logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Сельское и лесное хозяйство
  4. Мойли экинлар аҳамияти. Кунгабоқар етиштириш технологияси 2

Мойли экинлар аҳамияти. Кунгабоқар етиштириш технологияси 2

Загружено в:

31.01.2023

Скачано:

0

Размер:

438 KB
Скачать
Мойли экинлар аҳамияти. Кунгабоқар етиштириш технологияси “ Ўсимликшунослик” фани Режа:Режа:  Мойли экинлар аҳамиятиМойли экинлар аҳамияти  Кунгабоқар - аҳамияти, келиб Кунгабоқар - аҳамияти, келиб чиқиши, тарқалиши чиқиши, тарқалиши  Кунгабоқар биологияси ва Кунгабоқар биологияси ва навларинавлари  Кунгабоқар етиштириш Кунгабоқар етиштириш технологияситехнологияси  МОЙЛИ ЭКИНЛАРНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИМОЙЛИ ЭКИНЛАРНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ Мойли экинлар гуруҳини хилма хил экинлар ташкил қилган. Бу экинлар ҳар хил ботаник оилаларга мансуб бўлиб морфологик ва биологик хусусиятлари билан фарқ қилади.Мойнинг миқдори, сифати, қўлланиши ҳар хил бўлади. Шу гуруҳнинг вакиллари: 1. Кунгабо қ ар - Helianthus annus L.,Asteraceae 2. Махсар - Carthamus tinctorius L. Asteraceae 3. Кунжут - Sesamum indicum L.,Pedaliaceae, 4. Ер ён ғ о қ - Arachis hypogae L., Fabaceae 5. Канакунжут - Ricinus communis L., Euphorbiaceae 6. Соя - Glycine Hispida, Fabaceae 7. Мойли зи ғ ир -Linum uzitatissimum L.,Linaceae 8. Рапс - Brassica napus L.ssp,oleifera Metzg,Brassicaceae 9. О қ хантал -Sinapis alba, Brassicaceae 9. Хантал - Brassica junceae Czern, Brassicaceae 10. Перилла - Perilla ocymoides L. 11. Рижик 12. Ляллеманция -Lallemantia iberica F. et M. 13. О қ зира - Foeniculuv vulgare L. 14. Қ ора зира - Carum carvi L. 15. Арпабодиён – Hbmpinella anisum L. 16. Кашнич - Coriandrum sativum L. 17. Крамбе - Grambe abyssinica Z., Brassicaceae 18. Мак - Papaver somniferum L. 19. Индау - Eruca sativa Gars 20. Чуфа - Cyperus esculenthus L. 21. Молочай - Euphorbia lathyris L. в а бош қ алар . АҲАМИЯТИ, ЭКИН МАЙДОНИАҲАМИЯТИ, ЭКИН МАЙДОНИ  УшбуУшбу экинларнингэкинларнинг урууру ғғ ии вава мевасимеваси таркибидатаркибида 20-60-% 20-60-% моймой бўлиббўлиб , , озиози қ-қ- овов ққ атдаатда , , консерваконсерва ишлабишлаб чичи ққ аришдааришда , қ\, қ\ андолатандолат вава ноннон маҳсулотларимаҳсулотлари тайёрлашдатайёрлашда қ қ ўлланиладиўлланилади . . Бундаг ташқари, Бундаг ташқари, ўсимлик мойи маргарин, совун, лак, бўйёқ, алиф, стеарин, линолеум ишлаб чиқаришда, ўсимлик мойи маргарин, совун, лак, бўйёқ, алиф, стеарин, линолеум ишлаб чиқаришда, табобатда, парфюмерияда, терига ишлов беришда қўлланилади. табобатда, парфюмерияда, терига ишлов беришда қўлланилади. АммоАммо мойлимойли экинларниэкинларни улушиулуши ҳарҳар хилхил .. КунгабоКунгабо ққ арар , , соясоя рапсрапс мойлимойли экинэкин сифатидасифатида кенгкенг тартар ққ алганалган , , бошбош ққ аа экинларэкинлар камкам тартар ққ алганалган : : мойлимойли зизи ғғ ирир , , кунжуткунжут , , махсармахсар , , ханталхантал , , канакунжутканакунжут , , мойлимойли кўкнорикўкнори , , ерер ёнён ғғ оо қ, қ, крамбекрамбе , , периллаперилла , , ляллеманцияляллеманция . . МойлиМойли экинларнингэкинларнинг аҳамиятиаҳамияти уларнингуларнинг мойинимойини халқхалқ хўжалигидахўжалигида фойдаланишигафойдаланишига бобо ғғ лиқлиқ ..  МойМой ишлабишлаб чиқарилганданчиқарилгандан кейинкейин қолганқолган кунжаракунжара вава шротшрот чорвачорва молларигамолларига юқориюқори тўйимлитўйимли озуқаозуқа ҳисобланадиҳисобланади .. АйримАйрим мойлимойли экинларэкинлар силоссилос тайёрлашдатайёрлашда қўлланиладиқўлланилади ..  Ер юзида мойли экинлар кўп тарқалган, экин майдони 140 млн.га дан ортиқдир. Энг кўп Ер юзида мойли экинлар кўп тарқалган, экин майдони 140 млн.га дан ортиқдир. Энг кўп тарқалган экинлар -соя (73,5 млн.га), кунгабоқар (18,33млн.га) рапс-сурепица-22,25 млн.га, тарқалган экинлар -соя (73,5 млн.га), кунгабоқар (18,33млн.га) рапс-сурепица-22,25 млн.га, ерёнғоқ-21,78млн.га., мойли зиғир-7,5 млн.га, кунжут-6,75 млн.га.Мойли экинлар АҚШ, ерёнғоқ-21,78млн.га., мойли зиғир-7,5 млн.га, кунжут-6,75 млн.га.Мойли экинлар АҚШ, Канада, Ҳиндистон, БРазилия, АРгентина, ХИтой, Покистон, РОссия, Молдова, Украинада Канада, Ҳиндистон, БРазилия, АРгентина, ХИтой, Покистон, РОссия, Молдова, Украинада тарқалган.тарқалган.  ЎзбекистондаЎзбекистонда мойлимойли экинларданэкинлардан махсармахсар , , кунгабоқаркунгабоқар , , кунжуткунжут , , ерёнерён ғғ оқоқ мойлимойли зизи ғғ ирир вава соясоя экилмоқдаэкилмоқда ..  МойлиМойли экинларэкинлар турлитурли ботаникботаник оилаларгаоилаларга мансубмансуб , , уларулар - - карамдошларкарамдошлар , , дуккакдошлардуккакдошлар , , сутламагулдошларсутламагулдошлар вава бошқалардирбошқалардир ..  ЎсимликЎсимлик мойимойи -- глицериннингглицериннинг моймой кислоталарикислоталари биланбилан бирикишиданбирикишидан вужудгавужудга келадиганкеладиган мураккабмураккаб эфирлардирэфирлардир .. МойМой таркибигатаркибига углеродуглерод -75-79%, -75-79%, водородводород -11-13% -11-13% вава кислородкислород -10-12% -10-12% кирадикиради .. ОқсилОқсил вава углеводгауглеводга нисбатаннисбатан мойнингмойнинг қувватиқуввати иккиикки -- учуч баробарбаробар ортиқдирортиқдир ..  МойнингМойнинг сифатисифати уларнингуларнинг таркибидагитаркибидаги кислоталаргакислоталарга ,, яънияъни тўйинмагантўйинмаган олеинолеин линолеумлинолеум ,, линоллинол ) ) вава тўйингантўйинган ( ( пальматинпальматин , , стеаринстеарин ) ) кислоталаргакислоталарга бобо ғғ лиқлиқ . . МойлиМойли экинларэкинлар таркибидагитаркибидаги мойнингмойнинг миқдоримиқдори , , сифатисифати етиштиришетиштириш шароитигашароитига бобо ғғ лиқлиқ .. Мойли экинларнинг таркибидаги мой миқдори ва Мойли экинларнинг таркибидаги мой миқдори ва сифати(Г.С.Поссифати(Г.С.Пос ии панов маълумотлари)панов маълумотлари) ЭкинларЭкинлар қуруқ уруғда қуруқ уруғда мой миқдори,мой миқдори, %% Йод сониЙод сони Совунланиш Совунланиш сонисони Кислота Кислота сонисони қуриш даражасиқуриш даражаси 11 22 33 44 55 66 ЛялеманцияЛялеманция 23,3-37,323,3-37,3 162-103162-103 181-185181-185 0,8-4,40,8-4,4 қурийдиганқурийдиган ПериллаПерилла 261-49,6261-49,6 181-206181-206 189-197189-197 0,6-3,90,6-3,9 -"--"- Мойли зиғМойли зиғ ирир 30,0-47,830,0-47,8 165-192165-192 186-195186-195 0,5-3,50,5-3,5 қурийдиганқурийдиган Мойли кўкнориМойли кўкнори 46,0-56,046,0-56,0 131-143131-143 189-198189-198 -- қурийдиганқурийдиган КунгабоқарКунгабоқар 29,0-56,929,0-56,9 119-144119-144 183-186183-186 0,1-2,40,1-2,4 Ярим қурийдиганЯрим қурийдиган МахсарМахсар 25,0-32,025,0-32,0 115-155115-155 194-203194-203 0,8-5,80,8-5,8 --"----"-- КунжутКунжут 48,0-63,048,0-63,0 1-3-1121-3-112 186-195186-195 0,2-2,30,2-2,3 --"----"-- СояСоя 15,5-24,515,5-24,5 107-137107-137 190-212190-212 0,0-5,70,0-5,7 --"----"-- Оқ ханталОқ хантал 30,2-39,830,2-39,8 92-11292-112 170-184170-184 0,06-8,50,06-8,5 --"----"-- Ер-ёнғЕр-ёнғ оқоқ 41,2-56,541,2-56,5 83-10383-103 182-207182-207 0,03-2,240,03-2,24 қуримайдиганқуримайдиган КанакунжутКанакунжут 47,2-58,647,2-58,6 81-8681-86 167-185167-185 0,10-11,00,10-11,0 --"----"-- Кузги рапсКузги рапс 45,0-49,645,0-49,6 94-11294-112 167-185167-185 0,1-11,00,1-11,0 Ярим қурийдиганЯрим қурийдиган Баҳорги рапсБаҳорги рапс 33.0-44,033.0-44,0 101101 187187 2,02,0 Ярим қурийдиганЯрим қурийдиган  100 г мой қанча йодни қабул қилса, шунга қараб йод сони 100 г мой қанча йодни қабул қилса, шунга қараб йод сони аниқланади.Йод сони кўп бўлган мой тез қурийди. Шунга қараб аниқланади.Йод сони кўп бўлган мой тез қурийди. Шунга қараб ўсимлик мойи 3 гуруҳга бўлинади:ўсимлик мойи 3 гуруҳга бўлинади:  - қурийдиган мойда (перилла, ялеманция, зиг- қурийдиган мойда (перилла, ялеманция, зиг ир мойида) йод сони ир мойида) йод сони 130 дан ортиқ бўлади;130 дан ортиқ бўлади;  ярим қурийдиган мойда йод сони 85-130 бўлиб, бу озиқ-овқатда ярим қурийдиган мойда йод сони 85-130 бўлиб, бу озиқ-овқатда ишлатиладиган мой (кунгабоқар, кунжут, соя, рапс, хантал, махсар);ишлатиладиган мой (кунгабоқар, кунжут, соя, рапс, хантал, махсар);  қуримайдиган мойда (ерёнғоқ ва канакунжут мойида)йод сони 85 қуримайдиган мойда (ерёнғоқ ва канакунжут мойида)йод сони 85 дан кам бўлади.дан кам бўлади.  Озиқ-овқатда ва техникада қўлланиладиган мой таркибида Озиқ-овқатда ва техникада қўлланиладиган мой таркибида боғланмаган мой кислоталар сони кам бўлиши керак. Бу мойларни боғланмаган мой кислоталар сони кам бўлиши керак. Бу мойларни нейтраллаштириш учун ўювчи калий қўлланилади. Бир грамм мой нейтраллаштириш учун ўювчи калий қўлланилади. Бир грамм мой таркибидаги боғланмаган мой кислоталарини нейтраллаш учун таркибидаги боғланмаган мой кислоталарини нейтраллаш учун сарфланадиган ўювчи калий миқдорига қараб кислорта сони сарфланадиган ўювчи калий миқдорига қараб кислорта сони аниқланади. Тўла пишмаган уруғда кислота сони юқори бўлади.аниқланади. Тўла пишмаган уруғда кислота сони юқори бўлади.  Ўсимлик мойи совун ишлаб чиқаришда қўлланади. Шу хусусиятга Ўсимлик мойи совун ишлаб чиқаришда қўлланади. Шу хусусиятга баҳо бериш учун совунланиш сони аниқланади. Бир грамм мой баҳо бериш учун совунланиш сони аниқланади. Бир грамм мой таркибидаги боғланмаган ва глицерин билан бириккан ҳолатдаги таркибидаги боғланмаган ва глицерин билан бириккан ҳолатдаги ҳамма мой кислоталарни нейтраллаш учун сарфланган ўювчи ҳамма мой кислоталарни нейтраллаш учун сарфланган ўювчи калий миқдорига қараб совунлаиш сони аниқланади.Техникада калий миқдорига қараб совунлаиш сони аниқланади.Техникада қўлланадиган мойда кислота сони ва совунланиш сони юқори қўлланадиган мойда кислота сони ва совунланиш сони юқори бўлгани маъқул. бўлгани маъқул.  Мойли экинларнинг таркибида юқори сифатли оқсил Мойли экинларнинг таркибида юқори сифатли оқсил бўлади. Таркибида лизин, триптофан, цистин, бўлади. Таркибида лизин, триптофан, цистин, аргинин каби муҳим аминокислоталар мавжуд. аргинин каби муҳим аминокислоталар мавжуд. Мойли экинлар орасида энг кўп соя ўсимлигидан мой Мойли экинлар орасида энг кўп соя ўсимлигидан мой ишлаб чиқарилмоқда, ундан кейин кунгабоқар, ишлаб чиқарилмоқда, ундан кейин кунгабоқар, ерёнғоқ, чигит, рапс, кунжут, махсар мойи туради.ерёнғоқ, чигит, рапс, кунжут, махсар мойи туради.  Мойли экинлар орасида эфирмойли экинлар Мойли экинлар орасида эфирмойли экинлар ажралиб туради.Бу экинларнинг таркибида (уруғида, ажралиб туради.Бу экинларнинг таркибида (уруғида, мевасида, баргида, поясида )5-7% эфир мойи мевасида, баргида, поясида )5-7% эфир мойи бўлади.бўлади. Бу гуруҳнинг асосий вакиллари арпабодиён, Бу гуруҳнинг асосий вакиллари арпабодиён, кашнич, қора зира, ялпиз, оқ зирадир.кашнич, қора зира, ялпиз, оқ зирадир.  Эфирмойли экинлар табобатда, парфюмерия ва Эфирмойли экинлар табобатда, парфюмерия ва озиқ-овқатда қўлланади. Чиқиндиси чорва молларига озиқ-овқатда қўлланади. Чиқиндиси чорва молларига юқори сифатли озиқ бўлади.юқори сифатли озиқ бўлади. КУНГАБОҚАРНИННГ ХАЛҚ КУНГАБОҚАРНИННГ ХАЛҚ ХЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ.ХЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ.  Кунгабоқар мойи, асосан озиқ-овқатда қўлланилади. У оқиш Кунгабоқар мойи, асосан озиқ-овқатда қўлланилади. У оқиш сариқ рангли, итиниқ, ярим қурийдиган (йод сони 119-144) , уруғ сариқ рангли, итиниқ, ярим қурийдиган (йод сони 119-144) , уруғ таркибида 29-56% мой ва 15% оқсил бўлади.Мой таркибида 62% гача таркибида 29-56% мой ва 15% оқсил бўлади.Мой таркибида 62% гача биологик фаол менол кислотаси, витаминлардан А,Д,Е,К, биологик фаол менол кислотаси, витаминлардан А,Д,Е,К, фосфатидлар мавжуд.фосфатидлар мавжуд.  Кунгабоқар мойи маргарин, майонез, балиқ ва сабзавот Кунгабоқар мойи маргарин, майонез, балиқ ва сабзавот консервалари, қандолат маҳсулотлари ишлаб чиқаришда лакбўёқ, консервалари, қандолат маҳсулотлари ишлаб чиқаришда лакбўёқ, совун тайёрлашда ишлатиладисовун тайёрлашда ишлатилади  Мой олингандан кейин қоладиган чиқиндилари-шрот ва кунжара Мой олингандан кейин қоладиган чиқиндилари-шрот ва кунжара чорва молларига юқори сифатли озиқдир. чорва молларига юқори сифатли озиқдир. Кунжара таркибида 5-7% Кунжара таркибида 5-7% шротда эса 1% мой 3-35% оқсил бўлади. Кунжарадан ҳолва шротда эса 1% мой 3-35% оқсил бўлади. Кунжарадан ҳолва тайёрланади. КУнгабоқарнинг савати (бошчаси) чорва молларига тайёрланади. КУнгабоқарнинг савати (бошчаси) чорва молларига ҳам яхши озиқдир. Кунгабоқарнинг ватани Шимолий Американинг ҳам яхши озиқдир. Кунгабоқарнинг ватани Шимолий Американинг жанубий туманлари бўлиб Оврупага жанубий туманлари бўлиб Оврупага XYIXYI асрнинг бошларида асрнинг бошларида келтирилган.Дастлаб кунгабоқар манзарали ўсимлик сифатида келтирилган.Дастлаб кунгабоқар манзарали ўсимлик сифатида қўлланилган.Илкбор кунгабоқар мойи 1835 йили Россияда ишлаб қўлланилган.Илкбор кунгабоқар мойи 1835 йили Россияда ишлаб чиқилган. ЕР юзида кунгабоқар 18,3 млн.га майдонга экилади. чиқилган. ЕР юзида кунгабоқар 18,3 млн.га майдонга экилади. Россияда 3,13 млн.га ерга экилади. Кунгабоқар Аргентина,Канада, Россияда 3,13 млн.га ерга экилади. Кунгабоқар Аргентина,Канада, Хитой,Испания, Туркия, Румўния,Автстралия, Танзания, Украина, Хитой,Испания, Туркия, Румўния,Автстралия, Танзания, Украина, Молдовада экилади.Молдовада экилади. СистематикасиСистематикаси ..  Кунгабоқар-Кунгабоқар- AsteraceaeAsteraceae оиласига, оиласига, Helianthus annus LHelianthus annus L авлоди ва авлоди ва турига мансуб.Маданий тури экма ва манзарали кенжа турига мансуб.Маданий тури экма ва манзарали кенжа турларига бўлинади. КУнгабоқар навлари уруғнин катталигига турларига бўлинади. КУнгабоқар навлари уруғнин катталигига мойнинг миқдорига ва мағизининг чиқишига кўра 3 гуруҳга мойнинг миқдорига ва мағизининг чиқишига кўра 3 гуруҳга бўлинади:бўлинади:  1.1. Мойли кунгабоқар-пристаси майда, узунлиги 8-14 мм, 100-та Мойли кунгабоқар-пристаси майда, узунлиги 8-14 мм, 100-та сининг вазни 35-80 г, пўчоғ 22-36%ни ташкил қилади, мағизи сининг вазни 35-80 г, пўчоғ 22-36%ни ташкил қилади, мағизи таркибида 53-63% мой бўлади;таркибида 53-63% мой бўлади;  2.2. Чақиладиган кунгабоқар- пистаси йирик, узунлиги 15-25 мм, Чақиладиган кунгабоқар- пистаси йирик, узунлиги 15-25 мм, 1000 донасининг вазни 100-170 г, пўчоғининг миқдори 42-56%, 1000 донасининг вазни 100-170 г, пўчоғининг миқдори 42-56%, мағизининг таркибида 20-35% мой бўлади;мағизининг таркибида 20-35% мой бўлади;  3.3. Оралиқ кунгабоқар- юқоридаги ҳамма кўрсаткичлари бўйича Оралиқ кунгабоқар- юқоридаги ҳамма кўрсаткичлари бўйича ўртача. Пистанинг пўчоғида 76% гача углерод бўлса, мол(га-?) ўртача. Пистанинг пўчоғида 76% гача углерод бўлса, мол(га-?) зарар келтирмайди.зарар келтирмайди. БИОЛОГИЯСИ.БИОЛОГИЯСИ.  Униб чиқишдан бошлаб пистаси тўла пишиш Униб чиқишдан бошлаб пистаси тўла пишиш давригача 2600давригача 2600 дан 2850дан 2850 °С гача °С гача иссиқлик иссиқлик талаб талаб қилинади.қилинади. Бу кўрсаткич нав ва тупроқ-иқлим Бу кўрсаткич нав ва тупроқ-иқлим шароитига қараб ўзгариб туради.Шимолий шароитига қараб ўзгариб туради.Шимолий районларга қараб ўсув даври узаяди.Кунгабоқарнинг районларга қараб ўсув даври узаяди.Кунгабоқарнинг уруғи 5 - 10 °С да униб чиқади, ҳарорат 10-12° уруғи 5 - 10 °С да униб чиқади, ҳарорат 10-12° бўлганда анча тез унади. Оптимал ҳарорат 18° бўлганда анча тез унади. Оптимал ҳарорат 18° бўлади. Бундан юқори хароратда униб чиқиш бўлади. Бундан юқори хароратда униб чиқиш жараёни тезлашади. Майса 6 °С совуққа жараёни тезлашади. Майса 6 °С совуққа бардошлидир. Эртапишар навлар Москва вилоятида бардошлидир. Эртапишар навлар Москва вилоятида ҳам етилиши мумкин. Харорат юқори бўлиб сув ҳам етилиши мумкин. Харорат юқори бўлиб сув етишмаса ҳосил кескин камаяди. Юқори етишмаса ҳосил кескин камаяди. Юқори хароратнинг салбий таъсири тўла майсаланишдан хароратнинг салбий таъсири тўла майсаланишдан гуллаш даврининг охиригача кузатилади.гуллаш даврининг охиригача кузатилади.  СУВГА БЎЛГАН ТАЛАБИ.СУВГА БЎЛГАН ТАЛАБИ.  Илдизи яхши ривожланганлиги туфайли кунгабоқар Илдизи яхши ривожланганлиги туфайли кунгабоқар қурғоқчиликка чидамли,талаб қилинадиган сувни қурғоқчиликка чидамли,талаб қилинадиган сувни тупроқнинг чуқур қатламлардаги сувдан фойдаланади; тупроқнинг чуқур қатламлардаги сувдан фойдаланади; поя ва барг устидаги қалин туклари буғланишдан поя ва барг устидаги қалин туклари буғланишдан сақлайди. Сувни амал даврида бир хил талаб қилмайди. сақлайди. Сувни амал даврида бир хил талаб қилмайди. Майсаланишдан сават ривожланиш давригача йиллик Майсаланишдан сават ривожланиш давригача йиллик меъёрнинг 20-25% ни талаб қилади.Сувни кўп талаб меъёрнинг 20-25% ни талаб қилади.Сувни кўп талаб қиладиган даври - гуллаш даври, бу даврда талаб қиладиган даври - гуллаш даври, бу даврда талаб қиладиган сувнингумуий меъёридан 60%ни қиладиган сувнингумуий меъёридан 60%ни ўзлаштиради.+урғоқчилик шароитида ҳосил анча ўзлаштиради.+урғоқчилик шароитида ҳосил анча камаяди.камаяди.  ТУПРОҚҚА БЎЛГАН ТАЛАБИ.ТУПРОҚҚА БЎЛГАН ТАЛАБИ.  Кунгабоқар ҳар хил тупроқларда етиштирилади.Фақат Кунгабоқар ҳар хил тупроқларда етиштирилади.Фақат ботқоқланган ва қумоқ ерларда яхши ривожланмайди, ботқоқланган ва қумоқ ерларда яхши ривожланмайди, ҳосил бермайди. Бошқа дала экинлари орасида ҳосил бермайди. Бошқа дала экинлари орасида афзаллиги- шўрга чидамлилиги. Ўзбекистоннинг афзаллиги- шўрга чидамлилиги. Ўзбекистоннинг шўрланган тўпроқларида шўрланиш даражасига қараб шўрланган тўпроқларида шўрланиш даражасига қараб кунгабоқар жойлаштирилиши мумкин. Кунгабоқар қора, кунгабоқар жойлаштирилиши мумкин. Кунгабоқар қора, бўз, сур, муҳити рН 6,0-6,8 бўлган тупроқларда яхши бўз, сур, муҳити рН 6,0-6,8 бўлган тупроқларда яхши ўсади ва ривожланади.ўсади ва ривожланади. Озиқага бўлган талаби.Озиқага бўлган талаби.  Олимлар маълумоти бўйича кунгабоқар талаб қилинадиган Олимлар маълумоти бўйича кунгабоқар талаб қилинадиган озиқа моддаларнинг 25% гуллашдан кейин ўзлаштиради.Гуллаш озиқа моддаларнинг 25% гуллашдан кейин ўзлаштиради.Гуллаш даврида озиқа моддаларнинг аксарият қисмини даврида озиқа моддаларнинг аксарият қисмини ўзлаштиради.Фосфорнинг асосий қисмини майсаланишдан сават ўзлаштиради.Фосфорнинг асосий қисмини майсаланишдан сават ҳосил қилиш вақтигача ўзлаштиради; азотн –сават ҳосил қилишдан ҳосил қилиш вақтигача ўзлаштиради; азотн –сават ҳосил қилишдан гуллаш даврини охиригача, калийни эса – сават ҳосил қилишдан гуллаш даврини охиригача, калийни эса – сават ҳосил қилишдан думбул пишиш давригача ўзлаштирилади. Амал даврининг думбул пишиш давригача ўзлаштирилади. Амал даврининг бошланишида азот, фосфор ва калийнинг кам меъёрларида бошланишида азот, фосфор ва калийнинг кам меъёрларида қўшимча озиқлантирилса ўсимлик яхши ўсади.Минерал ўғитларнинг қўшимча озиқлантирилса ўсимлик яхши ўсади.Минерал ўғитларнинг қолган қисмлари сават ривожланиш даврида тупроққа солинса, қолган қисмлари сават ривожланиш даврида тупроққа солинса, кунгабоқар тез ривожланади яхши ҳосил беради. Азот етишмаса кунгабоқар тез ривожланади яхши ҳосил беради. Азот етишмаса унинг ўрнига ўсимлик фосфорни кўп ўзлаштиради, аммо калий ҳам унинг ўрнига ўсимлик фосфорни кўп ўзлаштиради, аммо калий ҳам кам ўзлаштирилади. Сават ҳосил бўлгандан кейин фосфорнинг кам ўзлаштирилади. Сават ҳосил бўлгандан кейин фосфорнинг юқори меъёрлари салбий натижа беради.юқори меъёрлари салбий натижа беради.  Кунгабоқар 1 т уруғ ва тегишли қўшиммча ҳосил етиштириш Кунгабоқар 1 т уруғ ва тегишли қўшиммча ҳосил етиштириш учун ўзлаштиради 60 кг азот, 26 кг фосфор ва 186 кг калий. учун ўзлаштиради 60 кг азот, 26 кг фосфор ва 186 кг калий. (Атабаева ва бошқ.,2000).(Атабаева ва бошқ.,2000). ЁРУҒСЕВАРЁРУҒСЕВАР  ҚҚ исқа кун экини, соя жойларда ва булутли ҳавода ўсиши ва ривожланиши тўхтайдит, исқа кун экини, соя жойларда ва булутли ҳавода ўсиши ва ривожланиши тўхтайдит, барглари майдалашади.барглари майдалашади.  Кунгабоқар қора, бўз, сур, муҳити рН 6,0-6,8 бўлган тупроқларда яхши ўсади ва Кунгабоқар қора, бўз, сур, муҳити рН 6,0-6,8 бўлган тупроқларда яхши ўсади ва ривожланади.ривожланади.  Ўсув даврида кунгабоқарда қуйидаги ривожланиш босқичлари аниқланган:Ўсув даврида кунгабоқарда қуйидаги ривожланиш босқичлари аниқланган:  -униб чиқиш 10-15 кун давом этади, муртак илдиз ривожланади, уруғ-палласи ер бетига -униб чиқиш 10-15 кун давом этади, муртак илдиз ривожланади, уруғ-палласи ер бетига чиқади;чиқади;  -саватнинг шаклланиши 30-40 кун, бу босқичда биринчи чинбарглари -саватнинг шаклланиши 30-40 кун, бу босқичда биринчи чинбарглари ривожланади.Ўсимликда ўртача 13 та барг ривожлангшанда сават ҳосил бўлади.ривожланади.Ўсимликда ўртача 13 та барг ривожлангшанда сават ҳосил бўлади.  -шоналаш-гуллаш 25-30 кун давом этади, ўсимлик тез ўсади гуллаш бошланади, сариқ -шоналаш-гуллаш 25-30 кун давом этади, ўсимлик тез ўсади гуллаш бошланади, сариқ рангли тилсимон гуллари ривожланади;рангли тилсимон гуллари ривожланади;  -гуллаш-пишиш 35-40 кун давом этади, икки жинсли найчасимон гуллар ҳосил бўлади. -гуллаш-пишиш 35-40 кун давом этади, икки жинсли найчасимон гуллар ҳосил бўлади. Кунгабоқар биологияси бўйича четдан чангланадиган ўсимлик, аммо табиатда ўзидан Кунгабоқар биологияси бўйича четдан чангланадиган ўсимлик, аммо табиатда ўзидан чангланиши ҳам мумкин. Ўтказилган тажрибалар натижаси бўйича 25% ўзидан чангланиши чангланиши ҳам мумкин. Ўтказилган тажрибалар натижаси бўйича 25% ўзидан чангланиши мумкин,аммо писталари пуч бўлиб қолади. Ўзидан чангланиш хусусияти наслдан наслга ўтар мумкин,аммо писталари пуч бўлиб қолади. Ўзидан чангланиш хусусияти наслдан наслга ўтар экан ва айрим шаклларида ўзидан чангланиш 90% гача олимлар фикри бўйича бўлиши экан ва айрим шаклларида ўзидан чангланиш 90% гача олимлар фикри бўйича бўлиши мумкин деб ҳисобланади. Четдан чангланиш аксарият холда хашоратлар ёрдамида, айрим мумкин деб ҳисобланади. Четдан чангланиш аксарият холда хашоратлар ёрдамида, айрим холларда шамол ёрдамида рўй беради.Битта ўсимлик ўртача 8-10 кун гуллайди, битта гул 24-36 холларда шамол ёрдамида рўй беради.Битта ўсимлик ўртача 8-10 кун гуллайди, битта гул 24-36 соатгуллаб чангланади.соатгуллаб чангланади. Гуллаш даврида ўсимлик сув, озиқа, ёру гул четдан чангланади, уруғи Гуллаш даврида ўсимлик сув, озиқа, ёру гул четдан чангланади, уруғи тўлишади.Навга хос рангга эга бўлади;тўлишади.Навга хос рангга эга бўлади;  - тўла пишганда-сават сариқ, жигар рангли бўлади, пистасининг намлиги 18- тўла пишганда-сават сариқ, жигар рангли бўлади, пистасининг намлиги 18 –– 1212 % гача % гача камаяди. Кунгабоқар қора, бўз, сур, муҳити рН 6,0-6,8 бўлган тупроқларда яхши ўсади ва камаяди. Кунгабоқар қора, бўз, сур, муҳити рН 6,0-6,8 бўлган тупроқларда яхши ўсади ва ривожланади.ривожланади. НавларНавлар ::  Ўзбекистонда районлаштирилган янги Ўзбекистонда районлаштирилган янги навларнавлар -- Красотка, РҚ-8506, Самбред-254, Красотка, РҚ-8506, Самбред-254, Лучафэрул.Лучафэрул. Етиштириш технологияси.Етиштириш технологияси.  Кунгабоқар ишлов бериладиган далада, кузги ва баҳорги буғдой Кунгабоқар ишлов бериладиган далада, кузги ва баҳорги буғдой дон экинлари(арпа буғдой)дан кейин экиш мумкин.дон экинлари(арпа буғдой)дан кейин экиш мумкин. Кунгабоқарни қанд Кунгабоқарни қанд лавлаги, беда ва судан ўтидан кейин экилмайди, чунки бу экинлар лавлаги, беда ва судан ўтидан кейин экилмайди, чунки бу экинлар тупроқни қуритиб юборали.Рапс, кўк нўхат, соя ва ловиядан кейин ҳам тупроқни қуритиб юборали.Рапс, кўк нўхат, соя ва ловиядан кейин ҳам экилмайди, чунки касалликлари бир хил. КУнгабоқар бир экилган ерга экилмайди, чунки касалликлари бир хил. КУнгабоқар бир экилган ерга 8-10 йилдан кейин қайта экиш мумкин.8-10 йилдан кейин қайта экиш мумкин.  Ерга ишлов беришда қўйиладиган асосий талабЕрга ишлов беришда қўйиладиган асосий талаб -- кўп йиллик бегона кўп йиллик бегона ўтлардан тозалаш, текислаш, намни сақлаш, кўп йиллик бегона ўтлар ўтлардан тозалаш, текислаш, намни сақлаш, кўп йиллик бегона ўтлар билан зарарланган ерларга кўп босқичли ишлов берилади:608 см га билан зарарланган ерларга кўп босқичли ишлов берилади:608 см га дискланади, кейин 10-12 см чизелланади, оғир борона юргизилади дискланади, кейин 10-12 см чизелланади, оғир борона юргизилади (БДТ-7), ўт ўсиб чиққанада ер ҳайдалади. (БДТ-7), ўт ўсиб чиққанада ер ҳайдалади. Экишдан олдин тупроқ юзаси Экишдан олдин тупроқ юзаси текисланади, культивациятекисланади, культивация 8- 8- 10см чуқурликда қилинади ва борона 10см чуқурликда қилинади ва борона юргизилади.юргизилади. ЎғитлашЎғитлаш ..  Ер хайдашдан олдин органик ва фосфорли-калийли ўғитлар Ер хайдашдан олдин органик ва фосфорли-калийли ўғитлар солинади.Органик ўғит сифатида 15-20т/га гўнг, 4-60 кг дан РК солинади.Органик ўғит сифатида 15-20т/га гўнг, 4-60 кг дан РК экиш билан бирга 10-15 к NPK униб чиққандан кейин 30-50 кг экиш билан бирга 10-15 к NPK униб чиққандан кейин 30-50 кг азот, 20-40 кг, фосфор қўлланилади.азот, 20-40 кг, фосфор қўлланилади. Э К И Ш .Э К И Ш .  Экиш учун районлаштирилган навнинг уруғи Экиш учун районлаштирилган навнинг уруғи экилади.Уруғ 1000 донасининг вазни 50-100г бўлиши керак, экилади.Уруғ 1000 донасининг вазни 50-100г бўлиши керак, унувчанлиги 95 % дан кам бўлмаслиги, тупсони нам ерларда унувчанлиги 95 % дан кам бўлмаслиги, тупсони нам ерларда 40-50 минг, қисман суғориладиган ерларда 30-40 минг, лалми 40-50 минг, қисман суғориладиган ерларда 30-40 минг, лалми ерларда 20-30 минг ўсимлик мақсадга мувофиқдир.АМалда ерларда 20-30 минг ўсимлик мақсадга мувофиқдир.АМалда экиладиган уруғ миқдори уруғсифатигап, экиш усулига, экиладиган уруғ миқдори уруғсифатигап, экиш усулига, навларининг биологиясига боғлиқ бўлади.навларининг биологиясига боғлиқ бўлади.  Кунгабоқар уруКунгабоқар уру ғи экишдан олдин фентиурам билан ғи экишдан олдин фентиурам билан ишланади (3кг/т), интенсив етиштириш технологияси ишланади (3кг/т), интенсив етиштириш технологияси қўлланганда ягана қилмаслик учун аниқ уруғ экилади. қўлланганда ягана қилмаслик учун аниқ уруғ экилади.  Ўртача 45-55 минг дона уруғ экилади ёки 5 - 8 кг/га уруғ Ўртача 45-55 минг дона уруғ экилади ёки 5 - 8 кг/га уруғ олиш учун, 35-40 кг/га силос тайёрлаш учун,экиш чуқурлиги олиш учун, 35-40 кг/га силос тайёрлаш учун,экиш чуқурлиги 6-10 см, қатор ораси 70см экадиган сеялкалар - СУПН-8, 6-10 см, қатор ораси 70см экадиган сеялкалар - СУПН-8, СКПП-12да кунгабоқар кенг қаторлаб экилади.СКПП-12да кунгабоқар кенг қаторлаб экилади. ЭКИННИ ПАРВАРИШЛАШЭКИННИ ПАРВАРИШЛАШ . .  Қуруқ ҳавода экилган бўлса, катоклар билан Қуруқ ҳавода экилган бўлса, катоклар билан зичлаштирилади.қатқалоққа қарши борона қилинади.Ўсу вдаврида қатор зичлаштирилади.қатқалоққа қарши борона қилинади.Ўсу вдаврида қатор ораси 2-3 марта культивация қилинади.қатор орасига ишлов беришда КРН ораси 2-3 марта культивация қилинади.қатор орасига ишлов беришда КРН - 5,6А, КРН-4,2А ва қўшимча мосламалар КЛТ-360,КЛТ-350 қўлланилади.- 5,6А, КРН-4,2А ва қўшимча мосламалар КЛТ-360,КЛТ-350 қўлланилади.  Бегона ўтларга қарши нитрин, трефлан, згезагард - 50 гербицидлари Бегона ўтларга қарши нитрин, трефлан, згезагард - 50 гербицидлари қўлланади., бунинг учун ОПШ-15, ОП-200-2-01, ПОМ-630 машиналари қўлланади., бунинг учун ОПШ-15, ОП-200-2-01, ПОМ-630 машиналари қўлланилади.қўлланилади.  Гуллаш даврида экинзорга асалари уялари қўйилса, гуллар яхши Гуллаш даврида экинзорга асалари уялари қўйилса, гуллар яхши чангланади, ҳосилдорлик ошади(1 гектарга - 1,1 - 5 уя), касалликларга ва чангланади, ҳосилдорлик ошади(1 гектарга - 1,1 - 5 уя), касалликларга ва ҳашоратларга қарши уруғ экишдан олдин ТМТД 80 % - 3 кг/т, апрон 35 % - ҳашоратларга қарши уруғ экишдан олдин ТМТД 80 % - 3 кг/т, апрон 35 % - 4 кг/т ишлатилади. Бу ишлар ПС-10 ёки "Мобитокс" машинасида 4 кг/т ишлатилади. Бу ишлар ПС-10 ёки "Мобитокс" машинасида бажарилади. Заразихага қарши алмашлаб экиш, уруғни дорилаш, чидамли бажарилади. Заразихага қарши алмашлаб экиш, уруғни дорилаш, чидамли нав экиш тавсия қилинади.нав экиш тавсия қилинади.  Ўсув даврида суғорилади. Ўсув даврида суғорилади. СуғоришСуғориш меъёри 600-800 м3/га бўлиб, гуллаш меъёри 600-800 м3/га бўлиб, гуллаш давригача 2 марта, гулаш даврида 2 марта, пишиш давригача 1 марта давригача 2 марта, гулаш даврида 2 марта, пишиш давригача 1 марта суғорилади.суғорилади.  Ўсимлик рангига қараб етилганлигини аниқлаш мумкин. Ҳосил дон Ўсимлик рангига қараб етилганлигини аниқлаш мумкин. Ҳосил дон комбайнларида махсус мослама билан фақат саватлари ўрилади. Сўнгра комбайнларида махсус мослама билан фақат саватлари ўрилади. Сўнгра поялар ўриб олинади, майдаланиб ширали озиқаларга қўшилиб поялар ўриб олинади, майдаланиб ширали озиқаларга қўшилиб силосланади. Саватларнинг 60 – 65 % -исми қорайганда ҳосил йиғиш силосланади. Саватларнинг 60 – 65 % -исми қорайганда ҳосил йиғиш бошланади. Сақланадиган уруғларнинг намлиги 13% дан ошмаслиги бошланади. Сақланадиган уруғларнинг намлиги 13% дан ошмаслиги лозим.лозим. ЭЭ ЪТИБОРИНГИЗ ЪТИБОРИНГИЗ УЧУН УЧУН РАҲМАТ!РАҲМАТ!

Похожие

Мойли экинлар аҳамияти. Кунгабоқар етиштириш технологиияси
Мойли экинларнинг аҳамияти. Кунгабоқарнинг биологияси ва етиштириш технологияси 2
Луб-толали экинлар аҳамияти. Каноп етиштириш технологияси
Тугунакмевали экинларнинг аҳамияти. Картошканинг биологияси ва етиштириш технологияси 2
Буғдой - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси