Ijtimoiy xulq-atvor psixologiyasi - Психология - Презентации

Ijtimoiy xulq-atvor psixologiyasi

Загружено в:

08.11.2023

Скачано:

0

Размер:

2359.22265625 KB

Ijtimoiy xulq-atvor psixologiyasi

Reja:  Ijtimoiy xulq-atvor xususiyatlari.  Alturizm va tolerantlik tushunchalari mazmuni.  Ijtimoiy xulq-atvorda agressiya.  Deviant xulq-atvor.

Glossariy.  Atributsiya nazariyasi – bu bizning boshqalar xulq-atvorini idrok etishimiz. Bu nazariyaga asosan insonning aniq bir holatda xulq-atvorini baholashimizda unga ta’sir qiluvchi tashqi omillar yoki ichki omillar (ustanovkalar, motivlar, shaxsiy sifatlar) haqidagi xulosamiz.  Attityud – inson tomonidan ijtimoiy obyekt, inson yoki vaziyatning qimmati, mazmun-mohiyati, ma’nosini his qilish.  Rol – aniq ijtimoiy mavqega ega kishining kutilgan xatti-harakatlarni bajarishi. Ijtimoiy rollarning shaxs shakllanishida ta’siri juda katta. Shaxs o‘zi bajarayotgan rollar tufayli, turli munosabatlarga kirishadi.  Egosentrizm (lot. “Ego” — men va “centrum” — doira markazi) — insonning o‘z fikr-o‘ylari, manfaatlari doirasida qotib qolganligi, oqibatda atrof-muhitga va odamlarga oid bilimlarini hamda o‘zgalarga munosabatini o‘zgartira olmasligi.  Alturizm — hech qanday manfaatni kutmagan holda boshqalarga yordam berish.

Ijtimoiy xulq-atvor xususiyatlari.  Yosh bo‘lishiga qarmay XXI asr bizga inson o‘z hayoti va madaniyati, o‘z xohish va istaklari atrofida aylanadigan ijtimoiy individ ekanligini eslatdi.  Bizning ommaviy axloqimiz ommaviy savodxonligimizga bog‘liq. Ayniqsa, to‘satdan insonlar o‘zlarini o‘zgacha tuta boshlashsa, biz nimaga aynan bunday bo‘layotganini analiz qila boshlaymiz. Masalan, bir kishining bizga mehr ko‘rsatishi buning bizga bo‘lgan muhabbatidan dalolatmi yoki u hammaga shunday mehribonmi? Agar biron kimsa ishga chiqmasa, bu uning kasalligini bildiradimi? Yoki dangasalikmi? Balki unga ishdagi insolarning munosabati yoqmas?  Insonlar boshqa birovning xatti-harakatini qanday tushuntirishidan kelib chiqib Frits Xayder “atributsiya nazariyasi” ni shakllantirgan.  Atributsiya nazariyasi – bu biz boshqalar xulq-atvorini idrok etishimiz. Bu nazariyaga asosan insonning aniq bir holatda xulq-atvorini baholashimizda unga ta’sir qiluvchi tashqi omillar yoki ichki omillar (ustanovkalar, motivlar, shaxsiy sifatlar) haqidagi xulosamiz.

Atributsiya effekti.  Atributsiyaning siyosiy taraflari ham mavjud. Siz ishsizlik yoki kambag‘allikni qanday tushuntirib beraolasiz? Buyuk Britaniya, hindiston, Avstraliya va AQShda o‘tkazilgan so‘rovnoma shuni ma’lum qiladiki, siyosiy konservatorlar insonlarning ishsizligi va kambag‘alligiga faqat insonlarning o‘zlari aybdor ekanini aytishadi “odatda insonlar o‘ziga mos narsalarga ega bo‘ladilar, chunki bugungi kunda barcha mehnat qiladigan odamlar yaxshi narsalarga ega bo‘ladilar”. Liberal va sotsiologlar esa bunday vaziyatda o‘tmish va bugunning aybi ko‘proq ekanini ta’kdlashadi : “agar siz va biz bunday shart- sharoitlarda yashaganimizda bugungi kundagi mavqeimizga ega bo‘larmidik?”. Ularning ta’kidlashicha yangi terroristlar vujudga kelmasligi uchun biz barchasini oldini bugun olishimiz kerak. Boshqa so‘z bilan aytganda, chivinlarning barchasini o‘ldirgandan ko‘ra, botqoqlikni qurit, shunda barchasi yo‘qoladi.

Ijtimoiy ta’sir.  Ijtimoiy psixologiyaning asosiy darsi – biz bajarayotgan attityudlarimiz, qarorlarimiz va xatti-harakatlarimiz ijtimoiy ta’siri o‘rni katta. Bu hol bizning konformligimizda, yumshoqligimizda va guruhdagi xatti-harakatimizda ko‘rishimiz mumkin. Agarda biz suitsit, portlashlar, samolyotda yuz bergan xavfli voqealar haqida ma’lumotlar bizga kuchi ta’sir o‘tkazib, tez tarqaladi.  Reklama agentliklari va turli korxonalarning ham xulq-atvorimizga ta’siri katta, ular mahsulot sotib olishga, xayriya ishlarda qatnashishga turtki bo‘ladilar.  Savdo komplekslarda jinsi kiyib yurish odatiy tusga ega(dress-kod). Nyu-yorkdagi Uolld strit va Londondagi Bond strit da erkaklar kastyum, ayollar ko‘ylakda yurishi yozilmagan qonunga aylangan. ( David.G.Myers “Psychology” -2010 Pg 680)

Savol: Talabalarning o‘zgacha kiyinishiga individual xususiyatlari ta’sir qilganmi yoki a’zo kichik madaniyatnga taqlid qilishimi?

Konformlik va guruhning ta’siri.  Konformlik- guruhdagi standartlarga tayangan holda fikirlarimiz va xatti- xarakatlarimizni boshqarishimiz. Guruhning ta’siriga berilish, boshqa shaxslar ta’sirida o‘z xatti-harakatini o‘zgartirish, atrofdagilar bilan nizoga kirishmaslik uchun ongli ravishda ularga yon bosish. Guruhdagi konformlik darajasini aniqlash maqsadda Salamon Ash (1955-yil) oddiy test o‘ylab topti. Unga ko‘ra ishtirokchi mo‘jallangan joyga borib eng oxirgi ishtirokchi navbatini egalashi kerak. Undan oldin 5ta ishtirokchi tadqiqotga kelgan bo‘ladi. Tadqiqotchi ishtirokchilarga qog‘ozga chizilgan 3 ta to‘g‘ri chiziqni ko‘rsatib, ularning qay biri obrazetsga mos emasligini so‘radi. Barcha ikkinchi chiziq mos emasligini aytishdi.  Ikkinchi so‘rovda ham shunga o‘xshash oddiy masala berildi, barcha ishtirokchilar to‘g‘ri javob berishdi, asosiy ishtirokchi masala oddiyligidan zerkib qolganini ko‘rishimiz mumkin. Uchinchi so‘rov ham shunday oddiy masala edi, lekin birinchi ishtirokchini javob asosiy eksperiment ishtirokchisini hayratda qoldirdi: “uchinchi chizig‘” shu javob to‘g‘ri deb qatiy turib oldi.

Shaxsning altruistik xulqi haqida.  Alturizm qisqa va lo‘nda, aniq qilib aytilganda, hech qanday manfaatni kutmagan holda boshqalarga yordam berish, birovlarga yordam qo‘lini cho‘zish demakdir. Uning asosida hech qanday manfaat kutmaslik yotishi shu bilan asoslanadiki, altruist odam har doim hammaga, hatto buning evaziga hech narsa olmasligini bilsa ham, yordam beraveradi. Ta’kidlash joiz, bunday odamlar birovlarga qilgan yordami uchun o‘zi jabr ko‘rsa ham, baribir boshqalarga yordam berishni kanda qilmaydi. Bunday odamlar so‘nggi chaqasi, so‘nggi imkoniyati va hatto jonini ham hech qanday minnatdorchilik yoki taqdirlanishni kutmasdan bera oladi. Aim.Uz

Manfaatni ko‘zlab amalgam oshiriladigan altruistik harakatlar. • 1-guruh manfaatni ko‘zlamasdan amalga oshiriladigan altruistik harakatlar. • 2-guruhSotsiologik yo‘nalishdagi nazariya alturizmning asosida nima yotishiga qarab ikki asosiy guruhga bo‘linadi:

Tolerantlik  Tolerantlik (lot. tolerantia — sabrtoqat), bag‘rikenglik — o‘zgalarning turmush tarzi, xulq-atvori, odatlari, histuyg‘ulari, fikr mulohazalari, g‘oyalari va e’tiqodlariga nisbatan toqatli bo‘lish. Hozirgi dunyoda Tolerantlik o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyotning globallashuvi va yanada mobillashuvi, kommunikatsiyalarning tez rivojlanishi, integratsiya va o‘zaro bog‘liqlik, keng miqyosli migratsiya va aholining ko‘chib yurishi va boshqa jamiyatda tolerantlik tamoyilining ahamiyatini kuchaytiradi. Bag‘ri kenglik tamoyili aqida bozlikdan, haqiqatni mutlaklashtirihdan voz kechishni anglatadi va inson huquqlari sohasidagi xalqarohuquqiy hujjatlarda belgilangan qoidalarni tasdiqlaydi. Bu tamoyilga ko‘ra, har kim o‘z e’tiqodiga amal qilishda erkindir va har kim bu huquqqa boshqalar ham ega ekanligini tan olmogi lozim. Bir kishining qarashlari boshqalarga majburan singdirilishi mumkin emas. Tolerantlikni alohida shaxslar, guruhlar va davlatlar namoyon qilishi lozim.

Diskriminatsiya  Diskriminatsiya (Discrimination) — ma’lum bir odamlarga nisbatan, ularning qandaydir guruhga tegishliligi tufayli namoyon qilinadigan fe’l-atvor xususiyatlaridir. Biroq diskriminatsivaning ba’zi ko‘rinishlari alohida odamlar tomonidan ernas, balki ijtimoiy institutlar tomonidan ham namoyon etiladi va u institutsional diskriminatsiya deb aytiladi. Institutsional diskriminatsiya (institutionalized discrimination) — ma’lum bir madaniyatning huquqiy, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy institutlari tarkibiga kiradigan diskriminatsiyadir (Feagin & Feagin, 1999).

Agressiv xulq-atvor psixologiyasi  Agressiv xulq-atvor haqid agi fikr mulohazalar XX asrning boshlarida frustratsiya nazariyasi bilan bog‘liq ravishda yuzaga keldi. Unga ko‘ra, agressivlik frustratsiyaning oqibatidir. Bunda qarashni birinchi bo‘lib J.Dollard ilgari surdi. Ammo, ushbu ikki xil nuqtai nazarham amaliyotda o‘z tasdig‘ini topmadi. Agressiv xulq-atvor xususidagi yana bir nuqtai nazar L. Berkovichning ijtimoiy bilish nazariyasida bayon qilingan.Unga ko‘ra, maqsadga yo‘naltirilgan faoliyat davomida vujudga keladigan to‘siq shaxsda agressiv xatti-harakatlarni hosil qiladi. Nihoyat, agressiv xulq-atvorning kelib chiqish sabablari haqidagi eng zamonaviy nuqtai nazar bilishning kognitiv nazariyasi bilan bog‘liq holda ifodalanadi. Bu konsepsiyada agressiv harakatlar quyidagi jarayonlarning natijalari sifatidaba holanadi:

 D.Bassning fikricha, agressiv harakatlarni uchta shkalaga asoslangan holda tasvirlash mumkin: 1)Jismoniy 2) verbal, faol 3) sust va to‘g‘ri 4) egri. Agressiya tipi Misollar Jismoniy-aktiv-to‘g‘ri Odamni sovuq qurol bilan jarohatlash, uni kaltaklash va o‘qotar qurol bilan yaralash Jismoniy-aktiv-egri Qopqon-minalarni qo‘yish; yollanma qotil bilan dushmanini yo4q qilish uchun til biriktirish Jismoniy-passiv-tog‘ri Odamning maqsadga erishishiga yoki istagan faoliyati bilan shug'ullanishiga (masaian, o‘tirib o'tkaziladigan namoyish) jismonan уо‘1 qo^maslikka harakat qilish Jismoniy-aktiv-egri Zarur vazifalarni bajarishdan bosh tortish (masaian, o4irib o4kaziladigan namoyish paytida hududni bo'shatib qo'yishdan bosh tortish) Verbal-aktiv tobg‘ri So‘z bilan haqoratlash yoki boshqa odamni kamsitish Verbal-aktiv-egri Boshqa odamga tuhmat qilish yoki u haqida mishmishlar Tarqatish Verbal-passiv-to‘g'ri Boshqa odam bilan gaplashishdan, uning savollariga javob berishdan bosh tortish va boshqalar Verbal-passivegri Aniqlik kiritishdan va tushuntirib berishdan bosh tortish (masaian, nohaq tanqid ostiga olingan odamni himoyasi uchun biron-bir gap aytishdan bosh tortish).

Test  1.Atributsiya nazariyasi- bu..  a) bizning boshqalar xulq-atvorini idrok etishimiz. Bu nazariyaga asosan insonning aniq bir holatda xulq-atvorini baholashimizda unga ta’sir qiluvchi tashqi omillar yoki ichki omillar (ustanovkalar, motivlar, shaxsiy sifatlar) haqidagi xulosamiz.  b) shaxsning o‘z ichki xususiyatlarini o‘zi yashayotgan muhit xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o‘zgartirishi.  c) o‘zgalarning xulq-atvori, e’tiqodlari va qadriyatlarini erkin qabul qilish imkonini beruvchi ruhiy tayyorgarlik; o‘zgalarning turmush tarzi, xulq-atvori, odatlari, his- tuyg‘ularini bildiradi.  d) agressivlikning bir shakli bo‘lib, unda agressiya shaxsning o‘ziga qarshi yo‘naltirilgan bo‘ladi.  2. «Attityud — bu atrof-muhitdagi ayrim omillarga mos yoki qarama-qarshi harakat qilish an’anasidir». Ushbu fikr qaysi olim tomonidan ilgari surilgan?  a) E.Bogardus b) M. Fishbayn c) A.G.Asmolov d) N.Rokich

Эътиборингиз учун рахмат!

Похожие

Autoagressiv xulq-atvor psixologiyasi

Anomal xulq-atvor psixogenetikasi

Deviant xulq – ijtimoiy-pedagogik muammo sifatida

Eksperimental tadqiqot etikasi. Psixologning ahloqiy tamoyillari va xulq-atvor kodeksi

Ta’lim psixologiyasi va tarbiya psixologiyasi