Shaxs sotsial munosabatlar mahsuli sifatida - Социология - Презентации

Shaxs sotsial munosabatlar mahsuli sifatida

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

352.5 KB

Shaxs sotsial munosabatlar mahsuli sifatidaShaxs sotsial munosabatlar mahsuli sifatida Reja:Reja:  I.KIRISH I.KIRISH  II.ASOSIY QISM II.ASOSIY QISM  1. Shaxs1. Shaxs  2. Sotsial munosabatlar2. Sotsial munosabatlar  3. Sotsial dinamika va rivojlanish sotsiologiyasi 3. Sotsial dinamika va rivojlanish sotsiologiyasi  III.XULOSA III.XULOSA  IV. FOYDALANILGANIV. FOYDALANILGAN www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 KIRISH:KIRISH:  O`zbekiston o`z mustaqilligiga erishgach ijtimoiy fanlar oldiga shu O`zbekiston o`z mustaqilligiga erishgach ijtimoiy fanlar oldiga shu sohaning har biri dolzarb hisoblangan mavzularni yangicha sohaning har biri dolzarb hisoblangan mavzularni yangicha yondashuv asosida ochib berish muhim ahamiyat kasb etadi. yondashuv asosida ochib berish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek sotsiologiya fanida shaxsni o`rganish shu fanning Shuningdek sotsiologiya fanida shaxsni o`rganish shu fanning asosiy maqsadi va vazifalarini belgilashni asosini tashkil qiladi.asosiy maqsadi va vazifalarini belgilashni asosini tashkil qiladi.  Sotsiologiya fanida shaxs ijtimoiy munosabatlarning majmui, ya`ni Sotsiologiya fanida shaxs ijtimoiy munosabatlarning majmui, ya`ni jamiyat mahsuli sifatida o`rganiladi. Shu sababli shaxs jamiyat mahsuli sifatida o`rganiladi. Shu sababli shaxs tushunchasi sotsiologiya fanining ob`ekti va sub`ekti sifatida shu tushunchasi sotsiologiya fanining ob`ekti va sub`ekti sifatida shu fanning asosiy markazida bo`ladi. Individ sifatida namoyon fanning asosiy markazida bo`ladi. Individ sifatida namoyon bo`lgan mavjudot ijtimoiy muhit ta`siri shaxs sifatida shakllanadi. bo`lgan mavjudot ijtimoiy muhit ta`siri shaxs sifatida shakllanadi. Individning jamiyat bilan o`zaro munosabati uni ma`lum bir sotsial Individning jamiyat bilan o`zaro munosabati uni ma`lum bir sotsial jamoa vakiliga aylantiruvchi turli guruhlar. Bu munosabatni amalga jamoa vakiliga aylantiruvchi turli guruhlar. Bu munosabatni amalga oshirishda muloqat asosiy rol o`ynaydi, sotsial guruhlar orqali oshirishda muloqat asosiy rol o`ynaydi, sotsial guruhlar orqali amalga oshadi. Chunki muloqat shaxsning asosiy ijtimoiy amalga oshadi. Chunki muloqat shaxsning asosiy ijtimoiy munosabatlar sistemasida nazariy va amaliy bilimlarni egallashida munosabatlar sistemasida nazariy va amaliy bilimlarni egallashida uning shu sistemadagi o`zining maqomiga ega bo`lishida, faoliyati uning shu sistemadagi o`zining maqomiga ega bo`lishida, faoliyati jarayonida va kundalik turmush tarzida asos sifatida xizmat qiladi. jarayonida va kundalik turmush tarzida asos sifatida xizmat qiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Demak shaxs kishining hayot kechirish sharoitlarida sotsial Demak shaxs kishining hayot kechirish sharoitlarida sotsial guruhlar, sotsial institutlar, sotsial tashkilotlar ta`sirida guruhlar, sotsial institutlar, sotsial tashkilotlar ta`sirida faoliyat jarayonida shakllanadi. Shaxsning shakllanishida faoliyat jarayonida shakllanadi. Shaxsning shakllanishida guruhlar va jamoalar yetakchi rol o`ynaydi. Shaxsning guruhlar va jamoalar yetakchi rol o`ynaydi. Shaxsning shakllanishi birinchidan uning rivojlanish davri va natijasi, shakllanishi birinchidan uning rivojlanish davri va natijasi, ikkinchidan shaxsni maqsadga yo`naltirilgan ikkinchidan shaxsni maqsadga yo`naltirilgan tarbiyalanishidan iboratdir. Shaxsning rivojlanishini tarbiyalanishidan iboratdir. Shaxsning rivojlanishini faoliyatida o`zgarib turuvchi ehtiyojlari bilan ular faoliyatida o`zgarib turuvchi ehtiyojlari bilan ular qondirishning imkoniyatlari o`rtasidagi ziddiyatlarlar qondirishning imkoniyatlari o`rtasidagi ziddiyatlarlar aniqlanadi.aniqlanadi.  Shaxs konkret sotsial munosabatlar sub`ekti sifat namoyon Shaxs konkret sotsial munosabatlar sub`ekti sifat namoyon bo`lishi inobatga olinadigan bo`lsa, shaxsning sotsial bo`lishi inobatga olinadigan bo`lsa, shaxsning sotsial sifatlari konkret sotsial guruhlar, jamoalar va sifatlari konkret sotsial guruhlar, jamoalar va munosabatidan tarkib topadi. Shu sababli shaxsning sifatlari munosabatidan tarkib topadi. Shu sababli shaxsning sifatlari uchta kichik sistemadan iboratdir: shaxsiy individualligi, uchta kichik sistemadan iboratdir: shaxsiy individualligi, uning shaxslararo munosabatlari va munosabatlar sub`ekti uning shaxslararo munosabatlari va munosabatlar sub`ekti sifatida mavjud bo`lishi.sifatida mavjud bo`lishi.  Shaxsning individualligi undagi xarakter, iroda, Shaxsning individualligi undagi xarakter, iroda, dunyoqarash, faoliyat jarayonidagn ba`zi bir xususiyatlar dunyoqarash, faoliyat jarayonidagn ba`zi bir xususiyatlar bilan belgilanadi. Undagi individual xususiyatlar uning bilan belgilanadi. Undagi individual xususiyatlar uning amaliy faoliyatida namoyon bo`ladi.amaliy faoliyatida namoyon bo`ladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Individual xususiyatlar amaliy faoliyatlar jarayonida tashkilotchilik va Individual xususiyatlar amaliy faoliyatlar jarayonida tashkilotchilik va boshqaruvda shu faoliyatni asosiy xarakterini belgilaydi. Bu xususiyat boshqaruvda shu faoliyatni asosiy xarakterini belgilaydi. Bu xususiyat ob`ektdagi sotsial muammolarni hal qilishi muhim ahamiyat kasb etadi. ob`ektdagi sotsial muammolarni hal qilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Sotsiologik tadqiqotlar natijasini ichki yoki tashqi kuzatish metodlar orqali Sotsiologik tadqiqotlar natijasini ichki yoki tashqi kuzatish metodlar orqali uning individual xususiyatini bilish shaxsning ijtimoiy faoliyat jarayonidagi uning individual xususiyatini bilish shaxsning ijtimoiy faoliyat jarayonidagi rolini belgilaydirolini belgilaydi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 6.SOTSIAL MUNOSABATLAR6.SOTSIAL MUNOSABATLAR  Sotsiologiya fanining tizimida sotsial munosabatlar juda muhim o`rin Sotsiologiya fanining tizimida sotsial munosabatlar juda muhim o`rin kasb etadi. Chunki u orqali jamiyat a`zolari bir-birlari bilan ma`lum bir kasb etadi. Chunki u orqali jamiyat a`zolari bir-birlari bilan ma`lum bir muomala va ijtimoiy hamkorlikka intiladilar. Sotsiologiyadagi bu muomala va ijtimoiy hamkorlikka intiladilar. Sotsiologiyadagi bu maxsus soha o`zining o`ta dolzarbligi va muhimligi bilan boshqa maxsus soha o`zining o`ta dolzarbligi va muhimligi bilan boshqa muammo va masalalardan ajralib tursada, u hali mutaxassislar muammo va masalalardan ajralib tursada, u hali mutaxassislar tomonidan to`liq ilmiy va sistemali ravishda o`rganilmagan va ilmiy tomonidan to`liq ilmiy va sistemali ravishda o`rganilmagan va ilmiy adabiyotlarda etarli darajada yoritilmagan. Bu salbiy yo`lning asosiy adabiyotlarda etarli darajada yoritilmagan. Bu salbiy yo`lning asosiy sabablaridan birinchisi, sobiq Ittifoq falsafiy — sotsiologik adabiyotida sabablaridan birinchisi, sobiq Ittifoq falsafiy — sotsiologik adabiyotida bu masalani bir yoqlama talqin qilinishi bo`lsa. Ikkinchisi ilg`or g`arb bu masalani bir yoqlama talqin qilinishi bo`lsa. Ikkinchisi ilg`or g`arb adabiyotining ushbu sohasi bo`yicha tadqiqotlarining to`liq adabiyotining ushbu sohasi bo`yicha tadqiqotlarining to`liq ma`lumotlarini bizda yo`qligidir.ma`lumotlarini bizda yo`qligidir.  Sotsial munosabatlar tushunchasini o`zi hali sotsiologiya fanida aniq va Sotsial munosabatlar tushunchasini o`zi hali sotsiologiya fanida aniq va ilmiy ta`rifini hozircha topa olgani yo`q. Avvalambor shuni ta`kidlash ilmiy ta`rifini hozircha topa olgani yo`q. Avvalambor shuni ta`kidlash zarurki, sotsial munosabatlar ko`pincha ijtimoiy munosabatlar zarurki, sotsial munosabatlar ko`pincha ijtimoiy munosabatlar tushunchasi bilan tenglashtiriladi yoki sotsial munosabatlar ijtimoiy tushunchasi bilan tenglashtiriladi yoki sotsial munosabatlar ijtimoiy munosabatlarlarning bir xususiy ko`rinishi deb talqin qilinadi. Mavjud munosabatlarlarning bir xususiy ko`rinishi deb talqin qilinadi. Mavjud adabiyotlarni chuqurroqadabiyotlarni chuqurroq tahlil qilinadigan bo`lsa shunday xulosaga kelish tahlil qilinadigan bo`lsa shunday xulosaga kelish mumkinki, yuqorida ko`rsatilgan fikrlarda qimmatli asos borligini bilish mumkin.mumkinki, yuqorida ko`rsatilgan fikrlarda qimmatli asos borligini bilish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Avvalambor shuni ta`kidlash kerakki, sotsial munosabatlar Avvalambor shuni ta`kidlash kerakki, sotsial munosabatlar tushunchasi ko`pgina adabiyotlarda 2 xil darajada: keng tushunchasi ko`pgina adabiyotlarda 2 xil darajada: keng ma`noda va tor ma`noda talqin qilingan, ushbu muammoni ma`noda va tor ma`noda talqin qilingan, ushbu muammoni keng ma`noda tushinish — bu sotsial munosabatlarni butun keng ma`noda tushinish — bu sotsial munosabatlarni butun bir ijtimoiy munosabatlar tizimi bilan tenglashtirishdir, va ular bir ijtimoiy munosabatlar tizimi bilan tenglashtirishdir, va ular orasidagi farqlarga e`tibor bermaslik bilan bog`liqdir.orasidagi farqlarga e`tibor bermaslik bilan bog`liqdir.  Tor ma`noda sotsial munosabatlar ijtimoiy Tor ma`noda sotsial munosabatlar ijtimoiy munosabatlarining bir muhim elementi va turi deb munosabatlarining bir muhim elementi va turi deb interpretatsiya qilinadi. Sotsial munosabatlar keng ma`noda interpretatsiya qilinadi. Sotsial munosabatlar keng ma`noda quyidagicha ta`rif bilan belgilangan.quyidagicha ta`rif bilan belgilangan.  Sotsial munosabatlar bu tabiat hodisalaridan o`laroq bo`lib, Sotsial munosabatlar bu tabiat hodisalaridan o`laroq bo`lib, unda ijtimoiy munosabatlarning butun bir tizimi unda ijtimoiy munosabatlarning butun bir tizimi mujassamlashgandir.mujassamlashgandir.  Keyinchalik sotsial munosabatlarni ham keng, ham tor Keyinchalik sotsial munosabatlarni ham keng, ham tor ma`noda talqin qilish jarayonlari takomillashib bordi. Albatga ma`noda talqin qilish jarayonlari takomillashib bordi. Albatga yuqorida keltirilgan ta`riflar bu munosabatlarni materializm yuqorida keltirilgan ta`riflar bu munosabatlarni materializm ta`limoti metodologiyasi asosida shakllangan ko`rinishidir. ta`limoti metodologiyasi asosida shakllangan ko`rinishidir. Sotsial munosabatlarga berilgan ta`riflar bir-birlaridan shakl Sotsial munosabatlarga berilgan ta`riflar bir-birlaridan shakl jihatidan farqlansalar ham lekin mazmun jihatidan bir-jihatidan farqlansalar ham lekin mazmun jihatidan bir- birlaridan deyarli farqlari yo`q, deb ta`kidlansa mubolag`a birlaridan deyarli farqlari yo`q, deb ta`kidlansa mubolag`a bo`lmaydi. bo`lmaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Chunki ularning asosini materialistik dialektika metodologiyasi tashkil qiladi. Chunki ularning asosini materialistik dialektika metodologiyasi tashkil qiladi. Shuning uchun sobiq Ittifoq adabiyotida sotsial munosabatlar muammosi tarixiy Shuning uchun sobiq Ittifoq adabiyotida sotsial munosabatlar muammosi tarixiy materializmning qonun va kategoriyalaridan kelib chiqib yoritilgan haqiqiy materializmning qonun va kategoriyalaridan kelib chiqib yoritilgan haqiqiy sotsiologik muammo sifatida sotsial munosabatlar tahlil qilinmagan. Shuning sotsiologik muammo sifatida sotsial munosabatlar tahlil qilinmagan. Shuning uchun sotsiologiya mustaqil fan sifatida tan olinmay unga faqat sotsial uchun sotsiologiya mustaqil fan sifatida tan olinmay unga faqat sotsial muammolarni, falsafiy tadqiqotlarining xulosalarini o`zining emperik tadqiqotlari muammolarni, falsafiy tadqiqotlarining xulosalarini o`zining emperik tadqiqotlari bilan asoslash vazifalari yuklatilgan edi. Demak yuqorida ko`rsatilgan sabablar bilan asoslash vazifalari yuklatilgan edi. Demak yuqorida ko`rsatilgan sabablar tufayli ijtimoiy jarayonlarni o`rganish, xususan sotsial munosabatlar muammosi tufayli ijtimoiy jarayonlarni o`rganish, xususan sotsial munosabatlar muammosi ham faqat falsafiy ruhda olib borilgan. Sotsial munosabatlarni o`rganishning yana ham faqat falsafiy ruhda olib borilgan. Sotsial munosabatlarni o`rganishning yana bir kamchiligi shundaki muammoga faqat bir yoqlama, moddiylik, ya`ni bir kamchiligi shundaki muammoga faqat bir yoqlama, moddiylik, ya`ni materialistik prinsiplari asosida yondashilgan.materialistik prinsiplari asosida yondashilgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Birdamlik va kooperatsiya jamiyatning Birdamlik va kooperatsiya jamiyatning barqarorligini asosiy omili sifatidabarqarorligini asosiy omili sifatida  Sotsial birdamlik tushunchasi sotsial munosabatlar Sotsial birdamlik tushunchasi sotsial munosabatlar tizimida muhim o`rin tutadi. Chunki birdamlik — bu tizimida muhim o`rin tutadi. Chunki birdamlik — bu ko`pgina ma`naviy omillarning majmuasidan ko`pgina ma`naviy omillarning majmuasidan tashkil topgan sotsiologik kategoriya bo`lib, u tashkil topgan sotsiologik kategoriya bo`lib, u ijtimoiy hayotda faoliyat ko`rsatayotgan ijtimoiy hayotda faoliyat ko`rsatayotgan insonlarning ijtimoiy taraqqiyot masalalarini hal insonlarning ijtimoiy taraqqiyot masalalarini hal qilishlaridagi hamkorligining ko`rinishidir. Avvalom qilishlaridagi hamkorligining ko`rinishidir. Avvalom bor shuni ta`kidlab o`tishimiz joizki sotsiologiya bor shuni ta`kidlab o`tishimiz joizki sotsiologiya faniga bu termin sotsial jipslashuvni bildiradigan faniga bu termin sotsial jipslashuvni bildiradigan tushuncha sifatida birinchi bo`lib O. Kont tushuncha sifatida birinchi bo`lib O. Kont tomonidan kiritilgan edi. Bu muammoga ko`pgina tomonidan kiritilgan edi. Bu muammoga ko`pgina mutafakkirlar o`zlarining keng e`tiborlarini mutafakkirlar o`zlarining keng e`tiborlarini qaratganlar. Ayniqsa E. Dyurkgeym, G. Spenserlar qaratganlar. Ayniqsa E. Dyurkgeym, G. Spenserlar bu muammoni chuqur tahlil qilganlar, lekin ular o`z bu muammoni chuqur tahlil qilganlar, lekin ular o`z tadqiqotlarini turli xil yo`nalishlarda olib bordilar. tadqiqotlarini turli xil yo`nalishlarda olib bordilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Mexanik birdamlik — bu «jamoa turidagi» birdamlik bo`lib, u Mexanik birdamlik — bu «jamoa turidagi» birdamlik bo`lib, u bu jamoadagi individlarning o`xshashliklari bilan belgilanadi va bu jamoadagi individlarning o`xshashliklari bilan belgilanadi va ular tomonidan ijtimoiy vazifalar bir xil turda bajariladi» ular tomonidan ijtimoiy vazifalar bir xil turda bajariladi» Jamiyatda ijtimoiy mehnatning taqsimlanishi tufayli individlar Jamiyatda ijtimoiy mehnatning taqsimlanishi tufayli individlar maxsus vazifalarni bajaradilar va bu hislatlar sababli jamiyat maxsus vazifalarni bajaradilar va bu hislatlar sababli jamiyat jonli organizmni eslatadi. Shu jamiyatda vujudga kelgan yangi jonli organizmni eslatadi. Shu jamiyatda vujudga kelgan yangi turdagi birdamlikni Dyurkgeym organik birdamlik deb ataydi. turdagi birdamlikni Dyurkgeym organik birdamlik deb ataydi. Mehnatning taqsimlanishi individlarda o`zlariga xos Mehnatning taqsimlanishi individlarda o`zlariga xos qobiliyatlarning rivojlanishiga omil bo`ladi. Endi har bir qobiliyatlarning rivojlanishiga omil bo`ladi. Endi har bir individlar bir-birlariga bog`liq bo`ladilar va ular sotsial individlar bir-birlariga bog`liq bo`ladilar va ular sotsial munosabatlarning yagona tizimi orqali birdamlik tuyg`ulariga munosabatlarning yagona tizimi orqali birdamlik tuyg`ulariga erishadilar.erishadilar.  Ko`p G`arb olimlari ijtimoiy mulkka asoslangan Ko`p G`arb olimlari ijtimoiy mulkka asoslangan kooperatsiyaning sermahsulligini inkor etib keladilar.Ularning kooperatsiyaning sermahsulligini inkor etib keladilar.Ularning fikricha butun jamiyat bilan ishlab chiqarish vositalaridan fikricha butun jamiyat bilan ishlab chiqarish vositalaridan foydalanishning iloji yo`qdir. Shuning uchun ularni ya`ni bu foydalanishning iloji yo`qdir. Shuning uchun ularni ya`ni bu vositalarni gurular mulki qilib berishni taklif qiladilar. Agar vositalarni gurular mulki qilib berishni taklif qiladilar. Agar ishlab chiqarish vositalari ijtimoiy mulk xususiyatiga ega bo`lsa ishlab chiqarish vositalari ijtimoiy mulk xususiyatiga ega bo`lsa «ma`muriyat» xalqdan ajralib qoladi va shu sabab orqali «ma`muriyat» xalqdan ajralib qoladi va shu sabab orqali byurokrat boshqaruvchilar tashkiloti vujudga kelishi mumkin. byurokrat boshqaruvchilar tashkiloti vujudga kelishi mumkin. O`z-o`zidan tabiiyki bu jarayonlar tufayli ishchilar o`zlarining O`z-o`zidan tabiiyki bu jarayonlar tufayli ishchilar o`zlarining mehnatlaridan manfaatdorlikni his qilmaydilar.mehnatlaridan manfaatdorlikni his qilmaydilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 o`z ma`naviyatlari boy madaniy meroslaridan uzoqlashib o`z ma`naviyatlari boy madaniy meroslaridan uzoqlashib ketib, undan begonalashsalar, ular endi o`zlarini kelib ketib, undan begonalashsalar, ular endi o`zlarini kelib chiqishlaridan tortib, to o`z millatlarining ham milliy urf-chiqishlaridan tortib, to o`z millatlarining ham milliy urf- odatlari, an`analarini ham inkor qila boshlaydi. Agarda odatlari, an`analarini ham inkor qila boshlaydi. Agarda yaqin o`tmishimizga, uning tarixiga murojat etsak ushbu yaqin o`tmishimizga, uning tarixiga murojat etsak ushbu satrlarimizni yaqqol isbotini ko`ramiz. Masalan, boy satrlarimizni yaqqol isbotini ko`ramiz. Masalan, boy madaniy merosimizdan begonalashuvimiz bizlarni atoqli madaniy merosimizdan begonalashuvimiz bizlarni atoqli adib Chingiz Aytmatovning ta`biricha manqurtlarga adib Chingiz Aytmatovning ta`biricha manqurtlarga aylantiray dedi, ya`ni biz o`z xalqimiz tarixi, milliy ozodlik aylantiray dedi, ya`ni biz o`z xalqimiz tarixi, milliy ozodlik harakatlari va ularning sarkardalari, dinimiz va harakatlari va ularning sarkardalari, dinimiz va o`zligimizdan uzoqlashib qoldik. Davlatimiz mustaqilligiga o`zligimizdan uzoqlashib qoldik. Davlatimiz mustaqilligiga erishib, madaniy begonalashuvni bartaraf etishni boshladik. erishib, madaniy begonalashuvni bartaraf etishni boshladik. Sotsiologiyadagi muhim begonalashuv hisoblangan sotsial Sotsiologiyadagi muhim begonalashuv hisoblangan sotsial begonalashish insonlarni muloqatdan, bir-birlaridan begonalashish insonlarni muloqatdan, bir-birlaridan uzoqlashishlari natijasida yuzaga keladi. Inson o`z uzoqlashishlari natijasida yuzaga keladi. Inson o`z mohiyatiga ko`ra ijtimoiy xususiyatga egadir o`zaro faoliyat mohiyatiga ko`ra ijtimoiy xususiyatga egadir o`zaro faoliyat tufayli paydo bo`lgan ehtiyojlar asosida doim insonlar bir-tufayli paydo bo`lgan ehtiyojlar asosida doim insonlar bir- birlari bilan munosabatlarda muloqatlarda bo`ladilar. birlari bilan munosabatlarda muloqatlarda bo`ladilar. Muloqatning ijtimoiy ma`nosi shundaki u madaniyat Muloqatning ijtimoiy ma`nosi shundaki u madaniyat shakllari va ijtimoiy tajribalarni uzatish vositasi bo`lib xizmat shakllari va ijtimoiy tajribalarni uzatish vositasi bo`lib xizmat qiladi. qiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ruhiy begonalashuv - bu insonning o`z mohiyatidan uzoqlashishdir. Bu Ruhiy begonalashuv - bu insonning o`z mohiyatidan uzoqlashishdir. Bu muammoni nemis mutafakkiri Erix Fromm juda yaxshi ishlab chiqqandir. Uning muammoni nemis mutafakkiri Erix Fromm juda yaxshi ishlab chiqqandir. Uning fikricha inson mohiyati doim o`ziga dushmanchilik kayfiyatidagi bo`lgan sotsial fikricha inson mohiyati doim o`ziga dushmanchilik kayfiyatidagi bo`lgan sotsial tuzilma tufayli rivojlanadi, sotsial tuzilma ta`siri ostidagi insonniig o`z-o`zidan tuzilma tufayli rivojlanadi, sotsial tuzilma ta`siri ostidagi insonniig o`z-o`zidan begonalashuvining har bir darajasiga ma`lum bir sotsial xarakter - dunyoparastlik, begonalashuvining har bir darajasiga ma`lum bir sotsial xarakter - dunyoparastlik, ekspluatatorlik, retseptiv (andozalik, qolip), bozorga oidlik xosdir.ekspluatatorlik, retseptiv (andozalik, qolip), bozorga oidlik xosdir. Zamonaviy jamiyatni E.Fromm inson mohiyatini«mashinalashtirish», Zamonaviy jamiyatni E.Fromm inson mohiyatini«mashinalashtirish», «kompyuterlashtirish» va «raqobotlashtirish» jarayonlari yordamida begonalashuv «kompyuterlashtirish» va «raqobotlashtirish» jarayonlari yordamida begonalashuv darajasini bir mahsuli deb ta`riflaydi. Bozorga yo`naltirilgan sotsial harakat paydo darajasini bir mahsuli deb ta`riflaydi. Bozorga yo`naltirilgan sotsial harakat paydo bo`lib unda iste`molga intilish, ikkilanishlar xissiyoti,markaziy yakkalanib qolishlik bo`lib unda iste`molga intilish, ikkilanishlar xissiyoti,markaziy yakkalanib qolishlik va boshqa salbiy holat, hissiyotlar markaziy ahamiyat kasb etadilar.va boshqa salbiy holat, hissiyotlar markaziy ahamiyat kasb etadilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 7. Sotsial dinamika va rivojlanish sotsiologiyasi7. Sotsial dinamika va rivojlanish sotsiologiyasi  «Sotsial dinamika» tushunchasini ham sotsiologiya fani nomini kashf «Sotsial dinamika» tushunchasini ham sotsiologiya fani nomini kashf qilgan fransuz mutaffakiri Ogyust Kont ishlab chiqqan. To`g`ri, hamma qilgan fransuz mutaffakiri Ogyust Kont ishlab chiqqan. To`g`ri, hamma sotsiologiya tizimlarda «sotsial dinamika» atamasini bevosita sotsiologiya tizimlarda «sotsial dinamika» atamasini bevosita qo`llaniladi deb aytish qiyin. Shunday bo`lsada, Kont ta`riflagan bu qo`llaniladi deb aytish qiyin. Shunday bo`lsada, Kont ta`riflagan bu sotsiologik yondashuv turli xil ijtimoiy tadqiqotlarda nazariy yo`llanma sotsiologik yondashuv turli xil ijtimoiy tadqiqotlarda nazariy yo`llanma sifatida ishtirok etmoqda. Jumladan, rus-amerika sotsiologi P.Sorokin sifatida ishtirok etmoqda. Jumladan, rus-amerika sotsiologi P.Sorokin o`z sotsiologik tizimidagi sotsial genetika yoki genetik sotsiologiya O. o`z sotsiologik tizimidagi sotsial genetika yoki genetik sotsiologiya O. Kontning sotsial dinamikasiga mos kelishini qayd qilgan edi. Ko`p Kontning sotsial dinamikasiga mos kelishini qayd qilgan edi. Ko`p sotsial dinamika nima?sotsial dinamika nima?  O.Kont sotsiologiyasida sotsial dinamika jamiyat hodisalarini O.Kont sotsiologiyasida sotsial dinamika jamiyat hodisalarini o`rganishdagi muayyan yovdashuvni bildiradi. Aslida, dinamika o`rganishdagi muayyan yovdashuvni bildiradi. Aslida, dinamika mexanikaning jismlar harakatini va harakat bilan uni yuzaga keltiruvchi mexanikaning jismlar harakatini va harakat bilan uni yuzaga keltiruvchi kuch o`rtasidagi bog`lanishlarni o`rganadigan bo`limidir. Umumiy kuch o`rtasidagi bog`lanishlarni o`rganadigan bo`limidir. Umumiy ma`noda dinamika harakat holatini, narsa-hodisalarning o`sish, ma`noda dinamika harakat holatini, narsa-hodisalarning o`sish, o`zgarish, rivojlanish jarayonini anglatadi. Sotsiologiyani fiziologiyaning o`zgarish, rivojlanish jarayonini anglatadi. Sotsiologiyani fiziologiyaning bevosita davomi yoki «sotsial fizika» deb hisoblagan Kont ijtimoiy bevosita davomi yoki «sotsial fizika» deb hisoblagan Kont ijtimoiy voqelikni tabiiy qonunlarini topishga harakat qilgan edi. Ana shu voqelikni tabiiy qonunlarini topishga harakat qilgan edi. Ana shu vazifani amalga oshirish uchun ijtimoiy voqelik ikki yo`nalishda — vazifani amalga oshirish uchun ijtimoiy voqelik ikki yo`nalishda — sotsial statika yo`nalishida va sotsial dinamika yo`nalishida ko`rilishi sotsial statika yo`nalishida va sotsial dinamika yo`nalishida ko`rilishi lozim. Sotsial statika ijtimoiy elementlarning o`zaro muvozanatini, lozim. Sotsial statika ijtimoiy elementlarning o`zaro muvozanatini, mavjudlik qonunlarini o`rganadimavjudlik qonunlarini o`rganadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 . Jamiyatni tashkil etuvchi sotsial guruhlar, individlar, . Jamiyatni tashkil etuvchi sotsial guruhlar, individlar, tabaqalar, qatlamlarning harakatlarini sotsial dinamikaning tabaqalar, qatlamlarning harakatlarini sotsial dinamikaning sotsial mobillik (lotincha mobilis-harakatchan, sotsial mobillik (lotincha mobilis-harakatchan, o`zgaruvchan) va sotsial o`zgarishlar deb ataladigan o`zgaruvchan) va sotsial o`zgarishlar deb ataladigan ko`rinishlarni ifodalaydi. Sotsial mobillik tushunchasini ko`rinishlarni ifodalaydi. Sotsial mobillik tushunchasini sotsiologik tadqiqotlar doirasiga P.Sorokin kiritgan edi. sotsiologik tadqiqotlar doirasiga P.Sorokin kiritgan edi. Sotsial mobillik kishilarning muayyan ijtimoiy guruh va Sotsial mobillik kishilarning muayyan ijtimoiy guruh va tabaqalardan boshqalariga o`tishlarini (sotsial o`zgarishlar), tabaqalardan boshqalariga o`tishlarini (sotsial o`zgarishlar), shuningdek, ayni bir sotsial tabaqa doirasida shuningdek, ayni bir sotsial tabaqa doirasida mashg`ulotlarning almashtirishini anglatadi. Sotsial mobillik mashg`ulotlarning almashtirishini anglatadi. Sotsial mobillik tushunchasi guruhlar va bir butun jamiyatlar «ochiqligi» tushunchasi guruhlar va bir butun jamiyatlar «ochiqligi» yoki «yopiqligi»ni tavsiflash uchun ishlatiladi. yoki «yopiqligi»ni tavsiflash uchun ishlatiladi. Intergeneratsion (avlodlar orasidagi) va integeneratsion Intergeneratsion (avlodlar orasidagi) va integeneratsion (avlod ichidagi) sotsial mobillik ajratiladi. Sotsial holatning (avlod ichidagi) sotsial mobillik ajratiladi. Sotsial holatning otadan o`g`liga (kamdan-kam hollarda onadan qiziga) otadan o`g`liga (kamdan-kam hollarda onadan qiziga) o`tishi generatsion sotsial mobillikka, sotsial ko`tarilish yoki o`tishi generatsion sotsial mobillikka, sotsial ko`tarilish yoki sotsial pasayish bilan bog`liq, individual belgilar esa sotsial pasayish bilan bog`liq, individual belgilar esa intrageneratsion sotsial mobilikka misol bo`ladi.intrageneratsion sotsial mobilikka misol bo`ladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 O`zgarishlar yo`nalishiga qarab vertikal (ko`tarilish va O`zgarishlar yo`nalishiga qarab vertikal (ko`tarilish va pasayish) va gorizontal sotsial mobillik farqlanadi. Sotsial pasayish) va gorizontal sotsial mobillik farqlanadi. Sotsial mobillikning empirik ko`rsatkichi bo`lib o`zgaruvchanlik-mobillikning empirik ko`rsatkichi bo`lib o`zgaruvchanlik- mobillik barqarorlik-stabillik indeksi xizmat qiladi. Bu indeks mobillik barqarorlik-stabillik indeksi xizmat qiladi. Bu indeks tekshiralayotgan guruhdagi mobil va stabil shaxslar tekshiralayotgan guruhdagi mobil va stabil shaxslar nisbatidan olinadi. Bundan tashqari, mobil (o`zgaruvchan) nisbatidan olinadi. Bundan tashqari, mobil (o`zgaruvchan) shaxslarning jinsi, ma`lumot darajasi, «aqli rasolik shaxslarning jinsi, ma`lumot darajasi, «aqli rasolik koeffitsienti», millati, irqi, turar joyi, sog`-salomatligiga koeffitsienti», millati, irqi, turar joyi, sog`-salomatligiga qarab ham sotsial mobil shaxslarning miqdoriy qarab ham sotsial mobil shaxslarning miqdoriy ko`rsatkichlari o`rtasidagi korellyatsiya (mos keluvchi) ko`rsatkichlari o`rtasidagi korellyatsiya (mos keluvchi) koeffitsientlar hisoblanishi mumkin. Sotsial mobillikni koeffitsientlar hisoblanishi mumkin. Sotsial mobillikni o`lchashda turli xil imkoniyatlarning mavjudligi miqdoriy o`lchashda turli xil imkoniyatlarning mavjudligi miqdoriy analiz qo`llanishidan kelib chiqadi. Sotsial mobillik analiz qo`llanishidan kelib chiqadi. Sotsial mobillik darajasini aniqlash yordamida u yoki bu jamiyatni darajasini aniqlash yordamida u yoki bu jamiyatni «an`anaviy», «zamonaviy», «industrial», «postindustrial» «an`anaviy», «zamonaviy», «industrial», «postindustrial» va hakozolarga bo`lish mumkin.va hakozolarga bo`lish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Sotsial differensiatsiya va sotsial integratsiyani sotsial Sotsial differensiatsiya va sotsial integratsiyani sotsial mobillik va o`zgartirishlar oqibati deb qarash mumkin. mobillik va o`zgartirishlar oqibati deb qarash mumkin. Sotsial differentsiatsiya tushunchasi birinchi bo`lib Sotsial differentsiatsiya tushunchasi birinchi bo`lib G.Spenser tomonidan qo`llanilgan. Uning fikricha, ijtimoiy G.Spenser tomonidan qo`llanilgan. Uning fikricha, ijtimoiy evolyutsiya bir vaqtning o`zida differentsiatsiya (bir xillikdan evolyutsiya bir vaqtning o`zida differentsiatsiya (bir xillikdan ko`p xillikka o`tish: mehnat taqsimoti, maxsus sotsial ko`p xillikka o`tish: mehnat taqsimoti, maxsus sotsial institutlar paydo bo`lishi) va integratsiya (organlarning bir-institutlar paydo bo`lishi) va integratsiya (organlarning bir- birlariga tobora muvofiqlashib borishi, oddiydan birlariga tobora muvofiqlashib borishi, oddiydan murakkabga o`tishi, umumiy aloqadorlik takomillashuvi), murakkabga o`tishi, umumiy aloqadorlik takomillashuvi), ijtimoiy tartibot mukammalashuvidan iboratdir. E. ijtimoiy tartibot mukammalashuvidan iboratdir. E. Dyurkgeym sotsiologik tizimida ham jamiyatdagi Dyurkgeym sotsiologik tizimida ham jamiyatdagi differentsiatsiya va integratsiya jarayonlariga e`tibor differentsiatsiya va integratsiya jarayonlariga e`tibor bergan. U differensiatsiyani aholi zichligining oshishi va bergan. U differensiatsiyani aholi zichligining oshishi va shaxslararo va guruhlararo muloqatlar sur`atiga bog`lab shaxslararo va guruhlararo muloqatlar sur`atiga bog`lab tushuntirgan. Odatda differensiatsiya tushunchasi «tafovut» tushuntirgan. Odatda differensiatsiya tushunchasi «tafovut» so`zining sinonimi sifatida ishlatiladi. Bu holda u rollar, so`zining sinonimi sifatida ishlatiladi. Bu holda u rollar, statuslar (maqomlar), institut va tashkilotlarni turli mezonlar statuslar (maqomlar), institut va tashkilotlarni turli mezonlar yordamida klassifikatsiya qilishga yordam beradi. yordamida klassifikatsiya qilishga yordam beradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 AdabiyotlarAdabiyotlar ::  1. I.A. Karimov. O`zbekiston XXI asr 1. I.A. Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barkamollik bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barkamollik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T., shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T., «O`zbekiston», 1997.«O`zbekiston», 1997.  2. I. A. Karimov. O`zbekiston XXI asrga 2. I. A. Karimov. O`zbekiston XXI asrga intilmoqda. T.,«O`zbekiston», 1999.intilmoqda. T.,«O`zbekiston», 1999.  3. 3. Aliqoriyev N.S. va boshqalar. Oliy o`quv yurtlari Aliqoriyev N.S. va boshqalar. Oliy o`quv yurtlari professor o`qituvchilari faoliyatini rivojlantirish professor o`qituvchilari faoliyatini rivojlantirish bo`yicha tavsiyalar. Ta`lim muammolari, ilmiy-bo`yicha tavsiyalar. Ta`lim muammolari, ilmiy- uslubiy yutuqlar va ilg`or tajribalar. T., 3—6, 1997.uslubiy yutuqlar va ilg`or tajribalar. T., 3—6, 1997.  4. 4. Aliqoriyev N.S. Sotsiologiya va ta`lim Aliqoriyev N.S. Sotsiologiya va ta`lim taraqqiyoti. Ta`lim muammolari, ilmiy-uslubiy taraqqiyoti. Ta`lim muammolari, ilmiy-uslubiy yutuqlar va ilg`or tajribalar. yutuqlar va ilg`or tajribalar. T,2, 1998.T,2, 1998.  5. 5. Aliqoriyev N.S. Upravlenie zanyatostyu i Aliqoriyev N.S. Upravlenie zanyatostyu i trudovo`mi resursami v regionalno`x sistemax. T., trudovo`mi resursami v regionalno`x sistemax. T., «Fan», 1991.«Fan», 1991. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Sotsial munosabatlar

Sotsial munosabatlar

Jamoatchilik fikri sotsial nazoratinig shakli sifatida

Shaxs ijtimoiy munosabatlar tizimida. Muomala texnikasi va strategiyasi

Sotsial nazorat kishilar hatti-harakatini amalga oshirish mexanizmi sifatida