Jahonda haydaladigan yerlar - Сельское и лесное хозяйство - Презентации

Jahonda haydaladigan yerlar

Загружено в:

15.04.2024

Скачано:

0

Размер:

716.302734375 KB

Jahonda haydaladigan yerlar Reja: 1. Jahonda xaydaladigan yerlar ulushi 2. Insoniyatning tabiatga ta’siri 3. O’zbekistondagi yerlar

Ekiladagan maydonlar 1,9 mlrd. Gektar bo`lib, bu jami yer fondining 13% iga teng. Hozirgi kunda ekinzorlar maydoni dunyo aholisining jon boshiga 0,3 gektarga to`g`ri keladi, holbuki chorak asr oldin bu ko`rsatkich 0,5 gektarni tashkil qilar edi. Sobik Ittifoqdan ajralib chiqqan Hamdo`stlik mamlakatlarida ekiladigan yerlar maydoni jon boshiga 0,9 gektarni, O`zbekistonda esa 1,1 gektarni tashkil qiladi. Bu dunyo ko`rsatkichidan qariyb 4 baravar ko`p demak.Planetamizning umumiy yer fondi 14,9 mlrd gektar bo`lib, bu Yer yuzining 29% ni tashkil qiladi. Uning 4,03 mlrd.ga (27%) o`rmonlar, 2,85 mlrd.ga (19%) o`tloq va yaylovlar, 2,32 mlrd.ga (15,5%) turli tipdagi sahrolar, 1,63 mlrd.ga (11%) muzliklar, 0,72 mlrd.ga (4,8%) daryo, ko`l va botqoqliklar, 0,7 mlrd.ga (4,7%) tundra va lesotundra, 0,45 mlrd.ga (3%) eroziyaga uchragan, sho`rlangan va botqoqlashgan maydonlar, 0,3 mlrd. Gektari (2%) shahar va qishloq aholi punktlari bilan band.

Dunyo miqyosida aholining oziq-ovqatga nisbatan o`sib borayotgan ehtiyojini ta’minlash hozirgi zamonning eng murakkab masalalaridan biriga aylandi. Aholi sonining o`sib borishi bilan qishloq xo`jalik mahsulotlari ishlab chiqarish miqdorini oshirish va shu bilan birgalikda shahar va qishloqlar maydonini kengaytirish, sanoat kommunikatsiyasini rivojlantirish va boshqa ehtiyojlar uchun qo`shimcha yer ajratish masalalari ko`ndalang bo`lib turmoqda. Turli mamlakatlarning mutaxassislari bu masala ustida jadal ishlamoqdalar.Rivojlangan Yevropa mamlakatlari va AQSH da dehqonchilik uchun yaroqli yerlarning deyarli barchasi o`zlashtirib bo`lingan. Janubiy Amerika, Avstraliya, Afrika va Osiyo qit’alarining ba’zi mintaqalarida esa hali o`zlashtirilishi mumkin bo`lgan yer resurslari zahirasi mavjud.

V.A. Vashanov va P.F. Loyko (1975) ma’lumotlariga ko`ra dunyoda 750-820 mln. Gektar o`zlashtirilishi mumkin bo`lgan rezerv yer bo`lib, ular hisobidan dehqonchilik maydonlarini 2,2 mlrd. Gektarga yetkazish mumkin. Bu rezerv yerlarning asosiy qismi (640-660 mln.ga) rivojlanayotgan mamlakatlarda joylashgan bo`lib, shuning yarmi Lotin Amerikasi hududidadir. Masalan, Argentinada mavjud 240 mln. Gektar hosildor yerlarning fakat 30 mln. Gektari (20%) ekilmoqda.Rus mutaxassislari N.N. Rozov va M.N. Stroganova (1979) fikriga ko`ra kelajakda Yer yuzidagi dexkonchilik yerlari maydonini kuprok o`tloq va yaylovlar hisobidan, kamroq o`rmonlar hisobidan kengaytirib, 2,66 mlrd. Gektargacha yetkazish mumkin. Bu maydondan olinadigan hosil 8-9 mlrd. Kishini oziq- ovqat bilan ta’minlaydi Hozirgi vaqtda 10 mln. Aholisi bo`lgan Amazonka havzasining dehqonchilikka yaroqli yerlari 1 mlrd. Kishini oziq-ovqat bilan ta’minlay oladi. BMT ekspertlarining ma’lumotiga ko`ra 1970-2000 yillar orasida dunyo bo`yicha 80 mln. Gektar yangi yer o`zlashtirildi, shundan 56 mln. Gektari rivojlanayotgan mamlakatlarga to`g`ri keladi. Ekinzorlarning kengayishi ayniqsa Lotin Amerikasi va Tropik Afrikada ko`p bo`ldi.

Buning sababi aholi soni ko`payib borishi bilan birga ko`p yerlar eroziyaga uchrab ishdan chiqadi, bir qism yer esa shaharlar va sanoat kommunikatsiyasi ko`rilishiga sarf bo`ladi. Amerikalik mutaxassis Braun (1978) bashoratiga ko`ra 1975-2000 yillar orasida Yer yuzining shahar aholisi sonining taxminan ikki baravarga ko`payib, 3 mlrd. Dan oshadi, shunga ko`ra shaharsozlikka qo`shimcha 63 mln. Gektar yer ketadi.Yerdan foydalanish masalasi tahlili davomida yana shunday holat ham ko`zga tashlanadiki, unga ko`ra dehqonchilik qilinadigan yer maydonlarini kengaytirishning imkoniyati yo`q. Masalan, YUNEP ma’lumotlariga ko`ra yangi yerlarning o`zlashtirilishi 2000 yilga borib jami o`zlashtirilgan yerlar maydoni 3,2 mlrd. Gektarga yetkazilsada, dehqonchilik qilinadigan yerlar aholi jon boshiga 1975 yildagiga qaraganda amalda ikki baravarga kamayadi. 32 18 1E 08 20 020304

Chunki tuproqning hosil bo`lishiga qaraganda uning maydoni kamayishi minglab marta tez boradi. Masalan, 10 sm. Qalinlikdagi tuproq hosil bo`lishi uchun 1400-1700 yil kerak. Shunday qalinlikdagi tuproqni suv eroziyasi 20-30 yildayoq ishdan chiqarish mumkin. Ba’zan esa bu jarayon uchun faqat bitta suv toshqini kifoya qiladi. Insonning xo`jalik faoliyati ta’sirida tuproqning sifati buzilib, hosildorligi pasayishi kuzatilmoqda. Jamiyat o`zining rivojlanish tarixida 2 mlrd. Gektarga yaqin yerni ishdan chiqargan. Faqatgina suv va shamol ta’sirida, qum bosish va sho`rlanish oqibatida har yili Yer yuzida 6-7 mln. Gektar yer xo`jalik oborotidan chiqib ketmoqda. Bu hol hakli ravishda mutaxassislarni tashvishga solmoqda.

Umuman olganda, tuproqning holati biz unga qanaqa ta’sir o`tkazishimizga bog`liq bo`ladi. Odam o`zining dehqonchilik faoliyatida tuproqda hosil yetishtiradi va uni yig`ishtirib oladi. Bu demak – u tuproqda yetishtirilgan organik moddalarni olib, uni kambag`allashtiradi. Ayni vaqtda u tuproqni o`gitlaydi, almashlab ekish va boshqa agrotexnik tadbirlarni qo`llaydi va shu asosda tuproqni boyitib, uning unumdorligini qayta tiklaydi. Bunday tadbirlarning o`z vaqtida bajarilmasligi, faqatgina shu kunning foydasini ko`zlab ish tutish tuproqni eroziyaga uchratish, uning sho`rlanish va botqoqlanishi oqibatida ishdan chiqishini tezlatishi mumkin.

Sababi, dehqonchilik agrotexnikasiga e’tibor yetarli bo`lmadi, almashlab ekish texnologiyasi o`rnini paxta yakka hokimligi egalladi. Kartalar me’yoridagidan kattalashib ketdi, ixotazorlar kamaydi, melioratsiya ishlari susaydi. Oqibatda tuproqning turli eroziyalarga chalinishi, sho`rlanish va botqoqlanishi tezlashdi, daryolar suvining dehqonchilikdagi sarfi ko`paydi, Orol dengizi halokat yoqqasiga keldi, undan tarqalayotgan tuzli qum atrof hududlar tuprog`iga yog`ilaboshladi.Oldingi yillarda respublikada cho`l zonalarini o`zlashtirish, yangi yerlar ochib dehqonchilik qilishni kengaytirish avj olgan edi. 1975-1985 yillar davomida 1 mln. Gektar yangi yerlar o`zlashtirildi. Bu ish hatto shiorbozlikkacha ko`tarilib «ovchining zo`ri sher otar, yigitning zo`ri yer ochar» degan shior ham paydo bo`lgan edi. Lekin bu ish o`zining kutilgan samarasini bermadi. Bunday achchiq saboqlar O`zbekiston dehqonchiligida ham uchraydi. Hozirgi vaqtda respublikaning umumiy maydoni 44,9 mln. Gektar bo`lib, shundan 28,1 mln. Gektarida dehqonchilik qilinadi. Sug`oriladigan ekinzorlar maydoni esa 4,2 mln. Gektarni tashkil qiladi.

Похожие

Tuproq bonirovkasi va mazmuni

Dehqonchilik tizimi va qonunlari

Fermer хo’jaliklarida tuproq unumdorligini aniqlash va ball bonitetlarini hisoblash usullari

G'о'za biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Urug’ni ekish 2