Психологик мактабларнинг юзага келиши тарихи - Психология - Презентации

Психологик мактабларнинг юзага келиши тарихи

Загружено в:

26.03.2024

Скачано:

0

Размер:

467.6416015625 KB

 1.Чет эл психологиясида очик инқироз. 2.Берлинда гештальтпсихология мактаби вужудга келиши; М.Вертгеймер, К.Коффка (1986-1941), В.Келлер (1887-1967), К.Левин (1890-1947).  3.Тадқиқотларда ирода, аффектлар, эҳтиёж, тафаккур, идрок масалалари ифодаланиши. Психологик мактабларнинг юзага келиши тарихи

 20-асрнинг бошлари, яъни 1912 йилдан 1935 йилгача бўлган давр психологияда қарама- қаршиликларнинг кучайиши билан ажралиб турди ва бу мустақил фан сифатида шаклланишига олиб келди. Ушбу қарама-қаршиликлар субъектив- идеалистик характердаги психологик билимларнинг методологик асослари ва ўтказилган тадқиқотларнинг ўзига хос илмий натижаларига тегишли эди. Илм-фан ривожи учун жуда муҳим аҳамиятга эга бўлган бу давр психологиянинг очиқ инқироз даври деб номланди.

 Рус психологи тарихшунос олими А.Н.Ждан психологияда инқирознинг пайдо бўлиши ва ривожланишига сабаб бўлган учта омил ва шартларни ажратиб кўрсатди. Улар:  психология фанидаги вазият;  - маданий ва тарихий омиллар;  - фан ва фалсафадаги мавқеи  инқироз даврларини аниқлади.

 Биринчи давр - инқирозли вазиятнинг пайдо бўлиши, ХIХ асрнинг 70-йиллари охири - ХХ асрнинг биринчи ўн йиллигини ўз ичига олади. 19- асрнинг охиридан бошлаб В.Вундт томонидан психологияга киритилган экспериментал усул ва у томонидан яратилган дунёдаги биринчи экспериментал психологик лабораторияни очилиши уни экспериментал психологиянинг асосчисига айлантирди. В.Вундт инсон психикасининг тузилиши учта элементдан иборат эканлигини кўрсатиб ўтади: сезгилар, ғоялар ва ҳиссиётлар. Инқироз даврлариА.Н.Ждан бўйича

 Иккинчи давр аслида очиқ инқироздаври. Бу давр ХХ асрнинг 10-йилларда бошланиб, 30-йиллари ўрталарига қадар давом этди. Бу вақтда янги умумий психологик назариялар сифатида белгиланган янги назарий йўналишлар юзага келди.  Европада қуйидаги йўналишлар пайдо бўлди:  -Психологик актлар Ф. Брентано,  -австралия мактаби (Х. Эренфельс, А. Мейнонг ва бошқалар),  - К. Стумпф томонидан илгари сурилган функциялар психологияси  вюрцбургнинг тафаккур психологияси мактаби ва бошқалар.

 Шу билан бирга, Америкада, В.Вундт ғояларидан фойдаланган Э.Титченернинг структуализм психологияси остида қуйидагилар пайдо бўлди:  В.Жеймснинг тузилишли ва унинг функционализми (унинг турли хил вариантлари);  - ҳайвонларни ўрганишда объектив йўналишлар (Е. Торндайк).  Ҳозирги вақтда фанда ҳукмронлик қилаётган ассоциация ва унинг Америка вариантини;  - структурализмни алмаштириш учун қуйидагилар зарур ҳисобланади:  - З. Фрейд томонидан классик психоанализ

 - янги психологик йўналиш бўлиб, унинг асосини онгсиз таълимот ташкил этади;  - онг психологиясида психикани интроспектив тушунчаси билан аниқлайдиган бихевиоризм;  - тасвирнинг яхлитлиги ғоясини илгари сурган Гештальт психологияси, унинг элементлари хоссалари йиғиндиси билан бир хил эмас;  - инсон онгининг ижтимоий моҳиятини ҳисобга оладиган француз социологик мактаби.

 Мазкур мактаб асосчиси Э.Дюркгейм урф- одатларни, ахлоқий-ҳуқуқий нормаларни, шунингдек, ибтидоий маданият даражасига эга бўлган халқлар қарашларини ўрганиб, улар ҳар бир шахснинг онгида ҳукмронлик қиладиган ижтимоий кучни ифодалайди деган хулосага келди;  - онгни шакллантирувчи маданий ҳодисалар билан боғлайдиган (тавсифловчи) психологияни тушуниш.

 Ушбу йўналишларнинг барчаси, ҳар бири ўзига хос тарзда, ХVII асрда асос солинган анъанавий психологиянинг асосий қоидаларига қарши чиқди. Л.С. Виготский инқирознинг иккинчи даврида пайдо бўлган психологиянинг турли соҳаларини тавсифлаб, ушбу соҳаларнинг ҳеч бири умумий психологик назарияни яратишда муваффақиятга эришмаганлигини таъкидлади.

 Учинчи давр инқирознинг емирилиши ва илмий мактабларнинг кураши даври деб номланади. Ушбу даврнинг бошланиши ХХ асрнинг 30- йиллари охирига тўғри келади. А.Н.Жданнинг таъкидлашича ушбу давр ҳозирги кунга қадар давом этмоқда. Мазкур даврда очиқ инқирозда пайдо бўлган илмий йўналишлар ўзгариб, аралаша бошлади. Бу вақтда янги психологик тушунчалар пайдо бўла бошлади, жумладан: гуманистик экзистенциал психология (К. Рожерс, А. Маслоу, Г. Оллпорт, Р. Май, В. Франкл), - когнитив психология (В. Нисер, Н. Линдсай) , Д. Норман ва бошқалар).

 Л.С. Виготский ушбу даврни хулоса қилиб, инқироз чет эл психологияси ривожланган методологик асоснинг номукаммаллиги туфайли юзага келганлигини таъкидлади. Шунинг учун уни ички ҳал қилиш мумкин эмас. Турли илмий йўналишларни таҳлил қилиб, С.Л. Рубинштейн таъкидлашича, уларнинг янгиликларига қарамай, уларнинг барчаси онгнинг эски тушунчасидан келиб чиқади, бу амалий фаолият билан боғлиқ эмас.

 ГЕШТАЛЬТПСИХОЛОГИЯ (нем. gestalt - образ, шакл) - ҳозирги замон чет эл психология мактабларидан бири бўлиб, ХХ асрнинг 30 -йилларида Олмонияда бунёдга келган. Булар мураккаб психик ҳодисаларни тушунтириш учун ҳодисаларнинг бир бутунлигини асос қилиб оладилар. Асосчилар - М.Вертхеймер, В.Кёлер, Н. Коффка.

 Гештальтпсихология , ёки бошқачасига структура, яхлит психология. Бу йўналишнинг асосий вакиллари Х.Эренфельс (1859-1932й.), В. Келлер (1887й.), К.Кофка (1886-1941й.) лардир. Бу психологлар барча мураккаб психик жараёнлар элементлар ҳодисалардан сезгилардан таркиб топади деб ҳисобланган ассоциатив психологиянинг танқид қилиб чиқдилар. Гештальт психологиянинг вакиллари бу таълимотга қарама-қарши равишда, ҳар бир психик ҳодисанинг мазмуни унинг таркибига кирган қисм ва элементларнинг йиғинидисига нисбатан мазмундорроқдир. Айрим элемент ва қисмларнинг йиғиндиси бутуннинг мазмунини белгиламайди, аксинча, бутун (яхлит структура) қисм элементларнинг хусусиятларини белгилаб беради.

 Бу психик структуранинг яхлитлиги назарияси, аввало идрок фактлари, асосида ишлаб чиқилган эди. Идрок - бу сезгиларнинг йиғиндиси эмас, балки яхлит образдир, деб таъкидланади. Психик махсуллар ва структураларнинг яхлитлиги ҳақидаги бу таълимот кейинчалик хотира, тафаккур ва ирода ҳодисаларига ҳам тадбиқ қилинган эди.

 Гештальтчилар барча мураккаб психик жараёнлар оддий ҳолатларда, яъни сезгилардан иборат деб ҳисобланган ассоциационистлар ғоясини қаттиқ танқид қиладилар. Улар ассоцианизмга қарама-қарши бўлган таълимот яратиб, ҳар қандай психик жараён ва ҳолат яхлит образдан, гештальтдан, яъни яхлит струкурадан иборат деб тушунтиришга ҳаракат қиладилар. Уларнинг фикрига қараганда ҳар бир психик ҳодисанинг мазмуни унинг таркибига кирувчи қисм ва элементларини биргаликда акс эттиришдан кўлам жиҳатдан кенг мазмун жиҳатдан ранг-барангдир.

 Гештальтчиларнинг аксиматик характерга эга бўлган ушбу тезислари мазкур таълимот ғоясини очиб беришга хизмат қилади: алоҳида олинган қисм ва элементларнинг йиғиндиси яхлит структура мазмунини белгилаб бера олмайди, аксинча, яхлит структура қисм ва элементлар хусусиятлари ва хоссаларини белгилаб беришга қурби етади.

 Гештальтпсихологиянинг марказий назарияси: ҳар қандай психологик жараёнларнинг бош моҳияти уларнинг сезгиларга ўхшаш алоҳида элементлари эмас, балки конфигурация, форма ёки гештальтларнинг яхлит яратилишидан иборатдир.  Уларнинг экспериментал тадқиқот бош объекти идрок ҳисобланиб кейинчалик ундан топилган айрим хулосалар тафаккурни ўрганишга тадбиқ қилингандир. Тафаккур тўғрисида психологик тасаввурлар ҳеч кутилмаган, фавқулодда, олдинги аналитик фаолиятда бевосита тайёрланмаган муҳим муносабатларни муаммоли вазиятда акс этишидан иборатдир.

 Гештальтпсихологияда тафаккур муаммосини тадқиқот кенг диапазонда олиб борилади. Жумладан В.Келер антропоидларнинг интеллектуал ҳаракатларини экспериментал ўрганиш натижасида юқори даражада тараққий қилган маймунларнинг ақлий ҳаракатида инсон ҳаракатига ўхшашлик борлиги тўғрисида хулоса чиқарди. У маймун билан инсоннинг фикр юритиш фаолиятидаги сифат жиҳатдан фарқларга камроқ эътибор бериб, оқибат натижада мазкур ўхшашликка ҳаддан ташқари ортиқча баҳо бериб юборди. В.Кёлер интеллектуал ҳаракатни кутилмаган, олдинги фаолиятга боғлиқ эмас, деб тушунтириб, “синаш”ни тасодиф актда учрайдиган ҳолат деб, унга қарама-қарши қўйди.

 В.Кёлернинг фикрича, топшириқни ечиш механизми қуйидагилардан иборат: организмнинг оптик майдонидаги ситуацияларнинг муҳим элементлари бир бутунликни, яъни гештальтни вужудга келтиради; ситуация элементларга гештальт ичига кириб, гештальтда қайси жойни эгаллашига боғлиқ равишда янги аҳамият касб этади, ситуациянинг муҳим элементларида намоён бўлувчи гештальтлар муаммоли вазиятда организмда баъзи бир зўриқишлар таъсирида вужудга келади. Топширикни ечиш муаммоли вазиятнинг қисмлари янги гештальтда янги муносабатларда идрок килина бошланганида тугалланади. Масалани ечиш аниқ қадамларни юзага келтирувчи гештальт сифатида майдонга чиқади.

Похожие

Ижтимоий психологиянинг шаклланиши ва ривожланиши. Ижтимоий психологик ғояларнинг шаклланиш тарихи

Мотивациянинг психологик назариялари

Шахснинг психологик портрети

Бошқарувнинг ижтимоий-психологик муаммолари

Психологик тасвирлар ва сиз