Turkistonda jadidchilik harakatlari va ta’lim sohasidagi islohotlar - Педагогиka - Презентации

Turkistonda jadidchilik harakatlari va ta’lim sohasidagi islohotlar

Загружено в:

29.07.2024

Скачано:

0

Размер:

2183.6455078125 KB

Turkistonda jadidchilik harakatlari va ta’lim sohasidagi islohotlar

REJA: AI BOB. Jadidlarning xalq ma’rifati uchun kurash dasturi 1.1. Turli ma’rifiy jamiyatlar tuzish xamda ziyolilarning kuchli firqasini tashkil etishga qaratilgan gazetalarni chop etish 1.2. Yangi usul maktablari tarmog‘ini kengaytirish II BOB. Sovet davrida jadidlardan chiqqan milliy ziyolilar 2.1. Istiqlolchilik harakatiga g‘oyaviy rahnamolik qilish 2.2. Xivada Asfandiyorxon ruxsati bilan tuzilgan yosh xivaliklardan iborat majlis va nozirlar kengashi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ILOVALAR… 2

KIRISH. Bugungi kunda milliy ma'naviyatimiz islom dini bilan uzviy bog‘liq ekanini Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev ham o‘zlarining ko‘plab nutqlarida ta’kidlab kelmoqdalar. Bu borada juda ko‘plab amaliy ishlar amalga oshirilmoqda. Shunday ekan, barkamol avlodni ma'nan shakillangan qilib tarbiyalashda dinimizdagi mehr- oqibat, rahm-shavqat, doimo atrofimizdagi kishilardan xabar olib turish kabi hislatlarni yoshlarning qalbiga singdirib, shu asosida ulg‘aytirmog‘imiz zarur bo‘ladi.Mustaqillik yillarida mamlakatimizning ma'naviy-ma'rifiy hayotning barcha sohalarida asrlarga tatigulik ishlar amalga oshirildi. Заголовок презентации 3

Mustaqillik yillarida mamlakatimizning ma'naviy-ma'rifiy hayotning barcha sohalarida asrlarga tatigulik ishlar amalga oshirildi. Ilm-fan va ta'lim sohasida ilmiy tadqiqot ishlari bilan bir qatorda istiqlol davri, uning keng imkoniyatlarini, mohiyatini aks ettiradigan asarlar yaratildi. O‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilishi ziyolilarga - ilm-fan, adabiyot va san'at namoyandalariga erkin ijod qilish, xalq ruhini chuqur his etish orqali yuksak saviyada asarlar yozish imkonini berdi. Ayniqsa, diniy qadriyatlar, ularning hayotimizdagi o‘rnini tadqiq qilishga bag‘ishlangan ko‘plab asarlar chop qilindi. Jumladan, islom tarixiga oid o‘nlab kitob va risolalar o‘zbek tilida kitobxonlarga taqdim qilindi.

5Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov hayotimizda dinning ahamiyati haqida gapirib, “Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch” asarida ta'kidlagani kabi: “Barchamizga yaxshi ma'lumki, din azaldan inson ma'naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzotning yuksak ideallari, haq va haqiqat, insof va adolat to‘g‘risidagi orzu-armonlarini o‘zida mujassam etgan, ularni barqaror qoidalar shaklida mustahkamlab kelayotgan g‘oya va qarashlarning yaxlit bir tizimidir”[1.22b].Istiqlol yillarida el-yurtimiz taqdiriga daxldor bo‘lgan tarixiy adolatni tiklash, xalqimiz va millatimizning yaqin o‘tmishidagi yopiq sahifalarni to‘la ochib berish, shu tarixdan saboq chiqarib, bugungi va kelajak hayotimizga ongli qarashni shakllantirish, begunoh qurbon bo‘lgan insonlar xotirasini abadiylashtirish biz uchun ham qarz, ham farz edi. Ayniqsa, bu borada tadqiqotlar olib borish ilmiy jamoatchilik zimmasidagi katta burch ekanini juda yaxshi ma'lum.

6I BOB. JADIDLARNING XALQ MA’RIFATI UCHUN KURASH DASTURI 1.1 Turli ma’rifiy jamiyatlar tuzish xamda ziyolilarning kuchli firqasini tashkil etishga qaratilgan gazetalarni chop etish .XIX asr oxiri- XX asrning boshlarida siyosiy, madaniy, iqtisodiy jihatdan inqiroz holatiga tushib qolgan muslamlaka tufayli rivojlanish past darajada bo‘lgan o‘lkada Turkiston ziyolilari chor Rossiyasining mustamlakachilik zulmidan qutulish, o‘z milliy davlatchiligini tuzish, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotga yo‘l ochish, xalqqa ziyo tarqatish choralarini ko‘rdi. Bu borada jadidchilik harakati katta rol o‘ynadi.

Jadidchilik rus mustamlakachiligiga qarshi milliy demokratik harakat bo‘lib, u o‘sha davr Turkistondagi qoloq iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy sharoitda yashayotgan xalqlarni ma’rifatlashtirish, jamiyat hayotida ijtimoiy va madaniy isloxotlar o‘tkazish, pirovardida milliy mustaqillik g‘oyalarini hayotga tadbiq etish maqsadini o‘z oldiga qo‘ygan edi.Turkistonda jadidchilik g‘oyalari XIX asrning 90-yillaridan yoyila boshladi. Bu harakat XX asrning 30-yillari oxirlarigacha o‘lka ijtimoiy- siyosiy hayotida muhim rol o‘ynadi.

JADIDCHILIK HARAKATLARI Jadidchilik konsepsiyasni davom etirish Jadidchilik bayrog’i Xorijda o’qigan o’zbek ayollari Заголовок презентации 8

Bugungi kunda respublikamiz tarixchi olimlari jadidchilik harakatida quyidagi uchta bosqichni farqlashmoqda: 1) XIX asr oxirlaridan 1915 yilgacha-ma’rifatchilik; 2) 1915 yildan – 1918 yil fevraligacha-muxtoriyatchilik; 3) 1918 yil fevralidan - 20-yillar oxirlarigacha mustabid sovetlar davridagi faoliyati. 9

. Balki “yangi tafakkur“, "yangi inson”, “yangi avlod” singari keng ma’nolarni o‘zida mujassam etgan.[2.28b].Ismoilbek g‘oyalarini qabul qilgan yangilik tarafdorlari “jadidlar”, uning g‘oyalari esa “jadidchilik” nomini oldi. Ismoilbek Gaspirali darslik yaratadi, o‘zining “Tarjimon” (1883-1914) gazetasini tashkil etib, jadidchilikni turkiy xalqlar orasida keng targ‘ib qiladi. 10 Jadidchilik Rossiyaga qaram bo‘lgan musulmon xalqlari orasida dastlab Qrimda XIX asrning 80-yillarida paydo bo‘ldi. Uning asoschisi diniy-dunyoviy ilmlarni chuqur egallagan Ismoilbek Gasprali (1851-1914) bo‘ldi. Ismoilbek 1884 yilda jadid maktabi tashkil etib, 40 kunda 12 bolaning savodini chiqaradi. Uning o‘qitish usuli «usuli savtiya», ya’ni «yangi usul» nomi bilan shuxrat qozondi. «Jadid» arabcha so‘z bo‘lib, «yangi» degan ma’noni bildiradi. Mashhur jadidshunos olim, professor Begali Qosimov “Milliy uygonish” deb nomlangan kitobida “jadidchilik” istilohining kelib chiqishi haqida to‘xtalib, shu munosabat bilan uning mohiyati to‘g‘risida ham fikr bildiradi: “Jadidchilikning” asosida “jadid” so‘zi yotadi. “Jadid”ning ma’nosi “yangi” demakdir.

Saidrasul Aziziyning “Ustozi avval” (1903), Munavvarqorining “Adibi avval” (1907), Abdulla Avloniyning “Birinchi muallim”, “Ikkinchi muallim” (1912) darsliklari alohida e’tiborga molikdir. F Заголовок презентации 11Jadidlarning xalq ma’rifati uchun kurash dasturi uch asosiy yo‘nalishdan iborat bo‘lgan: 1. Yangi usul maktablari tarmog‘ini kengaytirish. 2. Umidli, iqtidorli yoshlarni chet elga o‘qishga yuborish. 3. Turli ma’rifiy jamiyatlar tuzish xamda ziyolilarning kuchli firqasini tashkil etishga qaratilgan gazetalarni chop etish.Shu dasturni amalga oshirish borasida Maxmudxo‘ja Bexbudiy, Abdurauf Fitrat, Munavvarqori Abdurashidxonov, Ubaydullaxo‘ja Asadullaxo‘jaev, Abdulla Avloniy, Abdulxamid Cho‘lpon va boshqa ziyolilar jonbozlik ko‘rsatishdi.

1.2 Yangi usul maktablari tarmog‘ini kengaytirish. Sovet davrida jadidlardan chiqqan milliy ziyolilar sovet organlarida faoliyat ko‘rsatdilar va o‘z faoliyatlari bilan xalq ta’limi san’atini rivojlantirishga ma’rifiy ishlarni taraqqiy ettirishga harakat qildilar. Jadidlarning ayrim qismi mustabid tuzumning siyosatiga ko‘nikmay xorijga o‘tib ketdilar, muayyan qismi esa istiqlolchilar harakatiga qo‘shilib ketdilar. Istiqlolchilik harakatiga g‘oyaviy rahnamolik qilish, ayniqsa, sovet organlarida ishlab, milliy mustaqillik g‘oyalarini targ‘ib qilishdagi sa’y-harakatlari jadidlarning sovetlar tomonidan 1929, 1937-1938 yillarda ommaviy qirg‘in qilinishiga olib keldi. Buxoro amirligi va Xiva xonligida jadidchilik harakati Turkistondagi kabi XIX asr oxiri-XX asr boshlarida shakllangan bo‘lsa ham bu hududlardagi tarixiy sharoit undagi jadidchilik harakatiga ham o‘ziga xos xususiyatlar baxsh etdi. Заголовок презентации 12

Buxoro va Xorazm Xalq Respublikalarida jadidlar hukumat organlarida rahbar lavozimlarida ishlab mamlakatni taraqqiy qildirish va mustaqillikni saqlab qolishga intildilar (1920-1924). Biroq sovet rejimi avval Buxoro va Xorazm davlatlari mavjudligiga chek quygan bo‘lsa, keyinchalik barcha jadid namoyondalarini jismonan mavh qildi. Buxoro va Xiva jadidlari dastlab amir va xon hukmronligini cheklash, mavjud tuzum sharoitida islohotlar o‘tkazib, jamiyat taraqqiyoti va milliy mustaqillikni qo‘lga kiritishni maqsad qilib qo‘ygan bo‘lsalar, keyinchalik xon va amir yakka hukmronligi har qanday taraqqiyotga to‘siq ekanligini tushunib yetdilar. Chunki 1917 yilda Xivada Asfandiyorxon ruxsati bilan tuzilgan yosh xivaliklardan iborat majlis va nozirlar kengashi, ularning taqiqlanishi va Junaidxon davridagi yosh xivaliklarning qattiq ta’qib qilinishi; Buxoro amiri Said Olimxonning o‘zi qabul qilgan islohotlar o‘tkazish haqidagi farmonini bekor qilishi va 1918-1920 yillarda yosh buxoroliklarning quvg‘inga uchrashi shunga olib kelgan .

Название презентации 14Jadidlarning xalq ma’rifati uchun kurash dasturi uch asosiy yo‘nalishdan iborat bo‘lgan: 1. Yangi usul maktablari tarmog‘ini kengaytirish. 2. Umidli, iqtidorli yoshlarni chet elga o‘qishga yuborish. 3. Turli ma’rifiy jamiyatlar tuzish xamda ziyolilarning kuchli firqasini tashkil etishga qaratilgan gazetalarni chop etish. Shu dasturni amalga oshirish borasida Maxmudxo‘ja Bexbudiy, Abdurauf Fitrat, Munavvarqori Abdurashidxonov, Ubaydullaxo‘ja Asadullaxo‘jaev, Abdulla Avloniy, Abdulxamid Cho‘lpon va boshqa ziyolilar jonbozlik ko‘rsatishdi. Chor Rossiyasi hukumati jadid ma’rifatparvar va ziyolilarining “Yangi usul”maktablarida zamonaviy ta’limni kengaytirishga intilishlarida og‘ir qiyinchiliklar va shafqatsiz munosabatda bo‘lishdi.

Название презентации 15Amerikalik tarixchi Edward Olsworsning bildirishicha, Buxoro va Turkistonda jadid ziyolilari tomonidan ochilgan “Yangi usul” (zamonaviy) maktablari Chor Rossiyasi hukumatining o`lkadagi vakillari va musulmon qadimchilarining hukmron doira egalarini qo’rqitadi. 1910/11 o‘quv yilida Turkistondagi chor hukumati 50 dan ortiq “Yangi usul” maktablarini asossiz yopishlaridan ham mustamlakachilarning tashvishini yaqqol ko‘rish mumkin. Buxoro amiri 1913/14 oʻquv yilida amirlikda maʼlum boʻlgan barcha “Yangi usul” maktablarini yopdiradi [5.45b]. Ushbu bosimlarga qaramay, amirlikda “Yangi usul” ta’limiga qiziqish kuchli bo’lib qoldi. Buxoro amirligidagi yetakchi jadidchilardan biri Usmon Xo‘ja Po’latxo’jayev (1878–1968) Istanbulga ketayotib, 1909 yilda Bog’chasaroyda bo‘lib, Ismoil Gaspirinskiy bilan uchrashadi.

Название презентации 16 II BOB. Sovet davrida jadidlardan chiqqan milliy ziyolilar 2.1. Istiqlolchilik harakatiga g‘oyaviy rahnamolik qilish .1914 yil yili Toshkentda yangi usul maktablari o'qituvchilaritashkil etgan maktab- ma'rifatchilik faoliyat joy “Imdodiya”(“Qo‘llab - qo‘llab- quvvatlash”) xayriya jamiyati tashkil qilingan. “Imdodiya”jamiyati misolida, jadidlar xayriya va boshqa jamiyat a'zo.larininginsonlarning aqliydaraja, moddiy ta'minlanganlik vaijtimoiy mavqeidankelib chiqqa xoda targ'ibot - tashviqot o'tkazish usullari turli -tuman bo'lganligi to'g'risida kelishiga mumkin [5.45b]. 1909-yil 18-iyun kuni Buxoroning taraqqiyparvar yoshlari “Tarbiyai ahvol” nomli yangi jamiyatga asos solishdi. Yana ulamolarningqarshililgiga dush kelmas joy yangi jamiyat o'zining har bir qadamini yashirin shunday qo'yib,yoshlash chetelga o'qishga borishlari uchun haqida ravish to'pladilar”[12.81b].

Название презентации 17Istanbulda tahsil olayotgan talabalar soni yildan- yilga ko'payib borib,1911-1912 yillar keyin 30 nafarga yetgan. Hamza, G'ozi Yunus dudlangan cho'chqa go'shti Turkiyada o'qiganlar [9.31b]. Turkistondafaoliyat olib borganjamiyatlarko'magida Buxorodan chva boshqalar elga tahsil olish uchun yuborilgan talabalarsoni 1911 yili 15 nafarga, 1912 yili 30 nafarga yetgan 1916-yil MunavvaqoriAbdurashidxonov,Abdulla Avloniy hamda aka-uka Komilbek va Karimbek Norbekovlar hamkorlikda “Muallimlarjamiyati”gaasossolganlar.Jamiyatningha qidamaqsadiiqtidorliyoshlarnitaraqqiy etgan chet el oliy o'qv yurtlariga yuborish, Vatanimizdakelajakda ochilajak oliy o'quv yurti uchun zamonaviy oliy ma'lumotgaega bo'lgan mutaxassis pedagog tayyorlash, jadid maktablarini tashkiletish va ular uchun darsliklar, o'quv qo'llanmalarnashr etish edi.

Название презентации 18“ Turkeli” gazetasi biznesicha, Toshkentning ma'rifatli boylaridan MullaTohirjon Shokirjono'g'li “Oliy bir maktab” dudlangan cho'chqa go'shti qurib berajagini aytadi[13.]. Misol uchun 1917 yil 24 sentyabrida Munavvar Qorining uyida toshkentlik ziyoli va boylardan 50-60 kishi yig'ilgan va homiylik uchun o'rtaga 5585 shunday qachon pul to'plangan. Mustamlakachilar qanday hunar ko'rsatmasinlar, Munavvar Qori va murabbiylar haqida, boylar birlashib ma'rifatga birgalashib xizmat qo'rsatganlar.Orada Munavvar Qori bir necha bor xibsga olinib, s o'ngqo'yib yuborilgan afsuski, 1917 oktyabrda sodir bo'lgan inqilob, ur- yiqitlar,vahshiyliklar tufayli millat istiqboli uchun bunday xayrli ishlarni amalga haqida tomonidan bo'lmagan, jamiyatning barcha millat va ma'rifat fidoyilari qattiq ta’qib ostiga olinganlar.

Название презентации 192.2. Xivada Asfandiyorxon ruxsati bilan tuzilgan yosh xivaliklardan iborat majlis va nozirlar kengashi. Asfandiyorxon (1870-1918) – Xorazm (Xiva xoni) (1910–18), oʻzbek qoʻngʻirotlar sulolasidan[1.19b]. Xiva xoni 1623-43 yillarda Xorazmda hukmronlik qilgan Arabshohiylar oʻzbek sulolasining vakili. Arab Muhammadxonning oʻgʻli. Safaviylar shohi Abbos I homiyligida, turkmanlar yordami bilan ukasi Elbars (Ilbars) Sultonni taxtdan agʻdarib, 1623-yil Xivada xonlik taxtiga oʻtirdi. U turkman zodagonlariga tayanib ish yuritdi. Eron davlati qoʻliga oʻtib qolgan Janubiy Turkmanistonni Xiva xonligiga qoʻshib olishga intildi, ammo 1628-yilda safaviylar qoʻshinidan yengildi.

Название презентации 2017-asrning 30–40-yillarida Buxoro va Rossiya savdo karvonlariga zarar yetkazayotgan qalmoqlarga qarshi qattiq kurash olib bordi; qalmoqlarga qarshi ittifoq tuzish maqsadida Moskva bilan muzoqaralar yuritdi. Arab Muhammadxonni oʻldirishgani uchun ukalari Habash Sulton bilan Elbars Sultonni qatl etib, ularga yordam bergan Xorazmdagi uygʻur va nayman qabilalarining chorva mollarini tortib oldi va ularga qarshi qirgʻin uyushtirdi. Asfandiyorxon davrida tarqoqlik va zulm kuchaydi. Bundan foydalangan yirik mulkdorlar oʻz vakillaridan biri Abulgʻoziyni Asfandiyorxonga qarshi qoʻydilar. Natijada 1643-yil Abulgʻoziy xon qilib koʻtarildi. Xuddi shu yili Asfandiyorxon vafot etdi. Oradan 2 yil oʻtgach, Abulgʻoziy Bahodirxon Xivada taxtga oʻtirdi. Otasi Muhammad Rahimxon II vafotidan soʻng rus podsho hukumatining yordami bilan taxtga chiqdi (1910). 1910, 1914-yillari Peterburgda boʻldi. Asfandiyorxon davrida maʼrifatparvar vazir Islomxoʻja tashabbusi bilan Xiva va boshqa shaharlarda pochta-telegraf, kasalxona, ikki Madrasa va yangi tipdagi maktablar, hatto rus maktablari quriladi.

Название презентации 21 XULOSA Mustaqilllik yillarida milliy-ma'naviy tiklanish, milliy tarixni anglash, tarixiy adolatni tiklash borasida ulkan ishlar amalga oshirildi.Prezidentimiz ta'kidlaganlaridek “Biz yaxshi bilamizki, hayot tinimsiz izlanish, tinimsiz kurashdir. Xalqimizning boshidan kechirgan behisob qiyinchiliklari, mardona mehnatining samarasini ko‘rish, undan bahramand bo‘lish vaqti yetib kelmoqda”[56.36b]. Ijtimoiy–siyosiy va ma'naviy–ma'rifiy harakat bo‘lmish jadidchilik ham sobiq totalitar tuzum tomonidan ta'qiqlangan hodisalardan edi. Bu boradagi keng ko‘lamli yangilanishlar,ularning nomlari tiklanishi, asarlari o‘rganilishi tom ma'noda mamlakatimiz tarixida muhim voqyea hisoblanadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT! Название презентации 22

Похожие

Turkistonda ta’lim-tarbiya rivoji

Sharq uyg’onish davri va ta’lim tarbiya masalalari. Jadidchilik harakatida ta’lim va tarbiya

O’zbekistonda kasbiy ta`lim sohasidagi islohotlar va yangi pedagogik texnologiyalar zaruriyati

XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda tarbiya va ta’lim tizimi

Turkiston o’lkasida jadidchilik harakati