Shaxni temperamentini tadqiq etish metodi - Психология - Презентации

Shaxni temperamentini tadqiq etish metodi

Загружено в:

03.09.2023

Скачано:

0

Размер:

453.3798828125 KB

Shaxni temperamentini tadqiq etish metodi

Reja 1. Soha boyicha olib borilgan tadqiqotlar. 2. Temperament taqiqi etishda asoslari. 3. Tadqiq etishni yondashuvlari.

Yigirmanchi asrning 60-70 yillarida ushbu soha bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, temperamentning psixolo-gik tavsifi bilan I. P. Pavlovning tiplari o‘rtasida aloqa hukm surishiga hyech qanday shak-shubha yo‘qdir. Temperamentga taalluqli asabtiziminingtiplari ham insonga, ham hayvonlargategishli bo‘lib, ular umumiy tiplar deb nomlanadi. Binobarin, temperamentning fiziologik asosi — bu asab tizimining umumiy tiplaridir. Biroq, I. P. Pavlovningtiplari — bu nervtizimi • xususiyatlariningtanho tipik birikmasi emasdir, chunki keyinchalik bu borada yangi birik- malar topildi.

Lekin ajratilgan tiplarning barchasi bir tekis ahamiyatga molik emasligi tufayli ularning eng asosiylari kuchli va kuchsiz tiplardan tashkil topadi. Nerv tizimining umumiy tiplari kelib chiqishi yuzasidan mulo-haza yuritilganda, albatta I. P. Pavlovning ta’limotini eslash maqsadga muvofiq, chunonchi, irsiyat yo‘li bilan shartlangan tip — bu genotip demakdir. Hozirgi davrda asab tizimining umumiy tipi (genotip) irsiyatga bog‘liq ekanligi haqidagi • ma’lumotlar, omillar juda ko‘p bo‘lib, ular qiyosiy psixologiyada hayvonlarni o‘rganishda topilgandir.

Masalan, asab tizimining kuchi, epchilligi hayvon-larni chatishtirish yo‘li bilan yuzaga keltirilgan, lekin barcha xusu-siyatlar to‘g‘risida bunday dadil fikrlarni bildirish mumkin emas. Horijiy psixologik adabiyotlardata’kidlanishicha, temperament asab tizimi umumiy tipining nerv- fiziologik xususiyatlariga emas, balki: a) tashqi ko‘rsatkichi badanningjismoniytuzilishiga, b) uning ba’zi qismlari o‘rtasidagi aloqaga, v) organizm turli tarkiblari-ning munosabatlaridan tuzilgan organizmning umumiy tuzilmasiga bog‘liqdir, degan nazariya jahon psixologiyasida ustuvor o‘rin egal-lagandir. Bu nazariyaning asoschilari E. Krechmer (nemis psixologi) va U. Sheldon (amerika psixologi)lar hisoblanib, ularning talqi-nicha, tana tuzilishi ham, temperament xususiyatlari ham ichki sekre-siya bezlari faoliyatidagi o‘zaro munosabatlarning nasliy belgila-riga bog‘liqdir. Ularning fikricha, tana tuzilishi bilan • tempera-ment xususiyatlari orasida muayyan mutanosiblik mavjuddir.

Sheldonning mulohaza bildirishicha, semiz, qorin bo‘shlig‘i tako-millashgan inson shodlikka, muloqotmandlikka, to‘yib ovqatlanish-ga moyil (visseraton) xususiyatga egadir. Shuningdek, sklet muskul-lari taraqqiy etgan shaxslar g‘ayratli, faol (somaton) xislatlidir. Shu bilan birga asab tizimi, bosh miyasi o‘rta rivojlangan insonlar o‘ta sezgir, sertashvish, xayolotga beriluvchan bo‘ladilar, ya’ni sereb-roton xususiyatlidirlar. Mulohaza yuritilgan muammo muhim ijtimoiy ahamiyat kasb eta-di, chunki ichki sekretsiya bezlarining tuzilishi ham tashqi sharoit-larga, ham faoliyat talablariga to‘la-to‘kis moslasha olmaydi, bino- • barin u asab tizimiga bir oz muvofiqlashuvi mumkin, xolos.

Temperament tiplarining psixologik tavsifi quyidagi muhim xususiyatlar yordami bilan aniqlanishi mumkin: Senzitivlik (lotincha zep$i$ sezish, his qilish degan ma’no anglatadi). Senzitivlik yuzasidan insonda bironta psixik reaksi-yani hosil qilish uchun zarur bo‘lgan o‘ta kuchsiz tashqi taassurot kuchi-ga qarab mulohaza yuritiladi, jumladan, sezgilarning paydo bo‘lishi uchun qo‘zg‘ovchining ozgina kuchi (ularning quyi chegarasi), ehtiyojlar qondirilmasligining sezilar-sezilmas darajasi (shaxsga ruhiy azob beruvchi) mujassamlashadi. Reaktivlik. Bu to‘g‘rida aynan bir xil kuch bilan ta’sir etuvchi tashqi va ichki taassurotlarga shaxs qanday kuch bilan emotsional re-aksiya qilishiga qarab munosabat bildiriladi. Reaktivlikning yorqin • ro‘yobga chiqishi — emotsionallik, ta’sirlanuvchanlik ifodalanishidir.

Faollik. Bu borada inson qanday faollik darajasi bilan tashqi olamga ta’sir etishi va maqsadlarni amalga oshirishda ob’ek-tiv hamda sub’ektiv qarama-qarshiliklarni faollik bilan yengishi-ga qarab fikr yuritiladi. Reaktivlik bilan faollikning o‘zaro munosabati. Odamning faoliyati ko‘p jihatdan nimaga bog‘likligiga binoan, chunonchi taso-difiy tarzdagi tashqi va ichki sharoitlarda (kayfiyatga, favqulod- dagi hodisalarga) yoki maqsadlarga, ezgu niyatlarga, xohish-intilish-larga ko‘ra fikr bildirish nazarda tutiladi. Reaksiya tempi. Turli xususiyatli psixik reaksiyalar va jara-yonlarning kechishi tezligiga, • binobarin, harakattezligiga, nutqsur’atiga, farosatlilikka, aql tezligiga asoslanib xulosa chiqariladi.

Harakatlarning sillikligi va unga qarama-qarshi sifat ri-gidlik (qotib qolganlik). Shaxsning o‘zgaruvchan tashqi taassurot-larga qanchalik yengillik va chaqqonlik bilan muvofiqlashishiga (sil-liqlik bilan moslashishga), shuningdek, uning xatti-harakatlari qanchalik sust va zaifligi (rigidligi — qotib qolganligi)ga nisba-tan baho berishdan iboratdir. Ekstravertirovanlik va introvertirovanlik. Shaxsning faoliyati va reaksiya ko‘p jihatdan nimalarga bog‘likligiga, chunonchi favquloddagi tashqi taassurotlarga (ekstravertirovanlik) yoki, ak-sincha, timsollarga, tasavvurlarga, o‘tish hamda kelajak bilan uyg‘un-lashgan mulohazalarga (introvertirovanlik) • taallukligiga asoslan-gan holda munosabat ifodasidir.

Etiboringiz uchun raxmat.

Похожие

Shaxsni o'rganishning biografik metodi

Shaxsni o’rganishning biografik metodi 2

Guruhlarda faoliyatni tashkil etish

Ilmiy psixologiyaning amaliyot bilan yaqinlashuvi

Yosh psixologiyasi fanining maqsad va vazifalari