`l qo`ymaslik uchun Kanzasga kela boshladilar. Kanzas aholisining aksariyati qulchilikka qarshi bo`Iishiga qaramasdan, federal hukumat Kanzasni quldorlik shtati deb e`lon qildi. www.arxiv.uz • Kanzas voqealarining ta`siri ostida quldorlar bilan demokratlar partiyasi tarkibida bo`Igan fermerlar bu partiyadan chiqib, qulchilikka qarshi bo`Igan burjuaziya, abolitsionistlar va frisoylerlar -1854-yilda respublikachilar partiyasiga asos soldilar. • 1859-yilda Virjiniya shtatida inqilobiy inqirozni yetilishida Jon Braun boshchiligidagi qulchilikka qarshi ko`larilgan qo`zg`olon katta ahamiyatga ega bo`ldi. J. Braun o`zining 32 kishilik harbiy otryadi bilan 1859-yil 17- oktyabrda katta qurol-yarog` • omborini egallash uchun qurolli hujum uyushtirdi. J.Braun ommaviy ravishda ularni qo`llab- quvvatlovchi qullar qo`zg`oloni ko`tariladi, deb umid qilgan edi, lekin bunday qo`zg`olon ko`tarilmadi, yakkalanib qolgan Jon Braun otryadi quldorlar qo`shini tomonidan tor-mor etildi . www.arxiv.uz www.arxiv.uz • 1860 yilgi prezident saylovlarida respublikachilar partiyasi advokat Avraam Linkoln nomzodini ko`tarib chiqdi va saylovda g`alaba qildi. • Plantatorlar saylovda boy berganligi va prezidentlik hokimiyalidan mahrum bo`lganliklaridan norozi bo`lib, saylovdan bir necha hafta o`tgach, ya`ni 1860- yil, 20 dekabrda Janubiy Karolina, 1861 yil yanvar-fevral oylarida AQShning yana 7 ta shtati-Florida, Jorjiya, Alabama, Luiziana, Texas, Tenessi va Missisipi itiifoqlari chiqqanligini elon qildi. Bu shtatlar markazi Richmond shaxri bo`Igan janubiy konfederasiya tuzdildi va D. Devisni prezident qilib sayladilar. www.arxiv.uz • D.Devis elon qilgan dcklaratsiya konfederatsiyaning asosiy maqsadi, deb alohida shtatlarning erkinliklarini, ularni ajralib chiqishi huquqini himoya qilish, erkin savdo uchun, ko`rashish deb, belgilandi. Shuningdek, deklaratsiya Shimolni qochoq qullarga homiylik qilayotganlikda va yangi yerlarga qullikni yoyishga yo`l qo`ymayotganlikda aybladi. • Linkoln prezidentlik lavozimini qabul qilgandan keyin (1861 yil 4 mart), konfediratsiya qo`shini 12-13 aprel kunlari Chariston yaqinidagi Samter portini egallab oldi. Bunga javoban Linkoln 15 aprel kuni 75 ming kishilik xalq lashkari to`zish uchun safarbarlik e`lon qildi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Urushning borishi va bosqichlari • Kuchlar nisbatining ustunligi Shimol tomonda edi. Quldorlik shtatlari aholisining soni 12,2 mln. kishini tashkil qilgan bo`lsa, ularning 1/3 qismi negr qullardan iborat edi, Shimol aboiisining soni esa 19,2 mln. kishini tashkil etardi. Shimol ko`proq qo`shin to`plasrf imkoniyatiga ega bo`lib, u, shuningdek , metallurgiya . qurolsozlik sanoati taraqqiyoti, temir yo`llar va savdo floti bo`yicha ham katta ustunlikka ega edi. www.arxiv.uz • Quldorlar asosan o`zlarining vaqtinchalik harbiy ustunliklariga va Angliya. Fransiya va Ispaniya tomonidan yordam berilishiga ishonmoqda edilar. Chunki, AQShning nisbatan zaifroq bo`lgan ikkita davlatga ajralib ketishidan Garbiy Ycvropa davlatlari manfaatdor bo`lib. Janubiy G`arbiy Yevropaning to`qimachiiik sanoatiga paxta va boshqa agrar xom - ashyo yetkazib beruvchi hudud edi. Shuningdek, Angliya, Fransiya va Ispaniya hukumatlari AQSh quldorlarining isyonidan mustamlakalar bosib olish maqsadida Amerika davlatlarining ichki ishlariga aralashishda ham foydalanmoqchi bo`ldilar. Bulardan tashqari ko`pchilik quldorlar Shimol sanoatining paxta xom-ashyosiga bo`lgan ehtiyqji katla, shuning uchun ular urushni tezroq tugatishga majbur bo`ladi, deb o`yladilar. www.arxiv.uz • 1861 yil yozida janubliklar 120 ming kishilik qo`shin tashkil qildi. Bir zarb bilan Shimol qo`shinini tor-mor etib, Vashingtonni egallash bilan urushni tugatmoqchi bo`lgan quldorlar, 3861 yil 2 iyulda Vashington yaqinidagi 30 ming kishilik qo`shini bilan Manossas nomli shahar yaqinida Shimolning 35 ming kishilik qo`shinini maglubiyatga uchratdi. Biroq, janub qo`shini sonining cheklanganligi Vashingtonga hujumni davom ettirishga yo`l qo`ymadi. Har ikkala tomonning tez g`alaba qozonish haqidagi rejalari amalga oshmadi, urush cho`zilib ketdi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Shimol hukumati 500 ming kishilik qo`shin tuzish uchun yangidan safarbarlik e`lon qildi. Qo`shin tarkibi janubliklarga xayrixoh bo`lgan zobitlar (ofitserlar)dan tozalandi. 1861 yilning oxirlarida Shimol qo`shinining soni 660 ming kishidan oshib ketdi, ammo, bu qo`shinning harbiy tayyorgarlik darajasi past va intizomi juda yomon bo`lib, bu qo`shinning bosh qo`mondoni qilib layoqatsiz general Mak-Klellan tayinlangan edi. U harbiy qo`mondondan ko`ra xalq ommasining norozilik harakatini ko`tarilib ketishidan ko`proq lashvishga tushayotgan yirik kapitalist sifatida ma`lum edi. Mak- KleManning harbiy harakatlari o`zining konservativligi, qat`iyatsizligi va sustHgi bilan ajralib turardi. Janubliklar ro`paradan hujum qilish taktikasidan foydalanayotgan bir vaqtda, Mak-Klellan bunga javoban "bo`g`ib qo`yish rejasi" deb atalgan konfederasiya hududiga hamma tomondan hujum qilib, uni qurshovga olish haqidagi puch rejasini qarshi qo`ydi. U Richmond yonida Shimoi armiyasini sharmandali halokatiga sabab bo`lgan. Richmondda maglubiyatga uchragan Mak-Klellan qo`mondonlikdan tushirildi. Shimol burjuaziyasi urushda tez g`alaba qilishga shoshilmadi, balki, aksincha, urush davomida davlatning harbiy buyurtmalaridan ko`proq foydalanish payida bo`ldi. Urushning birinchi bosqichi 1861-1862 yillarni o`z ichiga oldi. Urushning birinchi bosqichida Janubning kuchi biroz ustun keldi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Yirik burjuaziyaning ta`siri ostida Linkoln hukumati G`arbdagi yerlarni egallash va qulchilikni bekor qilish haqidagi masalalarni demokratik tarzda hal qilishga jur`at eta olmasdan kelmoqda edi. Chunk! bunga Janub quldorlari bilan uzviy aloqada bo`lgan Shimolning moliyachi-bankirlari va savdogarlari qarshilik ko`rsatib, bu chora tadbirlar quldorlarni xonavayron qiladi va keyin ular olgan qarzlarni to`lay olmaydilar, deb tashvishlanmoqda edi. www.arxiv.uz • Xalq ommasining talabi ostida va harbiy zaruriyat tufayli Linkoln hukumati 1861. yilda mulkdorlarga yangi soliq joriy qildi. Bu qonunga muvofiq isyonchi quldorlarning muiklari konfiskatsiya qilindi. Gomstedlar haqidagi ushbu qonun 10 dollar to`lashga qodir bo`lgan har bir AQSh fuqarosiga G`arbdagi yerlardan 160 akr h`ajmida yer uchastkalari olish huquqini berdi. Besh yil davomida agar mazkur yer sohibi shu yerda yashasa, ushbu yer uchastkasi to`liq uning mulkiga aylangan. 1862 yif 22-sentyabrda hukumat 1863 yilning 1-yanvaridan qulchilikni hech qanday to`lovsiz bekor qilish haqidagi "Ozodlik to`g`risidagi proklamatsiya"ni chiqardi. Linkoln proklamatsiyaga imzo chekar ekan: "Vaqti kelib mening nomim tarixga yoziladigan bo`lsa, faqat shu ishim uchun yoziladi, chunki men butun qalbimni shu ishga bagishlaganman",- degan. Ayni bir vaqtda negrlarni armiya safiga jalb etish haqida e`lon ham chiqdi. AQSh hukumatining bu chora -- tadbirlari buyuk tarixiy ahamiyatga ega edi. Gomstedlar haqida va qulchilikni bekor qilish haqida Linkoln chiqargan qonunlar xaqli ravishda, uni XIX asrning ilg`or burjua- demokralik arboblari safiga qo`shdi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Mazkur tadbirlardan so`ng ommaviy ravishda 100 minglab aholi armiya safiga kira boshladi. Urush davomida 200 mingga yaqin negr Shimol qo`shini tarkibida qatnashdi. Tezda Shimol armiyasining soni 1,5 mln. kishidan oshib ketdi. Qulchilikni bekor qilish haqidagi va Gomsled haqidagi qonunlarni qabul qilinishi Shimol uchun muhim harbiy-strategik ahamiyatga ega bo`lgan inqilobiy tadbirlar edi. • Xalq ommasining inqilobiy ko`tarilishi. Linkoln hukumatining inqilobiy urush olib borish siyosati va chora-tadbirlari urush harakatlarini borlshini butunlay Shimol foydasiga o`zgartirib yubordi. Shu bilan bir vaqt da Janubning xalqaro ahvoli yomonlashdi, uning Angliya va Fransiyadan yordam olish umidi chippakka chiqdi. Angliya o`zining ncytralligini e`lon qiHshga qaramasdan konfederasiyaga nisbatan Linkoln hukumati e`lon qilgan blokada siyosatini buzishdan nariga utmadi. Fransiya hukumati esa AQShdagi fuqarolar urushidan foydalanib, Fransiya hukumronligi ostida "Lotin imperiya"sini tuzish maqsadida 1861-1863 yillarda Meksikaga interventsiya uyushtirdi, xolos . www.arxiv.uz • 1863 yil Polsha masalasida Fransiya va Angliyaning Rossiyaga qarshi urush xavfi paydo bo`lgach, Rossiya g`arbiy Yevropa davlatlariga qarshi turadigan muvozanat kuch sifatida AQSh birligini saqlab qolinishidan manfaatdor edi. O`z navbatida, AQSh hukumati ham Rossiya uchun juda tahqirli va og`ir bo`lgan 1856 yildagi Parij sulhini qayta ko`rib chiqishda Rossiya tomonida bo` lish majburiyatini olgan edi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • AQShda fuqarolar urushining ikkinchi bosqichi 1863-1865 yillar davomida bo`lib o`tdi. 1863 yilning yozidan urush harakatlarining borishida tub burilish yuz berdi. 1 -3 iyulda Gettisberg ostonasidagi janglardan so`ng, konfederasiya qo`shini mag`lubiyatga uchrab chekina boshladi. Shimolning general Grant qo`mondonligidagi qo`shini 4-iyul kuni konfederasiyaning Missisipidagi bosh istehkomi Viksbergni egalladi. 1864 yil general Grantning umumiy qo`mondonligidagi Shimol qo`shini konfederasiya armiyasini butunlay tor-mor etishga kirishdi. May oyida general Sherman qo`mondonligidagi Shimol qo`shini Jorjiya orqali "Dengizga reyd" deb atalgan mashhur yurishni boshlab, sentyabrda Atlantani egalladi. 1864 yil oxirida general Sherman qo`shini Savannani olib, Grant qo`mondonligidagi qo`shinlar bilan qo`shilish uchun harakat qildi. Konfederasiya qo`shini halokatli ahvolga tushib qoldi. 1865 yil 3 aprelda general Grant qo`shini Richmondni egalladi. General Li qo`mondonligidagi konfederatsiya qo`shinlari Appomattoks yaqinida qo`rshovga olinib, 1865 yil 9 aprel kuni taslim bo`ldi. Shundan so`ng konfederatsiya qo`shinining qolgan qismlari ham birin-ko`in taslim bo`lib, urush harakatlari tugadi. www.arxiv.uz Urushning yakuni va oqibatlari • Linkoln hukumati isyonchi quldorlar va ularning qo`shinlarini qurolsizlantirish va zararsizlanlirish chora- tadbirlarini ko`rmadi. Konfederatsiya harbiylarining deyarli barchasi erkin qo`yib yuborildi. Natijada 14 aprel kuni "Ford" teatrida Teylorning "Bizning amcrikalik tog`amiz" komediyasini tomosha qilayotgan prezidenl A. Linkoln quldorlarga yollangan aktyor Buts, Jon Uilks, Sarro`, jami 4 kishi tomonidan o`Idirildi. Bu suiqasd quldorlarning pinxona ravishda bildirifgan hukumatga nisbatan qarshiligi edi. 1865-1877, yillar davomida Janubiy shtatlarni siyosiy va ijtimoiy jixatdan qayta tiklash (rekonstruktsiya) davrida ayniqsa bu hoi yaqqol namoyon bo`ldi. www.arxiv.uz • 1865 yil dekabrida kongress AQSh konstitutsiyasiga negrlar qulligini bekor qiluvchi o`n uchinchi, 1866 yilda esa negrlarga saylov huquqini beruvchi o`n to`rtinchi tuzatishni kiritdi. Konfederasiyaning rahbarlari davlat lavozimlarini egallashdan mahrum qilindi. Quldor plantatorlar negrlarni qullikdan ozod qilishni e`tirof etsalarda, ularga yer va siyosiy huquqlar berishga qarshilik ko`rsatdilar. Negrlarni huquqsiz holda saqlab qolish uchun ularai kaltaklab, terror qiluvchi qurolli bandalar tuzdilar. 1866 yildan boshlab Janubda "Ku-kluks-klam" deb ataluvchi maxfiy irqiy-terroristik tashkilotlar to`zila boshlandi. Bu tashkilot a`zolari plantatsiyalarda mehnat qilishdan bosh tortgan negrlarni o`ldirib, ularni siyosiy huquqlardan foydalanishga yo`l qo`ymagan. 1865-1866 yillarda Janubda joriy qilingan "Qora kodekslar" negrlarni yerga egalik qilishni yoki ijaraga yer olishlarini ta`qiq lagan . www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Negrlarni olomon qilib o`ldirish bilan shug`ullanuvehi "Linch sudlari" keng faoliyat yuritdi. • Janub plantatorlarini ilgarigi hukumronlik holatini tulik saqlab qolishga urinishi nafaqat negrlarni, balki, butun mamlakat ishchilari, fermerlari va hunarmandlarining keng ommasida norozilik uygotdi. Shimol burjuaziyasi yangidan inqilobiy ko`larilish xavfini sezib Janubni qayta tiklash dasturini "yuqoridan" amalga oshirishga kirishdi. • Janubni qayta tiklash burjua demokratik inqilobining davomi bo`lib, u federal qo`shin yordamida amalga oshirildi. Janubni qayta tiklash davomida ijroiya hokimiyat o`sha shtatlarni egallab turgan federal qo`shin nazorati ostida bo`ldi. • AQSh fuqarolar urushi davomida va undan key in ham tajovuzkor tashqi siyosat yuritdi. 1862-1864 yillarda Shimol burjuaziyasi kapitalistik mamlakatlar bilan birgalakda Xiloyda taypinlar qo`zg`olonini bostirishda ishtirok etdi. 60-yillarda AQSh Yaponiyaning ichki ishlariga aralashib. tengsiz shartnomalar imzolashga majbur qildi. www.arxiv.uz • 1867 yilda Tinch okeanining shimoliy qirg`oqlarida chor Rossiyasining zaiflashib qolganfigidan foydalangan AQSh Rossiyadan arzimas 7,2 mln. dollarga Alyaska yarim oroli va Aleut orollarini sotib oldi. • AQSh fuqarolar urushi juda muhim oqibatlarga sabab bo`ldi. Urushda Shimolning g`alaba qilishi natijasida AQShning birligi saqlab qolindi. Prezidentlik lavozimi, senat va oliy sud burjuaziya nazoratiga o`tdi. Plantatorlar davlatdagi siyosiy hukumronlik mavqeyidan mahrum bo`ldilar. Fuqarolar urushining asosiy ijtimoiy muvaffaqiyali -qulchilikni bekor qilinishi va gomsted haqidagi qonunlar bo`ldi. Urush natijasida mamlakatda fermerlik, ya`nt qishloq xo`jaligida kapitalistik taraqqiyotning "Amerikacha yo`li" g`alaba qildi. U ichki bozorni kengayishiga g`ov bo`lib turgan barcha to`siqlarni bartaraf etib, sanoat va qishloq xo`jaligini jadal rivojlanishi uchun turtki berdi. Mamlakat milliy birligini saqlab qolinishi, AQSh hukumron doiralarining bosqinchilik siyosatini yuritishiga qo`l keldi. www.arxiv.uz

Похожие

Vetnam urushi
Ikkinchi Jahon urushi
1918-1939 yillarda AQSH
Ikkinchi jahon urishidan keyin AQSh
Birinchi jahon urushi va ikkinchi jahon urushi o’rtasida - 1919-1939. 20 yillik notinchlik