Shaxs ijtimoiy munosabatlar tizimida. Muomala texnikasi va strategiyasi - Социология - Презентации

Shaxs ijtimoiy munosabatlar tizimida. Muomala texnikasi va strategiyasi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

986.884765625 KB

Shaxs ijtimoiy munosabatlar tizimida. Muomala texnikasi va strategiyasi. Psixologiyada ijtimoiy ta`sir masalasi. Samarali ta`sir sirlari

Shaxs ijtimoiy munosabatlar tizimida  Shaxsning boyligi, uning hayotga faol munosabati, boshqa kishilar bilan bo`ladigan aloqalarining turli- tumanligiga bogliq bo`ladi.

Shaxs tashqi turmush sharoitlari ta’sirida shakllanadi. Shaxsning jarayonlari, holatlari va xususiyatlari o`zaro chambarchas bogliqdir. Shaxsning psixologik tuzilishi –jarayonlar, holatlar va xususiyatlarning o’zaro chambarchas bog’liyligini hamda aloqadorligi odamdan barcha sifatlarning bir butunligini ta’min etadi. Shaxsning muloqot doirasi qanchalik keng bo’lsa , uni hayotining turli sohalari bilan aloqasi shunchalik turli tuman bo’ladi, shaxs ijtimoiy munosabatlar dunyosiga shunchalik chuqurroq kira oladi va uning ma’naviy dunyosi ham boy bo’la boradi. Shaxs, siyosiy, g`oyaviy munosabatlar ta’sirida ham bo`ladi. Jamiyat haqidagi g`oyalar tizimi shaxsning psixologiyasi, uning dunyoqarashi, ijtimoiy ustnovkalarini shakllantiradi.

Insonning shaxs sifatida shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar

Muomala texnikasi va strategiyasi Dastlabki bosqich – odamning o`z-o`zi bilan muloqotidir. T. Shibutani «Ijtimoiy psixologiya» kitobida «Agar odam ozgina bo`lsa ham o`zini anglasa, demak, o`z- o`ziga ko`rsatmalar bera oladi»,- deb yozgan edi.

Ikkinchi bosqichi boshqalar bilan muloqot Ikkinchi bosqichi boshqalar bilan muloqot- muloqotnidir. Odamning o`z- o`zi bilan muloqoti aslida uning boshqalar bilan muloqotining xarakterini va hajmini belgilaydi. Agar odam o`z-o`zi bilan muloqot qilishni odat qilib olib, doimo jamiyatdan o`zini chetga tortib yursa, demak, u boshqalar bilan suhbatlashishda jiddiy qiyinchilikni boshidan kechiradi deyish mumkin.

Uchinchi bosqich avlodlar o`rtasidagi muloqot. Bu muloqot tufayli har bir jamiyatning o`z madaniyati, madaniy boyliklari, qadriyatlari mavjud bo`ladiki, buning ahamiyatini tushungan insoniyatning eng ilgor vakillari uni doimo keyingi avlodlar uchun saqlab keladilar hamda ta’lim-tarbiya va kundalik muloqot jarayonida uni avloddan-avlodga uzatadilar Har qanday muloqot rasmiy yoki norasmiy bo`ladi. Odamlarning asl tabiatiga mos bo`lgani uchun ham norasmiy muloqot doimo odamlarning hayotida ko`proq vaqtini oladi va bunda ular charchamaydilar. Lekin bunday muloqotga ham qobiliyat kerak, ya’ni uning qanchalik sergapligi, ochiq ko`ngilligi, suhbatlashish yo`llarini bilish, til topishish qobiliyati, o`zgalarni tushunish va boshqa shaxsiy sifatlari kundalik muloqotning samarasiga bevosita ta’sir kursatadi. Norasmiy muloqot odamning shaxsiy munosabatlariga tayanadi va uning mazmuni o`sha suhbatdoshlarning fikr-uylari , niyat- maqsadlari va emotsional munosabatlari bilan belgilanadi. M: do`stlar suhbati, poyezdda uzoq safarga chiqqan yo`lovchilar suhbati, tanaffusda talabalarning sport, moda, shaxsiy munosabatlar borasidagi suhbati. Rasmiy muloqot odamlarning jamiyatda bajaradigan rasmiy vazifalari va xulq-atvoridan kelib chiqadi. Masalan, rahbarning o`z xodimlari bilan, professorning talaba bilan muloqoti.

Muloqot mavzui va yo`nalishiga ko`ra: Ijtimoiy yo`naltirilgan ( keng jamoatchilikka qaratilgan va jamiyat manfaatlaridan kelib chiqadigan). Guruhdagi predmetga yo`naltirilgan (mehnat, ta’lim jarayonidagi yoki biror topshiriq bajarish jarayonidagi muloqot).

Muloqot murakkab jarayondir. Uning tuzilishi quyidagicha  Muloqotning kommunikativ tomoni ― muloqotlarga kirishuvchilar o`rtasidagi ma’lumot almashinuvi jarayoni.  Mulo`qotning interaktiv tomoni ― muloqotga kirishuvchilarning xulq-atvoriga ta’siri.  Muloqotning perseptiv tomoni ― muloqotga kirishuvchilarning bir-birlarini idrok etishlari va tushunishlari bilan bog`liq bo`lgan murakkab psixologik jarayon.  Muloqotning har bir tarkibiy qismi bilan alohida tanishib chikamiz.

Mulokotning kommunikativ tomoni  Mulokotning kommunikativ tomoni ― shaxslararo axborotlar, bilimlar g`oyalar, fikrlar almashinuvi. Bu jarayonning asosiy vositasi ― bu til.  Yozma-ogzaki, monologik-dialogik nutq.  Diologik nutqning mazmuni, xarakteri, davomiyligi muloqotga kirishgan shaxslarning shaxsiy qarashlariga, qizikishlariga, bir- birlariga bulgan munosabatlariga,maqsadlariga bevosita bogliq bo`ladi. O`qituvchi- o`quvchi, siyosiy rahbarlarning, diplomatlarning, dugonalarning suhbati bir-biridan farq qiladi.

Muloqotning interaktiv tomoni – kishilarning birgalikdagi f aoliyatda bir – birlariga amaliy jihatdan ta’sir etishlari. Hamkorlikda ishlash, bir – birlariga yordam berish, bir – birlaridan o`rganish, harakatlar muvofiqligiga erishish kabi qator qobiliyatlarni namoyon qilish mumkin.

Refleksiya – muloqot jarayonida suhbatdoshning pozitsiyasida turib, o`zini tasavvur qilishdir, o`ziga birovning ko`zi bilan qarashga intilishdir. Masalan: guruhdoshingizdan biriga ko`ylagi yarashmaganini aytish mumkin, 2-chisiga aytsam kuyyapti deb o`ylaydi deysiz.

Dolzarb muammolardan biri- yoshlarda yangicha dunyoqarashni shakllantirish, ularni yangicha demokratik munosabatlarga ruhiy jihatdan tayyorlashdir. Ma’naviyat sohasidagi islohotlar yoshlarda o’z xalqining madaniyati, Vatanning o’tmishi va buguni, milliy qadriyatlarga to’g’ri munosabatlarning shakllanishiga sabab bo’ladi va bu- ziyoli, bilimdon kishilar uchun eng zarur fazilatdir.  Verbal ta’sir - bu so’z va nutqimiz orqali ko’rsatadigan ta’sirimizdir. Bundagi asosiy vositalar so’zlardir .   Paralingvistik ta’sir - bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi, uni kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi omillar: tovushlar, to’xtashlar, duduqlanish, yo’tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi.  Noverbal ta’sir - Bunga suhbatdoshlarning fazoda bir-birlariga nisbatan tutgan o’rinlari, holatlari (yaqin, uzoq, intim), qiliqlari, mimika, pantomimika, qarashlar, bir-birini bevosita his qilishlar, tashqi qiyofa va signallar kiradi.

Psixologiyada ijtimoiy ta`sir masalasi  Muloqot jarayonini boshqarishga oid vosita va uslublar muloqot texnologiyalari iborasi orqali ifodalanadi. Aynan shunday texnologiyalarni o‘zlashtirish va vaziyatga oid ravishda qo‘llash muloqotning erkinligini ta’minlaydi. Muloqotning ichki qonunlariga oid quyidagi fikrlar ish yuzasidan bo‘ladigan o‘zaro munosabatlar doirasini yanada kengaytirish va o‘zgalarga samarali ta’sir etish imkonini yaratadi. Shu munosabat bilan, muloqot jarayonini boshqarish imkonini beruvchi shartlardan biri uni bosqichma-bosqich amalga oshirishdir.

 Shaxsning muloqot malakasini ifodalovchi asosiy jihat uning muloqot sohasidagi faolligi bo‘lib hisoblanadi. Ushbu faollikning maqsadga yo‘nalganligi, anglangan tarzda va erkin ijro etilishi insonnning muloqot jarayonini qanchalik mohirlik bilan amalga oshirishini ifodalovchi asosiy belgilardir. Shaxs muloqot jarayonining ichki qonunlarini bilishi juda muhimdir. Muloqot jarayonini boshqarishga oid vosita va uslublar muloqot texnologiyalari iborasi orqali ifodalanadi. Aynan shunday texnologiyalarni o‘zlashtirish va vaziyatga oid ravishda qo‘llash muloqotning erkinligini ta’minlaydi.

 Muloqotning ichki qonunlariga oid quyidagi fikrlar ish yuzasidan bo‘ladigan o‘zaro munosabatlar doirasini yanada kengaytirish va o‘zgalarga samarali ta’sir etish imkonini yaratadi. Shu munosabat bilan, muloqot jarayonini boshqarish imkonini beruvchi shartlardan biri uni bosqichma-bosqich amalga oshirishdir.  To‘la-to‘kis va meyorida tashkil etilgan muloqot quyidagi asosiy bosqichlarni o‘z ichiga oladi:  Aloqa/kontakt o‘rnatish.  Masalani muhokama qilish.  Yechim variantlarini izlash.

 Ijobiy natijaga olib keluvchi muloqot ta’kidlangan bosqichlarning aynan shunday ketma-ketligida amalga oshadi. Aniqrog‘i, muloqot jarayonining samarali o‘tishi, ko‘p jihatdan, shu bosqichlarni navbatma-navbat amalga oshirish bilan bog‘liq  Ijtimoiy hayotda, shaxslararo munosabatlarda muloqot sirlaridan xabarsiz bo‘lish ko‘plab nizoli holatlarni keltirib chiqaradi.  Konflikt, nizo yoki ziddiyat – bu ayrim alohida olingan shaxs ongida, yoki shaxslararo muloqot jarayonida, guruh doirasida yoki guruhlararo o‘zaro muloqot va ta’sir paytlarida biror muammo, masala yoki qarashlar borasida bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan, qarama-qarshi fikr, qarash va pozitsiyalarning to‘qnashuvi oqibati paydo bo‘lgan salbiy hissiyotlarga to‘la munosabatlar maromini bildiruvchi ijtimoiy-psixologik hodisadir.

 Konfliktni keltirib chiqaruvchi omillar, sabablar nihoyatda ko‘p, lekin ularni 5 asosiy guruhga bo‘lib o‘rganish mumkin:  1. Informatsion-axborot omillari : muloqot jarayonida sheriklarga noto‘g‘ri tarzda yetib keladigan noto‘liq, noaniq faktlar, mish-mishlar; shubhalar, to‘la aniqlik kiritilmagan ataylab yoki bilmay turib deyarli xufyona tarzda yetkazilayotgan ma’lumotlar; axborot manbaiga nisbatan ishonchning yo‘qligi; ayrim hodisa, voqealarga aloqador bo‘lgan tortishuv va klishmoqchiliklarga sabab bo‘lgan qoidalar, aqidalar, chaqiriqlar, qonun normalari va boshqalar ham shaxslararo yoki guruhlararo ziddiyatlarning omili bo‘lishi mumkin.

 Muvofiqlashtiruvchi va birlashtirish usullari. Odatda bir xodimning ish samarasi boshqa bir xodimga yoki xodimlarga, qolaversa, boshqa tuzilmalarning aniq va yaxshi ishlashiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun bir xodim yoki xodimlar guruhida nizoli vaziyatning paydo bo‘lishiga boshqa bir tuzilma ishidagi nomuvofiqliklar sabab bo‘lishi mumkin. Bunday sharoitda rahbar nizoni barataraf etish uchun o‘sha boshqa aybdor tuzilmaning faoliyatini aniq yo‘lga qo‘yishi, yoki xodimlar o‘rtasida murosa bo‘lishi uchun boshqa bir qo‘shimcha muvofiqlashtiruvchi bir bo‘g‘inni ishlab chiqarishda joriy etishi mumkin. Masalan, ishlab chiqarish nizosining sababi – xom- ashyoning vaqtida yetkazib berilmayotganligi bo‘lsa, rahbar ta’minotchilar ishini muvofiqlashtiradi, ular faoliyati bilan ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida birlik va hamjihatlik bo‘lishiga erishish yo‘lida aniq yo‘nalishlarni belgilaydi;

 Mashg‘ulotlarni tashkil etish shakliga kelsak, u maqsad va mazmunga mos holda “yumaloq stol” atrofida, to‘rtburchak stol atrofilda, gilam ustida, ba’zan tik holda amalga oshirilishi mumkin.  Afsuski, T-guruhlar ayrim hollarda yirik shaharlardagi yirik sanoat korxonalari rahbarlarini muloqotga tayyorlash, mas’ul shaxslarni qayta tayyorlash kurslarida, psixologlar davrasidagina o‘tkazilmoqda. Vaholanki, muloqotdagi bilimdonlikka erishish, “ijtimoiy aql” ga ega bo‘lish barcha mutaxassislarga zarur. Amaliy psixolog xoh maktabda bo‘lsin, xoh sanoat korxonasi yoki boshqa idora va o‘quv yurtida bo‘lmasin, mahalliy sharoitni chuqur o‘rgangan holda, u yerda rahbariyat bilan kelishilgan holda T-guruhlari tashkil etmog‘i va shu yo‘sinda ham o‘zining, ham atrofdagilarning bilimdonligini oshirib bormog‘i zarur.

 Muloqot – odamlarning birgalikdagi faoliyatlari ehtiyojlaridan kelib chiqadigan turli faolliklari mobaynida bir-birlari bilan o‘zaro munosabatlarga kirishish jarayonidir. YA’ni, har bir shaxsning jamiyatda ado etadigan ishlari (mehnat, o‘qish, o‘yin, ijod qilish va boshqalar) o‘zaro munosabat va o‘zaro ta’sir shakllarini o‘z ichiga oladi. Chunki har qanday ish odamlarning bir- birlari bilan til topishishini, bir-birlariga turli xil ma’lumotlarni uzatishni, fikrlar almashinuvi kabi murakkab hamkorlikni talab qiladi. Shuning uchun ham har bir shaxsning jamiyatda tutgan o‘rni, ishlarining muvaffaqiyati, orttirgan obro‘si uning muloqotga kirisha olish qobiliyati bilan bevosita bog‘liqdir.

 “ Muloqot shunchalik ko‘p qirrali jarayonki, unga bir vaqtning o‘zida quyidagilar kiradi:  a) individlarning o‘zaro ta’sir jarayoni;  b) individlar o‘rtasidagi axborot almashinuvi jarayoni;  v) bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati jarayoni;  g) bir kishining boshqalarga ta’sir ko‘rsatish jarayoni;  d) bir-birlariga hamdardlik bildirish imkoniyati;  ye) shaxslarning bir-birlarini tushunishi jarayoni.  Muloqotning turli shakllari yoki bosqichlari mavjud bo‘lib, dastlabki bosqich – odamning o‘z-o‘zi bilan muloqotidir. T.Shibutani “Sotsial psixologiya ” darsligida: “Agar odam ozgina bo‘lsa ham o‘zini anglasa, demak, u o‘z- o‘ziga ko‘rsatmalar bera oladi” - deb to‘g‘ri yozgan edi. Odamning o‘z-o‘zi bilan muloqoti aslida uning boshqalar bilan muloqotining xarakterini va hajmini belgilaydi. Agar odam o‘z-o‘zi bilan hadeb muloqot qilishni odat qilib olib, doimo jamiyatdan o‘zini chetga tortib, tortinib yursa, demak, u boshqalar bilan suhbatlashishda, til topishishda jiddiy qiyinchiliklarni boshdan kechiradi, deyish mumkin. Demak, o‘zgalar bilan muloqot – muloqotning ikkinchi bosqichi va ko‘rinishidir.

 Muloqot murakkab jarayon bo‘lganligi uchun ham ayrim olingan muloqot shaklini tahlil qilganimizda, unda juda xilma-xil ko‘rinishlar, jabhalar va qismlar borligini aniqlashimiz mumkin. G.M.Andreyeva muloqotning quyidagi tuzilishini taklif etadi:  Muloqotning kommunikativ tomoni (ya’ni muloqotga kirishuvchilar o‘rtasidagi ma’lumot va axborotlar almashinuvi jarayoni).  Muloqotning interaktiv tomoni ( ya’ni, muloqotga kirishuvchi tomonlarning bir-birlarining ijtimoiy xulq- atvoriga ta’sir ko‘rsatish jarayoni).  Muloqotning perseptiv tomoni (ya’ni, muloqotga kirishuvchi tomonlarning bir-birlarini idrok etishlari va tushunishlari bilan bog‘liq bo‘lgan murakkab psixologik jarayon).

Похожие

Shaxs sotsial munosabatlar mahsuli sifatida

Shaxs sotsiologiyasi. Ijtimoiy nazorat

Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimida xalqaro hamkorlikni o'rni

Ijtimoiy insitutlar va ijtimoiy tashkilotlar

Jamoa va shaxslararo munosabatlar