Tuproq bonirovkasi va mazmuni - Сельское и лесное хозяйство - Презентации

Tuproq bonirovkasi va mazmuni

Загружено в:

19.07.2024

Скачано:

0

Размер:

593.3828125 KB

“ TIQXMMI” MILLIY TADQIQOT UNVERSITETINING QARSHI IRRIGATSIYA VA AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI CHQXM FAKULTETI QXM YO’NALISHI 204- GURUH TALABASI NORQULOV ZUXRIDDINNING TUPROQSHUNOSLIK VA DEHQONCHILIK FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOTI

TUPROQ BONIROVKASI VA MAZMUNI REJA: • TUPROQ BONITIROVKASI FANINING MAQSADI VA VAZIFASI • TUPROQNI BONITIROVICALASH USLUBLARI • TUPROQ BONIROVKASI VA MAZMUNI

Fanning maqsadi - tuproqlaming tabiiy jism va ishlab chiqarish vositasi sifatidagi uslub va tamoyillarini o‘rgatishdir. Tuproqlaming unumdorligiga qarab taqqoslash, tuproqqa baho berishning genetik va ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari asosida o'rgatishdan iborat. Fanning vazifasi - Yer resurslaridan oqilona foydalanish, tuproqlami xossa va xususiyatlarini har tomonlama o ‘rganib, sifat jihatidan aniq baholash (bonitirovkalash), iqtisodiy baholash, ya’ni yemi eng muhim agronomik xususiyatlariga ko‘ra ball bilan solishtirma baho qo‘yish.

Mamlakatimizda agrar sohada islohotlami huquqiy jihatdan ta’minlash maqsadida bir qancha qonunlar qabul qilindi. Shu jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi «Yer kodeksi», «Davlat yer kadastri» qonunlari, Vazirlar mahkamasining 2000- yildagi O'zbekiston Respublikasi «Yer monitoringi» to‘g ‘risidagi nizomi va boshqa hujjatlarda yer munosabatlarini huquq asosida rivojlantirish va tartibga solish, yerlardan oqilona foydalanish, unumdorligini saqlash, oshirish, yer tuzish ishlarini olib borish, yeming sifat bahosi, qiymat bahosini aniqlash, xo'jalik faoliyatiga baho berishga va hokazolarga qaratilgan. Respublikamizning yer resurslaridan oqilona va samarali foydalanish, shuningdek, qishloq xo'jaligi ekinlari hosilini aniqroq rejalashtirish, yerlami har tomonlama sifatini baholashni taqazo etadi. Tuproq bonitirovkasining asosiy maqsadi ham tuproq unumdorligini belgilovchi xususiyatlarga qarab yemi sifat jihatdan aniq baholash, bonitirovka qilish, ya’ni yem ing eng muhim agronomik xususiyatlariga ko'ra unga ball bilan solishtirma baho qo‘yishdir.

Tuproq bonitirovkasi (lat. bonitas - sarxillik) bu tuproqlami ishlab chiqarishdagi qobiliyati asosida sifat jihatdan taqqoslash tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda, tuproq bonitirovkasi unumdorligi ballarda ifodalaniladigan maxsus genetik ishlab chiqarilgan tasnifdir. Tuproq boniteti tuproqning mahsuldorligi va uning sifatini belgilovchi ifodadir. M amlakatimiz tuproqlari to‘g‘risidagi dastlabki m a’lumotlar mashhur Yunon va Rimning olimlar asarlarida uchraydi. Jumladan, 0 ‘rta Osiyoda Irrigatsiya tarixi bundan 2-3 ming yil oldin boshlanganligi sababli, kishilar tuproqlar haqida tasavvurga ega bo‘lganliklari to‘g‘risida yozadi. 0 ‘zbekistonda dastlabki m a’lumotlar IX -X asrlarda ijod qilgan sharqning buyuk qomusiy olimlari Abu Rayxon Beruniy va Abu Ali Ibn Sino asarlarida tuproq haqida fikrlar aytilgan. Beruniy kitoblarida O 'rta Osiyo, jum ladan, 0 ‘zbekiston hududida asosiy tuproq paydo qiluvchi jinslam ing kelib chiqishi va xossalari to‘g‘risida mulohazalar bildirilgan.

Tuproq unum dorligini ularning xususiyatiga k o 'ra baholash yoki tabiiy-tarixiy uslub. Bonitet ballari tuproqning xususiyatlari asosida va o'rganiladigan hududda ekiladigan etakchi qishloq xo'jaligi ekin turi yoki guruh turlarini hosil miqdori bilan korrelativ bog'liqlikda belgilanadi. Sobiq Ittifoq respublikalarida tabiiy-tarixiy uslub keng tarqalgan bo'lib, tuproq-iqlim sharoiti, madaniy o'sim liklam ing biologiyasini hisobga olib tuproq unumdorligini baholash mezonlari qilib tuproqning turli xossalari olingan. V.V. Dokuchayevning tabiiy- tarixiy uslubini asos qilib, Qirg'izistonda sug'oriladigan va haydaladigan lalmi tuproqlar uchun regional uslub ishlab chiqildi va tuproq bonitirovkasining shkalasi tuzilgan (Mamitov va boshqalar, 1969). Sug'oriladigan tuproqlar bonitirovkasi 0- 50 sm qatlamdagi gumus, azot, fosfor, kaliyning umumiy zaxirasi va singdirish sig'im i bo'yicha o'tkaziladi. Bu xossalar qishloq xo'jaligi ekinlarining hosildorligi bilan uzviy bog'langan. Respublika bo'yicha eng yuqori

O 'rganilgan hudud sharoitida barcha diagnostik belgilardan korrelyatsion-regressiv analiz natijalariga ko'ra quyidagi mezonlar tanlangan: 1) gumusli qatlamning qalinligi, 2) haydalma qatlamdagi gumus miqdori va 3) mexanik tarkibi. Bonitirovka shkalasida 100 ballga: 1) gumus qatlamining qalinligi—60 sm, 2) haydalma qatlamdagi gumusning m iqdori-10% , 3) mexanik tarkib-45% (fizik loy). Korrelatsiya koeffitsiyenti tegishlicha rq0,78; rq0,97 va rq0,60 ni tashkil etgan. Turkmanistonning Kopetdog1 tekisligi och tusli bo'z tuproqlarida bonitirovka o'tkazishda A.Amanov (1979) solishtirish uchun zonaning sho'rlanmagan, o‘rta qumoqli och tusli bo‘z tuproqlami olgan. Bu tuproqlar boshqa tuproqlarga nisbatan gumusga boy, suv-fizik xossalari yaxshi, ozuqa elementlari bilan o'rtacha ta’minlangan. Olingan natijalarga ko'ra tuproqlar 22 dan 50 ballgacha baholangan .

Tuproq bonitirovkasining kameral-analitik bosqichi oxirgi bosqichda tugallangan bonitirovka shkalalarini tuzish, tuproqlar uchun diagnostik, morfogenetik, agroximik, agrofizik belgilami aniqlash, ekspeditsiya davridagi to'plangan ma’lumotlami ko'rib chiqish va shu kabi juda ko'p vazifalar bajarilishi kerak. Bonitirovka shkalalarini tuzishda eng avvalo asosiy tamoyillami topish kerak va qabul qilingan tamoyil asosida zonal tuproqlari bonitetini tuzmoq kerak. Zonal tuproq bonitetini bilgan holdagina viloyat bonitirovka shkalalarini ishlab chiqmoq lozim. Xo'jaliklarda yer baholash ishlarini o'tkazishning birlamchi obyektlash bu haydalma ekin ekiladigan yerlar, ko'p yillik mevali daraxtlar, tabiiy yaylovlaridir. Maydonlar bo'yicha baholash ballini shu maydonga kiruvchi tuproq agroguruhini o'rtacha nisbiy baholash shkalasi asosida hisoblab chiqaziladi

Dala tuproq tekshiruv ishlarini olib borish tartibi quyidagi lardan iborat: 1. Tekshirilayotgan maydonni o'ziga xos xususiyatga asoslanib yo'nalishini belgilab olish, tuproq chuqurlarini turlari va ulami vazifalariga qarab joylashtirish va ulami topografik asosga tushirish; 2. Asosiy tekshiruv va chuqurchalami kerakli joylarga tushirish, tuproq kesmasi olish, 3. Tuproq chuqurlari tushgan joylam i tabiiy sharoitdagi o'zgarm as tavsilotlarga nisbatan joylashishni masshtabda belgilab topishga osonlashtirib xaritaga tushirish; 4. Tuproq turlarining chegaralarini ajratish, ulami bog'lash va xaritaga tushirish; 5. Q o'shni yerdan foydalanayotgan xo'jalik xaritalariga tuproq chegaralari mos tushishini ta’minlash. Tuproqlami chegaralashda to 'g 'ri kelmaydigan ko'rsatkichlami m e’yori, har bir masshtab turida har xilligini aniqlash. Tabiiy tuproq turlarini tarqalishi, xaritalash miqyosiga qarab konturdagi tuproq turini belgilash. Ko'p xilli tuproq turlarini xaritaga tushirishdagi xaritalashni o'ziga xosligini hisobga olish. Dala kundaligini tuzish: bog'lash, relyefini yozish, o'sim liklar, ekin holati, geologiya, gidrogeologiya sharoiti, ona jinsi, qatlamlami morfologik belgilari, dala sharoitida nomlangan tuproq nomi.

Tuproqlar bonitirovkasining asosiy maqsadlaridan biri tuproq unumdorligini ballar bilan o'lchash, tuproqlar genetik ishlab chiqarish tasnifini tuzishdan iborat. Bunday maxsus tasniflar tuproqlaming o‘z tabiiy unumdorlik qobiliyati bo'yicha boshqa tuproqlardan yaxshi yoki yomonligini, ya’ni tuproqlaming sifatiga qarab taqqoslash imkonini beradi. Tuproqlar bonitirovkasi vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Respublika, viloyat, tuman, fermer va dehqon xo'jaligi tuproqlarining unumdorligi (mahsuldorligi) bo'yicha taqqoslash va guruhlash; 2. Har xil qishloq xo'jalik ekinlari uchun ko'proq, qulayroq tuproq va yerlami aniqlash, (ya’ni paxta, g'alla, kartoshka, kanop va boshqa ekinlar uchun) maxsus tuproqlar bonitirovkasini o'tkazish; 3. Viloyat, tuman, xo'jalik, alohida olingan brigada, maydon va hokazo tuproq qoplami uchun ishlab chiqarish bahosini berish; 4. Tabiiy sharoitni hisobga olib, har xil viloyat, tuman, xo'jaliklami, brigadalami tuproq iqlim sharoitini hisobga olgan holda xo'jalik faoliyatini obyektiv baholash va foydalanilmagan resurslami aniqlash; 5 .Tabiiy sharoitni hisobga olib, qishloq xo'jaligini yuritishni (yo'lga qo'yishni) oqilona tizimlarini to'g'ri joriy qilishga yordam berish. Ekinlami joylashtirish, xo'jalikni ixtisoslashtirish va boshqalar xo'jalik ichida yer tuzishni amalga oshirishga yordam berish; 6. Har xiltuproqlarda hosildorlikni ko'tarish bo'yicha to'g'ri tadbirlami belgilash va ishlab chiqarish rejalarini tuzishga yordam berish.

Bonitirovka ballari quyidagi formula orqali hisoblanadi: Б = 3f/3m ×100 . Bu yerda: В - tuproq balli; Zf - biror bir belgining haqiqiy ifodasi (gumus, azot, fosfor kaliy va boshqalar zaxirasi), Zm - berilgan belgining maksimal yoki optimal ko'rsatkichi, tuproqda uning miqdori 100 ballga teng deb olingan. Gumus, fosfor, kaliyning zaxira miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi. M -10000 -B P 100 Bu yerda: G - gumus zaxirasi, t/ga hisobida; M - genetik qatlam qalinligi, m hisobida; V - berilgan mexanik tarkibdagi hajm og'irlik; R - gumus miqdori, % hisobida. Bu formula orqali gumusning umumiy miqdorini aniqlash uchun alohida olingan gumus gorizontlarining o'rtacha ko'rsatkichlari, qatlamlar bo'yicha hajm og'irlik ko'rsatkichi va har bir gorizontda gumusning foiz miqdorini bilish kerak. Oziqa moddalarning harakatchan formalari zaxirasi quyidagi formula orqali topiladi: Bu yerda: N - azot, fosfor yoki kaliyning zaxirasi kg/ga; M - genetik qatlamning qalinligi, m; V - berilgan qatlamning hajm og‘irligi: A - azot, fosfor yoki kaliyning miqdori, %. Azot, fosfor va kaliy zaxirasining ko'rsatkichi ikkita yuza gumusli qatlamning yig'indisi bilan gumus bo'yicha esa profilning butun gumusli qismi aniqlanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR • MIRZAEV A. «SUG’ORISH VA ZAX Q’OCHIRISH MELIORATSIYASI». TOSHKENT , «O’KITUVCHI»., 1974. • NEROZIN A.B. «Q’ISHLOQ’XO’JALIK MELIORATSIYASI»., TOSHKENT., «O’KITUVCHI »., 1966 . • RAMAZONOV ODIL “ TUPROQSHUNOSLIK VA DEHQONCHILIK “ ASOSLARI • WWW.ZIYONET,UZ

Похожие

Tuproq va ekinlarning holatini monitoringlash tizimini o'rganish

Tuproq unumdorligini saqlash va oshirishda xashaki va dukkakli o'tlar ahamiyati

Almashlab ekishning tuproq unumdorligini oshirishdagi ahamiyati

Tuproq hosil bo’lish jarayonidagi asosiy omillar

Tuproq hosil bo’lishining antropogen sharoitlarning ta’siri