Tadqiqot uslublarini to’g’ri tanlash - Психология - Презентации

Tadqiqot uslublarini to’g’ri tanlash

Загружено в:

10.02.2025

Скачано:

0

Размер:

2316.2236328125 KB

Tadqiqot uslublarini to’g’ri tanlash

1. Ilmiy tadqiqotning turlari. 2. Ilmiy tadqiqotlar strukturasi. 3. Eksperimental tadqiqotlar. Reja:

* Maqsad: * Ilmiy tadqiqot asoslari va usullarini o‘rganish orqali ilmiy bilish jarayonining mohiyatini anglash, bilimni izlash, tahlil qilish va amalda qo‘llash malakalarini shakllantirish. * Vazifalar: * 1. Ilmiy tadqiqotning turlari va bosqichlarini aniqlash. * 2. Fundamental, amaliy va eksperimental tadqiqotlarning o‘ziga xosliklarini o‘rganish. * 3. Ilmiy muammoni shakllantirish va uni hal qilish usullarini ishlab chiqish. * 4. Ilmiy gipotezalarni shakllantirish va tasdiqlash mexanizmlarini tushuntirish. * 5. Tadqiqot natijalarini tahlil qilish va ilmiy umumlashtirish ko‘nikmalarini rivojlantirish.

* Ilmiy tadqiqot (izlanish) uchta tarkibiy qism: 1)Insonning maqsadli faoliyati, 2)Ilmiy mehnat predmeti 3)Ilmiy mehnat vositalaridan iboratdir. * 1) Insonning maqsadli ilmiy faoliyati tadqiqot obyekti haqida (bo‘yicha) yangi bilimlarga yoki obyekt haqidagi (bo‘yicha) mavjud bilimlarni to‘ldirishga erishishda anglab yetishni bilishning aniq usullaridan va ilmiy uskunalardan (o‘lchov, hisoblash texnikalari) mehnat vositalaridan foydalanishga tayanadi.

* Ilmiy mehnat predmeti tadqiqotining faoliyati yo‘naltirilgan tadqiqot obyekti va u haqidagi (oldingi) bugungacha bo‘lgan bilimlar. Tadqiqot obyektiga moddiy dunyoning har qanday materiali (elektrotexnik uskunalar, elektrlashtirilgan qurilmalar, mashina va mexanizmlar), jarayonlar (texnologik, energetik, agrotexnik, elektromagnit, moddiy materiallar elementlari va h.k.lar) kiradi. Ilmiy tadqiqotlar, ko‘zlangan maqsadi, tabiat yoki ishlab chiqarish bilan bog‘liqlik darajasi, ilmiy ishning xarakteri va chuqurligiga (qamroviga) qarab fundamental, amaliy va ishlanmalarga bo‘linadi

* Fundamental tadqiqotlar prinsipial yangi bilimlarni (yaratish) barpo etish va oldinda mavjud bilimlar sistemasini rivojlantirishga qaratiladi va undan maqsad tabiatning yangi qonunlarini yaratish (kashf etish) voqeliklar orasidagi bog‘liqliklarni ochib berish va yangi nazoratlar yaratishdir. (Masalan, elektromagnit maydon nazariyasi agroinjeneriyada resurslar tejamkorligi ilmiy – metodologiyasini yaratish, energiyani muhitda harakatlanishi qonunini va h.k.lar)

* 2.1-rasmda keltirilgan sxemada loyihalash va o‘zlashtirish bosqichlari bir vaqtning o‘zida fan va texnika sohalariga tegishli hisoblanadi. Shuningdek, fundamental tadqiqotlar va ishlab chiqarish oralig‘ida o‘zaro bog‘langan bosqichlar: amaliy tadqiqotlar – ishlanma – loyiha joylashgan.

* Ilmiy tadqiqotlar strukturasi. Ilmiy izlanishlar (tadqiqotlar) – obyektiv borliqni, qonuniyatlar va real dunyo voqeliklari orasida bog‘liqlikni anglab yetish – bilish jarayonidir. * Bilish – ilmiy izlanishlar (tadqiqotlar) yordamida amalga oshiriladigan bilmaslikdan bilimga, chala yoki noaniq bilimlardan to‘laroq va aniq bilimlarga inson onggi va tafakkuri yo‘naltirilgan murakkab jarayondir.

* Ilmiy tadqiqotlar bosqichma-bosqich amalga oshiriladi va texnika yo‘nalishida ko‘pgina holatlarda 2.2-rasmda keltirilgan strukturaga monand ketma-ketlikda tashkil etiladi. Ilmiy tadqiqotlar olib borishni har bir bosqichida ilmiy muammoni (masalani) umumiy yechimi bilan bog‘liq ilmiy izlanishlar olib boriladi. Ilmiy tadqiqotning birinchi bosqichida nafaqat tadqiqot olib boriladigan muammo yoki masala shakllantiriladi, balki ishning muvaffaqiyatli yakuni ko‘p tomonlama bog‘liq bo‘lgan ilmiy tadqiqot vazifalari ham aniq shakllantiriladi

* Eksperimental tadqiqotlar – ilmiy asosida qo‘yilgan tajribadir. Eksperimental tadqiqotlardan ko‘zlangan maqsad ilmiy muammo (masala) yechimining to‘g‘riligini tekshirib ko‘rish bo‘lib, uning natijasini tasdiqlashi yoki inkor etishi mumkin. Tadqiqot olib borilayotgan obyekt (muammo yoki masala) bo‘yicha fundamental izlanishlar olib borilmagan yoki nazariy asoslari yetarli bo‘lmagan hollarda eksperimental tadqiqotlar natijalari muammoni nazariy yechimlarini shakllantirishga (topishga) asos yaratadi.

* Fundamental va amaliy tadqiqotlar quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi: * 1-bosqich. Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash va ifoda etish: * 2-bosqich. Tadqiqotning maqsadi va vazifasini ifodalash: * 3-bosqich. Nazariy tadqiqotlar: * 4-bosqich. Eksperimental tadqiqotlar (tasdiqlash, to‘g‘rilash yoki nazariy tadqiqotlarni inkor etish uchun): * 5-bosqich. Ilmiy tadqiqotlarni tahlil qilish va rasmiylashtirish: * 6-bosqich. Joriy etish va iqtisodiy samaradorlik:

* 1-bosqich. Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash va ifoda etish: * – bo‘lajak tadqiqotlarga taalluqli muammolar bilan mamlakat va xorijiy adabiy manbalar bo‘yicha tanishish, uning dolzarbligini asoslash; * – muammolar bo‘yicha tadqiqotlarning muhim yo‘nalishlarini belgilash va tasniflash; * – mavzuni ifodalash va tadqiqot annotatsiyasini tuzish; * – texnikaviy topshiriqni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqot ishlari (ITI) umumiy kalendar rejasini tuzish; * – kutilayotgan iqtisodiy yoki boshqa foydali samarani oldindan belgilash. * 2-bosqich. Tadqiqotning maqsadi va vazifasini ifodalash: * – mamlakat va xorijiy nashrlar bibliografik ro‘yxatini tanlash va tuzish (monografiya, darsliklar, maqolalar, patentlar, kashfiyotlar va b.), shuningdek, tanlangan mavzu bo‘yicha ilmiy-texnikaviy hisobot tuzish; * – mavzu bo‘yicha manbalar va referatlar annotatsiyasini tuzish; * – mavzu bo‘yicha masalalarning ahvolini tahlil qilish; * – tadqiqot maqsad va vazifalarining bayonini tuzish

* 3-bosqich. Nazariy tadqiqotlar: * – obyekt va tadqiqot predmetini tanlash, fizik mohiyatini o‘rganish va tadqiqot topshirig‘i asosida ishchi farazni shakllantirish; * – ishchi farazga muvofiq modelni aniqlash va uni tadqiq etish; * – tadqiq etilayotgan muammo nazariyasini ishlab chiqish, tadqiqot natijalarini tahlil qilish. * 4-bosqich. Eksperimental tadqiqotlar (tasdiqlash, to‘g‘rilash yoki nazariy tadqiqotlarni inkor etish uchun): * – eksperimental tadqiqotlar maqsad va vazifalarini aniqlash; – eksperimentni rejalashtirish va uni o‘tkazish metodikasini ishlab chiqish; * – eksperimental qurilmalarni va eksperimentning boshqa vositalarini yaratish; * – o‘lchov usullarini asoslash va tanlash; – eksperimental tadqiqotlar o‘tkazish va ularning natijalarini ishlab chiqish

* 5-bosqich. Ilmiy tadqiqotlarni tahlil qilish va rasmiylashtirish: – nazariy va eksperimental tadqiqotlar natijalarini taqqoslash, ularning farqlarini tahlil qilish; * – tadqiqot obyekti nazariy modelini aniqlashtirish va xulosalar; – ishchi farazni nazariyaga yoki uning raddiga aylantirish; * – ilmiy va ishlab chiqarish xulosalarini shakllantirish, tadqiqot natijalarini baholash; * – ilmiy-texnikaviy hisobot tuzish va uni retsenziya qildirish. * 6-bosqich. Joriy etish va iqtisodiy samaradorlik: * – tadqiqot natijalarini ishlab chiqarishga joriy etish; * – iqtisodiy samarani belgilash.

* ADABIYOTLAR RO’YXATI.* “ Ilmiy tadqiqot metodologiyasi” * Muallif: N.A. Shermuhamedova. Ushbu darslik ilmiy tadqiqotlarning nazariy va amaliy jihatlarini yoritadi. Kitobni Kitobxon.com (https://kitobxon.com/oz/kitob/ilmiy_tadqiqot_metodologiyasi) saytidan sotib olish mumkin. * “ Ilmiy tadqiqot metodologiyasi” * Muallif: N.A. Shermuxamedova. Mazkur darslik magistratura mutaxassisligi adabiyotlari turkumiga kiradi va davlat ta’lim standartlariga mos keladi. Kitobni ebook.tsue.uz (https://ebook.tsue.uz/public/ebooks/ilmiy-tadqiqot-metodologiyasi) saytidan o‘qish mumkin. * “ Ilmiy tadqiqot asoslari” * Ushbu qo‘llanmada ilmiy tadqiqotlarning asosiy bosqichlari va metodologiyasi haqida ma’lumotlar berilgan. Kitobni TIIAME (https://staff.tiiame.uz/storage/users/489/books/ FTVzKbuuYlVmRe14ZllcODg0RrT9bam3ms3jeQEM.pdf) saytida PDF formatida yuklab olish mumkin. * “ Ilmiy tadqiqot faoliyati asoslari” * Muallif: G.A. Asilova. Uslubiy qo‘llanma ilmiy tadqiqot faoliyatining tamoyillari va usullari tizimini o‘z ichiga oladi. Kitobni TSUULL (https://tsuull.uz/sites/default/files/asilova_ilmiy_tadqiqot_faoliyati_asoslari.pdf) saytida PDF formatida yuklab olish mumkin. * “ Ilmiy tadqiqot metodologiyasi” * Ushbu kitob ilmiy tadqiqot metodologiyasining nazariy va amaliy jihatlarini yoritadi. Kitobni BuxDU (https://elib.buxdupi.uz/books/Ilmiy%20tadqiqot %20metodologiyasi.pdf) saytida PDF formatida yuklab olish mumkin.

Xulosa Ilmiy tadqiqot — bu yangi bilimlarni olish yoki mavjud bilimlarni kengaytirishga qaratilgan tizimli va maqsadli jarayondir. U fundamental, amaliy va eksperimental tadqiqotlar kabi turli xil turlardan iborat bo‘lib, har birining o‘ziga xos maqsad va yondashuvi mavjud. Muvaffaqiyatli tadqiqot aniq muammoni aniqlash, gipotezalarni shakllantirish, nazariy tadqiqot o‘tkazish va tajribalar yordamida ularni tasdiqlashni o‘z ichiga oladi. Tadqiqotlarning takroriy tabiati bilimlarning uzluksiz rivojlanishini ta’minlaydi va nazariy hamda amaliy qo‘llash o‘rtasidagi bog‘liqlikni mustahkamlaydi. Bu esa ilmiy izlanishlarni innovatsiya va turli sohalarda rivojlanishning asosiy poydevori sifatida muhimligini ta’kidlaydi.

Похожие

Kasb tanlash sirlari

Empirik tadqiqot usullari

Psixologik tadqiqot tarkibi va mantiqiy izchilligi

Yosh psixologiyasining predmeti, yazifalari, muommolari, tadqiqot metodlari

Yosh psixologiyasining predmeti, yazifalari, muammolari, tadqiqot metodlari