O`qituvchi o`z hissiy holatini boshqara olish ko`nikmalar va ularni shallantirish - Педагогиka - Презентации

O`qituvchi o`z hissiy holatini boshqara olish ko`nikmalar va ularni shallantirish

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

270.037109375 KB

O`qituvchi o`z hissiy holatini boshqara olish ko`nikmalar va ularni shallantirish

 Inson hissiy va ma’naviy talablarni ajratib olish imkoniyatiga ega ekan, bu imkoniyat asta-sekin inson fe’l-atvoriga xos xislatga aylana boradi. Ibn Sino insonni shakllantirishda uning atrofini o’rab olgan tashqi muhit va odamlar alohida muhim rol o’ynaydi, ana shu tashqi muhit va odamlar insonning atrof dunyoni bilishigagina emas, balki uning xulqida yaxshi yoki yomon jihatlarning tarkib topishida ham ta’sir etadi. Shuning uchun ham bolalarni tarbiyalashda ehtiyotkor bo’lish kerakligini, bola yomon odatlarga o’rganmasligi uchun, uni yomon odamlardan, yomon muhitdan uzoqroq saqlash zarurligini uqtiradi. INSONNI SHAKLLANTIRISHDA TASHQI MUHIT

 Ibn Sinoning tarbiyaviy qarashlarida oila va oilaviy tarbiya masalalariga keng o’rin berilgan. Chunki inson avvalo oilada kamolga etadi.  Olimning buyuk xizmatlaridan biri shundaki u insonning mehnati, qobiliyati, aql-zakovotini ulug`laydi, undagi qudratga ishondi, inson tafakkurinnng tantana qilishi kerakligini tinmay targ`ib qildi.  Ibi Sinoning inson kamolotida ta’lim-tarbiyaning ahamiyatiga oid qarashlarini ijtimoiy-falsafiy fikrlar tarkibidagina, emas, balki mustaqil risolalarida axloqiy masalalarni chuqur ilmiy-amaliy jihatdan ifodalagan, ilm-fan sohasida tarbiyashunos olim sifatida ham tadqiq etish, o’rganish navbatdagi vazifalardan hisoblanadi.

 Shaxsning individual xususiyatlari haqida gap ketganda, ularning tug`ma, biologik xususiyatlariga alohida e’tibor beriladi. Chunki aslida bir tomondan shaxs ijtimoiy mavjudot bo’lsa, ikkinchi tomondan - biologik yaxlitlik, tug`ma sifatlarni o’z ichiga olgan substrat - individ hamdir. Temperament va layoqatlar individning dinamik - o’zgaruvchan psixik faoliyati jarayonini ta’minlovchi sifatlarini o’z ichiga oladi. Bu sifatlarning ahamiyati shundaki, ular shaxsda keyin ontogenetik taraqqiyot jarayonida shakllanadigan boshqa xususiyatlarga asos bo’ladi. Odam temperamentiga aloqador sifatlarning o’ziga xosligi shundaki, ular odam bir faoliyat turidan ikkinchisiga, bir emostional xolatdan boshqasiga, bir malakalarni boshqasi bilan almashtirgan paytlarda reakstiyalarning egiluvchan va dinamikligini ta’minlaydi va shu nuqtai nazardan qaraganda temperament - shaxs faoliyati va xulqining dinamik (o’zgaruvchan) va emostional - hissiy tomonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir.

 Temperament xususiyatlari shaxsning ichki tuzilmasi bilan bevosita bog`liq bo’lib, ularning namoyon bo’lishi uning konkret vaziyatlarga munosabatini, ekstremal vaziyatlarda o’zini qanday tutishini belgilab beradi. Masalan, inson turli vaziyatlarda o’zini turlicha tutadi: oliy o’quv yurtida talabalar safiga qabul qilganligi to’g`risidagi axborotni eshitgan bolaning o’zini tutishi, yoki hayotning og`ir sinovlari (yaqin kishining o’limi, ishdan xaydalish, do’stning xoinligi kabi) paytida odam beixtiyor namoyon qiladigan reakstiyalari uning temperamentidan kelib chiqadi. Shuning uchun ham ikkala vaziyatni ham kimdir og`ir - bosiqlik bilan, boshqasi esa o’zini yo’qotgudek darajada xis - hayajon bilan boshidan kechiradi.

 Shuning uchun ham temperamentning shaxs shakllanishi va ijtimoiy muhitda o’ziga xos mavqeni egallashidagi ahamiyati juda katta. O’zini bosib olgan, hayot qiyinchiliklarini sabr - bardosh bilan ko’taradigan insonning odamlar orasidagi obro’si ham baland bo’ladi. Bu uning o’z - o’ziga nisbatan hurmatini ham oshiradi, ishga, odamlarga va narsalarga munosabatini takomillashtirib borishiga imkon beradi. Temperamentning yana bir ahamiyatli jihati shundaki, u hayotiy voqealar va vaziyatlarni, jamiyatdagi ijtimoiy guruhlarni “yaxshi - yomon”, “ahamiyatli - ahamiyatsiz” mezonlari asosida ajratishga imkon beradi. Ya’ni, temprament odamning ijtimoiy ob’ektlarga nisbatan “sezgirligini” tarbiyalaydi, professional mahorat va kasb malakasining oshib borishiga yordam beradi.

 Temperamental xususiyatlar aslida tug`ma hisoblansada, shaxsga bevosita aloqador va anglanadigan bo’lgani uchun ham ma’lum ma’noda o’zgarib boradi. Shuning uchun ham tug`ilgan chog`ida sangvinikka o’xshash xarakatlar namoyon qilgan bolani umrining oxirigacha faqat shundayligicha qoladi, deb bo’lmaydi. Demak, har bir temperament xususiyatlarini va uning shaxs tizimga aloqasini bilish va shunga yarasha xulosalar chiqarish kerak.

 k u ch , ya’ni nerv tizimining kuchli qo’zg`atuvchilar ta’siriga bardoshi, shunga ko’ra odamlardagi mehnatga yaroqlilik, chidam kabi sifatlarning namoyon bo’lishi:  m u v o z a n a t l a sh g a n l i k, ya’ni asabdagi tormozlanish va qo’zg`alish jarayonlarining o’zaro mutonosibligi, shunga ko’ra, o’zini tuta olish, bosiqlik kabi sifatlar va ularga teskari sifatlarning namoyon bo’lishi;  x a r a k a t ch a n l i k , ya’ni qo’zg`alish va tormozlanish jarayonlaridagi o’zaro almashinish jarayonining tezligi va xarakatchanligi ma’nosida. Quyidagi rasmda nerv jarayonlari bilan temperament tiplari o’rtasidagi o’zaro bog`liqlik asosida temperament tiplari aks ettirilgan. Akademik S. Pavlov temperament xususiyatlarini belgilab beruvchi uch oliy nerv tizimi xossalarini ajratgan edi:

 Shunday qilib, asab tizimi bilan bog`liq individual sifatlarni bilish shart, chunki ular bevosita mehnat va o’qish jarayonlarini har bir inson tomonidan, uning manfaatlariga mos tarzda tashkil etishga xizmat qiladi. Asabga bog`liq bo’lgan tabiiy xususiyatlarmizni ham umuman o’zgarmas deb aytolmaymiz, chunki tabiatda o’zgarmaydigan narsaning o’zi yo’q. Shuning uchun ham oxirgi yillarda o’tkazilayotgan tadqiqotlarda shaxs tizimida shunday ma’qul, “hayotiy ko’rsatgichli” xususiyatlar tizimini o’rganilmoqda va unda temperamentga aloqador sifatlar ham nazarda tutilmoqda.

 Masalan, V.S. Merlin temperamentning psixologik tasnifi va ularning hayotiy vaziyatlarda namoyon bo’lishini boshqarish masalasida ko’p ishlar qilgan. Uning fikricha, insonda mavjud bo’lgan faollik, bosiqlik, emostional tetiklik, hissiyotlarning tezda namoyon bo’lishi va o’zgaruvchanligi, kayfiyatning turg`unligi, behalovatlilik, ishchanlik, yangi ishga kirishib ketish, malakalarning tez hosil bo’lishi kabi qator sifatlar asosida shaxsdagi o’sha ekstroversiya va introversiya xossalari yotadi va ularni ham o’zgartirish va shu orqali temperamentni boshqarish mumkin.

Похожие

O`quvilarning yuzni o`qitish san`ati o`zgalar holatini tushuna olish o`zini namoyon qila olish san`ati

Boshlang`ich sinf oxirida o`quvchilarga mavjud bo`ladigan bilim malaka va ko`nikmalar

O’qituvchining pedagogik mahorati va uning tarkibiy qismlari. Pedagogik texnika

O`quvchilarning ijodiy ishiga uchraydigan nutqiy xatolarning turlari ularni o`quvchi daftariga tuzatish usullari

Savod o`rgatish davrida o`qish va yozuv darslari