O’rta Osiyo allomalari va ularning ilmiy me’rosi - Педагогиka - Презентации

O’rta Osiyo allomalari va ularning ilmiy me’rosi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1179.67578125 KB

O’rta Osiyo allomalari va ularning ilmiy me’rosi WWW.ARXIV.UZ

Birinc hi m in g y illik ning so’ ngg ida (97 3 y il, 4 sen tya br ) ta va llu d t opga n ulug’ bo bok a lonim iz A bu R a yhon Ber uniy ham fa ls a fa fa nin i rivojla ntiris h is hig a ulk an his s a qo’ sh di. B erun iyning «Qad im g i x a lq lar da n q olg an yo dgor lik lar»1 deb nom la nga n q om us iy k it obini to’ la m a’ noda inso niya t ta rix ining o’t gan 5 m ing yilligi v oqye alari t ahlili va s in tez iga ba g’is hla nga n m um to z qom usiy as a r, deb ba holas h m um k in.Abu Rayxon Beruniy WWW.ARXIV.UZ

Kitobda ulug’ mutafakkir asar yozilishi jarayonida olib borgan ilmiy-falsafiy tadqiqotlari, qo’llagan usullari xususida so’z yuritib shunday yozgan:«Mazkur asarni yozish asnosida o’zimga ishonch hosil qildim- ki, aqliy narsalardan dalil keltirish, kuzatilgan narsalarga qiyos qilish yo’li bilan haqiqiy malumotlarga ega bo’lish mumkin emas. Bunga faqat «kitob ahllari» va turli din arboblariga, shu (e’tiqodlarga) amal qiluvchi har xil maslak va ishonch egalariga ergashish, ularning tushunchalarini hamisha asos tutish bilan belgilanadi. WWW.ARXIV.UZ

 Buyuk daho Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn al-Hasan ibn Ali ibn Sino hijriy 370 (milodiy 980) yilda Buxoroning Afshona, hozirgi Isfana qishlog‘ida tug‘ilgan. U yoshligidanoq o‘tkir zehni va ilmga qiziqiishi bilan hammani lol qoldirardi. Ibn Sino An-Notiliy qo‘lida tarbiya oladi. U astronomiya, falsafa, matematika, fizika, kimyo, tibbiyot, mantiq, adabiyot, mineralogiya va boshqa fanlar bilan shug‘ullangan. 10 yoshida Qur’onni yod olgan, 16 yoshdayoq atoqli tabib bo‘lgan. U Buxoro amiri Nuh ibi Mansurni davolab, saroyning boy kutubxonasidan foydalanish huquqini qo‘lga kiritgan. ABU ALI IBN SINO WWW.ARXIV.UZ

Xorazmiy (14-asr) shoir. O‘zbek adabiyotining Navoiygacha bo‘lgan atoqli vakillaridan, noma janrining asoschisi. Hayoti va ijodi haqida ayrim ma’lumotlar uning bizgacha saqlanib qolgan yagona asari «Muhabbatnoma» orqali yetib kelgan. «Muhabbatnoma» Oltin O‘rda xoni Jonibekning hukmdorlaridan Muhammad Xo‘jabekning taklifi bilan 1353 yilda yozilgan. «Muhabbatnoma»ning «Bayoni voqeni aytur» qismidan ma’lum bo‘lishicha, Xorazmiy ilgari ham ko‘p she’rlar yozgan, ayniqsa, muhabbat mavzuidagi asarlari bilan shuxrat qozongan. Xorazmiy WWW.ARXIV.UZ

Xorazmiy (XIV asr)Xorazmiy asarining maydonga kelishida Avhadiy Marog‘aviy (1274-75; 1337-38)ning forscha yozilgan «Muhabbatnoma» dostonining ta’siri bo‘lgan. Lekin Avhadiyda nomalar oshiq va ma’shuqa nomidan yozilgan bo‘lsa, Xorazmiyda oshiqning mahbubasiga yo‘llagan she’riy nomalari jamlangan. Har bir maktub muallifning chuqur kechinmalari, murojaati bilan boshlansa-da, unda ma’shuqa husnu jamoli, fe’l-atvorining mubolag‘ali tasviri birinchi o‘ringa chiqadi. Nomalar mohiyat e’tiboriga ko‘ra, vasf bilan madhning sintezidan iborat. Asar bilan Navoiy ham tanish bo‘lgan. «Muhokamat ul- lug‘atayn»da turkiy tilning boyligini isbotlamoq maqsadida «Muhabbatnoma»dan misol keltiradi. «Muhabbatnoma»ning 2 ta qo‘lyozma nusxasi (uyg‘ur va arab yozuvlarida) ma’lum. Shulardan eskisi uyg‘ur yozuvidagi nusxa bo‘lib, Britaniya muzeyida (inv. ? 8193) saqlanadi. Nusxa Shohruxning Hirotdagi sarkardasi Mir Jaloliddin topshirig‘i bilan Bakir Mansur tomonidan 1432 yilning martida Yazd shahrida ko‘chirilgan. O‘nta noma berilgan. WWW.ARXIV.UZ

Forobiy (taxallusi; toʻliq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlugʻ Tarxon Forobiy) (873, Forob sh. — 950, Damashq) — Oʻrta Osiyoning ulug mutafakkiri va qomusiy olimi.Abu Nasr Farobiy WWW.ARXIV.UZ

Yunon falsafasini chuqur bilgani, unga sharxlar bitganligi va jahonga targʻib qilgani hamda zamonasining ilmlarini puxta oʻzlashtirib, fanlar rivojiga ulkan hissa qoʻshgani uchun "alMuallim assoniy" ("Ikkinchi muallim", Aristoteldan keyin), "Sharq Arastusi" nomlariga sazovor boʻldi. F. Sirdaryo sohilidagi Forob (Oʻtror) degan joyda turkiy qabilaga mansub harbiy xizmatchi oilasida tavallud topadi. Oʻsha davrda Movarounnahrda somoniylar sulolasi hukmronlik qilayotgan edi. Boʻlajak faylasuf boshlangʻich bilimini Oʻtrorda olgandan soʻng , oʻqishini Toshkent, Samarkand va Buxoroda davom ettirdi. F. ilmini yanada chuqurlashtirish maqsadida Bagʻdodga yoʻl oladi. Mavjud maʼlumotlarga qaraganda, F. 160 dan ortiq asar yozgan. Lekin ularning aksariyati bizgacha yetib kelmagan. Shunga qaramay, mavjud risolalarining oʻziyoq uning bugok olim ekanligidan dalolat beradi. WWW.ARXIV.UZ

AHMAD FARG’ONIY (taxm.797, Farg‘ona - 865, Misr) Buyuk alloma Ahmad Farg‘oniy Farg‘onada tug‘ilgan. IX asrda yashab ijod etgan. Uning asl ismi Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al- Farg‘oniydir. AHMAD FARG’ONIY WWW.ARXIV.UZ

Allomaning ijodiy faoliyati Bag‘dod bilan, Al- Xorazmiy rahbarligida faoliyat ko‘rsatgan «Baytul hikma» bilan bog‘liq. Farg‘oniy Bag‘dod va Damashqtsagi rasadxonalar qurilishiga qatnashgan, Ptolomey «Yudduzlar jadvali» dagi ma’lumotlarni tekshirgan, 812 yilda quyosh tutilishini oldindan bashorat qilgan, Yerning dumaloq ekanligini ochgan, Misrda Nil daryosi suvini o‘lchaydigan asbob yasagan, falakiyot ilmiga munosib hissa qo‘shgan. Yevropaliklar allomani «Al Fraganus» deb atashgan. Uning 7 ta asari saqlanib qolgan. 1998 yilda Farg‘oniyning 1200 yilligi xalqaro miqyosda nishonlandi. Kuva shahrida unga haykal o‘rnatildi va istirohat bog‘i barpo etildi. WWW.ARXIV.UZ

MIRZO ULUG’BEK (1394 - 1449) Ulug‘bek 1394 yil 22 martda Eronning g‘arbidagi Sultoniya shahrida A. Temurning harbiy yurishlari paytida tug‘ilgan . Mirzo Ulug’bek WWW.ARXIV.UZ

To‘rt yoshidan boshlab uning tarbiyasi bilan buvisi Saroymulk va bobosi Temur shug‘ullanadilar. Ulug‘bekka shoir Muhammad Solihning bobosi Amir Shoh Malik vasiylik va murabbiylik qiladi. Amir Temur sevimli nevarasini safarlarda, yurishlarda ham birga olib yurgan. Temur vafotidan so‘ng 15 yashar Ulug‘bek Samarqand hokimi bo‘ladi. Poytaxti Hirot bo‘lgan Xuroson davlatini o‘zi boshqaradi. Ulug‘bek o‘z atrofiga «o‘z davrining Aflotuni» deb nom oltan Qozizoda Rumiy (Ulug‘bek uni o‘ziga ustoz deb bilgan), «o‘z zamonasining Ptolomeyi» bo‘lgan Ali Qushchi, matemagik va astronomlar Mansur Koshiy, Birjandiy, Miram Chalabiy, G’iyosaddin Jamshid kabi olimlarni jamlagan. Samarqanddagi Obirahmat soyi yoqasida 3 qavatli, balandligi 50 metr bo‘lgan rasadxona qurdirib, unda 1018 ta yulduzning muvozanatini aniqlashgan. Ulug‘bek o‘g‘li Abdulatif roziligi bilan 1449 yshga yollangan qotil Abbos tomonidan o‘ldirilgan. WWW.ARXIV.UZ

Қозизода аслида ҳозирги Туркиянинг шимоли-Ғарбидаги Мармара денгизидан жануброқдага Бурсада таваллуд топган. Унинг отаси Муҳаммад "Хожа Афанди" лақаби билан маълум бўлиб, Салоҳиддиннинг болалик йилларида вафот этган. Хожа Афанди анча олим ва комил одам бўлиб, кўп йиллар Бурсанинг қозиси лавозимида хизмат килган. Салоҳиддиннинг туғилган йили аниқ маълум эмас. Туркча манбаларда у хижрий 755-765 (мелодий 1354-1364) йиллар орасида туғилган, деб тахмин қилинади. Қозизода бошланғич маълумотларини Бурсадаги мадрасада олиб, астрономия ва математика билимларини мавлоно Шамсиддин Фанорийдан ўрганади. Лекин у ёшлигидан Мовароуннаҳр ва Хуросонда илм-фаннинг юксак даражада эканлигини эшитиб, у ерга кетишга тараддуд кўра бошлайди. Бу ҳақда XX аср бошларидаги турк тарихчиси Солиҳ Закий бундай ёзади: "Мавлоно Фанорийдан Хуросон ва Мовароуннаҳр уламосининг улуми риёзиядаки овозаи шуҳратини эшита-эшита, ниҳоят икмоли таҳсил учун у жониба гетмакка қарор вермиш". Оила аъзолари бу саёҳатга монелик қилишларидан қўрқиб, буни сир тутади. Қозизода WWW.ARXIV.UZ

Похожие

Sharq akademiklari (allomalari)

Boshlang’ich ta’lim fanlarini o’qitilish jarayonida sharq mutafakkirlari merosidan foydalanish

Ilmiy tadqiqot vositalari va metodlari. Ilmiy tadqiqotda tarixiylik va mantiqiylik

Buyuk elning allomalari dars ishlanma 6 sinf

Ilmiy uslub va uning xususiyatlari