Қобилият - Психология - Презентации

Қобилият

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

640 KB

Қобилият Қобилият  Қобилият – инсоннинг индивидуал салоҳияти, Қобилият – инсоннинг индивидуал салоҳияти, имкониятлари. Қобилият билимдан кескин имкониятлари. Қобилият билимдан кескин фарқ қилади, билим мутолаа натижаси фарқ қилади, билим мутолаа натижаси ҳисобланади, қобилият шахснинг психологик ҳисобланади, қобилият шахснинг психологик ва физиологик тузилишининг ҳусусияти ва физиологик тузилишининг ҳусусияти саналади. Қобилият кўникма ва малакадан саналади. Қобилият кўникма ва малакадан фарқ қилади. Аксарият илмий манбаларда фарқ қилади. Аксарият илмий манбаларда моҳирлик билан қобилиятни моҳирлик билан қобилиятни айнанлаштиришади. Қобилият инсон айнанлаштиришади. Қобилият инсон томонидан кўникма ва малаканинг томонидан кўникма ва малаканинг эгалланиши жарайнида такомиллашиб эгалланиши жарайнида такомиллашиб боради. Ҳар қандай қобилият турли шахсга боради. Ҳар қандай қобилият турли шахсга тегишли мураккаб психологик тушунчадан тегишли мураккаб психологик тушунчадан ташкил топган. ташкил топган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Қобилият деганда бирорта Қобилият деганда бирорта ҳусусиятнинг ўзини эмас, ҳусусиятнинг ўзини эмас, балки шахс фаолиятининг балки шахс фаолиятининг талабларига жавоб бера талабларига жавоб бера оладиган ва шу фаолиятда оладиган ва шу фаолиятда юқори кўрсаткичларга юқори кўрсаткичларга эришишни таъминлашга эришишни таъминлашга имконият берадиган имконият берадиган хусусиятлар синтезини хусусиятлар синтезини тушунмоқ лозим. Барча тушунмоқ лозим. Барча қобилият учун таянч хусусият қобилият учун таянч хусусият – кузатувчанликдан, яъни – кузатувчанликдан, яъни инсонни фахмлаш, объектдан инсонни фахмлаш, объектдан у ёки бу аломатларни кўра у ёки бу аломатларни кўра билиш, ажбилиш, аж рр ата олиш ата олиш кўникмасидир.кўникмасидир. М. ЖаксонМ. Жаксонwww.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Қобилиятнинг етакчи Қобилиятнинг етакчи ҳусусиятларидан бири – ҳусусиятларидан бири – нарса ва ҳодисаларнинг нарса ва ҳодисаларнинг моҳиятини ижодий тасаввур моҳиятини ижодий тасаввур қилишдир. У шахснинг қилишдир. У шахснинг шаклланиши ва шаклланиши ва ривожланиши натижаси ривожланиши натижаси бўлиши билан бирга, табиий бўлиши билан бирга, табиий манбага ҳам эга. Бу табиий манбага ҳам эга. Бу табиий манба кўпинча зеҳн манба кўпинча зеҳн тушунчаси билан юритилади. тушунчаси билан юритилади. Зеҳн муайян бир фаолиятга Зеҳн муайян бир фаолиятга ёки кўпинча нарсаларга ёки кўпинча нарсаларга нисбатан ортиқча нисбатан ортиқча қизиқувчанликлда, қизиқувчанликлда, мойилликда, интилишда мойилликда, интилишда намоён бўлади. Зеҳн намоён бўлади. Зеҳн нишоналар деганда қобилият нишоналар деганда қобилият ички имкониятларининг ички имкониятларининг табиий асосини тушуниш табиий асосини тушуниш лозим. лозим. Леонардо да ВинчиЛеонардо да Винчи www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Қобилият умумий ва махсус туркумларга Қобилият умумий ва махсус туркумларга ажратилади. Умумий қобилият деганда юксак ажратилади. Умумий қобилият деганда юксак амалий имконият ва тараққиёт тушунилади. амалий имконият ва тараққиёт тушунилади. Қобилиятни табиий равишда шаклланиши ва Қобилиятни табиий равишда шаклланиши ва муайян режа асосида ривожлантирилиши муайян режа асосида ривожлантирилиши мумкин. Қобилиятни маълум фаолиятга мумкин. Қобилиятни маълум фаолиятга мойиллиги ёки интилиши орқали, табиий зеҳн мойиллиги ёки интилиши орқали, табиий зеҳн нишоналарини аниқлаш, мутахассис нишоналарини аниқлаш, мутахассис раҳбарлигида узлуксиз фаолиятга жалб этиш, раҳбарлигида узлуксиз фаолиятга жалб этиш, қобилиятни такомллаштиришнинг махсус қобилиятни такомллаштиришнинг махсус воситаларини қўллаш, шахснинг фаоллик воситаларини қўллаш, шахснинг фаоллик аломатларини максимал даражада аломатларини максимал даражада ривожлантириш, инсон шахсига алоҳида ривожлантириш, инсон шахсига алоҳида ёндашувни умумий талаблари билан уйғунликда ёндашувни умумий талаблари билан уйғунликда олиб бориш ва бу орқали ривожлантириш олиб бориш ва бу орқали ривожлантириш йўллари мавжуд. Қобилиятнинг юқори даражаси йўллари мавжуд. Қобилиятнинг юқори даражаси истеъдод ва даҳоликда намоён бўладиистеъдод ва даҳоликда намоён бўлади www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Муваффақиятли ишлаш Муваффақиятли ишлаш учун ҳар бир ўқитувчи учун ҳар бир ўқитувчи педагогик маҳоратга эга педагогик маҳоратга эга бўлиши зарур. Педагогик бўлиши зарур. Педагогик маҳорат эгаси оз меҳнат маҳорат эгаси оз меҳнат сарф қилиб, катта сарф қилиб, катта натижага эришади.натижага эришади. Ижодкорлик унинг Ижодкорлик унинг ҳамиша ҳамкори бўлади. ҳамиша ҳамкори бўлади. Педагогик ишга Педагогик ишга қобилиятли, истеъдодли қобилиятли, истеъдодли инсонгина инсонгина педагогик педагогик маҳоратмаҳорат бўлиши мумкин.бўлиши мумкин. Қобилият фаолият Қобилият фаолият жараёнида пайдо бўлади жараёнида пайдо бўлади ва ривожланади. ва ривожланади. Леонардо да ВинчиЛеонардо да Винчи нинг нинг машхур асаримашхур асари www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Қобилият малака ва Қобилият малака ва уддабуддаб уронликдан фарқуронликдан фарқ қилади. Малака ва қилади. Малака ва уддабуронлик машқ, уддабуронлик машқ, ўтиш натижаси ўтиш натижаси ҳисобланса,қобилиятнинг ҳисобланса,қобилиятнинг ривожланиши учунривожланиши учун эса эса истеъдод, лаёқат ваистеъдод, лаёқат ва зеҳн, яъни инсон нерв зеҳн, яъни инсон нерв тизимида анатомо-тизимида анатомо- физиологик хусусиятфизиологик хусусият бўлиши ҳам зарур.бўлиши ҳам зарур. АнаАна шу табиий замин шу табиий замин қобилият деб аталувчи қобилият деб аталувчи руҳий хусусият тараққий руҳий хусусият тараққий этади.этади. Альберт ЭйнштейнАльберт Эйнштейн www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ИстеъдодИстеъдод  Истеъдод, талант – ниҳоятда Истеъдод, талант – ниҳоятда зўр қобилият, бирор соҳада зўр қобилият, бирор соҳада юксак даражадаги лаёқат. У юксак даражадаги лаёқат. У идрок, тасаввур, тафаккур, идрок, тасаввур, тафаккур, хотира, кузатувчанлик бениҳоя хотира, кузатувчанлик бениҳоя устунлигида, воқеа-устунлигида, воқеа- ҳодисаларнинг янги ҳодисаларнинг янги қирраларини, уларнинг қирраларини, уларнинг билимларини ўзлаштириш, билимларини ўзлаштириш, назарий ва амалий назарий ва амалий масалаларни ҳал этиши, масалаларни ҳал этиши, ижоди, ўз билими ва ижоди, ўз билими ва малакаларни турмушга тадбиқ малакаларни турмушга тадбиқ эта олишидан уни эта олишидан уни истеъдодини билиш мумкин. истеъдодини билиш мумкин. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Истеъдод инсоннинг маълум фаолияти Истеъдод инсоннинг маълум фаолияти турида ўзини намоён этади. Билим, кўникма, турида ўзини намоён этади. Билим, кўникма, малака, тажрибалар истеъдодни малака, тажрибалар истеъдодни ривожланишида катта роль ўйнайди. ривожланишида катта роль ўйнайди. Қобилият ёки лаёқат ўсишига ижтимоий Қобилият ёки лаёқат ўсишига ижтимоий шароит яратилганда, уни тарбиялаб камолга шароит яратилганда, уни тарбиялаб камолга етказилганидагина истеъдод юзага чиқади. етказилганидагина истеъдод юзага чиқади. Истеъдодга инсоннинг меҳнатсеварлиги ҳам Истеъдодга инсоннинг меҳнатсеварлиги ҳам қўшилган тақдирда янгилик ва кашфиётлар қўшилган тақдирда янгилик ва кашфиётлар пайдо бўлади. Даҳо истеъдоднинг юксак пайдо бўлади. Даҳо истеъдоднинг юксак намунаси ҳисобланади. Даҳо эгаси батамом намунаси ҳисобланади. Даҳо эгаси батамом янгилик ижод қилиб, ўз соҳасида оригинал янгилик ижод қилиб, ўз соҳасида оригинал йўналиш яратади. йўналиш яратади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Истеъдод ҳақида турли Истеъдод ҳақида турли назариялар мавжуд. Уларга назариялар мавжуд. Уларга кўра:кўра:  Худо томонидан Худо томонидан бериладиберилади  Ирсият орқали ўтадиИрсият орқали ўтади  Тарбия орқали пайдо Тарбия орқали пайдо қилинадиқилинади  Инсондаги табиий, Инсондаги табиий, туғма анатомик-туғма анатомик- физиологик лаёқат физиологик лаёқат муайян фаолиятда муайян фаолиятда шаклланади ва шаклланади ва ривожланадиривожланади Альберт ЭйнштейнАльберт Эйнштейн www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Педагогик фаолиятнинг самарали Педагогик фаолиятнинг самарали бўлиши учун ўқитувчидан бўлиши учун ўқитувчидан қобилиятнинг қуйидагиқобилиятнинг қуйидаги 9 9 турлари турлари мавжуд бўлмоғи ва тарбиялаб мавжуд бўлмоғи ва тарбиялаб етиштирилмоғи лозим:етиштирилмоғи лозим: 1.1. Билиш қобилияти-фаннинг тегишли соҳаларига оид Билиш қобилияти-фаннинг тегишли соҳаларига оид қобилиятдир.бундай қобилиятга эга бўлган ўқитувчи қобилиятдир.бундай қобилиятга эга бўлган ўқитувчи фанни ўқув курси ҳажмидагина эмас, балки анча кенг ва фанни ўқув курси ҳажмидагина эмас, балки анча кенг ва чуқурроқ билади, ўз фани соҳасидаги кашфиётларни чуқурроқ билади, ўз фани соҳасидаги кашфиётларни ҳамиша кузатиб боради. Материални ипидан игнасигача ҳамиша кузатиб боради. Материални ипидан игнасигача билади, тунга ниҳоятда қизиқади, оддий тадқиқот билади, тунга ниҳоятда қизиқади, оддий тадқиқот ишларини ҳам бажаради.ишларини ҳам бажаради. 2.2. Тушунтира олиш қобилияти-ўқув материалини Тушунтира олиш қобилияти-ўқув материалини ўқувчиларга тушунарли қилиб баён эта олиш, ўқувчиларга тушунарли қилиб баён эта олиш, ўқувчиларда мустақил равишда фаол фикрлашга ўқувчиларда мустақил равишда фаол фикрлашга қизиқиш уйғотиш қобилиятидир. Ўқитувчи зарур қизиқиш уйғотиш қобилиятидир. Ўқитувчи зарур ҳолларда ўқув материалини ўзгартира олиши, қийин ҳолларда ўқув материалини ўзгартира олиши, қийин нарсаларни осон, мураккаб нарсани оддий, ноаниқ нарсаларни осон, мураккаб нарсани оддий, ноаниқ нарсани тушунарли қилиб ўқувчиларга етказа олиши нарсани тушунарли қилиб ўқувчиларга етказа олиши даркор.даркор. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3. 3. Кузатувчанлик қобилияти- ўқувчининг, Кузатувчанлик қобилияти- ўқувчининг, тарбияланувчининг ички дунёсига кира олиш тарбияланувчининг ички дунёсига кира олиш қобилияти, ўқувчи шахсини ва унинг вақтинчалик қобилияти, ўқувчи шахсини ва унинг вақтинчалик руҳий ҳолатларини жуда яхшитушуна билиш руҳий ҳолатларини жуда яхшитушуна билиш билан боғлиқ ббилан боғлиқ б оо шлшл аа ган психологик ган психологик кузатувчанликдир.кузатувчанликдир. 4. 4. Нутқ қобилияти-нутқ ёрдамида, шунингдек Нутқ қобилияти-нутқ ёрдамида, шунингдек имо-ишора воситасида ўз фикримо-ишора воситасида ўз фикр ва туйғуларини ва туйғуларини аниқ ва равшан ифодалаш қобилияти. аниқ ва равшан ифодалаш қобилияти. Ўқитувчинингнутқи дарсда ҳамиша ўқувчиларга Ўқитувчинингнутқи дарсда ҳамиша ўқувчиларга қаратилган бўлади. Педагогнинг нутқи аниқ, қаратилган бўлади. Педагогнинг нутқи аниқ, жонли, образли, талаффузи жиҳатдан ёрқин, жонли, образли, талаффузи жиҳатдан ёрқин, ифодали, ҳис-ҳаяжонли бўлиб, унда стилистик, ифодали, ҳис-ҳаяжонли бўлиб, унда стилистик, грамматик, фонетик нуқсонлар учрамаслиги грамматик, фонетик нуқсонлар учрамаслиги лозим.лозим. 5. 5. Ташкилотчилик қобилияти- биринчидан, Ташкилотчилик қобилияти- биринчидан, ўқувчилар жамоасини уюштириш, жипслаштириш, ўқувчилар жамоасини уюштириш, жипслаштириш, муҳим вазифаларни ҳал этишга руҳлантиришни, муҳим вазифаларни ҳал этишга руҳлантиришни, иккинчидан, ўз ишини тўғри режалаштира олиш иккинчидан, ўз ишини тўғри режалаштира олиш ва уни назорат қила билишва уни назорат қила билиш www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

6. 6. Обрў орттира олиш Обрў орттира олиш қобилияти- ўқувчиларга қобилияти- ўқувчиларга бевосита эмоционал-бевосита эмоционал- иродавий таъсир иродавий таъсир кўрсатиш ва шу асосда кўрсатиш ва шу асосда обрў қозона олишдир.обрў қозона олишдир. 7. 7. Тўғри муомала қила олиш Тўғри муомала қила олиш қобилияти-болаларга қобилияти-болаларга яқинлаша олиш, улар яқинлаша олиш, улар билан педагогик нуқтаи билан педагогик нуқтаи назардан жуда самарали назардан жуда самарали ўзаро муносабатлар ўзаро муносабатлар ўрната билиш, педагогик ўрната билиш, педагогик назокатнинг назокатнинг мавжудлигини мавжудлигини билдиради.билдиради. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

8. 8. Келажакни қўра билиш қобилияти- ўз Келажакни қўра билиш қобилияти- ўз харакатларининг оқибатини кўра билиш, харакатларининг оқибатини кўра билиш, ўқувчининг келгусида қандай одам ўқувчининг келгусида қандай одам бўлишини тасаввур қила олишида, бўлишини тасаввур қила олишида, тарбияланувчида қандай фазилатларни тарбияланувчида қандай фазилатларни тараққий эттириш лозимлигини олдиндан тараққий эттириш лозимлигини олдиндан айтиб бера олишда ифодаланади. айтиб бера олишда ифодаланади. Бу Бу қобилият қобилият педагогик оптимизмга, тарбиянинг педагогик оптимизмга, тарбиянинг қудратига боғлиқдир.қудратига боғлиқдир. 9. 9. Диққатни тақсимлай олиш қобилияти- Диққатни тақсимлай олиш қобилияти- ўқитувчи учун диққатнинг барча ўқитувчи учун диққатнинг барча хусусиятлари-ҳажми, кучи, кўчувчанлиги, хусусиятлари-ҳажми, кучи, кўчувчанлиги, идора қилина олиши, сафарбарлиги идора қилина олиши, сафарбарлиги кабиларнинг тараққий этилишикабиларнинг тараққий этилиши www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Шахслараро муносабатлар психологияси. Мулоқот маданияти

Глобаллашув шароитида антропологик инқироз ва уни бартараф этиш усуллари

Психологнинг маслаҳат беришлари

Maktab psixologining kasbga tayyorgarligi

Шахс психологиясининг назарий ва амалий масалалари