Deviant xulq-atvor sotsiologiyasining mohiyati - Психология - Презентации

Deviant xulq-atvor sotsiologiyasining mohiyati

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2364 KB

Reja: • Deviant xulq-atvor sotsiologiyasining mohiyati. • D eviant xulq-atvorning nisbatan kengroq tarqalgan ko‘rinishlari

Deviant xulq-atvor sotsiologiyasining mohiyati. • Jamiyatda insonlar faoliyati, xatti-harakatlari va xulq- atvorlarini ijtimoiy me’yorlar boshqaradi. Ijtimoiy me’yor jamiyat boshqaruvining ajralmas qismi bo‘lib, shaxs yoki ijtimoiy guruh xulq-atvorini muayyan sotsial muhitga moslashtiruvchi qoidalar majmuidir. Ijtimoiy me’yorning bir necha turlari mavjud bo‘lib, huquqiy, axloqiy, diniy hamda urf-odatlarga oid me’yorlar shular jumlasidandir.

• Ijtimoiy me’yorning afzalligi shundaki, yoshligidanoq muayyan me’yorlarga moslashtirib borilgan shaxslar umum tomonidan qabul qilingan tamoyillar doirasidan chetga chiqmaydi va boshqalardan ham shuni kutadi. Jamiyat taraqqiy etib borgan sari o‘rnatilgan me’yorlar ham eskirib boradi va yangi me’yorlar o‘rnatiladi. Yangi me’yorlarni o‘rnatish jarayoni jamiyatda o‘rnatilgan mavjud me’yorlar doirasini kengaytirish va o‘zgartishdan iboratdir.

• Jamiyat a’zolarini mazkur ijtimoiy me’yorlarga amal qilib yashashlarini nazorat qilib boruvchi institutlar ijtimoiy nazorat institutlari deyiladi. Ushbu institutlarga oila, maktab, mahalla, huquqni muhofaza qilish organlari va hokazolar kiradi.

• — jamiyatda o‘rnatilgan axloq me’yorlariga mos kelmaydigan insoniy faoliyat yoki xatti- harakat, ijtimoiy hodisa bo‘lib, yolg‘onchilik, dangasalik, o‘g‘rilik, ichkilikbozlik, giyohvandlik, o‘z joniga qasd qilish va boshqa ko‘plab shu kabi holatlar ushbu xulq-atvor xususiyatlari hisoblanadi.Deviant xulq-atvor

Quyidagilar deviant xulq-atvorning nisbatan kengroq tarqalgan ko‘rinishlaridan hisoblanadi: • J inoyatchilik. Muayyan davlatda o‘rnatilgan qonun va me’yorlarga nisbatan ayrim shaxslarning salbiy munosabati jinoiy faoliyat, mazkur shaxs esa jinoyatchi hisoblanadi.

• I chkilikbozlik. Bu borada ilmiy adabiyotlarda bir necha tasniflar mavjud: • 1) Alkogolni har-har zamonda iste’mol kilish.

• 2) Alkogolni ko‘p iste’mol qilish — spirtli ichimliklarni mumtazam, ya’ni haftada bir martadan bir necha martagacha yoki, birvarakayiga o‘rtada tanaffus bilan ko‘p mikdorda (200 ml.dan oshiq). Bu ko‘pincha alkogolizmga olib keladi. • 3) Alkogolizm — spirtli ichimliklarga patologik (muttasil) o‘rganib qolish bilan tavsiflanuvchi kasallik.

GIYOHVANDLIK. • Giyohvand yoki unga tenglashtirilgan vositalarga muntazam ruju qo‘yish va tibbiy ko‘rsatmalarsiz iste’mol qilish.

F ohishabozlik. • Fanda rasmiy nikohsiz jinsiy aloqa ikki turga bo‘lib o‘rganiladi: • 1. Konkubinat — nikohsiz birga yashash. • 2. Fohishabozlik — pul uchun o‘z tanasini sotish. G‘arbda asosan ikkinchisi G‘arbda asosan ikkinchisi qoralansada, Sharqda ikkala holatga qoralansada, Sharqda ikkala holatga ham me’yordan og‘ish sifatida ham me’yordan og‘ish sifatida qaraladi.qaraladi.

«Byurokratiya» • «Byurokratiya» termini as il da «hokimiyanga ega bo‘lgan xodim» degan ma’noni anglatadi. Biroq davrlar o‘tishi bilan «byurokratiya» mahalliychilik, qog‘ozbozlik, to‘rachilik, mansabni suiste’mol qilish kabi salbiy ma’nolarda qo‘llanila boshlaydi. H ozirgi kuyda ko‘plab davlatlarda «byurokratiya» termini asl ma’nosini yo‘qotib, boshqaruvdagi o‘ziga xos idoraviy uslub tarzida tushuniladi.

M ahalliychilik, urug‘-aymoqchilik, boqimandachilik kabi salbiy holatlar ham ijtimoiy me’yordan ch e skinishning diqqattalab ko‘rinishlaridan hisoblanadi.

• Deviant xulq-atvor muammosini sotsiologiya fani doirasida dastlab. E . Dyurkgeym maxsus o‘rgangan bo‘lsa-da, jamiyatning eng qadimiy muammolaridan biri sifatida deviant holatlarga munosabatlar qadim davrlardan shakllanib kelgan.

• Qadimgi xalqlarning diniy-mifologik tasavvurlari, xususan, Misr,hindiston va Xitoy diniy qonun-qoidalaridagi axloqiy me’yorlar bu sohadagi dastlabki qarashlar edi. Qadimgi yunon va Rim faylasuflari ham o‘z asarlarida mazkur muammolarni tahlil qilib berganlar.

• Deviant xulq-atvor muammolarini tahlil qilishda R.Merton ishlab chikkan ta’limot sotsiologiyada yetakchi o‘rin tutadi. E . Dyurkgeymning anomiya g‘oyasini rivojlantirib, Merton deviant xulq-atvorga quyidagicha ta’rif beradi: «Deviant xulq- atvor jamiyatda e’lon qilingan qadriyatlar va rasmiy xulq-atvor standartlari bilan aholi xulq-atvor motivlari hamda mavjud imkoniyatlarining bir- biriga mos kelmay qolishi natijasidir».

• Shaxslarda yuz beruvchi deviant holatlarning paydo bo‘lishi, shakllanishi va rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan uchta omilni ko‘rsatish mumkin. Bular shaxs xususiyatlari, muammoli holat va ijtimoiy nazorat institutlari. Aynan mana shu omillar shaxsning qanday faoliyat yuritishini belgilab beradi.

Shaxs xususiyatlarining shakllanishida asosan 3 ta omil muhim ahamiyat kasb etadi, bular: irsiy omillar; psixo- fiziologik omillar; shaxsning bilim darajasi.

• Shuningdek, ijtimoiy og‘ishlarning yuz berishiga shaxsning qat’iyatli yoki qatiyatsizligi, prinsipialligi yoki prinsipsizligi, qoidalarga bo‘ysunish yoki bo‘ysunmaslik odatlari, biron-bir qarorga kela olish imkoniyati, tashqi ta’sirga qanchalik berilishi, irodasi va boshqa shu kabi psixofiziologik holatlari, mijozi ham katta ta’sir ko‘rsatadi.

• Deviant xulq-atvorni o‘rganishda muammoli vaziyat muhim ahamiyat kasb etadi. Muammoli vaziyat shunday holatki, u sub’ektdan yechimini talab qiladi, uning yechimi ijtimoiy me’yorlarda ko‘rsatilgan bo‘lsa-da, u yoki bu sabablarga ko‘ra, ushbu me’yorlarni qo‘llash qiyinroq bo‘ladi.

• Bolalar o’rtasida ichkilikbozlik, giyohvandlik kabi tuzalishi qiyin bo’lgan vaboning tarqalishiga ota- onalarning o’z yumushlari bilan o’ta bandligi, bolalarni nazoratsiz qoldirishlari, oilaviy nizolar, ortiqcha boylik orttirishga ruju qo’yish, bolaning keragidan ortiq ta'minlanganligi va boshqa omillar sabab bo’lmoqda.

• Ma'lumki, spirtli ichimliklarni iste'mol qilish, turli narkotik moddalarni chekish mamlakat taraqqiyotiga, inson kamolotiga salbiy ta'sir etadi. Shuning uchun ichkilik va nashavandlikdan saqlanishga da'vat etiladi.

• Alisher Navoiy ichuvchi kishi «yomon itdek odamlarga o’z- o’zidan hamla qiladi. Uni shunchaki yomon it emas, qopadigan it desa ham bo’ladi. Ichishlik ham dard o’ti, ham suvidir: yo’q, u do’zax o’ti ham to’fon suvidir... Bu o’tda to’rt unsurgina yonib, yo’q bo’lib ketmaydi, aql-u his, din-u islom ham yo’qoladi, deganlar.

• Har qanday jamiyatning iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ma'naviy taraqqiyotiga zarba beruvchi illatlardan yana biri giyohvandlik hisoblanadi. Giyohvandlik ham ichkilikbozlik singari inson salomatligining ashaddiy kushandasidir.

• Giyohvand asli nasha, qoradori, ko’knori, geroin va shu kabi narkotiklarni iste'mol qilishga odatlangan odamdir. Bunday odamlarni o’z nomi bilan emas, balki bangi, nashavand, ko’knori deb atashadi.

• Narkotik moddalarning qaysi turini iste'mol qilishdan qat'i nazar, hammasi ham naslga yomon ta'sir etadi, giyohvand ayol yoki erkakning farzandlari tug’ma nogiron, mayib- majruh, aqli zaif, jismonan rivojlanmaydigan bo’lib tug’iladilar.

• . Ma’lumki, har qanday holatda ham, ko‘p «qurbon» berib. bo‘lsada, to‘g‘ri yechimga erishish mumkin. Lekin hamma gap shundaki, sub’ekt «qurbon» bera oladimi: xotini (yoki eri) bilan ajralib keta oladimi, yangi kasbga ega bo‘la oladimi yoki yo‘qmi. Qatiy qarorga kela olmay, ko‘pincha sub’ekt «o‘rinbosar» vositalarga, ichkilik va giyohvand moddalarga murojaat etadi.

• Bunday holatlarning keyingi farqi shundaki, ko‘pincha sub’ekt ularni hal qilishning noto‘g‘ri yo‘llarini tanlaydi. Oilaviy va ishdagi janjallar odatga aylanib qolganda bundan «qutulishning» noto‘g‘ri xayoliy yo‘llari, ichkilik, giyohvand vositalar va hokazolarga murojaat etiladi. Biroq bu yo‘l ziddiyatning chuqurlashuviga va turmush tarzini zararlantiruvchi omilga olib keladi.

• Statistik ma’lumotlarga qaraganda O‘zbekistondagi jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar tomonidan 2002 yili 49173 shaxsga nisbatan jinoyat ishi ko‘rilgan bo‘lsa, ulardan 2163tasi voyaga yetmaganlardir, bu esa 4,3%ni tashkil etadi. Bulardan 613tasi (28%) maktab o‘quvchilari, 644tasi (29%) litsey va kollej o‘quvchilari ekanligi aniqlangan.

• Oilada ichkilikbozlikmi, giyohvandlikmi, kashandalikmi, nosvoy chekishmi — qaysi biri mavjud ekan, u yerda sog’lom fikrli farzand kamoloti, oilaviy baxtiyorlik, hamjihatlik, o’zaro hurmat- izzat haqida gap bo’lishi mumkin emas.

• Oilaning sog’lom turmush tarzi, dunyoqarashi, ota- onaning halolligi, pokligi, mehnatsevarligi, e'tiqodi far- zandlarni ichkilikbozlikdan, giyohvandlikdan, kashanda-likdan asrovchi omillardir.

Похожие

Shaxs va deviant xulq-atvor sotsiologiyasi

Deviant xulq va temperament

Deinkvent xulq atvor va kriminal hatti-harakatlar

O`smirlar ijtimoiy dezataptatsiyasi

Motivatsiya