Психодиагностика методлари - Психология - Презентации

Психодиагностика методлари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

331.5 KB

Психодиагностика методлари Режа 1. Психодиагностика методлари ҳақида умумий тушунча 2. Амалий психологиянинг айрим методологик ва услубий масалалари 3. Психодиагностик методлар ва диагностик ёндошиш 4. Психодиагностик метод турлари 5. Психодиагностик метод йўналишлари 6. Психодиагностик методларнинг умумий чизмаси Асосий тушунча ва атамаларАсосий тушунча ва атамалар Психодиагностика, тадқиқот, тажриба, шахс, эмпирик, Психодиагностика, тадқиқот, тажриба, шахс, эмпирик, кузатиш, объектив, субъектив, проектив, методологик, кузатиш, объектив, субъектив, проектив, методологик, услубий.услубий. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Диагностика билан шуғулланаётган мутахассис ўрганилаётган объектнинг қатор Диагностика билан шуғулланаётган мутахассис ўрганилаётган объектнинг қатор шахсий хусусиятларини қайд қилишга муваффақ бўлади.шахсий хусусиятларини қайд қилишга муваффақ бўлади.  Кузатув ва эксперимент методларининг имкониятлариКузатув ва эксперимент методларининг имкониятлари  Ижтимоий психологик амалиётда гуруҳ ичида кузатиш ва гуруҳдан ташқари Ижтимоий психологик амалиётда гуруҳ ичида кузатиш ва гуруҳдан ташқари кузатиш турлари фарқланади. Биринчисида текширувчи одам, гуруҳ ичига кузатиш турлари фарқланади. Биринчисида текширувчи одам, гуруҳ ичига аъзолар қаторида кириб олиб, кечаётган жараёнларни тизимийлашган тарзда аъзолар қаторида кириб олиб, кечаётган жараёнларни тизимийлашган тарзда ўрганиб боради. Ташқи кузатувнинг ўзи яширин ёки очиқ бўлиши мумкин. Чунки, ўрганиб боради. Ташқи кузатувнинг ўзи яширин ёки очиқ бўлиши мумкин. Чунки, баъзан бирор ташкилот аъзоси ёки яхлит гуруҳ фаолияти зимдан кузатиб баъзан бирор ташкилот аъзоси ёки яхлит гуруҳ фаолияти зимдан кузатиб борилади. борилади. Синалувчи бу ҳақда билмайди ёки ойнали мослама орқасидан туриб, Синалувчи бу ҳақда билмайди ёки ойнали мослама орқасидан туриб, кузатилади. Баъзи ҳолларда видеокамерага ёзиб олиниб ўрганилади. кузатилади. Баъзи ҳолларда видеокамерага ёзиб олиниб ўрганилади. Шунингдек, бу масаланинг ҳуқуқий ва этик жиҳатлари ҳам бор. Чунки Шунингдек, бу масаланинг ҳуқуқий ва этик жиҳатлари ҳам бор. Чунки кузатилаётганлар жиноятчи ҳисобланишмайди, улар учун прокурор санкцияси кузатилаётганлар жиноятчи ҳисобланишмайди, улар учун прокурор санкцияси ҳам керак эмас. Лекин маълумотлар табиий шароитда, максимал тарзда ҳам керак эмас. Лекин маълумотлар табиий шароитда, максимал тарзда объектив бўлиши учун юқоридагидек жараён ташкил этилади. Шунинг учун, объектив бўлиши учун юқоридагидек жараён ташкил этилади. Шунинг учун, одоб нуқтаи назаридан корхона раҳбари кузатиш бўлаётганлиги ҳақида жамоа одоб нуқтаи назаридан корхона раҳбари кузатиш бўлаётганлиги ҳақида жамоа аъзоларини хабардор қилиб қўяди.аъзоларини хабардор қилиб қўяди.  Ташқаридан очиқ кузатишнинг ҳам афзаллик ва камчилик томонлари мавжуд. Ташқаридан очиқ кузатишнинг ҳам афзаллик ва камчилик томонлари мавжуд. Чунки, бунда ташқаридан таклиф қилинган мутахассис ёки эксперт корхона иш Чунки, бунда ташқаридан таклиф қилинган мутахассис ёки эксперт корхона иш фаолиятини тўла ўрганаётганлиги ҳақида ошкора айтишга мажбур бўлади. Бу фаолиятини тўла ўрганаётганлиги ҳақида ошкора айтишга мажбур бўлади. Бу ҳолат ходимларни вазиятга нисбатан бироз сунъий тутишга мажбур қилади. ҳолат ходимларни вазиятга нисбатан бироз сунъий тутишга мажбур қилади. Яъни, илгари ишга кечикадиганлар энди ўз вақтида келадиган бўлиб Яъни, илгари ишга кечикадиганлар энди ўз вақтида келадиган бўлиб қоладилар. Афзаллиги – кузатишнинг табиий, меҳнат фаолияти шароитида қоладилар. Афзаллиги – кузатишнинг табиий, меҳнат фаолияти шароитида ташкил этилганлигидадир.ташкил этилганлигидадир.  Умуман кузатиш методининг камчилиги сифатида, тизимийлашган тарзда, қисқа Умуман кузатиш методининг камчилиги сифатида, тизимийлашган тарзда, қисқа давр ичида, расмий маълумотларни олиб бўлмаслигини эътироф этиш мумкин. давр ичида, расмий маълумотларни олиб бўлмаслигини эътироф этиш мумкин. Бу ўринда Бу ўринда формаллаштиришформаллаштириш айрим ҳодисалар ва сифатларга қаратилган айрим ҳодисалар ва сифатларга қаратилган бўлиши мумкин. бўлиши мумкин. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ижтимоий психологик диагностика ва сўров усуллариИжтимоий психологик диагностика ва сўров усуллари  Сўров методлари ижтимоий психологияда жуда кенг тарқалган усуллардан. Сўров методлари ижтимоий психологияда жуда кенг тарқалган усуллардан. Бу – бевосита ёки бавосита йўл билан оғзаки ёки ёзма тарзда маълумотлар Бу – бевосита ёки бавосита йўл билан оғзаки ёки ёзма тарзда маълумотлар олиш усулидир. Унинг натижасида одамларнинг у ёки бу ижтимоий ҳодиса, олиш усулидир. Унинг натижасида одамларнинг у ёки бу ижтимоий ҳодиса, қонуният ёки шахс тўғрисидаги фикрлари, баҳолари, установкалари, онгга қонуният ёки шахс тўғрисидаги фикрлари, баҳолари, установкалари, онгга ўрнашиб қолган фикрлари – стереотиплари аниқланади. Сўровнинг иккита ўрнашиб қолган фикрлари – стереотиплари аниқланади. Сўровнинг иккита асосий тури мавжуд:асосий тури мавжуд:  интервьюинтервью  анкета.анкета.  Биз, одатда, журналистлар томонидан сўроққа тутилган одамлар савол-Биз, одатда, журналистлар томонидан сўроққа тутилган одамлар савол- жавобларини кўришга ўрганиб қолганмиз. Бу оддий жавобларини кўришга ўрганиб қолганмиз. Бу оддий интервьюинтервью бўлиб, бўлиб, ижтимоий ҳаётнинг у ёки бу ҳодисасига нисбатан ижтимоий фикр ижтимоий ҳаётнинг у ёки бу ҳодисасига нисбатан ижтимоий фикр ўрганилгандагина ишлатилади. Лекин психологик интервью бироз ўрганилгандагина ишлатилади. Лекин психологик интервью бироз мураккаброқ жараён. Чунки бунда бевосита мулоқот жараёнида мураккаброқ жараён. Чунки бунда бевосита мулоқот жараёнида инсонларнинг юракларидаги яширин фикрлари, ҳодисаларга субъектив инсонларнинг юракларидаги яширин фикрлари, ҳодисаларга субъектив муносабатлари, ўтмиш хотиралар ва уларнинг талқини орқали жуда муҳим муносабатлари, ўтмиш хотиралар ва уларнинг талқини орқали жуда муҳим ҳаётий фактлар аниқланади. Журналистдан фарқли, психолог интервью ҳаётий фактлар аниқланади. Журналистдан фарқли, психолог интервью жараёнини эркинроқ олиб боришга, максимал тарзда шахсий фикрни жараёнини эркинроқ олиб боришга, максимал тарзда шахсий фикрни ажратиб олишга интилади. Шу боис, олдиндан айнан қандай жавоблар ажратиб олишга интилади. Шу боис, олдиндан айнан қандай жавоблар олишини билмайди. Психолог ана шундай интервьюни гуруҳ шароитида ҳам олишини билмайди. Психолог ана шундай интервьюни гуруҳ шароитида ҳам ўтказиши мумкин. Бунда мулоқот мунозара – ўтказиши мумкин. Бунда мулоқот мунозара – дискуссиядискуссия шаклида ўтказилиб, шаклида ўтказилиб, диагност фикрларни умумлаштириб, охирида ўзига зарур маълумотни тўплаб диагност фикрларни умумлаштириб, охирида ўзига зарур маълумотни тўплаб олади. Лекин бу жараён осон эмас. Мисол учун Ўзбекистон ТВдаги “Баҳс”, олади. Лекин бу жараён осон эмас. Мисол учун Ўзбекистон ТВдаги “Баҳс”, “Мен нечун севаман Ўзбекистонни”, “Азизим”, “Оддий ҳақиқатлар” каби “Мен нечун севаман Ўзбекистонни”, “Азизим”, “Оддий ҳақиқатлар” каби кўрсатувлар гуруҳ шароитидаги сўровга мисол бўла олади.кўрсатувлар гуруҳ шароитидаги сўровга мисол бўла олади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ёпиқ анкетаЁпиқ анкета саволларига берилиши мумкин бўлган жавоблар олдиндан саволларига берилиши мумкин бўлган жавоблар олдиндан кўрсатилади. Масалан: “Корхонангиз истиқболи нималарга кўпроқ боғлиқ?кўрсатилади. Масалан: “Корхонангиз истиқболи нималарга кўпроқ боғлиқ?  а) меҳнат унумдорлигининг ошишига;а) меҳнат унумдорлигининг ошишига;  б) малакали кадрлар сонига;б) малакали кадрлар сонига;  в) раҳбарлик усулубининг такомиллашувига;в) раҳбарлик усулубининг такомиллашувига;  г) ташқи инвестицияларнинг дадил жалб этилишига;г) ташқи инвестицияларнинг дадил жалб этилишига;  д) иш шароитларининг яхшиланишига;д) иш шароитларининг яхшиланишига;  е) янги технологиялар ва асбоб-ускуналарга;е) янги технологиялар ва асбоб-ускуналарга;  ж) яна (ёзинг)____________________”ж) яна (ёзинг)____________________”  АнкетаАнкета ларга қўйиладиган асосий талаблардан бири – унга киритилган ларга қўйиладиган асосий талаблардан бири – унга киритилган саволларнинг ҳамма учун тушунарли бўлишидир. Шунингдек, саволларнинг ва саволларнинг ҳамма учун тушунарли бўлишидир. Шунингдек, саволларнинг ва уларга берилган жавобларнинг максимал тарзда қисқа бўлиши ва анкетанинг уларга берилган жавобларнинг максимал тарзда қисқа бўлиши ва анкетанинг ҳажм жиҳатдан жуда катта бўлмаслиги респондент вақтини кўп олмаслигини ҳажм жиҳатдан жуда катта бўлмаслиги респондент вақтини кўп олмаслигини кафолатлайди. Бундан ташқари, ижтимоий-психологик феноменлар кафолатлайди. Бундан ташқари, ижтимоий-психологик феноменлар ўрганилаётганда, ҳар бир савол ўз ўрнида киритилиши, у мазмунан кишида ўрганилаётганда, ҳар бир савол ўз ўрнида киритилиши, у мазмунан кишида шубҳа уйготмаслиги, самимий жавобга чорлаши лозимдир. Баъзан шубҳа уйготмаслиги, самимий жавобга чорлаши лозимдир. Баъзан анкеталардаги саволлар савиясини пастлиги текширувчининг енгилтаклигини анкеталардаги саволлар савиясини пастлиги текширувчининг енгилтаклигини баҳолаб, жиддий жавоб ололмаслик ҳолатларини ҳам келтириб чиқаради. баҳолаб, жиддий жавоб ололмаслик ҳолатларини ҳам келтириб чиқаради. Масалан, баъзан умуман одобсиз саволлар берилади: “Мусиқани Масалан, баъзан умуман одобсиз саволлар берилади: “Мусиқани ёқтирасизми?”, “Ота-онангизни севасизми?” каби. Ёки баъзида узундан-узун ёқтирасизми?”, “Ота-онангизни севасизми?” каби. Ёки баъзида узундан-узун саволларнинг берилиши респондент ўзидан нимани хоҳлашаётганликларини саволларнинг берилиши респондент ўзидан нимани хоҳлашаётганликларини ҳис қилиш даражасини пасайишига хизмат қилади. Шунинг учун ҳам ҳис қилиш даражасини пасайишига хизмат қилади. Шунинг учун ҳам психологик текширувларда ўринли, маъноли, жўяли саволлар тузиш, уларнинг психологик текширувларда ўринли, маъноли, жўяли саволлар тузиш, уларнинг бирин-кетинлиги ва тартиби масаласига катта аҳамият беришлиши зарур.бирин-кетинлиги ва тартиби масаласига катта аҳамият беришлиши зарур. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ижтимоий психологик ҳодисаларни ўрганишда ишлатиладиган Ижтимоий психологик ҳодисаларни ўрганишда ишлатиладиган тестлартестлар  Тест тушунчаси ҳаётимизга энг кўп учрайдиган атамалардан бири ҳисобланади. Бу – шахсга, гуруҳ ёки ижтимоий қатламга тааллуқли бўлган айрим хусусиятлар ва ҳолатларни қисқа фурсатда текшириб олиш усулидир. Бугунга келиб, тестларнинг жуда кўплаб турлари мавжуд. Улар ҳақида услубий адабиётларда етарли даражада маълумотлар бор.  Амалиётда, асосан, вербал ёки новербал тестлар ишлатилади. Биринчисида текширилувчи ҳукмига саволлар мажмуи ҳавола этиш, уларга қай тарзда жавоб бериш кераклиги тўғрисида ҳам маълумот берилади. Бир қарашда бу, стандартлаштирилган анкетани эслатади.  Новербал тестларда эса, текширув материали сифатида расм, конкрет жисм ва техник аппаратурадан фойдаланилади.Шунингдек, қўлларни ёки бармоқларни бир-бирига боғлаш топшириғи орқали характерни ўрганиш ҳам новербал тестга мисол бўлади. Бу усул, асосан, болалар билан ишлаганда; тил муаммоси пайдо бўлиб, бошқа давлат вакиллари ўзга юртларда қиёсий текширувлар ўтказишганда; проектив методикалар қўлланганда ишлатилади. Новербал тестларнинг ҳам, вербал тестларнинг ҳам ўзига хос афзалликлари ва чекланганлик даражаси мавжуд. Нима бўлганда ҳам, тестнинг қай даражада бизни қизиқтираётган сифатни аниқлай олишига эътиборни қаратиш керак. Чунки ҳозирда шундай юзаки тузилган, вақтни мароқлироқ ўтказишга қаратилган тестлар мавжуд бўлиб, уларнинг рус ёки инглиз тилидан тўғридан- тўғри таржима қилинган шакллари ишончсиз ва илмий асосланмаган ҳисобланади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ижтимоий психологик ҳодисаларни ўрганувчи ноанъанавий методлар  Биз қуйида баён қиладиган усуллар фанда умуман йўқ бўлган ёки бошқа фанлардан олинганлар сирасига кирмайди. Улар айрим сабабларга кўра илгари илмий метод сифатида қаралмаган, аммо ҳозирда замонавий, деб эътироф этилаётган методлардир. Масалан, рус олими Г.В.Щекин нинг визуал психодиагностикаси ана шундайлар сирасига киради. Бу усулнинг моҳияти ва унинг асосини ташкил этувчи омил – ижтимоий объектда бевосита кўзга ташланадиган симптомлар ва белгилар ҳисобланади. Симптоматика – муаллифнинг фикрича, визуал ижтимоий-психологик диагностиканинг асосий элементидир. Лекин ижтимоий-психологик ҳодисалар табиатан мураккаб жараёнлар бўлгани учун ҳам, бу усул барча жабҳаларни қамраб олиши мумкин, деб бўлмайди. Масалан, мулоқот жараёнини оладиган бўлсак, биз ҳар доим суҳбатдошнинг гапларинигина эътиборга олган ҳолда хулоса чиқарамиз. Лекин бу жараёнда новербал воситалар ҳам мавжуд бўлиб, улар мулоқатни тўлдиради, бойитади ва кучайтиради. Бу ҳолат бизнинг қилиқларимиз, мимика, пантомимикамиз, юз қиёфамиз, лабларимиз, пешонамиз, қоматимизнинг ҳолати ва ҳоказолар орқали тавсифланади. Ана шу белгилар визуал психодиагностика предметини амалий аҳамиятини кўрсатади. Қуйида биз айрим қилиқларнинг визуал маънолари шарҳини келтирамиз. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 ОчиқликОчиқлик .. Қўл кафтининг очиқ тарзда юқорига қаратилганлиги; костюм Қўл кафтининг очиқ тарзда юқорига қаратилганлиги; костюм тугмаларининг ечиб қўйилиши (ёқтирган одамлари даврасида одам тугмаларининг ечиб қўйилиши (ёқтирган одамлари даврасида одам кўпинча костюмини ечиб ҳам ўтиришни афзал кўради).кўпинча костюмини ечиб ҳам ўтиришни афзал кўради).  ҲимояҲимоя .. Бирор таҳдидга қарши одамдаги ҳимояни ифодаловчи белгиларга Бирор таҳдидга қарши одамдаги ҳимояни ифодаловчи белгиларга икки қўлни кўкрак қафасида чалиштириб туришни киритиш мумкин.икки қўлни кўкрак қафасида чалиштириб туришни киритиш мумкин.  Баҳолаш.Баҳолаш. Ўйчанлик ва хаёлпарастликни ифодаловчи қилиқлар шундайки, Ўйчанлик ва хаёлпарастликни ифодаловчи қилиқлар шундайки, бунда одамнинг қўллари беихтиёр унинг чаккасида бўлади. Ёки ярим мушт бунда одамнинг қўллари беихтиёр унинг чаккасида бўлади. Ёки ярим мушт ҳолдаги қўлларига чаккасини тираган ҳолда хаёл суради.ҳолдаги қўлларига чаккасини тираган ҳолда хаёл суради.  Шубҳалилик ва писмиқлиқлик.Шубҳалилик ва писмиқлиқлик. Бунда қўл оғизни гўёки ёпади, нигоҳ Бунда қўл оғизни гўёки ёпади, нигоҳ атрофга қаратилган, бўйинга, бурунга енгилгина тегиш – шубҳа атрофга қаратилган, бўйинга, бурунга енгилгина тегиш – шубҳа аломатини ифодалайди.аломатини ифодалайди.  Устунлик-тобелик.Устунлик-тобелик. Қўл бериб сўрашаётгандаёқ устунлик аломатлари Қўл бериб сўрашаётгандаёқ устунлик аломатлари намоён бўлиши мумкин. Шеригининг қўлини қаттиқ қисган ҳолда, ўз намоён бўлиши мумкин. Шеригининг қўлини қаттиқ қисган ҳолда, ўз кафтини юқорига қаратган тарзда буриши, бунга мисолдир.кафтини юқорига қаратган тарзда буриши, бунга мисолдир.  Тайёрлик.Тайёрлик. Қўлларнинг тиззада бўлиши – бирор ишга ҳозирлик белгисидир.Қўлларнинг тиззада бўлиши – бирор ишга ҳозирлик белгисидир.  Шунга ўхшаш ҳар бир кўзга ташаланадиган қилиқларимиз бизга Шунга ўхшаш ҳар бир кўзга ташаланадиган қилиқларимиз бизга шеригимиз ҳақида маълумот беради (“Язык тела”. А.Штангль)шеригимиз ҳақида маълумот беради (“Язык тела”. А.Штангль) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 3. Психодиагностик методлар ва диагностик ёндошиш3. Психодиагностик методлар ва диагностик ёндошиш  Психологик ташхис (диагноз)нинг ривожланиши махсус тадқиқот услуби – Психологик ташхис (диагноз)нинг ривожланиши махсус тадқиқот услуби – диагностик услубнинг пайдо бўлишига замин яратади. Бу психологиядаги мавжуд диагностик услубнинг пайдо бўлишига замин яратади. Бу психологиядаги мавжуд бошқа услублар тизимида қандай ўринни эгаллайди ва унинг ўзига хослиги бошқа услублар тизимида қандай ўринни эгаллайди ва унинг ўзига хослиги нимада?нимада?  Психологик адабиётларда кўпинча “Психологик адабиётларда кўпинча “ методметод ” ва “” ва “ методикаметодика ” тушунчаларини турли ” тушунчаларини турли мазмунда учратамиз. Биз психологиянинг маълум услубий тамойиллари ўзининг мазмунда учратамиз. Биз психологиянинг маълум услубий тамойиллари ўзининг бирламчи ифодасини конкрет тадқиқотлар натижаларидан олишини биламиз.бирламчи ифодасини конкрет тадқиқотлар натижаларидан олишини биламиз.  Тадқиқот услубининг Тадқиқот услубининг эксперименталэкспериментал ва ва ноэксперименталноэкспериментал (тавсифлаш) турга (тавсифлаш) турга бўлиниши барча адабиётларда ўз ифодасини топган. бўлиниши барча адабиётларда ўз ифодасини топган. НоэксперименталНоэкспериментал услуб услуб методиканинг кузатиш, суҳбатлар, фаолият маҳсулларини ўрганишни ўз ичига методиканинг кузатиш, суҳбатлар, фаолият маҳсулларини ўрганишни ўз ичига қамраб олади. қамраб олади. ТадбиқийТадбиқий метод (қўлланма) йўналтирилган шарт-шароит яратишга метод (қўлланма) йўналтирилган шарт-шароит яратишга асосланган. Бу шарт-шароитлар ўрганилаётган омил (ўзгарувчи)ни ажратиб асосланган. Бу шарт-шароитлар ўрганилаётган омил (ўзгарувчи)ни ажратиб олишни таъминлаб, унинг таъсирига боғлиқ бўлган ўзгаришларни қайд қилади. олишни таъминлаб, унинг таъсирига боғлиқ бўлган ўзгаришларни қайд қилади. Бундан ташқари у тадқиқотчини синалаётган шахснинг фаолиятига аралашиш Бундан ташқари у тадқиқотчини синалаётган шахснинг фаолиятига аралашиш имкониятига йўл қўяди. Натижада, психология учун кўп сонли ва одатий имкониятига йўл қўяди. Натижада, психология учун кўп сонли ва одатий лаборатор ва табиий эксперимент методикаси яратилади.лаборатор ва табиий эксперимент методикаси яратилади.  Диагностик тестлар айрим ҳоллардагина экспериментал метод чегарасида Диагностик тестлар айрим ҳоллардагина экспериментал метод чегарасида қаралади. Шу боис, биз мутлоқ хусусиятли ва қатор методикаларни қаралади. Шу боис, биз мутлоқ хусусиятли ва қатор методикаларни умумлаштирувчи психодиагностик методни ажратиш керак, деб ҳисоблаймиз. умумлаштирувчи психодиагностик методни ажратиш керак, деб ҳисоблаймиз. Психодиагностик методнинг асосий хусусияти, унинг ўлчаш-синаш, баҳоловчи Психодиагностик методнинг асосий хусусияти, унинг ўлчаш-синаш, баҳоловчи йўналишлари орқали ифодаланади. Бу йўналишлар ёрдамида ўрганилаётган йўналишлари орқали ифодаланади. Бу йўналишлар ёрдамида ўрганилаётган ҳодисанинг миқдор ва сифат квалификациясига эришилади.ҳодисанинг миқдор ва сифат квалификациясига эришилади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Психологик тамойилларнинг тадқиқотлариПсихологик тамойилларнинг тадқиқотлари Ноэкспериментал (тавсифланган)Ноэкспериментал (тавсифланган) Экспериментал Экспериментал Психодиагностик ПсиходиагностикТадқиқот методлариТадқиқот методлари Ноэкспериментал ёндошишНоэкспериментал ёндошиш Экспериментал ёндошишЭкспериментал ёндошиш Психодиагностик ёндошишПсиходиагностик ёндошиш Ўлчанмаган ўзига хосликЎлчанмаган ўзига хослик Ўлчанган ўзига хосликЎлчанган ўзига хосликАниқ методика ва услублар Аниқ методика ва услублар 3.1-расм. Психологияни англаш воситаларининг иерархик зинаси www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 4. Психодиагностик метод турлари4. Психодиагностик метод турлари  Психодиагностикада қўлланиладиган объектив методлар хилма-хил бўлиб, Психодиагностикада қўлланиладиган объектив методлар хилма-хил бўлиб, унинг кўпроқ қўлланиладиган турларига кузатиш, сўроқ, тест, эксперимент унинг кўпроқ қўлланиладиган турларига кузатиш, сўроқ, тест, эксперимент ва моделлаштириш синалувчи фаолияти маҳсулдорлигини ўрганишга ва моделлаштириш синалувчи фаолияти маҳсулдорлигини ўрганишга оидлари кирадиоидлари киради www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Психология Психология КУЗАТИШ КУЗАТИШ СЎРОҚ СЎРОҚ ТЕСТЛАР ТЕСТЛАР ЭКСПЕРИ- МЕНТЭКСПЕРИ- МЕНТ МОДЕЛ- ЛАШТИРИШ МОДЕЛ- ЛАШТИРИШ ташқи ташқи ички ички эркин кузатув эркин кузатув стандарт стандарт гуруҳ ичида гуруҳ ичида математик математик мантиқий мантиқий техник техник кибернетик кибернетиктабиий табиий лаборато- риялаборато- рияоғзаки оғзаки ёзма ёзма суҳбат суҳбат интервью интервью тест – сўровтест – сўров тест – топшири қтест – топшири қ проектив тестпроектив тест социомет рик тестсоциомет рик тестПсиходиагностика Психодиагностика гуруҳ ташқарисида гуруҳ ташқарисида контент- анализконтент- анализ 4.1-расм Психология ва психодиагностиканинг асосий методлари www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 5. Психодиагностик метод йўналишлари5. Психодиагностик метод йўналишлари  Психодиагностик метод учта асосий диагностик Психодиагностик метод учта асосий диагностик йўналишда аниқланади. Бу уч йўналиш эса кўпинча йўналишда аниқланади. Бу уч йўналиш эса кўпинча маълум методикалардан фойдаланади холос. Шу маълум методикалардан фойдаланади холос. Шу боис, бу йўналишлар психодиагностикада шартли боис, бу йўналишлар психодиагностикада шартли равишда қуйидаги: “равишда қуйидаги: “ объективобъектив ”, “”, “ субъективсубъектив ” ва ” ва ““ проективпроектив ” тарзида ифодаланади.” тарзида ифодаланади.  5.3.1-расмда кўрсатилгандек, энг юқорида психологик 5.3.1-расмда кўрсатилгандек, энг юқорида психологик тамойилларнинг тадқиқотлари иерархик тарзда тамойилларнинг тадқиқотлари иерархик тарзда жойлашган. Пастроқда тадқиқот методлари: жойлашган. Пастроқда тадқиқот методлари: ноэкспериментал (тавсифланган), экспериментал ва ноэкспериментал (тавсифланган), экспериментал ва психодиагностик. Ундан ҳам пастроқда ҳар бир психодиагностик. Ундан ҳам пастроқда ҳар бир методга мос ёндошишлар жойлашган. Энг пастки методга мос ёндошишлар жойлашган. Энг пастки қисмдан аниқ методика ўрин олган. Диагностик қисмдан аниқ методика ўрин олган. Диагностик ёндошишда батафсил тўхталиш керак.ёндошишда батафсил тўхталиш керак. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Психодиагностик метод Объектив йўналиш Субъектив йўналиш Проектив йўналиш Интеллект тестлари Махсус қобилият тестлари Шахсий (объектив) тестлар Муваффақиятга эришиш тести Шахсий сўровномалар Ҳолат, кайфият сўровномалари Анкета-сўровнома Мотор-экспрессив методика Перцептив-тизимли методика Апперцептив- динамик методика 3.5.1-расм. Психодиагностик метод йўналишлари www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 6. Психодиагностик методларнинг умумий чизмаси6. Психодиагностик методларнинг умумий чизмаси  Психодиагностиканинг барча методлари психологияни барча соҳаларида, Психодиагностиканинг барча методлари психологияни барча соҳаларида, хусусан, фаолиятнинг турли йўналишларида қўлланилади. Илмий хусусан, фаолиятнинг турли йўналишларида қўлланилади. Илмий психологияда улар тадқиқот методларини ўтказиш ва ташкиллаштириш психологияда улар тадқиқот методларини ўтказиш ва ташкиллаштириш жараёнида қўлланилса, амалий психологияда эса психологик маслаҳат, жараёнида қўлланилса, амалий психологияда эса психологик маслаҳат, психокоррекцион ишлар, профессионал тайёргарлик каби соҳаларида психокоррекцион ишлар, профессионал тайёргарлик каби соҳаларида фойдаланилади.фойдаланилади.  Тўғри ташкиллаштирилган изланишларда, синалувчиларнинг у ёки бу Тўғри ташкиллаштирилган изланишларда, синалувчиларнинг у ёки бу психологик хусусиятларининг ривожланиш босқичлари тадқиқот жараёнидан психологик хусусиятларининг ривожланиш босқичлари тадқиқот жараёнидан олдин ҳам кейин ҳам баҳоланиши табиий ҳолат ҳисобланади. Чунки, бу ҳолат олдин ҳам кейин ҳам баҳоланиши табиий ҳолат ҳисобланади. Чунки, бу ҳолат олиб борилган тадқиқот ушбу хусусиятларнинг ўзгаришига қанчалик даражада олиб борилган тадқиқот ушбу хусусиятларнинг ўзгаришига қанчалик даражада таъсир ўтказганлигини аниқлаб беради. Бу жараён психологик маслаҳат ва таъсир ўтказганлигини аниқлаб беради. Бу жараён психологик маслаҳат ва психокоррекцион тузатишларга ҳам дахлдордир. Маълумки, маслаҳат олиб психокоррекцион тузатишларга ҳам дахлдордир. Маълумки, маслаҳат олиб бораётган амалий психолог ўз мижозининг психологик хусусиятларини бораётган амалий психолог ўз мижозининг психологик хусусиятларини шаклланганлик ҳолатини баҳолай олиши керак. Бу – худди шифокорнинг шаклланганлик ҳолатини баҳолай олиши керак. Бу – худди шифокорнинг олдига келган беморга ташхис қўйиш ва унинг даволаш муолажаларини олдига келган беморга ташхис қўйиш ва унинг даволаш муолажаларини аниқлашга ўхшаш жараёндир.аниқлашга ўхшаш жараёндир.  Сўнги йилларда айрим мутахассисликлар психологияга,хусусан, унинг Сўнги йилларда айрим мутахассисликлар психологияга,хусусан, унинг предмети ҳисобланган инсон хулқ-атворига бир қатор талабларни қўймоқда. предмети ҳисобланган инсон хулқ-атворига бир қатор талабларни қўймоқда. Шу билан бирга, кишининг профессионал лаёқатини белгилаб берувчи Шу билан бирга, кишининг профессионал лаёқатини белгилаб берувчи психологик сифатларнинг аниқ диагностикаси ҳам талаб этилмоқда. Мазкур психологик сифатларнинг аниқ диагностикаси ҳам талаб этилмоқда. Мазкур ҳолатлар психодиагностик методлардан фойдаланувчи кишиларнинг ҳолатлар психодиагностик методлардан фойдаланувчи кишиларнинг профессионал тайёргарлик ва танлаш жараёнлари билан узвий боғлиқдир.профессионал тайёргарлик ва танлаш жараёнлари билан узвий боғлиқдир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Замонавий психодлогиянинг психодиагностик методларининг мингдан ортиқ турлари мавжуд бўлиб, улардан самарали фойдаланиш учун мутахассис малакали билим ва кўникмага эга бўлиши керак. Баъзан эса умумий методлар чизмасини ўзлаштириб олишнринг ўзи, амалий фаолиятда яхши самара бериши мумкин. Масалан, психодиагностик методларнинг умумий ҳолати кўринишда қуйидаги таклиф қилинади:  Кузатишга асосланган психодиагностик методлар.  Сўровномали психодиагностик методлар.  Объектив психодиагностик методлар (меҳнат фаолияти маҳсуллари ва хулқ-атворни таҳлил қилувчи).  Психодиагностиканинг тажрибавий (экспериментал) методлари.  Тажрибанинг психодиагностик метод сифатидаги аҳамияти синалувчининг бирор-бир психологик хусусиятини баҳолаш имконини мавжудлиги билан изоҳланади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Назорат ва муҳокама қилиш учун Назорат ва муҳокама қилиш учун саволларсаволлар  Психодиагностика методлари ҳақида қандай умумий тушунчага Психодиагностика методлари ҳақида қандай умумий тушунчага эгаэга мими сиз?сиз?  Амалий психологиянинг методологик ва услубий масалалари Амалий психологиянинг методологик ва услубий масалалари дегандан нимани тушунасиз?дегандан нимани тушунасиз?  Психологияни англаш воситаларининг иерархик зинаси қандай?Психологияни англаш воситаларининг иерархик зинаси қандай?  Қандай психодиагностик метод турлари бор?Қандай психодиагностик метод турлари бор?  Психодиагностик метод йўналишининг нечта гуруҳи мавжуд?Психодиагностик метод йўналишининг нечта гуруҳи мавжуд?  Психодиагностик методларнинг умумий чизмаси ҳақида қандай Психодиагностик методларнинг умумий чизмаси ҳақида қандай тасаввурга эгасиз?тасаввурга эгасиз? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Психодиагностика тарихи

Психодиагностика фанининг предмети

Тадқиқот методлари классификацияси

Ta`lim deportamentidagi psixolog ishi

Ekspreental psiologiyada metodlar