Sezgi 2 - Психология - Презентации

Sezgi 2

Загружено в:

23.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1418.2880859375 KB

SEZGI RЕJA: 1. Sezgi psixik jarayon sifatida. Sezgining psixofiziologik asoslari. 2. Sezgining tasnifi, sezgi klassifikatsiyalari. 3. Inson faoliyatida sezgining roli va qonuniyatlari, chet el psixologiyasida sezgi nazariyalari. 4. Segzi kognitiv jarayonning boshlang‘ich nuqtasi (R.Solso). Analizatorlar. 5. Sezgining retseptor va reflektor nazariyasi. 0101010101 0101010101 0203

SEZGI DEB, atrofimizdagi narsa va hodisalarning sezgi a'zolarimizga bevosita ta'sir etishi natijasida ularning ayrim belgi va hususiyatlarini miyamizda aks ettirilishini aytamiz. Sezgining hosil bo'lishi uchun quyidagilar zarur: Sezgi a'zolariga ta'sir etadigan narsa va hodisaning bo'lishi. Sezuvchi apparat, ya'ni analizatorning mavjud bo'lishi. Sezgilarning nerv fiziologik asosini I.P.Pavlov ta'biri bilan aytganda analizator apparati tashkil etadi.09 131914 17 1331 17 24 0A 09 21 09 17 09 1317 09 130F 1315190C1317 19130F

Analizator – tashqi va ichki muhitdan keladigan ta'sirotlarni qabul qilib olib, fiziologik jarayon bo'lgan qo'zg`alishni psihik jarayonga, ya'ni sezgilarga aylantiruvchi nerv mehanizmlari tizimi. Analizator apparati 3 qismdan tashkil topgan bo'lib, ular quyidagilardan iborat: Analizatorning periferik bo'limining markaziy analizator bilan bog’aydigan yo'llarni ochadigan afferent (markazga intiluvchi) va efferent (markazdan qochuvchi) nervlar; Periferik (receptor) – tashqi quvvatni nerv jarayoniga o'tkazadigan maxsus transformator qismi; Analizatorning periferik bo'limlaridan keladigan nerv signallarining qayta ishlanishi sodir bo'ladigan qobiq osti va qobiq bo'limlari. 01 0E0504 0C 0E050C 0102 18081622 0F

Ingliz olimi Ch.Sherrington tomonidan retseptorning qayerda joylashganligiga qarab, sezgilarni uch turga bo'ladi: 280216 07 0E03 0E03 18

Ingliz olimi Ch.Sherrington tomonidan retseptorning qayerda joylashganligiga qarab, sezgilarni uch turga bo'ladi: Ekstroretseptiv sezgilar tashqi muhitdagi narsa va hodisalarning xususiyatlarini aks ettirishga moslashgan hamda retseptorlari tananing sirtqi qismida joylashgan sezgilar; Interoretseptiv sezgilar ichki tana a'zolari holatlarini aks ettiruvchi hamda retseptorlari ichki tana a'zolarida, to‘qimalarda joylashgan sezgilar; Proprioretseptiv sezgilar tanamiz va gavdamizning holati hamda harakatlari haqida ma'lumot (ahborot, habar) beruvchi muskullarda, bog`lovchi paylarda, mushaklarda joylashgan sezgilar;28 1B

Interoretseptiv sezgilar u borasida rus psixologi A.R.Luriya tadqiqot ishini olib borgan. 280207 18 01 08

Interoretseptiv sezgilar u borasida rus psixologi A.R.Luriya tadqiqot ishini olib borgan. Uning fikricha, interoretseptiv sezgilar asl, tub, ma'nodagi sezgilar emas, balki emotsiyalar bilan sezgilar o'rtasidagi oraliq sezgilar sifatida namoyon bo'ladi. Psixologiya fanida mazkur sezgilar to'la o'rganilmaganligi sababli uni “noma'lum hislar” deb atalgan.28 1E 2F 12 0C 0203 0C 30

Miya po‘stlog‘ining chakka qismi buzilganda, inson yuzini tanish javobgarligi yo‘qoladi va bu kasallik prosopagnoziya deb nomlanadi. Unda sezgilari normal, lekin idroki normal emas. Unga notanish chexrani ko‘rsatishganda u bunga e’tibor bermaydi. Unga tanish chexrani ko‘rsatishganda, avtonom nerv sistemasi reaksiyasi shuni ko‘rsatadiki u xavotirlanadi va terlashni boshlaydi, lekin bu inson kimligini aytib bera olmaydi. Miyani buzilganligi sababli, u ma’lumotlarni sxema bo‘yicha tepadan pastga qarab ishlolmaydi – to‘plangan bilimlarni sensor ma’lumotlar bilan bog‘lay olmaydi. Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan 210р

Interoretseptiv sezgilarning fiziologik mexanizmlari intero-sepsiya bilan birgalikda K.M.Bikov, V.N. Chernigovkiylar tomonidan atroflicha o'rganilgan. Ularning fikriga ko'ra, bu narsalarning barchasi shartli reflektor faoliyati mehanizmlaridan kelib chiqadi0A 2802 1215 18 29 08 02 1A

Proprioseptiv sezgilar gavdaning fazodagi holati to‘g`risida signallar bilan ta'minlab turadi. Ular inson harakatining boshqaruvchisi hisoblanib va afferent asosini tashkil qiladi.08 32 19 2413 13

Proprioretseptorlar harakatning afferent asosi ekanligini A.Orbeli tomonidan, hayvonlarda P.K.Anohin, odamlarda esa N.A.Bernshteynlar tomonidan o'rga- nilgan.26 03 0D031C 371F 0205

Psixologik ma'lumotlarga ko'ra, gavdaning fazodagi holati, sezgirligi statik sezgilarda o'z ifodasini topadi. Uning markazi ichki quloq kanallarida joylashgan bo'lib, ular o'zaro bir-biriga perpendikulyar bo'shliqda tutash holatda yotadi. 0A 26 16030F1403020502160A 0C 2F 1B081C 1E15091E150214051113041C 1C0807

SEZGINING QUYIDAGI TURLARI MAVJUD:  Ko`rish sezgilari;  Eshitish sezgilari;  Hid bilish sezgilari;  Tam bilish sezgilari;  Teri sezgilari;  Mustaqil harakat(kinestetik);  Statistik sezgilari;  Organik sezgilari;09 01 0A 33081D09 01 0A 2B0C 01 0A 3905140A 01 0A 3A 01 0A 3A 01 0A 34 01 0A 2A070307 01 0A 38

Ranglar quyidagi turlarga ajratiladi: Xromatik ranglar psixofiziologik qonunga ko'ra yorug`lik nurlari uchburchak shisha prizma orqali o'tib singanda hosil bo'ladigan rangga aytiladi va ularga kamalak ranglar, ya'ni qizil, zarg`aldoq, sariq, yashil, havo rang, ko'k, binafsha tuslarini qamrab oladi. Axromatik ranglar odatda oq rang, qora rang, kulrang va ularning turlicha ko'rinishlariga aytiladi.2D0302 3B090812030705 11081709030A 1E09050612030A 18081704 1103120304 0C0309 07130C 0127090812030705 090302 110817090502050C0D

Kolbachalar yordami bilan xromatik, ya'ni kunduzgi ranglar ko'riladi. Tayoqchalar yorug`likni yaxshi sezuvchan bo'lib, hira va qorong`u paytlarda o'z funksiyasini bajaradi, axromatik ranglarni aks ettiradi.

Aim.Uz

Uch rangli sezgi nazariyasining asosiy qoidalari 1756 yilda M.V.Lomonosov tomonidan bayon qilingan bo'lsa, 1856 yildan keyin nemis fizigi G.Gelmgols tomonidan uni to'la isbotlab berilgan

Ushbu nazariyaga binoan to'r pardaning kolbachalarida uchta asosiy element mavjuddir, ulardan birining qo'zg`alishi qizil rang sezgisini, ikkinchi qo'zg`alishi yashil rang sezgisi va uchinchi qo'zg`alishi binafsha rang sezgisini hosil qiladi. Nazariyaga ko'ra yorug`lik to'lqinlari birdaniga uchta elementni bir hilda qo'zg`atsa, oq rang sezgisi vujudga keladi. Lekin yorug`lik to'lqinlari ikki yoki uch elementga ta'sir qilsa-yu, ammo bu bir tekis kechmasa, u holda sezuvchi elementlardan har birining qanchalik qo'zg`aluvchanligiga qarab, har xil rang sezgilari namoyon bo'ladi.2F 1108 1304 05 0E08 37 15 111504 15 111510 1805 09030216

Eshitish sezgilari tovushlarni eshitishdan iborat bo'lib, musiqaviy va shovqinli tovushlarni aks ettiradi. Odatda tovushlar oddiy va murakkab turlarga ajratiladi, ularning birinchisi tonli, ikkinchisi esa bir necha tondan tashkil topadi.0A 2B0C 0F 12 15

Ta'm bilish sezgilari shirin, achchiq, nordon, sho'r singari mazalarni his qilish bilan tavsiflanadi. Ta'm bilish sezgilarining organi tilning yuzasi va tanglayning yumshoq qismidan tashkil topgan. Tilning shilliq pardasida maxsus ta'm bilish so'rg`ichlari mavjud bo'lib, ularning tarkibi tayoqchasimon hujayralardan tuzilgan maxsus ta'm bilish “kurtaklari”ga ega. Ta'm bilish so'rg`ichlari til yuzasida bir tekis taqsimlanmaganligi uchun uning orqa qismi achchiqni, uchi shirin mazani, chetlari esa nordon mazani sezadi. 0A 3A 0310 12 07 0C 1C 0E05 0C 1805 180817 07 07 301113 0C 07 13 13 02

Teri sezgilari tarkibi tuyish va harorat turlaridan iborat bo'lib, ularning bunday nomlanishining bosh omili bu retseptorlarning tarkibi va organizmning tashqi shilliq pardalarida joylashganligidadir. Tuyish sezgilari ikki xil axborotni qabul qilish imkoniyatiga ega: Birinchisi tegish va tarqalishini tuyish sezgilari; Ikkinchisi esa silliq yoki g`adir – budurni tuyish bilan tavsiflanadi..3F 19 17 19 0E 3F 21 2F0D14 0F 1F 19

Psixologiyada tuyish tanachalari va sezuvchi nervning chekka tarmoqlari zichligi ekstiziometr asbobi yordami bilan o'lchanadi. Asbob teriladigan ikki oyoqli sirkuldan tashkil topgan, bo'lib, uning o'zagidagi darajalar oyoqlarning uchlari o'rtasidagi masofani o'lchaydi. Tuyish sezgilarining markazi bosh miya po'stining orqadagi markaziy nuqtasida joylashgan deb tahmin qilinadi. Tuyish sezgilarining tashqi, ya'ni fizik sababi bu biron- bir narsalarning teriga bevosita tegishidir.32 17 130F2616 0D 1631 30 3F 0E 1A 1513 26

Muskul-harakat sezgilari motor sezgilar deb nomlanib, ularga og`irlikni, qarshilikni, organlar harakatini bilish sezgilari kiradi. Ularning organlari– gavda muskullari, paylar, bo‘g`imlardan iboratdir. Organlarning tarkibida sezuvchi nervlarning chek- ka tarmoqlari mavjud bo'lib, ularning ta'sirida harakat va statik sezgilar vujudga keladi.33220F11221B 30161916 1716 2113 2413 110D 0C 2616 44140C 0F 1113 2616 2413 20

Muskul – harakat sezgilarining fizik sababi muskullarga ta'sir etuvchi narsalarning mexanik tazyiqi va gavda harakatlaridir. Statik sezgilar gavdaning fazodagi holatini sezish va muvozanat saqlash sezgilari deb ataladi.33 30 2013 09 30

ORGANIK SEZGILARGA QUYIDAGILAR KIRADI:  Og`riq sezgilari;  Chanqoq sezgilari;  Nohush tuyg`ular;  Ochlikni sezish.44 01 01 02 01 01 0E 01 01 12 01 01 02

S e z g ila r n in g x u s u s iy a t la r i q u y id a g ila r d a n ib o r a t : Sifat – mazkur sezgining asosiy xususiyati bo'lib, uni boshqa sezgi turlaridan farqlaydi va ayni shu sezgi turi doirasida o'zgarib turadi. Sezgining jadalligi uning miqdorini ifoda etadigan hususiyat bo'lib, ta'sir kelayotgan qo`zg`atuvchining kuchi va retseptorning funksional holati bilan belgilanadi. Sezgining davomiyligi uning vaqtinchalik xususiyati hisoblanadi. Bilinar – bilinmas sezgi hosil qiluvchi qo`zg`tuvchining minimal kuchi sezgirlikning quyi chegarasi deyiladi. 09 0A 0B 0C 0D1B13 14 17 0D17 0C 0810 22 0F 22 0F 0D15 13 19 1B13 14 0D08 21 22 15 0D1A 13 0C 0D1B13 14 1A 13 17 080D26 16 14 13 19 05 08

Sezgi chegarasining me'yori qanchalik kichik bo'lsa, mazkur analizatorning sezgirligi shunchalik yuksak bo'ladi. Formulasi Е= — 1 P1 Е – sezgirlik R-qo'zg’atuvchining ta'sir me'yori. Sezgining mutlaqo yuqori sezuvchanligi deb qo'zg’atuvchining kuch bilan ta'sir qilishiga aytiladi. Sezgilar o'rtasidagi bilanar – bilinmas farqni hosil qiluvchi ikkita qo'zg’atuvchi o'rtasida mavjud bo'lgan minimal farq ajratish chegarasi yoki ayirma chegarasi deb ataladi. 09 30130B 02 01 1911 01 1902 08 1A0E

Farqlanishning aksariyat analizatorlari uchun doimiy bo'lgan nisbiy o'lchash bilan belgilanadi. Ko'rish analizatori uchun bu nisbat tahminan Eshitish analizatori uchun bu nisbat tahminan Taktil analizatori uchun bu nisbat tahminan 100 1 10 1 30 146 1A160D

Nemis fizigi G.Fexner (1801-1887) Veber o'tkazgan tajribalarda olingan ma'lumotlarga asoslanib, sezgilarning jadalligi qo'zg’atuvchining kuchiga bog’liqligini quyidagicha shaklida ifodalangan edi. S = KLg j +C Bunda S – sezgining jadalligini, j – qo'zg’atuvchining kuchini, K va C konstantlar o'zgarmas, doimiyligi va miqdorlarni bildiradi. Psixofizik qonun nomi bilan yuritiladigan qonun quyidagicha izohlanadi. Sezgining jadalligi qo'zg’atuvchi kuchining logarifmiga proporsionaldir. Yoki qo'zg’atuvchining kuchi geometrik progressiya yo'li bilan osha borgan taqdirda sezgilarning jadalligi arifmetik progressiya yo'li bilan oshadi. Bu qonun Veber - Fexner qonuni ham deb ataladi 3C 19 12 0F 09 2F22 11 300D 1522 12 3E 160F 0E 24

Adaptatsiya – yoxud moslashuv – sezgi organlari sezgirligining qo'zg’atuvchi ta'siri ostida o'zgarishi demakdir. Adaptatsiya (yoki moslashish) ikki turga bo'linadi: a) negativ adaptatsiya; b) pozitiv adaptatsiya;04 0F 1A0A30 04 2616 13 2629

Pozitiv adaptatsiyada kuchsiz qo`z- g’atuvchi ta’siri ostida sezgirlik oshadi. Ko'rish analizatorida pozitiv adaptatsiya, qorong’ulik adabtatsiyasi deyiladi. Negativ adaptatsiya ikki xil bo'ladi: a) Qo’zg’atuvchining davomiy ta'siridan sezgirlik yo‘qoladi. Masalan, qo’limizga yuk qo’yilsa sezamiz, ammo va?t o'tishi bilan sezmay qolamiz b) Kuchli qo’zg’atuvchi ta'siridan sez- girlikning susayishi.06 2611 0F 28 19

Sensibilizatsiya – analizatorlarning o'zaro munosabati va mashq qilish natijasida sezgirlikning kuchayishidir. Sensibilizatsiyaning adaptatsiyadan farqi: Adaptatsiyada sezgirlik oshadi yoki kamayadi, sensibilizatsiyada esa faqat oshadi; Adaptatsiyada sezgirlikning o'zgarishi tashqi chegaralarga bog’liq bo'lsa, sensibilizatsiyada psihologik, fiziologik holatlarga bog’liq bo'ladi.010E 08 0D 010E 30 0D 30 1F 20

Sinesteziya qo’zg’atuvchining bir analizatorga ta'siri bilan boshqa analizatorga xos sezgining paydo bo'lishidir. Sezgilar kontrasti qarama-qarshi sifatga ega bo'lgan bir vaqtdagi qo‘zg’alish tufayli sezgirlikning o'zgarishidir.090D 19 0E13 090A0B 2616 1631

S.V.Kravkov (1893-1951) ma'lumotlariga ko'ra bir sezgi a'zolarining faoliyati ikkinchisining ta'siri tufayli o'zgaradi, tovush asosan ko'rish sezgisi, yorug’lik sezuvchanligini orttiradi, shunga o‘xshash turli hidlar hamda yorug’lik va hid bilishga nisbatan sezgirlikni oshirishi yoki kamaytirishi mumkin. Bunday o'zaro ta'sir sababli miya ustuni yuqori qismi va ko'rish bo'rtiqlariga tegishli o'simtalarning yaqin joylashganligi tufayli boshqasiga o'tishi osonroq amalga oshadi.09 1331 130F 1627100F 0F 191331 190A 1631

I.P.Pavlov tomonidan analizatorlarning murakkab o'zaro ta'sir shakllari mavjud ekanligi qayd etilgandir. Ular bevosita bosh miya po'stida namoyon bo'lib, bir vaqtning o'zida ko'rayotgan jismni, eshitilayotgan tovushni, kelayotgan hidni sezishimizda o'z ifodasini topadi. Bu bosh miya po'stida kechadigan fiziologik jarayonlarni bosib o'tishi zarur bo'lgan zonalar perekretik zonalar deb nomlanadi. Sezgilarning klassifikatsiyasi ularning turli spetsifik tavsiflariga, ya'ni moddalligiga qarab emas, balki tashkil etilishining har xil darajalariga qarab ham ajratiladi.1F07 30 21 17 12 0F0A 0E 1631 17 19 0A 21

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

Похожие

Sezgi va idrok

Sezgi va idrokning umumiy tushunchalari. Sezgi va idrokni o’rganishga qaratilgan yondashuvlar

Темперамент 2

Apple 2

Qobiliyat 2