Til, ong va tafakkur - Психология - Презентации

Til, ong va tafakkur

Загружено в:

27.03.2024

Скачано:

0

Размер:

1479.939453125 KB

Mavzu: Til, ong va tafakkur

Reja: • 1. Til haqida tushuncha • 2. Ong haqida tushuncha • 3. Tafakkur haqida tushuncha

Til haqida tushuncha Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Til asosan muloqot vositasi hisoblanadi. Tilni oʻrganuvchi sohaga tilshunoslik deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida farq oʻrnatish zarur. Shunga qaramay, tillar soni 6–7 ming orasida, deb hisoblanadi.

Tabiiy til soʻzlashuv yoki imo-ishora orqali tarqaladi, biroq har qanday til eshitish, koʻrish, sezish stimullari yordamida yozuv, braille yoki hushtak kabi ikkilamchi vositaga kodlanishi mumkin. Bu odam tili modallikdan mustaqil boʻlgani uchun ilojli. Keng maʼnoda til atamasi ostida biror muloqot tizimining tayinli qoidalari majmuasi tushuniladi. Barcha tillar semiozisga, yaʼni belgilarni tegishli maʼnolarga bogʻlash jarayoniga tayanadi. Ogʻzaki va imo-ishora tillari ramzlar ketma-ketligini soʻz yoki morfema qilib shakllantiruvchi fonologik tizim hamda soʻz va morfemalar ketma-ketligidan ibora va gaplarni hosil qiluvchi sintaktik tizimni oʻz ichiga oladi . Odam tili unumdorlik, rekursivlik va siljuvchanlik xususiyatlariga ega ekanligi hamda ijtimoiy kelishuv va oʻrganishga butunlay asoslangani uchun unikaldir. Binobarin, uning murakkab tuzilishi hayvonlar muloqotiga nisbatan juda keng ifoda va qoʻllanishlar koʻlamini beradi. Til erta homininlar asta-sekin primat muloqot tizimlarini oʻzgartira boshlagan paytda, boshqa onglar nazariyasini shakllantirish qobiliyati va intensionallikni oʻrganayotganida yuzaga kelgan, deb taxmin etiladi.

Ushbu rivojlanish miya hajmi oʻsishiga mos kelgan boʻlishi mumkin; aksariyat tilshunoslar til tuzilishini tegishli muloqot va ijtimoiy vazifalarga xizmat qilish uchun evolutsiyalangan, deb qarashadi. Til odam miyasining turli, xususan Broca va Wernicke sohalarida ishlanadi. Odamlar tilni yosh bolalik paytidagi ijtimoiy oʻzaro munosabat orqali oʻzlashtiradilar va oʻrtacha uch yoshga kelib ravon gapira oladilar. Til ishlatish odam madaniyatiga chuqur singgan. Binobarin, til faqatgina muloqot vositasi boʻlib qolmay, balki individuallik, ijtimoiy stratifikatsiya, parvarish va ermak kabi ijtimoiy va madaniy rollarga ham ega.

Tilning tafakkur, ijtimoiy ong bilan aloqasi nihoyatda uzviy, chambarchasdir. • Til — jamiyat boyligi, u jamiyat aʼzolarining oʻzaro aloqasini amalga oshiradi, insonning moddiy va maʼnaviy turmushida roʻy beradigan barcha voqeahodisalar haqidagi bilimlarni jamlaydi va ulardan xabardor qiladi; til ayni maʼnoda asrlar mobaynida shakllanadi va mavjud boʻladi. Tafakkur tilga qaraganda birmuncha tezroq rivojlanadi va yangilanadi, leki tilsiz tafakkurni tasavvur etib boʻlmaydi: tilda ifodalanmagan fikr noaniq, tushunarsiz bir narsa boʻlib, insonga borliq voqea- hodisalarini anglab yetishida, fanni rivojlantirish va takomillashtirishida yordam bera olmaydi. Tafakkur tilsiz mavjud boʻlmas ekan, til ham tafakkursiz yashay olmaydi. Biz oʻylab turib gapiramiz va yozamiz, oʻz fikrlarimizni tilda aniqroq va tushunarliroq bayon etishga harakat qilamiz. Demak, fikrlar til negizida paydo boʻladi va unda mustahkamlanadi; til bilan tafakkur bir butunlikni tashkil etadi. Til belgilari — soʻzlar, soʻz birikmalari va gaplar — moddiy shakllar boʻlib, ularda ongning ideal mahsullari — aniq tasavvurlardan tortib eng mavhum va umumlashtiruvchi tushunchalar yoki hukmlargacha obyektiv tarzda oʻz aksini topadi.

Tildagi oʻzgarishlar tabiati hamda til taraqqiyotidagi yoʻnalishlar 2 ta boshqa boshqa omil Jamiyat hayotidagi tarixiy oʻzgarishlar • Til tarixining jamiyat tarixi bilan aloqadorligi tilning ichki strukturasi oʻzgarishlarida (asosan, leksika va frazeologiya sohasida), shuningdek, muayyan tilning tarkalish miqyoslari oʻzgarishida (jumladan, uning funksional uslublari taraqqiyotida) va uning lahjalarga boʻlinishi (differensiatsiyasi) darajasida namoyon boʻladi. Til taraqqiyotining muayyan bosqichida uning xususiyatlar • Jamiyatning iqtisodiy, siyosiy birlashish jarayonlari-- hududiy parchalanish jarayonlaridan ustunlik qilgan davrlarda, laxjaviy differensiatsiya bilan bir qatorda, adabiyotda adabiy til sifatida mustahkamlanib qoluvchi yagona umumxalq tilini yaratishga imkon boʻladi. Umumxalq milliy tilning shakllanishi tegishli millatning shakllanishi davrida roʻy beradi.

Tillar vaqt oʻtishi bilan oʻzgaradi, ularning evolutsiyasini qadimgi tillar keyingi bosqichlar sodir boʻlishi uchun qanday belgilarga ega boʻlganini aniqlovchi va ularni zamonaviy tillarga taqqoslovchi tarixiy tilshunoslik oʻrganadi. Umumiy ajdoddan keluvchi tillar guruhiga tillar oilasi deyiladi. Bugungi kunda jahonda eng keng tarqalgan tillar, jumladan inglizcha, ispancha, portugalcha, ruscha va hindcha hind-yevropa tillari; mandarin xitoychasi va kantoncha esa sino-tibet tillari; arabcha, amharcha va ivrit esa semit tillari; suahili, zulu va shona esa bantu tillari oilasiga kiradi. Tilshunoslar fikriga koʻra bugun mavjud tillarning 50 dan 90 foizigachasi 2100-yilga kelib yoʻqolib ketad[1][2].

Ong haqida tushuncha Ong — bu sub’ektning dunyo va undagi oʻz oʻrni haqidagi tasavvuri, uning ichki aqliy tajribasi haqida hisobot berish qobiliyati bilan bogʻliq va birgalikdagi faoliyatni oqilona tashkil etish uchun zarurdir Ong — bu inson miyasining biologik funktsiyasi, degan fikr mavjud boʻlib, u odamga atrofidagi dunyo va oʻzi haqida qandaydir tasavvurga ega boʻlishga imkon beradi. Ong mexanizmi inson evolyutsiyasi natijasida shakllangan.

Ong keng maʼnoga ega boʻlgan tushunchadir. Ong quyidagilarni anglatishi mumkin: behush holatlardan (chuqur uyqu, hushidan ketish va boshqalar) farq qiladigan „uygʻonish“ holati; oʻz tajribalari va xatti-harakatlari toʻgʻrisida hisobot berish qobiliyatini nazarda tutadigan „aql-idrok“ holati; sub’ektiv tajriba hodisalari majmui, jumladan, aks ettirish, oʻz-oʻzini anglash; dunyo haqidagi muayyan munosabat va gʻoyalar tizimi . Akademik E.N.Sokolov ongni „shaxsiy (sub’ektiv) tajribalar oqimi ya'ni tasvirlar, fikrlar, niyatlar va his-tuygʻularning oʻzgarishi“ deb taʼriflagan. "Miya tuzilmalarida paydo boʻladigan ong — bu tashqi kuzatuvchiga erishib boʻlmaydigan shaxsiy xususiyatdir

Ong psixologiyasi mustaqil fan sifatida ilmiy psixologiyaga asos soldi. Ruhiy hodisalar sinfini asossiz ravishda toraytirib, ularni faqat ongli tajriba bilan cheklab qoʻygan holda, ong psixologiyasi psixika faoliyatining koʻplab qonuniyatlarini shakllantirdi, ular bugungi kungacha rad etilmagan. Jeyms uchun ong oʻzgaruvchan sharoitlarda omon qolish uchun tabiat tomonidan yaratilgan moslashuvchan harakat edi. V.Jeymsning fikricha, ong planar rasm emas, balki faqat qisqa muddatli xotira qonunlari asosida toʻxtatilishi mumkin boʻlgan baʼzi oʻzgaruvchan, doimiy funktsional harakatlar oqimi.

: Oqim chegaralanish xususiyatiga ega. Oqimning yana bir muhim xususiyati bor — u yoʻnaltirilgan ob’ektlarni tanlash, selektivlik. Jeymsning fikriga koʻra, ong va eʼtiborning tanlab olish xususiyati bitta va bir xil. Yaʼni, diqqat uzluksiz, oʻzgaruvchan, sof individual va tanlangan oqimdir. Diqqatning fiziologik shartlari quyidagilardan iborat:

1. Kortikal (gʻoyaviy) markazning tashqi hissiy stimulyatsiya bilan qoʻzgʻalishi diqqat deb ataladigan preperseptsiyani (diqqat ob’ektini kutish) hosil qiladi. Oldindan idrok etish (tasvirni yaratish) — kerakli ob’ektni idrok etish (idrok etish) ning yarmi. Yaʼni, sodda qilib aytganda, biz faqat oʻzimiz idrok etgan narsalarni koʻramiz. 2. Sezgi organi tashqi taassurotlarni eng aniq idrok etishga moslashtirilishi kerak (tegishli mushak apparatini moslashtirish orqali). Moslashuvchan harakatlar holatida diqqatni jalb qilishning organik tuygʻusi paydo boʻladi, biz buni odatda oʻz faoliyati hissi deb hisoblaymiz. Demak, sezuvchanligimizni hayajonlantirishga qodir boʻlgan har bir ob’ekt sezgi aʼzolarining moslashuviga va natijada faollik tuygʻusiga va ongda bu ob’ektning ravshanligini oshiradi.

Ong va maʼlumot Muammolarni hal qilish bilan bogʻliq maʼlumotlarni yigʻish, toʻplash, yodlash va qayta ishlash harakatlari va jarayonlari, shu jumladan ong sohasida amalga oshirilgan va amalga oshirilgan ijodiy, ongsizda bunday muammolarni hal qilishning oʻz-oʻzidan jarayonlarini boshlashi mumkin. Ushbu jarayonlarning ishlash natijalari ong sohasidagi axborotni qayta ishlash jarayonlariga sezilmaydigan taʼsir koʻrsatishi va sezgi tushunchalari shaklida ongga kirishi mumkin

Tafakkur haqida tushuncha Tafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular oʻrtasidagi bogʻlanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yoʻl bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va toʻlaroq aks etadi. Tafakkur — inson miyasining alohida funksiyasi. Uning nerv fiziologik asosi birinchi va ikkinchi signal sistemalarining oʻzaro munosabatidan iborat. Tafakkur jarayonida insonda fikr, mulohaza, gʻoya, faraz kabilar vujudga keladi va ular shaxsning ongida tushunchalar, hukmlar, xulosalar shaklida ifodalanadiTafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular oʻrtasidagi bogʻlanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yoʻl bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va toʻlaroq aks etadi.

Tafakkur til va nutq bilan chambarchas bogʻliq ravishda namoyon boʻladi. Fikrlash faoliyati nutq shaklida namoyon boʻladi. Nutq aloqasi jarayonida insonning hissiy mushohada doirasi kengayib qolmay, orttirilgan tajriba boshqa kishilarga ham beriladi. Inson oʻzining tafakkuri, nutqi hamda ongli xatti- harakati bilan boshqa mavjudotlardan ajralib turadi..

. U fikr yuritish faoliyatida oʻzida aks ettirgan, idrok qilgan, tasavvur etgan narsa va hodisalarning haqiqiyligini aniqlaydi, hosil qilingan hukmlar, tushunchalar, xulosalar chin yoki chin emasligini belgilab oladi. Inson tafakkuri orqali voqelikni umumlashtirib, bevosita (bilvosita) aks ettiradi, narsa va hodisalar oʻrtasidagi eng muhim bogʻlanishlar, munosabatlar, xususiyatlarni anglab yetadi. Binobarin, inson muayyan qonun, qonuniyat va qoidalarga asoslangan holda ijtimoiy voqea va hodisalarning vujudga kelishi, rivojlanishi hamda oqibatini oldindan koʻrish imkoniyatiga ega.

Tafakkur koʻpgina fan sohalari (falsafa, mantiq, jamiyatshunoslik, fiziologiya, kibernetika, biologiya)ning tadqiqot obʼyekti hisoblanadi. Psixologiyada tafakkur voqelikni umumlashtirish darajasiga, muammoni yechish vositasi xususiyatiga, holatlarning inson uchun yangiligi, shaxsning faollik koʻrsatish darajasiga koʻra bir necha turlarga (koʻrgazmali harakat, koʻrgazmali obrazli, amaliy, nazariy, ixtiyoriy, ixtiyorsiz, mavhum, ijodiy va hokazo) ajratib tadqiq qilinadi. Ijtimoiy hayotda, taʼlim jarayoni va ishlab chiqarish.da odamlar oʻrtasidagi aloqa va munosabatlar ham tafakkur yordamida namoyon boʻladi.

Jamoada tanqidiy qarash, oʻzini oʻzi tanqid, baholash, tekshirish, oʻzini oʻzi tekshirish, nazorat qilish, oʻzini oʻzi nazorat qilish, guruhiy mulohaza yuritishdan iborat tafakkur sifatlari vujudga keladi. Insonning inson tomonidan idrok kilinishi ham tafakkur bilan uzviy aloqadadir. Ijodiy ishlar, kashfiyotlar, ixtirolar, takliflar tafakkurning mahsuli hisoblanadi. Psixologiya tafakkurning filogenetik (insoniyat paydo boʻlishi davri), ontogenetik (kishi umri davomida) bilishga oid tarixiy jihatlarini ham oʻrganadi. Hozirgi zamon fanining juda koʻp murakkab masalalari tafakkurdagi mantiqiy jarayonlarni yanada chuqurroq oʻrganishni taqozo etmoqda.

E’tiboringiz uchun rahmat

Похожие

Diqqat va tafakkur haqida umumiy tushuncha

Ong haqida tushuncha va uning xossalari

Tafakkur filo, sotsio, ontogenezi

Nutqiy tafakkur va tushunchani tatqiq qilish usullar va metodikalari

Tafakkur inson intelektual taraqqiyotidagi o`rni. Tafakkurning rivojlanish xususiyatlari