Oliy nerv faoliyati. Xotira va unga ta’sir etuvchi omillar - Психология - Презентации

Oliy nerv faoliyati. Xotira va unga ta’sir etuvchi omillar

Загружено в:

27.02.2025

Скачано:

0

Размер:

3317.431640625 KB

Oliy nerv faoliyati. Xotira va unga ta’sir etuvchi omillar

XOTIRA • Xotira - markaziy nerv tizimining asosiy xossalaridan biri bo’lib, voqealikning esda saqlanib qolinishi, va esga tushirilishidir. • Axborotlarning yodda saqlanish muddatiga koʻra, xotira qisqa va uzoq muddatli xillarga ajratiladi. • Xotiraning quyidagi turlari mavjud: 1. Genetik xotira (irsiylanadigan) 2. Individual (irsiylanmaydigan) 3. Harakat xotirasi 4. Obrazli xotira 5. Emotsional xotira 6. Siymo xotirasi 7. So’z mantiqiy xotira

Harakat xotirasi • Turli xildagi ish-harakatlarni va ularning tizimini esda olib qolish va yana qayta esga tushirishdan iborat. Xotiraning bu turining ahamiyati mehnat malakalarini oshirishda ko’mak beradi. Emotsional xotira • His-tuyg’uga xos xotiradir. • His etilgan va xotirada saqlanib qolinadigan tuyg’ular yohud harakatga chorlaydi, yohud o’tmishda salbiy kechinmalar sabab bo’lgan harakatlardan tiyilishga undovchi signallar tarzida amal qiladi.

Obrazli xotira • Tasavvurlarni, tabiat va hayot manzaralarini, shuningdek tovushlarni, hidlarni, ta’mlarni esda olib qolishdan iborat xotira hisoblanadi. • U ko’rish, eshitish, hid bilish, ta’m bilishga oid xotiralardir. Qisqa muddatli xotira • Tibbiyot amaliyotida odamda ayrim kasalliklar davrida miyani eslab qolish qobiliyati yo’qoladi vaholanki avval esda saqlangan narsalarni yaxshi eslaydi. Bu miyani chayqalishi, kuchli alkogolizmga uchragan odamlarda kuzatiladi.

 DIQQAT • Odam va yuqori hayvonlarning ayni paytda ahamiyatga molik narsa yoki hodisaga nisbatan bilim orttirish faoliyatini qaratish diqqat deyiladi. • Uzoq yillar davomida bir-birini ko'rmagan sinfdoshlar yig‘ilishini ko‘z oldingizga keltiring. Ular guruxlarga bo’linib, hayajonlanib, suhbatlashmoqdalar. • Bir guruxning suhbatiga quloq solsangiz hamma gapni bilib olishingiz mumkin. • Boshqa guruxlarning gapi esa shu asnoda qulogingizga kirmaydi: ulardan kelayotgan tovushlarni eshitgandek bo`lasizu, ammo gapning ma‘nosini tushunmaysiz. Demak, diqqat tanlash xususiyatyga ega. • Ayni vaqtning o'zida bir nechta guruxning suhbatida ishtirok etishga harakat qilish mumkin. Ammo, gap jiddiy narsalar ustida ketganda, ular o’rtasidagi gap- so'zlarning mag‘ziga yetolmaysiz.

BOSH MIYA

• Bosh miya kalla suyagi ichida joylashgan, sferoid shaklga ega. Odamda bosh miya massasi 1300 -2000 g yetishi mumkin. Odamning aqliy darajasi bilan miya og‘irligi orasida bog‘lanish isbotlanmagan. • Embrional rivojlanishning boshlang‘ich davrlarda gavdani orqa tomonida joylashgan nerv naychasini oldingi uchidan kengayma hosil bo‘lib, birin ketin oldingi, o‘rta va orqa miya pufaklari hosil bo‘ladi. So‘ng oldingi va orqa miya pufaklari yana ikkitadan miya pufaklariga bo‘linadi va natijada beshta miya pufaklari hosil bo‘ladi.

 Keyingi miya (Uzunchoq miya va Ko’prik) • Uzunchoq miya konussimon shaklga ega, u pastki tomonda orqa miya, yuqori tomonda ko’prik bilan chegaralanadi. Uzunchoq miyani oldingi yuzasida o‘rta yoriq o‘tadi, uning ikki tomonidan esa ikkita tizimcha shaklida piramidalar joylashgan. Uzunchoq miyani orqa yuzasidan orqadagi o‘rta egat o‘tadi. Orqadagi o‘rta egatning chap va o‘ng tomonida noziq va ponasimon tutamlar joylashadi.

Uzunchoq miya funksiyalari • Nafas olish • Yurak faoliyatining tomirlar xolati • Terlash • Hazm a’zolar funksiyasini idora etish • Yutish harakatlari • Qusish • Aksa urish • Yo’talish • Ko’zni uchirish

O’RTA MIYA • O’rta miyada quyidagicha yadrolar bor: 1. To’rt tepalik yadrolari 2. Qizil yadro 3. Ko’zni harakatlantiruvchi yadro 4. G’altak yadro 5. Qora substansiya

To’rt tepalik yadrolarining vazifasi • Bu yerda birlamchi ko’ruv markazlari bo’lib, ular yorug’lik ta’siriga javoban ba’zi reflekslarning yuzaga chiqishida qatnashadi. • Bu reflekslarga ko’rib chamalash reflekslari kiradi. • Bu reflekslar shundan iboratki, xatto yarimsharlaridan maxrum bo’lgan, ammo o’rta miyasi butun qolgan xayvon yorug’lik ta’siriga javoban ko’z va tana harakatari bilan javob qaytargan. • To’rt tepalikning oldingi do’mboqlari qorachiq refleksini yuzaga chiqaradi. • Shuningdek ular akkomodatsiyani, ko’ruv o’qlarining bir nuqtaga kelishini konvergensiyasini ham ta’minlaydi. • To’rt tepalikning orqa do’mboqlari eshitish reflekslarining markazidir. • U tovush kelayotgan tomonni chamalab bilish refleksini yuzaga keltiradi. • Hayvonlarda quloqlarni ding qilishi, tovush tomonga boshini burishini boshqarad

• Shuningdek to’rt tepalik yadrolari “soqchilik” refleksining yuzaga chiqishida qatnashadi. Bu refleksning organizm uchun axamiyati shuki, u organizmni to’saddan yangi ta’surotga reaksiya ko’rsatishiga tayyorlaydi. • Bu murakkab refleksning muhim komponentni shuki, muskul tonusi qayta taqsimlanadi va bu hayvon qochib ketishga yoki hujum qilishga yordam beradi. • To’rt tepaligi zararlangan odam bexos ta’surotlarga javoban tez reaksiya ko’rsata olmaydi. • Qora substansiya – ovqat yutish va chaynash refleksini boshqaradi. • Shuningdek u qollarning nozik harakatlarini ham boshqaradi.

ORALIQ MIYA • Oraliq miya tanada vegetativ prosseslarni boshqaradi. • [1] Talamus va [2] Gipotalamus sohalari farqlanadi. • Talamus – katta yarimsharlarga boruvchi barcha (hidlov yo’lidan tashqari) afferent yo’llar kollektori hisoblanadi. Talamusdagi ba’zi yadrolar chekli shikastlanganda katta yarimsharlar po’stlog’i ko’ruv, eshitish, ta’m bilish, taktil kabi axborotlardan mahrum bo’lishi mumkin.

Gipotalamus • Ko’rish do’mbog’i (talamus) ning ostida joylashgan. • U endokarin sistemasining oliy markazi hisoblanadi. • Neyronlari ko’plab neyrosekretor yadrolarni tutadi. • Gipotalamus yadrolari ikki xil bo’ladi: 1. Katta yadrolar 2. Kichik yadrolar

 Katta hujayra yadrolari • Ularda antidiuretik gormon (ADG yoki vazopresin), oksitotsin ishlab chiqariladi. • Bu gormonlar neyrosecretor hujayralarning aksonlari orqali gipofizning orqa bo’lagiga yetkaziladi. Undan aksovozal sinaps orqali qonga chiqariladi.  Kichik hujayra yadrolari • Undan hosil bo’ladigan gormonlar gipofizning oldingi va o’rta bo’lagiga ta’sir etib gormonlar ajralishini regulyatsiya qiladi. • Shunga ko’ra ular 2 xil bo’ladi: [1] Libberinlar - gormon ajralishini stimullovchi [2] Statinlar - gormon ajralishini ingibirlovchi

MIYACHA • Miyacha bosh miya yarim sharlarining orqasida, uzunchoq miya va Varoliy ko‘prigi ustida joylashgan. • Miyacha o‘rta qismi – chuvalchang va uning ikki tomonidagi miyacha yarim sharlari, hamda uncha katta bo`lmagan qo‘shimcha yon bo`laklardan iborat. • Miyacha yarim sharlarining har qaysisi tishsimon, po‘kaksimon, sharsimon yadrolarga ega. Miyachaning o‘rta qismida ikkita chodir yadrosi bor.

Miyachaning funksiyalari 1) muskul tonusi va vaziyatni boshqarish; 2) maqsadga erishishga qaratilgan vaziyat va harakatlarni uyg‘unlashturish; 3) miya po‘stlog‘i yuzaga chiqaradigan harakatlarni uyg‘unlashtirish.  Miyacha zararlanganda quyidagi holatlar kuzatiladi :  atoniya, astaziya,  astenuya, ataksiya,  adiadoxokinez, dezekvilibratsiya

• Atoniya – muskullar tonusining yo‘qolishi, miyacha olib tashlangandan keyin bir necha kun o‘tgach ro‘y beradi. • Astaziya - miyacha olib tashlangandan so‘ng muskullar silliq tetanik qisqarish qobiliyatini yo‘qotadi. Hayvon tinmay qaltirab, tebranib turadi. • Asteniyaga - harakatlar tejamsizligi, unda ortiqcha muskullar ishtirok etishi, qisqarishlarning silliq tetanik bo`lmasligi sababli organizn salga charchaydi bu asteniya deyiladi. • Ataksiya - Odamning miyachasi zararlanganda, u gandiraklaydi, ko‘zini yumsa, yiqilib tushadi. Yurganida oyoq-qo`llarining harakatlari keragidan kuchli, poyma-poy bo`ladi, mast kishining harakatlariga o‘xshaydi. • Adiadoxokinez – antagonist muskullarning birin ketin tez harakati buzilishidir. • Dezekvilibratsiya - muvozanatni saqlay olmaslikdan iborat.

Похожие

Oliy nerv faoliyati va uning yosh xususuyatlari

Oliy nerv faoliyatining turlari

Xotira, xotiraning nerv fiziologik asoslari

Oliy maktab o’qituvchisining psixologik faoliyati

Xotira va gipnoz