XII asr psixologik g’oyalari mohiyati. Rene Dekart g’oyalari - Психология - Презентации

XII asr psixologik g’oyalari mohiyati. Rene Dekart g’oyalari

Загружено в:

27.03.2024

Скачано:

0

Размер:

8547.5478515625 KB

XII ASR PSIXOLOGIK G’OYALARI MOHIYATI. RENE DEKART G’OYALARI

REJA: • 1.O’RTA ASR PSIXOLOGIYASI MOHIYATI. • 2.O’RTA ASRLARDA IJOD QILGAN ALLOMALARNING PSIXOLOGIK QARASHLARI. • 3. RENE DEKART(1596-1650) HAQIDA.

• UMUMIY TARIX DOIRASIDA HAM O’RTA ASRLARDA SHARQ UZOQ VAQT G’ARBGA NISBATAN ILGARILAB KETGAN. XITOY, HIND, ARAB, ERON, O’RTA OSIYO MADANIYATI BU DAVRDALARBGA NISBATAN ERTA RIVOJLANGAN. • O’RTA OSIYODA ILM-FAN MA’RIFATNING RIVOJLANISHI, BU HUDUDDAGI ILMIY DUNYOQARASHLAR BILAN BELGILANADI. BIZNING DAVRIMIZGACHA ARAB ISTILOSIGACHA BO’LGAN DAVRDAGI ILM-FAN VA MADANIYAT TARAQQIYOTI HAQIDAGI MA’LUMOTLAR SAQLANIB QOLMAGAN. CHUNKI ARAB XALIFALIGINING O’RTA OSIYOGA ISLOM DININING YOYILISHI VA BUNING OQIBATIDA O’RTA OSIYODA BU DINIY QARASHLARIGA QARAMA-QARSHI BO’LGAN YOZMA ADABIYOTLARNING HAMMASI MUTLAQO YO’Q QILIB YUBORILGAN. BUNDAN TASHQARI O’RTA OSIYODAGI O’ZARO FEODAL URUSHLAR HAM ILM-FAN VA MADANIYATNING TARAQQIYOTIGA SALBIY TA’SIR ETGAN. XSH ASRDA O’RTA OSIYONI MO’G’ULLAR BOSIB OLADI VA O’RTA ASRLARDA YARATILGAN FAN VA MADANIYAT SOHASIDAGI ILMIY ADABIYOTLARNING TO’PLANGAN QISMI SHU BOSQINCHILAR TOMONIDAN YO’Q QILIB YUBORILADI. SHUNGA QARAMASDAN O’RTA OSIYODA ILM-FAN VA MADANIYAT YUQORI DARAJADA RIVOJLANGAN DEB AYTA OLAMIZ.

O’rta asrlarda O’rta Osiyoda qator-qator olimlar, mutafakkirlar yashab ijod etgan. Ular faqat dinga talluqli fanlardangina rivojlanib qolmasdan, ilm- fanning shunday sohalari: riyoziyot, falsafa, astranomiya, meditsina, pedagogika, anatomiya, etika-estetika, psixologiya va hakazo fanlar bo’yicha butun jahon tan oladigan darajada ilmiy asarlar yaratgan. Bu asarlarni faqat O’rta Osiyo kitobxonlari o’qib qolmasdan, balki butun jahondagi taraqqiyparvar mutafakkirlar ham o’quv risolasi sifatida foydalangan, ana shunday olimlardan biri Abu Nosir Muhammad Ibn Tarxan (Al Farobiy)-870- 950 yillarda Farob shahrida tug’ilgan. Farobiy Aristotel’ va Platonning ishlarini O’rta Osiyoda keng ommalashtirgan, shuning uchun g’arbda ikkinchi muallim degan nom olgan.

Farobiy yozgan asarlaridan bizning e’tiborimizga falsafa, pedagogika, psixologiya, etika-estetika bo’yicha asarlari qiziqtiradi. Farobiyning fikricha muhit va tarbiyaning ta’sirida inson shaxsining ahloqiy sifatlari shakllanadi. Ahloq-tushunchasi Farobiy inson xarakteri bilan chambarchas bog’liq deb hisoblaydi. CHunki xarakterdagi har bir xislatlarni yaxshi tomonga qaratib o’zgartirish mumkin. SHunga asosan inson ahloqini faqat yaxshi tomonga qaratib o’zgartirish mumkin. Uning fikricha inson shaxsining barkamol shakllanishi uchun 4 ta to’siq bor: hurmatsizlik ahloqsizlik o’zgaruvchanlik ikkilanish

Bundan tashqari Farobiy tarbiyaning qattiq va yumshoqligi haqida ham o’z fikrlarini bayon qiladi. Bu o’z navbatida tarbiya psixologiyasining asosiy g’oyasi va metodlaridan biri hisoblanadi. Uning fikricha shogirdga ta’lim-tarbiya berishda haddan tashqari qattiqqo’llik ustozga nafrat hissini uyg’otadi. Uning ruhida o’z ustoziga nisbatan qarama- qarshilikni yuzaga keltiradi. Tarbiyadagi haddan tashqari yumshoqlik esa, shogirdga ustozga nisbatan mensimaslik hissini yuzaga ketiradi. U o’z ustozini aldashga va ustidan kulishga harakat qiladi, deb tushunadi. Farobiy psixologiya sohasida aniq bir asarlar yozmagan bo’lsa ham u Aflotun (Aristotel’) psixologiyasining asoslarini mahalliy sharoitda moslashgan holda talqin qiladi va buning oqibatida O’rta Osiyo falsafiy qarashlariga xos bo’lgan psixologik dunyoqarashlar shakllandi.

Abu Rayhon Beruniy-953-1050 yilda o’zining qator falsafiy asarlarida psixologik va pedagogik qarashlarini bayon qiladi. Bular inson shaxsining shakllanishi, ahloqiy kamoloti, aql-idroki, tafakkuri haqida fikrlaridir. Beruniyning «qadimgi avlodlar obidalari» asarida ba’zi odamlar shaxsining shakllanishida ularning xulq - atvorida mavjud bo’lgan ziqnalik, yolg’onchilik, munofiqlik, xushomadgo’ylik, ikkiyuzlamachilik kabi illatlarning shaxs taraqqiyotiga salbiy ta’siri haqida to’xtalib o’tadi. Bu illatlarga qarama-qarshi oqil odamlar haqida o’z fikrini bayon qiladi. Beruniyning fikricha oqil odamlarning taraqqiyoti va uning ruhiyatining rivojlanishi hech bir to’siqlarsiz ijobiy rivojlanishga ega bo’ladi deb tushuniladi. Beruniy psixologiya sohasida aniq bir asar yozmagan bo’lsa ham, Farobiy ta’limoti ta’sirida inson shaxsining kamoloti, uning aql-idroki, ruhiy taraqqiyoti haqidagi o’zining psixologik va pedagogik qarashlarini hamma asarlarda to’liq bayon qiladi.

• MASALAN: «MINERALOGIYA», «HINDISTON», HISLAR BILAN SEZILADIGAN VA AQL BILAN BILINADIGAN BIR QATOR KITOBNING TARJIMASI-DEGAN KITOB VA RISOLALARIDA O’ZINING RUH HAQIDAGI QARASHLARI, RUHIYATNING BA’ZI MUHIM MASALALARINI BILISH VA TAFAKKUR JARAYONLARI HAQIDA JUDA KO’P, G’OYAT QIMMATLI FIKR-MULOHAZALAR MAVJUD. • BERUNIY OLAMNI OB’EKTIV REALLIK, INSON IRODASIDAN TASHQARIDA MUSTAQIL RAVISHDA MAVJUD BO’LGAN BORLIQ SIFATIDA QARAYDI. BERUNIY KISHI ONGI. TAFAKKURI VA RUHIYATINI MODDIY JISMDAN KELTIRIB CHIQARGAN HOLDA TASAVVUR ETADI. • BERUNIY ABU ALI IBN SINO BILAN BO’LGAN MUNOZARALARIDA BARCHA NARSALARNING ASOSIDA 5 TA ELEMENT, YA’NI SUV, OLOV, HAVO ER, BO’SHLIQ YOTISHINI HAMDA DUNYONI BILISH JARAYONIDA BILIMLARIMIZNING MANBAINI SEZGI A’ZOLARIMIZ VA ULAR ORQALI QABUL QILGAN HISSIY BILMIMIZ TASHKIL ETADI DEB TA’KIDLANGAN. U «AGAR SEZGI A’ZOLARIMIZ BO’LMAGANDA OLAM TASAVVURGA EGA BO’LMASDIK. UMUMAN INSON NARSA VA JISMLARNING RANGINI BILMAGAN BO’LARDIK» DEYDI. BUNDA BERUNIY SEZGI ORGANLAR FASLIYATIGA BAHO BERIB MATERIALISTIK POZITSIYADA TURGANLIGINI KO’RAMIZ.

Unsurmoniy Kaykovus -1022 yilda tug’ilib 63 yoshida o’zining «Qobusnoma» asarini yozgan. Bobosi Kobus o’ta zolim, ayovsiz xukmdor bo’lgan. «Qobusnom» asarining psixologik nuqtai nazaridan analiz qiladigan qismi-bu –27 bobi hisoblanadi. Bu bob «Farzandlarni parvarish qilish fikrida» deb ataladi. Unda farzandning ota-onani hurmat qilish, oila tarbiyasi, oilada ota-onaning farzandiga tarbiya berish usullari va farzandlarni parvarish qilishda uning yosh davrlarga e’tibor berish haqida to’xtaladi. Bu bob psixologik nuqtai nazardan juda ham ahamiyatga egadir.

Jaloliddin Davoniy - 1427-1502 yillar, O’rta Osiyo mutafakkirlrining ichida birinchi bor psixologiya haqida traktat yozgan alloma hisoblanadi. Bundan tashqari ta’lim psixologiyasi bo’yicha bolalarni tarbiyalash metodlari va «Hohishlar etikasi» asarini yozgan. Inson xarakteri haqida batafsil to’talib o’tgan. Xarakter xislatlarni salbiy tomondan o’zgartirish mumkin, degan fikrni ilgari surgan. Davoniy bolalarning psixik taraqqiyotiga muhitning roliga yuqori baho bergan. Bundan tashqari Davoniy bolalarning qalbini toza taxtaga o’xatadi, unga hohlagan narsa yozish yoki chizish mumkin. Ularning psixikasi esa toza qog’ozga o’xshaydi va bu qog’oz uning hayotida to’ldiriladi, deb ta’kidlaydi. Uningbu fikrlarini undan 200 yil ilgari , keyin buyuk ingliz faylasufi Djon Lokk «Tabula roza» ta’limoti bilan fanga kiritadi, demak O’rta Osiyo mutafakkirlari o’zlarining ilmiy dunyoqarashlari bilan jahon fani taraqqiyotiga va uning rivojlanishiga salmoqli hissa qo’shgan. Ularning yaratgan asarlari fan va texnika taraqqiyotining boshlanish davrigacha o’quv qo’llanmalari sifatida qo’llanib kelgan. Ba’zi asarlari esa hozirgi kunga qadar ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan.

Rene Dekart 1596-yilning 31-mart kuni, Fransiyaning Turen hududidagi kichik Lae shaharchasida dunyoga kelgan. Dekartlar oilasi, qadimiy, biroq kambag‘allashib, obro‘si pasayib qolgan zodagonlar urug‘idan bo‘lishgan ekan. Uning otasi Renn sharida sudya bo‘lib ishlagani uchun, ko‘p vaqtini o‘sha yerda o‘tkazgan va Laega juda kam kelgan. Tug‘ruqning og‘ir kechganligi sababidan, uning onasi, bir necha kundan keyin tug‘ruq asoratlari tufayli olamdan o‘tgan. Rene uchun ham tabiblar sog‘lomlik va chidamlilikni bashorat qilishmagan, sababi u ham onadan tug‘ilganida juda nimjon bo‘lgan ekan. U haqiqatan ham balog‘atga yetgunicha quruq yo‘tal va doimiy holsizlikdan aziyat chekib, yuzi doimiy oqargan qiyofada hayot kechirgan. Uning bolalik damlarini, onasi tomondan buvisining qaramog‘ida, iqlimi yumshoq va ajoyib bog‘-rog‘lari bilan mashhur bo‘lgan Turenda o‘tdi. Dekart o‘sha yerdagi iezuitlar kollejida, 1612 yili, 8 yillik maktabni tamomladi.

17 yoshida Rene Dekart o‘z otasi oldiga - Rennga ketganida, maktab ta'limidan butunlay ko‘ngli sovib, mutolaa va izlanishni umuman tashlab qo‘ygan edi. Bunga sabab qilib tarixchilar Rene Dekartga maktab ta'limining qoniqarsiz sifat darajasi salbiy ta'sir ko‘rsatgan degan fikrni ko‘rsatishadi. Nima bo‘lganda ham, Rene Dekart ilk ta'lim olgan bosqich, qandaydir jiddiy sabablarga ko‘ra, undagi ilm- fanga bo‘lgan qiziquvchanlik va ishtiyoqni so‘ndirib yuborgani rost. U Rennda uzzukkun chavandozlik va qilichbozlik bilan mashg‘ul bo‘lib vaqt o‘tkazadi. Lekin, bu vaqtda u fikrlash va tafakkur dengizidan olis bo‘lgan degan fikrga kelish noo‘rindir; sababi u aynan o‘sha vaqtdagi o‘zi mukkasidan ketib, mashg‘ul bo‘lgan sohalar, ulardagi qonuniyat va umumlashtiruvlar haqida yaxshigina risolalar tayyorlaydi. Shulardan biri - "Qilichbozlik haqidagi risola"ni misol qilib keltirish mumkin.

1613 yilda u o‘z omadini izlab, Parijga yo‘l oladi. Yosh zodagon yigitchaga Parijda omadli ish yuritib va yashab ketish uchun obro‘- e'tiborli tanish-bilishlar orttirish va aloqalar o‘rnatish kerak edi. U poytaxtda fransiskan monaxi Maren Mersenn va matematik Midorj bilan yaqindan tanishadi. Biroq Parij hayotining dastlabki yillarini Dekart butunlay bemaqsad, tarqoq hayot tarzi bilan o‘tkazdi. U o‘zi tengqur yoshlarning qarta o‘yinlariga mukkasidan ketgan va qimorga berilgan guruhiga aralashib qoldi. Lekin, aksariyat tengdoshlaridan farqli ravishda Rene Dekart tez orada o‘zini qo‘lga olib, ahmoqona kun tartibi va jarlikka qulatuvchi ijtimoiy illatlar oldida xarakter namoyish etadi. U vaqtida o‘zini tiya bildi. Uni yana qimor o‘yinlari va ko‘cha hayotiga chorlovchi o‘rtoqlari bilmaydigan va topolmaydigan joy - Parij yaqinidagi Sen-Jermen mavzesida kichikkina uycha topib, o‘sha yerga ko‘chib o‘tadi va qaytadan ilmiy izlanishlarni boshlab yuboradi. Dekart matematika, asosan geometriya va algebra sohalarini chuqur o‘rganishga sho‘ng‘iydi.

• SHU TARZDA U IKKI YIL O‘ZINI-O‘ZI TARBIYALASH BILAN SHUG‘ULLANDI. 21 YOSHGA TO‘LGANIDA ESA, U FRANSIYANI TARK ETIB, OLAM KEZISHGA QAROR QILADI. DEKARTGA, O‘ZINING TA'BIRI BILAN AYTGANDA "OLAMNING BUYUK KITOBINI MUTOLAA QILISH, HARBIY QO‘SHINLAR VA SAROYLARNI KO‘RISH, HAR XIL FE'L ATVOR VA XARAKTERLI INSONLAR BILAN MULOQOTDA BO‘LISH, TAJRIBALAR TO‘PLASH, TAQDIR QANDAY UCHRASHUVLARGA DUCH QILSA, ULARDA, O‘SHANDAYLIGICHA O‘ZINI SINAB KO‘RISH, VA HAR YERDA UCHRAGAN BUYUM VA HODISALAR BORASIDA TAFAKKUR QILISH" MAQSADIDA YO‘LGA CHIQADI. DARBADARLIK YILLARI BOSHLANADI... • 1617 YILDA DEKART NIDERLANDIYA ARMIYASINING KO‘NGILLILARI SAFIGA QO‘SHILIB, HARBIY LIBOS KIYADI. BU PAYTDA NIDERLANDIYA FRANSIYANING ITTIFOQDOSHI BO‘LIB, BU DAVLATDA INQILOB YUZ BERAYOTGAN EDI. DEKART BREDE SHAHRIDA YASHAY BOSHLAYDI. ARMIYADAGI TAYINLANGAN NAFAQADAN DEKART VOZ KECHADI. U SHU ORQALI O‘Z ERKINLIGINI SAQLAB QOLISH MAQSADIDA EDI. YA'NI, TA'MADAN UZOQROQ BO‘LMOQCHI. U HARBIY PARADLARGA HAM QATNASHMAY, VAQTINI ASOSAN UYDA, MATEMATIKA VA FALSAFA BILAN MASHG‘ULLIKDA O‘TKAZADI.

Sen- Jermendagi o‘ziga xos uzlatda va Brededa olib borilgan matematik izlanishlar Dekartga o‘z davri uchun yetarli darajadagi yetuk matematik mutaxassis bo‘lib yetishishga xizmat qiladi. Aynan shu yillar ichida u analitik geometriya va algebrani o‘zaro chambarchas bog‘lovchi muhim ilmiy izlanishlar olib bordi va olamshumul kashfiyotlar qildi. Dekartning kundaligida quyidagicha qayd mavjud: "1619 yilning 10 noyabr kuni ajoyib kashfiyotning asoslarini anglay boshladim". Haqiqatan ham, Dekart ajoyib kashfiyot - analitik geometriya asoslarini ochib berish sari yaqinlashib borayotgan edi. Analitik geometriyaning mohiyati shundaki, u algebrani geometriya masalalariga va aksincha tadbiq etishning tamoyillarini ifoda etadi. Ya'ni, har qanday egri chiziq ikkita o‘zgaruvchili tenglamalar orqali ifodalanishi mumkin, va aksincha, ikkita o‘zgaruvchili har qanday tenglama, egri chiziq ko‘rinishida ifodalanishi mumkin! Bu kashfiyot, fan tarixida o‘ziga xos yangi davr ochganligi bilan nafaqat matematika va geometriya uchun, balki, umuman olganda sonlar va o‘lchovlar borasida aniq kattaliklarga asoslanib ish ko‘ruvchi barcha tabiiy fanlar uchun muhim ahamiyatga ega edi.

Dekart o‘z kashfiyotining ahamiyatini yaxshi anglasa-da, u bunday darajadagi dohiyona va hal qiluvchi g‘oyaning o‘zi, ilm-fanda samarali islohot o‘tkazish uchun kamlik qilishini ham yaxshi tushungan. U olam kezishni davom ettiradi - golland armiyasi bilan birga avvaliga Praga uchun jangda qatnashadi (30 yillik urush), keyin Vengriya va Bryusselda bo‘ladi. Yo‘l-yo‘lakay, o‘zi aytganday taqdir unga tayyorlagan har qanday uchrashuvlardan o‘zi uchun biror mulohaza va fikr olishga urinadi. Sayohatchi, ko‘ngilli askar va matematik Rene Dekart 1623-yilda Parijga qisqa muddatga qaytadi. Keyin yana Yevropa bo‘ylab uzoq safarlar, keyin esa, 1625-yilda Fransiyaga bir muddat qaytishdan so‘ng, yana Gollandiyaga ko‘chib o‘tadi. Dekart uchun Gollandiyaga ko‘chib o‘tish, o‘zining Parijdagi eski qimorboz do‘stlari va yoshlikdagi beboshliklarga qaytmaslik vajidan zarur edi.

Qolaversa, Niderlandiyada, Fransiyaga qaraganda ancha yumshoq ijtimoiy muhit yuzaga kelgan bo‘lib, ayniqsa diniy va e'tiqodiy qarashlar borasidagi huquqiy erkinlik, oddiy golland xalqining tolerant munosabati, yetishib chiqayotgan olimni o‘ziga tortgan. U gollandlar haqida "Begonalarga asossiz g‘arazdan ko‘ra o‘z kundalik ishlari haqida ko‘proq qayg‘uradigan millat" deb yozgan edi. U Parijda yashayotgan chog‘ida, "Ilohiyot haqida" nomli risola yozishni boshlab qo‘ygan edi. Gollandiyadagi hayotining dastlabki vaqtlarida u o‘sha asarini davom ettirishga kirishadi. Ilohiyot va falsafa borasidagi fikrlarni qamrab olishi kerak bo‘lgan bu asar baribir yakuniga yetmay tez orada yana "keyinroqqa surib" qo‘yiladi. Dekartda, unga Mersenn xabar bergan ajoyib va o‘sha davr uchun tushunarsiz hodisa, 1629-yilda Rimda kuzatilgan pargeliy (quyosh atrofida boshqa yorqin obyektlar - "yolg‘on quyosh"larning paydo bo‘lishi) hodisasi katta qiziqish uyg‘otadi. Dekartda tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqish qayta alangalanib ketadi. U optika borasida izlanishni boshlaydi. Kamalak va boshqa o‘xshash hodisalarga diqqat qaratadi. Dekart pargeliy hodisasi, shuningdek kamalakning paydo bo‘lishi sabablarini, asosli tarzda tushuntirib, u yorug‘lik nurining sinishi va akslanishi tufayli ekanligini ochib berdi. U optikadan astronomiya va tibbiyotga - aniqrog‘i anatomiyaga o‘tib boradi. Uning fikricha, har qanday falsafaning eng oliy maqsadi - insoniyatga naf keltirish bo‘lmog‘i zarur; u shu maslak bilan tibbiyot va kimyo fanlarini nihoyatda jiddiy munosabatda o‘rganadi va bu fanlar uchun matematika usullarni tadbiq qilish orqali, yuksak natijalarga erishishni maqsad qiladi. Anatomiyani esa, Dekart atlaslar va kitoblardan emas (Dekart zamonida bunday manbalarning o‘zi bo‘lmagan bo‘lsa kerak), haqiqiy amaliy tajribalar - jonivorlarni yorib ko‘rish bilan o‘rganib boradi.

1633-yilning o‘rtalarida, Dekart o‘zining "Olam haqida" (le Monde) risolasi nashrga tayyor ekanligi haqida Marsenni xabardor qiladi. Lekin o‘zi, bu risolani nashrga berishga shoshilmaydi, sababi risolani imloga tekshirish va yakuniy qayta ko‘rib chiqishni maqsad qilgan edi. Bu ishga o‘sha yilning kuzida kirishadi. Lekin, u tuzatishlar kiritishni boshlagach, avvaliga Galileyning "Suhbatlar" asari bilan tanishib chiqish kerak degan fikrga keladi. Rene Dekart, mashhur Galileyning mashhur asarini topib jo‘natishlarini so‘rab, Leyden va Amsterdamdagi do‘stlariga murojaat qiladi. Uning hayratiga sabab bo‘lib esa, do‘stlari, Galileyning "Suhbatlar" kitobi, allaqachon inkvizitsiya tomonidan yoqib yo‘q qilingani, bechora qariya muallifning o‘zi esa, nihoyatda obro‘li kishilarning aralashuviga ham qaramay sud qilinib, avvaliga inkvizitsiya qamoqxonasiga tashlashga hukm qilinganligi, keyinroq esa, qishloqdagi uy qamog‘iga tashlanib, uch yil davomida "poklanish" duolarini o‘qishga majbur qilinganligini xabar qilishadi. Bu xabar Dekartni ham qattiq cho‘chitib qo‘ydi. Rim papasi va katolik cherkov inkvizitsiya sudining ta'siri Gollandiyada ham Italiyadagichalik bo‘lmasa-da, har holda sezilarli darajada edi. Olim o‘z qo‘lyozmalarini zudlik bilan yoqib yubordi... Olimning bir necha yillik izlanishlari kulga aylandi. Dekartning bu xatti- harakatlariga keyingi zamon fan tarixchilari turlicha munosabat bildirishgan, kimdir uni qo‘rqoqlikda ham ayblashga urindi, kimdir esa, Dekart bilan Jordano Bruno, Migel Servett va Galileyning boshiga tushgan taqdir yuz bermaganligi, aynan shunday ehtiyotkorlikda deb qarashadi. Nima bo‘lganda ham, bizning ilm- fan haqiqatlari yaqqol tan olingan zamonamizda turib fikr bildirish juda oson, Dekart esa, hamma olimlar singari, avvalo o‘z zamonasining farzandi edi.

• 1634-YILI DEKART O‘ZINING "INSON VA HOMILANING PAYDO BO‘LISHI HAQIDA" DEB NOMLANGAN ETYUDINING XOMAKI VARIANTINI TAYYORLASHNI BOSHLADI. MEGEFFI ISMLI FAN TARIXCHISINING QAYD ETISHICHA, BU ETYUD DEKARTNING O‘TA SHAXSIY KUZATUVLARI NATIJASIDA YUZAGA KELGAN EMISH: 1635-YILDA DEKART QIZ FARZAND KO‘RADI. BU QIZALOQNING DUNYOGA KELISHI TAFSILOTLARI DEKART, BOSHQALARDAN, HATTO ENG OLG‘IR YOZUVCHILARDAN HAM O‘TKAZIB YUBORADIGAN DARAJADA, BOSHQALAR AYTISHGA YOKI OSHKOR ETISHGA UYALADIGAN JIHATLARI BILAN TAVSIFLAYDI. • DEKARTNING KITOBLARIDAN BIRIDAGI OPPOQ, BO‘SH SAHIFADA QUYIDAGICHA YOZUV BOR EDI: "1634-YILNING 15-OKTYABRIDA HOMILADOR BO‘LGAN". DEKART QIZINING ISMINI FRANSINA DEB QO‘YADI. BIROQ QIZNING ONASI HAQIDA HECH QANDAY MA'LUMOT KELTIRMAYDI. FAQAT U ODDIY XIZMATKOR AYOL BO‘LGANI QAYD ETILADI. TARIXCHILAR BU NARSANI OILA MUNOSABATLARI SIFATIDA EMAS, BALKI TAMOMILA TASODIFIY ALOQALAR NATIJASIDAN DEB BAHOLAYDILAR. DEKART ZAMONDOSHLARI XOTIRASIDA ROMANTIK SHAXS SIFATIDA GAVDALANMAGAN. BIROQ UNING O‘Z QIZIGA O‘TA MEHRIBONLIK BILAN MUNOSABATDA BO‘LGANI VA UNI QATTIQ YAXSHI KO‘RGANINI KO‘P MARTA TA'KIDLANGAN. BIROQ DEKARTNING BAXTIGA QARSHI FRANSINA UZOQ YASHAMAYDI - U 1640-YILDA QIZILCHA KASALLIGIDAN VAFOT ETADI. BU VOQEA RENE DEKARTGA QATTIQ ZARBA BO‘LGAN EDI. U G‘AMGA BOTIB, FAQAT O‘ZI BILAN O‘ZI OVORA BO‘LADIGAN, RUHIY TUSHKUNLIK HOLATIGA TUSHIB QOLADI.

Biroq Dekart o‘z "Geometriya"si bilan har qancha faxrlanmasin, ilmiy jamoatchilik orasida uning "Dioptrika" va "Meteorlar" asarlari nisbatan mashhurroq bo‘lgan va yakdillik bilan tan olingan edi. Dekartning o‘zi ham bu borada olib borgan ishlaridan doimo ko‘ngli to‘lib, qanoat hosil qilgan edi. U bu asarlar haqida "...qachonlardir bu kitoblardagi hech bo‘lmaganda uch satrni o‘zgartirishga yoki bekor qilishga to‘g‘ri kelishini tasavvur ham qilolmayman" - degan edi.

E’tiboring iz uchun raxmat!!!

Похожие

Qadimgi Sharq mamlakatlarida yuzaga kelgan ilk psixik g’oyalar. Aristotelning psixik g’oyalari

Qadimgi grek faylasuflarining psixik g’oyalari. Gippokrat ta’limoti va uning psixologiya fani uchun ahamiyati

Yosh psixologiya fanining shakllanish tarixi

Psixologiyada empirik metodlar

Ommaviy psixologik hodisalar