Qobiliyat 2 - Психология - Презентации

Qobiliyat 2

Загружено в:

29.03.2023

Скачано:

0

Размер:

162.9560546875 KB

Qobiliyat.

Reja:  Qobiliyat haqida tushuncha  Qobiliyatning turlari

Qobiliyat haqida tushuncha Qobiliyat - shaxsning individual-psixologik xususiyati bo`ladi, muayyan faoliyat yuzasidan layoqati va ishni muvaffaqiyatli amalga oshirish subyektiv shart-sharoitini ifodalovchi individual psixik sifatlar yig`indisidir. Zarur bo`lgan bilim, malaka va ko`nikmalarni egallash dinamikasidagi farqlami aniqlaydi. Qobiliyatlar individual-psixologik xususiyat bo`lgani sababli, shaxsning boshqa sifatlari va xususiyatlariga, ya`ni aql sifatlariga, xotira va xarakter xususiyatlariga, his-tuyg`ulariga qarama-qarshi qo'yilmaydi, balki ular bilan bir qatorga qo`yilishi kerak.

Qobiliyat —insonning individual salohiyati, imkoniyatlari. Q. bilimdan keskin farqlanadi, bilim mutolaa natijasi hisoblanadi, qobiliyat shaxsning psixologik va fiziologik tuzilishining xususiyati sanaladi. Qobiliyat koʻnikma, malakadan farq qiladi. Qobiliyat insonga berilgan inom sifatida qaraladi. Aksariyat ilmiy manbalarda mohirlik bilan qobiliyat aynanlashtiriladi. Qobiliyat inson tomonidan koʻnikma va malakalarning egallanishi jarayonida takomillashib boradi. Har qanday qobiliyat turi shaxsga tegishli murakkab psixologik tushunchadan tashkil topgan boʻlib, u faoliyatning talablariga mutanosib xususiyatlar tizimini oʻz ichiga oladi. Shuning uchun qobiliyat deganda birorta xususiyatning oʻzini emas, balki shaxs faoliyatining talablariga javob bera oladigan va shu faoliyatda yuqori koʻrsatkichlarga erishishni taʼminlashga imkoniyat beradigan xususiyatlar sintezini tushunmoq lozim.

Barcha qobiliyat uchun tayanch xususiyat — kuzatuvchanlikda, yaʼni insonni fahmlash, obʼyektdan u yoki bu alomatlarni koʻra bilish, ajrata olish koʻnikmasidir. Qobiliyatning yetakchi xususiyatlaridan biri — narsa va hodisalar mohiyatini ijodiy tasavvur qilishdir. U shaxsning shakllanishi va rivojlanishi natijasi boʻlishi bilan birga, tabiiy manbaga ham ega. Bu tabiiy manba koʻpincha zehn tushunchasi bilan yuritiladi. Zehn muayyan bir faoliyatga yoki koʻpgina narsalarga nisbatan ortiqcha qiziquvchanlikda, moyillikda, intilishda namoyon boʻladi. Zehn nishonalari deganda qobiliyat ichki imkoniyatlarining tabiiy asosini tushunish lozim. U ishtiyoq, moyillik, mehnatsevarlik, ishchanlik, talabchanlik kabilarning mahsulidir. Qobiliyat umumiy va maxsus turkumlarga ajratiladi. Umumiy qobiliyat deganda yuksak aqliy imkoniyat va taraqqiyot tushuniladi. Qobiliyat tabiiy ravishda shakllanishi va muayyan reja asosida rivojlantirilishi mumkin. Qobiliyatni maʼlum faoliyatga moyillik yoki intilish orqali, tabiiy zehn nishonalarini aniklash, mutaxassis rahbarligida uzluksiz faoliyatga jalb etish, Qobiliyatni takomillashtirishning maxsus vositalarini qoʻllash, shaxsning faollik alomatlarini maksimal darajada rivojlantirish, inson shaxsiga alohida yondashuvni umumiy talablar bilan uygʻunlikda olib borish va boshqa orqali rivojlantirish yoʻllari mavjud. Qobiliyatning yuqori darajasi isteʼdod va daholik (qarang Daho) namoyon boʻladi.

QOBILIYATLARNING SIFAT VA MIQDOR XARAKTERISTIKASI. Qobiliyatlar individual-psixologik xususiyatlar sifatida xarakterlanadi, yani bir odamning boshqa odamdan farq qiladigan sifatlarini ochib beradi. Oz-ozida malumki kishilar teng emas. Mana shuning uchun qobiliyatlar haqida gapirganda, bu farqlarni xarakterlab otish zarur. Ular sifat va miqdor jihatdan xarakterlanishi, farq qilishi mumkin. Qobiliyat xususiyatlarining sifat tomonidan qaralishi maqsadga turli yollar bilan borishga imkon beruvchi "ozgaruvchan miqdor" toplami sifatida, faoliyat muvaffaqiyatini taminlovchi psixologik xususiyatlarning murakkab kompleksi sifatida korinadi.

Qandaydir faoliyatni bajarishdagi bir xil yoki nimalar bilandir oxshash yutuqlar asosida juda xilma xil qobiliyatlar birikmasi yotishi mumkin. Bular bizning koz ongimizda shaxs qobiliyatlarining muhim tomonini ochib beradi: bir xususiyatning ornini boshqa bir xususiyatlar bilan toldirish (kompensatsiya qilish) ning keng imkoniyatlari bor bolib, buni odam ozida chinakam va qatiyatlik bilan ishlash orqali rivojlantirish mumkin. Odamning qobiliyatlarida bor bolgan kompensatorlik imkoniyatlari, masalan, korish va eshitishdan mahrum bolgan odamlarni maxsus tarbiyalashda nomoyon boladi.

Qobiliyatlarni MIQDOR jihatdan olchash muammosi psixologiyada katta tarixga egadir. XIX asrning oxiri va XX asrning boshlaridayoq bir qator psixologlar (Kettel, Termen, Spirman va boshqalar) ommaviy ixtisosliklar uchun kasb tanlashni amalga oshirish zarurati bilan uzviy bogliq bolgan talablar tasiri ostida talim olayotganlarning qobiliyat darajasini aniqlashni talab qilib chiqdilar. Osha paytlarda qobiliyatlarni olchash usuli sifatida AQLIY ISTEDOD TESTLARIdan foydalanildi. Aqliy istedod testlarining yordami bilan bir qator mamlakatlarda (AQSh, Buyuk Britaniya va boshqalar) qobiliyatlarni aniqlash va maktablarda oquvchilarni saralash, armiyada ofitserlik xizmatini bajarish, ishlab chiqarishda rahbarlik lavozimini tanlash va shu kabilar amalga oshiriladi.

QOBILIYATLARNING TURLARI Qobiliyatlar umumiy va maxsus boladi. Umumiy qobiliyatlar mavjud bolganda kishi faoliyatning turli xillari bilan muvaffaqiyatli shugullana oladi. Maxsus qobiliyatlar kishiga qandaydir bir muayyan faoliyat bilan muvaffaqiyatli shugullanish imkoniyatini beradi. Masalan, matematik, texnikaviy, adabiy, musiqiy, tasviriy va boshqa qobiliyatlar boladi. Umumiy qobiliyatlarga kop hollarda intellekt, tafakkurning kreativligi va shaxsning psixomotor qobiliyatlari kiradi deb hisoblaydilar.

INTELLEKT. Yuqorida korsatib otganimizdek odamning aqliy rivojlanish darajasini organishga intilish "intellekt" tushunchasini va nazariyasininng yaratilishiga olib keldi. Korsatib otganimizdek intellektini olchash va baholash uchun turli testlar qollaniladi. Ularning barchasi intellekt testlari degan umumiy nom bilan ataladilar. Biz yuqorida intellektini baholashda kop qollaniladigan testning mohiyatiga qisqa toxtalib otgan edik. Shuni takidlab otish lozimki, ulardagi formulalar bolalar intellektini olchashda qollaniladi. Katta yoshli kishilar intellektini baholash uchun boshqa mezon, individual natijani biror meyor (kopchilikni organish natijasida tajriba yoli bilan topilgan) bilan taqqoslanadi.

KREATIVLIK (ijodiy qobiliyatlar). Korsatib otganimizdek birgina IQ (intellekt koeffitsienti) asosida kishini ishga qabul qilish, uning imkoniyatlarini baholash notogri bular edi. Shu sababli 50 yillardan boshlab aqliy rivojlanishni organish bilan bir qatorda kishining ijodiy qobiliyatlarini ham organish va olchashga katta etibor berib boshlandi. Bu borada maxsus testlar yaratildi. PSIXOMOTOR QOBILIYATLAR - harakatlar va harakatlar tizimini amalga oshirish va boshqarishning psixologik va motor (harakat) asoslari. Ularga quyidagilar kiradi: statistik kuch; dinamik kuch; keskin harakatlardagi kuch; umumiy moslashuvchanlik qobiliyati; epchillik; umumiy chidamlilik; maxsus faoliyatga chidamlilik; muvozanatni tuta olish. Biror faoliyatning ayniqsa muvaffaqiyatli, mustaqil va original tarzda bajarilishini taqozo qiladigan zor qobiliyatlar birikmasi talant deyiladi. Ijodiy faoliyatga qobiliyatli bolgan kishilarni talantli kishilar jumlasiga kiritish mumkin.

Shaxs qobiliyatlarining rivojlanish darajasi ikki turga bo'linadi: - reproduktiv, odam turli xil ko'nikmalarni muvaffaqiyatli egallash, bilimlarni o'zlashtirish va qo'llash, shuningdek, ilgari tavsiya etilgan model yoki g'oya bo'yicha faoliyatni amalga oshirish qobiliyatini namoyish etganda; - ijodiy, agar inson yangi, o'ziga xos bir narsa yaratish qobiliyatiga ega bo'lsa. Bilim va ko'nikmalarni muvaffaqiyatli egallash jarayonida odam rivojlanishning bir darajasidan ikkinchisiga o'tadi .

E`tiboringiz uchun rahmat  Tayorladi: Boyqobilova Umida

Похожие

Temperament. Xarakter. Qobiliyat

Qobiliyat, nutq va kasb

Shaxsning psixologik xususiyatlari. Temperament.Xarakter. Qobiliyat

Xarakter, qobiliyat va harakat inson faoliyatining birligi sifatida

Темперамент 2