Кузги дон экинлари биологияси. Қишга, совуқга чидамлилиги - Сельское и лесное хозяйство - Презентации

Кузги дон экинлари биологияси. Қишга, совуқга чидамлилиги

Загружено в:

26.01.2023

Скачано:

0

Размер:

1655.5 KB

К узги дон экинлари биологияси. Қишга, совуқга чидамлилиги

РЕЖА: 1. ЭКИНЛАРНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ МАРКАЗЛАРИ 2. КУЗГИ ДОН ЭКИНЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ, БИОЛОГИЯСИ 3. КУЗГИ ЭКИНЛАРНИНГ НОБУД БЎЛИШ САБАБЛАРИ ЧОРАЛАРИ

Биологик хусусиятларини шаклланиш шароити Биологик асосларни шаклланиш шароити.Ўсимлик кўриниши ва унинг генотипи экологик минтақалар шароитида унинг шаклланиши акс этади. Эволюция даврида табиий танлаш, биологик талаблар кўрсаткичлари бўйича минтақалар ўртасида унинг яшаш шароити асосий омиллар бўлиб ҳисобланади.Демак, ўсимлик биологиясини шаклланиш шароитини билиш муҳимдир. Ўсимликнинг келиб чиқиш марказлари 1935 йили илк бор улуғ рус олими Н.И.Вавилов томонидан аниқланган. Бу маълумот кейинчалик бошқа олимлар томонидан тўлдирилиб ҳозир 12-та ген маркази аниқланган. 1.Хитой-Япония маркази - Хитой, Корея, ва Япониянинг субтропик минтақаси киритилган. Бу минтақадан соя, буғдой, тариқ, чумиза, маржумак келиб чиққан. 2.Индонезия - Жанубий Хитой - сули, шакар қамиш, мева ва сабзавот экинлари келиб чиққан. 3.Австралия маркази - шоли, ғўза, себарга, тамаки, эвкалипт, тропик дарахтлар келиб чиққан. 4.Ҳиндистон маркази - шоли, ҳинд буғдойи, шакарқамиш, ғўза турлари, сабзавот ва мева экинлари келиб чиққан. 5.Марказий Осиё маркази (Тожикистон, Ўзбекистон, Афғонистон - бу минтақа кўк нўхат, мош, ясмиқ, нўхат, толали наша, махсар, хашаки дуккаклар, афғон жавдари, қовун, ғўза турлари, кўп йиллик ўсимликлар ватанидир. 6.Олд Осиё маркази (Тоғли Туркманистон, Эрон, Кавказ орти, Кичик Осиё, Араб Ярим ороли) - бу марказдан буғдой турлари, арпа, сули, жавдар, кўк нўхат, беда, зиғир, сабзавот ва мевали экинлар келиб чиққан. 7.Ўрта Ер денгизи маркази (Миср, Сурия, Паластин, Греция, Италия ва Ўрта Ер денгизи соҳилида жойлашган давлатлар) - бу сули, арпа, буғдой турлари, зиғир, карам, лавлаги, сабзи, шолғом, туруп, пиёз, саримсоқ, кўкнори, оқ хантал каби экинлар ватанадир. 8.Африка маркази - жўхори турлари, тариқ, канакунжут, шоли, буғдой турлари, мойли пальма, дуккакли экинлар, кунжут, кофе, ғўза турлари ватанадир. 9.Овропа-Сибир маркази - толали зиғир, дурагай себарга, беда турлари, кандир, хмел, мева ва сабзавот экинларининг ватанидир. 10.Марказий Америка - (Мексика, Гватемала, Гондурас, Панама) - бу марказ маккажўхори, ловия, қовоқ, ингичка толали пахта, ширин картошка, махорка, қалампир, кўп йиллик ўсимликлар ватанидир. 11.Жанубий Америка - маданий картошка, тамаки, помидор, кўп йиллик арпа, чатнайдиган маккажўхори ватанидир. 12.Шимолий Америка - арпа турлари, люпин, кунгабоқар, сабзавот ва резавор ўсимликлар ватанидир.

2. БИОЛОГИК АСОСЛАРНИ ШАКЛЛАНИШ ШАРОИТИ. Ўсимлик кўриниши ва унинг генотипи экологик минтақалар шароитида унинг шаклланиши акс этади. Эволюция даврида табиий танлаш, биологик талаблар кўрсаткичлари бўйича минтақалар ўртасида унинг яшаш шароити асосий омиллар бўлиб ҳисобланади.Демак, ўсимлик биологиясини шаклланиш шароитини билиш муҳимдир. Маданий экинларнинг келиб чиқиш марказларини билиш бу экинларнинг биологик хусусиятларини билишга олиб келади ва шу асосда экинларни парваришлашнинг замонавий технологияларини яратиш мумкин. Дон экинлари иккита биологик гуруҳга бўлинади. Кузги ва баҳорги гуруҳларга. Ўзбекисгон шароитида булардан ташқари, икки хил - ҳам кузги, ҳам баҳорги экиладиган шакллари бор, буларга ярим кузги навлар дейилади. Кузги дон экинлари (кузги буғдой, кузги арпа, кузги жавдар) кузда экилади ва кейин йилнинг ёзида ҳосил етилади. Баҳорги дон экинлари (буғдой, арпа, сули, жавдар, маккажўхори, жўхори, шоли, тариқ) баҳорда экилади ва шу йилнинг ёзида, кузида ҳосил етилади. Бу гуруҳ биологик хусусияти бўйича фарқ қилади.

ДОН ЭКИНЛАРИ БИОЛОГИК ГУРУҲГА БЎЛИНИШИ .  Дон экинлари иккита биологик гуруҳга бўлинади. Кузги ва баҳорги гуруҳларга. Ўзбекистон шароитида булардан ташқари, икки хил - ҳам кузги, ҳам баҳорги экиладиган шакллари бор, буларга ярим кузги навлар дейилади.  Кузги дон экинлари (кузги буғдой, кузги арпа, кузги жавдар) кузда экилади ва кейин йилнинг ёзида ҳосил етилади. Баҳорги дон экинлари (буғдой, арпа, сули, жавдар, маккажўхори, жўхори, шоли, тариқ) баҳорда экилади ва шу йилнинг ёзида, кузида ҳосил етилади. Бу гуруҳ биологик хусусияти бўйича фарқ қилади.

КУЗГИ ДОНЛИ ЭКИНЛАР БИОЛОГИЯСИ .  Кузги дон экинлари яровизация даврини -1-10° да 20-50 кун мобайнида ўтказади. Бу экинлар баҳорда экилса, ҳосил бермайди.  Баҳорги дон экинлари яровизация даврини +5+20° да 7-20 кунда ўтказади, шунинг учун бу усимликлар баҳорда экилади.  Икки хил - ҳам кузда, ҳам баҳорда экиладиган дуварак ўсимиклар яровизация даврини +3 +15° да ўтказади, бу ўсимликлар баҳорда ва кузда экилади. Ишлаб чиқаришда дон экинларининг бу биологик гуруҳларидан фойдаланиш анча афзал.  Кузги дон экинлари кузги ва эрта баҳорги ёғингарчилик сувларидан ва тупроқнинг унумдорлигидан тўла фойдаланади, ҳосил анча юқори бўлади (10-15 %).  Кузги дон экинларининг ҳосили баҳоргига нисбатан олдин етилади (7-15 кун) ва ҳосил йиғиш ишларини ташкил қилишга анча қулайлик яратади.

ЭКИНЛАРНИ Қ ИШДА НОБУД Б Ў ЛИШ САБАБЛАРИ ВА КУРАШ ЧОРАЛАРИ Т.Р НОБУД Б Ў ЛИШ ТУРЛАРИ НОБУД Б Ў ЛИШ САБАБЛАРИ АГРОТЕХНИК ТАДБИРЛАР 1 СОВУҚ УРИШ Ўсимлик хужайраларида муз ҳосил бўлади биологик кузги нав экиш, мақбул муддатда, мақбул чуқурликка экиш, РК ўғитларни қўллаш 2 ДИМИҚИБ ҚОЛИШ Нотекис ерларда сув тўпланиш эвазига ҳаво етишмайди Экишдан олдин ерни текислаш, сувни оқизиб юбориш (қудуқлар, эгатлар, зовурлар) 3 УРУҒЛАРНИ МОҒОРЛАБ ҚОЛИШИ Уруғлик моғор замбуруғлари билан зарарланган Экишдан олдин уруғларга фунгицидлар билан ишлов бериш 4 ЎСИМЛИКЛАР - НИНГ КЎТАРИЛИБ ҚОЛИШИ Ғовак тупроқларда сув кўп тўпланиб муз ҳосил бўлади, бунинг эвазига тупланиш бўғими ер юзига чиқарилади Ғовак тупроқлар экишдан олдин зичлаштирилади (мола юргизилади)

3. КУЗГИ ДОН ЭКИНЛАРИНИ НОБУД Б Ў ЛИШ САБАБЛАРИ: 1. СОВУҚ УРУШИ  Ўзбекистон шароигида суғориладиган ерлардаги куз ги дон : экинлари яхши ривожланади. Шунинг учун ҳам яхши қишлаб чиқади. Лалмикор ерларнинг тоғолди ва тогли зоналарида - ҳамда пастлик зоналарга ўтадиган туманларда кузги экинлар совуқ уриши таъсирида нобуд бўлади.  C овуқ уриб кетишининг сабаби шундаки, паст ҳарорат таъсирида ўсимликнинг хужайра ва хужайра оралиқларида муз ҳосил бўлади. Натижада, протоплазмадаги сув кўтарилиб чиқади, протоплазмада эса хужайра ширасининг концентрацияси ошиб кетади ва сувсизланиш xo ди ca си юз беради. Шу туфайли баргнинг хужайра ва тўқималари нобуд бўлади.  Совуқ yp иб кетишининг олдини олиш учун совуққи чидамли навларни экиш, тупроқни сифатли қилиб ишлаш, ерга калийли, фосфорли ўғитларни c олиш, уругни энг қулай муддатларда экиш, ихота дарахтзорларни барпо этиш, қорни тўсиш каби тадбирлар катта аҳамиятга эга.

2. УРУҒЛАРНИНГ МОҒОРЛАБ ҚОЛИШИ .  Лалмикор ерларда ёғингарчилик кам бўлган йиллари уруғлар моғорлаб қолиши мумкнн. Моғор зам-буруғлари тупроқ ҳавосинннг нисбий намлиги юкори бўлган ша-роитда, уруғлар учун намлик етарли даражада бўлмаганда уруғ мур-тагининг танасида ривожланади, намликнинг етишмаслиги туфайли уруғларнинг тўла ва кўкариб чиқишига тўсқинлик қилади. Замбуруғ танасининг муртaк танасига кириб олиши: донлар янчилганда, уруғлик дон тозаланганда уларнинг зарарланишига сабаб бўлади Кузда ҳарорат юқ, op и бўлса моғор билан зарарланишга шароит қулай бўла-ди. Mo ғо p замбуруғлари кўпинча ҳимоя туқималари бўлмаган илдизчаларни зарарлайди. Уруғ жуда чуқурга экилганда (10 см) майса-лар жуда кўп нобуд бўлади.  Кузги экинлар тупроқнинг хайдалма қатламида нам доим 7,5-8 % миқдорда сақланиб турганда майсалар пайдо бўлгунча сийракланиш холларц жуда кан буладн. Уруглар моғорлаб қолишининг олдини олиш учун агротехник тадбирларини тўғри ўтказиш лозим.

3. ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ДИМИҚИБ ҚОЛИШИ.  Бу ҳодиса нотекис ерларда сув тупланиб қоладиган, ер ости сувлари яқин жойлашган ерларда экинлар димиқиб қолади, чунки ҳаво етишмайди, анаэроб шароит вужудга келади, ўсимлик 8-10 кунда сарғаяди ва 12-15 кундан кейин нобуд бўлади.  Экинларни димиқиб қолишига қарши чоралар: сувни оқизиб юбориш чораларини кўриш, қудуқлар қазиш, эгатлар ва зовур тармоқлари қазиш кабилардир. Экишдан олдин ерни текислаш чоралари аниқланади ва мумкин қадар бажарилади.

4. ЎСИМЛИКЛАРНИНГ КЎТАРИЛИБ ҚОЛИШИ  тупланиш бўғими ер устига чиқарилади, илдизи узилади, ўсимлик нобуд бўлади. Бу ходиса ғовак тупроқларда рўй беради, чунки қишда тупроқдаги сув музга айлана-ди, бу ўз навбатида илдизнинг уэилишига олиб келади.  Ўсимликнинг кўтарилиб қолишига қарши чоралар : ғовак тупроққларда зкишдан олдин мола босиш, чуқурроқ экиш лозим. Умуман агротехника тадбирлари тўғри ўтказилса, кузги дон экинлари қишда кам нобуд бўлади.

Э ЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!

Похожие

Донли экинлар аҳамияти. Кузги дон экинларининг биологик хусусияти ва қишда нобуд бўлиш сабаблари

Дуккакли дон экинларининг аҳамияти. Нўхатнинг биологияси ва етиштириш технологияси

Дон-дуккакли экинларнинг умумий тавсифи. Нўхат биологияси, етиштириш технологияси

Буғдой - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Буғдойнинг биологияси ва етиштириш технологияси