Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish - Педагогиka - Презентации

Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish

Загружено в:

10.06.2024

Скачано:

0

Размер:

165.130859375 KB

QARSHI DAVLAT UNVERSITETINING PEDAGOGIKA INSTITUTI “PEDAGOGIKA” FAKULTETI “ MAKTABGACHA VA BOSHLANG’ICH TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI

Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish

Reja: 1. Huquqiy tarbiya haqida tushuncha. 2.Oilada huquqiy munosabatlarning maqsad va vazifalari. 3.Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy tarbiya berishda Sharq mutafakkirlari merosidan foydalanish.

Huquqiy tarbiya haqida tushuncha . Bugungi kunda ijtimoiy adolatni o‘rnatish, inson huquq va erkinliklarini ta’minlash davlatimizning eng muhim vazifalaridan hisoblanadi. Har bir davlat o‘z fuqarosini har tomonlama o‘qimishli, ongli, tarbiyali bo‘lishini istaydi. Bunda yosh avlodda huquqiy tarbiya, huquqiy ong, huquqiy madaniyatni shakllantirish masalalariga katta e’tibor qaratadi. Huquqiy tarbiya – umum tabiyaning ajralmas qismi bo‘lib, barcha fuqarolarda huquqiy bilimlar asosida, huquqiy ong va huquqiy madaniyatni shakllantirish va rivojlantirish borasida tashkil etiladigan tarbiyaviy jarayondir. Shu zaylda qonunchilikni mustahkamlash, huquqiy me’yorlarni hurmat qilishga erishiladi. Huquqiy tarbiya – muntazam olib boriladigan, aniq maqsadni ko‘zlagan va shaxs (guruh) da huquqiy ong, huquqiy bilim va qoidalarga rioya etish jihatlarini namoyon etishga undaydigan pedagogik yo‘ldir.

• Huquq – jamiyat a’zolari rivojlanishini, jamiyatda tartib o‘rnatishni tashkil etish, ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish vositasidir. • Huquq – ijtimoiy va yuridik mazmunga ega shaxsning xulq-atvori, axloq, urf-odatlar, an’analar nuqtayi nazaridan asoslangan hollarda umum ijtimoiy ma’nodagi huquq tushiniladi. Bunga millatlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi ham kiradi. • Huquq to‘g’risida yuridik hodisa sifatida fikr yuritilganda davlat hokimiyatining qonunlari, hujjatlari, shaxsning erkinligi, xulq-atvor majburiyatlari majmuasini nazarda tutamiz. • Huquqning vujudga kelishi to‘g’risida turli xil nazariy va qarashlar mavjud. Insoniyat vujudga kelishi bilan jamiyatda o‘zini tutish qoidalari vujudga kela boshlagan. Davlatgacha bo‘lgan davrda bu urf-odat, diniy me’yorlar shaklida bo‘lib, jamiyat a’zolari bularga rioya qilgan. Jamiyatdagi o‘zaro munosabatlarning shakllanishini amalga oshirish yo‘lini ko‘rsatib beruvchi qoidalar, me’yorlar – huquq deb atala boshlandi. • Huquqiy tarbiya – bolalarning xulq-atvoriga ta’sir ko‘rsatuvchi, ularga ma’lum qoidalar doirasida ish tutish uchun asos bo‘ladigan bilim berishdir. Pedagog-tarbiyachi huquqiy bilimlar beribgina qolmasdan, bolalarga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsata olishi lozim.

Huquqiy ta’lim berish vazifalari: • Maktabgacha yoshdagibolalarga O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o‘rgatish jarayonida ularda huquqiy ongni shakllantirish; • Huquq me’yorlarga hurmat ruhida tarbiyalash orqali bolalarda mustaqil, erkin fikrlash, ijodiy ishlarga intilish his-tuyg’usini uyg’otish; • Tevarak-atrofda bo‘ladigan ijobiy va salbiy holatlarga nisbatan huquq normalari asosida o‘z fikr-mulohazalarini bildirishga o‘rgatish. Huquqiy tarbiya berish vazifalari: • Ona Vatanni sevish, uni e’zozlash tuyg’usini singdirish; • Konstitutsiya va qonunlarga yuksak hurmat darajasini o‘stirish. • Huquqiy me’yorlarga rioya qilishga odatlantirish. • Davlat, ota-onalar oldidagi burch va majburiyatlarini bajarish yo‘llarini ko‘rsatish.

Huquqiy tarbiyaning metodologik asosini – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Bola huquqlari to‘g’risidagi Konvensiya, O‘zbekiston davlati va Prezidenti tomonidan yaratilgan asarlar, qabul qilingan va ilgari surilgan, ilmiy jihatdan asoslangan g’oyalar egallaydi. Jamiyatda insonlarning huquqiy bilimi, huquqiy ongi, madaniyati qanchalik yuqori shakllanganligi ularning huquqiy munosabatlarida namoyon bo‘ladi. Huquqiy madaniyat – davlat tomonidan belgilangan qonun-qoidalarga rioya etishdagi shaxsning xulqi, munosabati tushuniladi. Bir so‘z bilan aytganda huquqiy madaniyat ongli ravishda huquqiy me’yorlarga rioya qilish va bo‘ysunishdir. Huquqiy ong – huquqiy madaniyatning ajralmas qismi bo‘lib hisoblanadi. Har bir shaxsning huquqiy ongi uning qonun me’yorlariga munosabatidan, ularni qabul qilish xususiyatlaridan, o‘rnatilgan qonunni qo‘llash, unga rioya qilish tushunchalaridan kelib chiqadi. Jamiyat hayotini huquqiy tartib asosida tuzish to‘g’risidagi tushunchalar tizimi, ijtimoiy ong shakli – huquqiy ong deyiladi.

Ijtimoiy ong o‘z navbatida quyidagi guruhlarga bo‘linadi Siyosiy; Axloqiy; Diniy; Huquqiy; Huquqiy ong - O‘zbekiston davlati va uning organlari tomonida qabul qilingan qonun hujjatlarini anglash, ularga rioya etish, ulardan ongli ravishda foydalana olish qobiliyatidir. Qonun deganda davlat hokimiyatining oliy organi tomonidan qabul qilingan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi oliy yuridik kuchga ega normativ huquqiy akt tushuniladi. Qonunning asosiy jihatlari quyidagilar: • Qonun davlat hokimiyati yuqori vakillik organi tomonidan chiqariladi; • Qonun yuqori yuridik kuchga ega; • Me’yoriy-huquqiy xarakterga ega; • Unda turli ijtimoiy munosabatlar tartibga solinadi. • Qonunlar davr talablarining bajarilishiga qaratiladi. • Qonun xalqning irodasini mujassamlashtiradi. Jamiyat va davlatning yetakchi kuchi uning qonunlaridir

Oilada huquqiy munosabatlarning maqsad va vazifalari. • Ma’lumki insonlar oilada rivojlanadi va kamol topadi. Oila bu ota-ona, er-xotin, farzandlar va qarindosh-urug’lardan tuzilgan jamoa bo‘lib, oila a’zolari o‘rtasida mulkiy va shaxsiy huquq, majburiyatlarini vujudga keltiradi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XIV – “Oila” bobida – oila jamiyatning asosiy bo‘g’inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega deyilgan. Oila qonunlarining asosiy vazifalari oilani mustahkamlash, oilaviy munosabatlarni ishonch, hurmat, hamjihatlik, bir- biriga yordam berish, oila oldidagi burch va majburiyatlarini his qilish va o‘z huquqlarini himoya qilishdan iboratdir. • Oilada ota-ona, bolalarning huquq va majburiyatlari: • Oilada yashash va tarbiyalanish; • O‘z ota-onasini bilish, ularning g’amxo‘rligidan foydalanish va ular bilan birga yashash. • Bola otasi, onasi, yaqinlari va boshqa qarindoshlari bilan ko‘rishishi; • O‘z huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish; • O‘z fikrini ifoda etish; • Bola ism, ota ismi va famliyasini olishga; • Ism va familiyasini o‘zgartirishga; 6 • Oilada umumiy mulk va o‘z huquqiy mulkiga ega bo‘lish va boshqa huquqlarga ega.

• Bolaning huquqiy va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uning ota- onasi (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar) tomonidan amalga oshiriladi. Voyaga yetmagan bola qonunga muvofiq to‘la muomala layoqatiga ega deb e’tirof etilsa, u o‘z huquq va majburiyatlarini, himoya huquqini mustaqil amalga oshirishga haqlidir. Oila bolaga taalluqli har qanday masala hal etilayotganida bola o‘z fikrini bildirishga, so‘zlashga haqlidir. • Bolaning familiyasi ota-onaning familiyasiga qarab belgilanadi. Ota-ona turli familiyada bo‘lganda ota-onaning kelishuviga binoan bolaga ota yoki onaning familiyasi beriladi. Milliy an’analarga muvofiq boboning ismi bo‘yicha familiya berilishi mumkin. • Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish bo‘limi ota-onaning birgalikdagi arizalariga binoan bola 16 yoshga to‘lguncha uning manfaatlarini e’tiborga olib, uning ismini o‘zgartirishga (ota yoki onaning) haqlidir. • Ota-onalar o‘z farzandlariga teng huquq va majburiyatlarga egadirlar. Nikohda bo‘lmagan, voyaga yetmagan bolalari bo‘lgan ota-onalarning bolalari 16 yoshga to‘lishlari bilan ota-onalik huquqlarini mustaqil ravishda amalga oshirishga haqlidir. Ota- ona o‘z bolalarining sog’lig’i, jismoniy, ruhiy, ma’naviy va axloqiy kamoliga g’amxo‘rlik qiladi va buning uchun javobgar hisoblanadi.

• Oila munosabatlari “O‘zbekiston Respublikasi Oila Kodeksi” da ham o‘z ifodasini topgan. Quyidagi hollarda ota-onalar ota-onalikdan mahrum etiladi: • Ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortish, aliment to‘lashdan bo‘yin tovlash; • O‘z bolasini uzrsiz sabablarga ko‘ra tug’ruqxona va boshqa tashkilotlardan olishdan bosh tortsa; • Bolalarga nisbatan shavqatsiz munosabatda bo‘lsa, jumladan, jismoniy, iqtisodiy, ruhiy ta’sir ko‘rsatilganda; • Surunkali ravishda ichkilikbozlik yoki giyohvandlikga mubtalo bo‘lgan taqdirda; • O‘z bolalarining hayoti, sog’lig’i yoki er-xotinning hayoti, sog’lig’iga qarshi qasddan jinoyat sodir etilganda ota-onalik huquqidan mahrum qilinadi. • Farzandlar voyaga yetgandan keyin o‘z ota-onalariga g’amxo‘rlik qilishlari lozim.Maktabgacha ta’lim bo‘yicha qabul qilingan qonunlar va me’yoriy hujjatlar bilan ishlash jarayonida biz vasiylik va homiylik kabi iborani uchratamiz. Vasiylik va homiylik tuman yoki shahar hokimiyatining qarori bilan belgilanadi. • Vasiylik – 14 yoshga to‘lmagan va sud tomonidan ruhiy kasalligi yoki zaifligi tufayli muomalaga layoqatsiz deb topilgan shaxslarga belgilanadi. • Homiylik – 14 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlarga hamda kasalligi tufayli mustaqil ravishda o‘z huquqlarini amalga oshira olmaydigan voyaga yetgan shaxslarga, shuningdek sud tomonidan layoqati cheklangan shaxslarga nisbatan belgilanadi.

• Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy tarbiya berishda Sharq mutafakkirlari merosidan foydalanish. • Davlat va huquqning vujudga kelishi to‘g’risida Sharqning alloma-yu fuzalolari, mutafakkirlari o‘zlarining tarixiy asarlari orqali turli falsafiy fikr va qarashlarni bildirganlar. • IX-X asrlarda yashagan Abu Nasr al-Farobiy O‘rta asrlar Sharq mutafakkirlaridan birinchi bo‘lib jamiyat va davlat, odilona davlat tuzumi muammolari haqida fikr yuritdi. Bu ta’limotda ijtimoiy hayotning ko‘p masalalari – davlatni boshqarish, ta’lim, tarbiya, axloq, ma’rifat, diniy e’tiqod, mehnat va boshqa jihatlar qamrab olindi. Farobiy o‘zining “Fozil shahar aholisining maslagi” asarida jamiyat (“Inson jamoasi”) ning kelib chiqishi, insonning yetuklikka erishuvi yo‘lidagi zahmati, kishilarning jamoa bo‘lib yashashidagi xulq-atvori, axloq-odob me’yorlari haqida fikr yuritib, inson fazilatlarini ikki guruhga bo‘ladi. Birinchisi – fikriy fazilat; Ikkinchisi – xulqiy fazilat. • Fikriy – aql, donolik, faxm-farosat, zehnlilikdan iborat. • Xulqiy fazilatni - iffatlilik, adolatlilik, saxiylik, odoblilikdan iborat deydi. • Farobiy yomon fazilatlarni qoralaydi va unga – razillik deb ta’rif beradi. Mutafakkir inson qadr-qimmatini kamsituvchi jamiyatga qarshi chiqadi.

• Uning “Baxt-saodatga erishuv yo‘llari” haqidagi asarida davlatning vazifasi insonlarni baxt- saodatga olib borish, bu esa ilm va yaxshi axloq yordamida qo‘lga kiritilishini ta’kidlaydi. • Farobiy davlatni yetuk shaxs, yaxshi fazilatlarga ega bo‘gan kishilar tomonidan boshqarish lozimligi ta’limotini ilgari surdi. Mutafakkir davlat va shahar birlashmasining o‘ziga xos xususiyatlari, davlatni boshqarish shakllari, vazifalari, uslublarini yoritib berib, unda insonlarning farovon hayot kechirishi haqidagi siyosiy-ijtimoiy-huquqiy turmush tarzlarini yoritadi. • Farobiyning fozil jamoa va komil insonlar haqidagi ta’limotlari so‘nggi olim-mutafakkirlar ijodiga katta ta’sir ko‘rsatdi. • Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatini o‘rta asr sharoitida dunyo madaniyatining oldingi qatoriga olib chiqqan buyuk mutafakkir Abu Ali Ibn Sinoning dunyoqarashi Farobiy asarlari ta’sirida shakllandi, u ijtimoiy- falsafiy masalalarda Farobiy qarashlarini davom ettirdi, ilg’or falsafiy oqimni yangi tabiiy-ilmiy fikrlar bilan boyitdi va tizimlashtirdi. Uning falsafiy qarashlari: • Shaxs haqidagi ilm; • Insonning o‘zaro munosabatlari haqidagi ilm; • Davlatni, mamlakatni boshqarish haqidagi ilmdir.

Ibn Sino haqiqiy axloqiy fazilatlarga va ideal jamoaga shu mavjud dunyoda erishish mumkin, insonlar o‘zaro yordam asosida yashashlari kerakligini ta’kidlaydi. Jamiyat kishilarning o‘zaro kelishuvi asosida qabul qilinadigan adolatli qonunlar yordamida boshqarilishi lozimligini uqtiradiUning “Tadbir al-manozil” (Turar joyni boshqarish), “Axloq haqida risola”, “Burch haqida risola”, “Adolat haqida kitob”, “Donishnoma” asarlarida insonlarning umumiy fazilatlari, ularda yuz beradigan yaxshi va yomon xulqlarning paydo bo‘lish sabablari to‘g’risida fikr yuritib, bu sifatlar odatdan paydo bo‘ladi, odatlarning yaxshi yoki yomon bo‘lishida hukumat ahllarining ta’siri katta deydi. Ibn Sino axloqiy fazilatlardan iffat, qanoat, saxiylik, shijoat, sabr, adolatlik, do‘stlik, vafodorlik kabilarga o‘z ta’rifini beradi. Ibn Sinoning fikricha insonlar xulq- atvoriga yomon nuqsonlardan aldov, adolatsizlik, bo‘xton, o‘ch olish, irodasizlik kabi illatlarni bartaraf etishda davlat va jamiyat a’zolari va oilaning ta’siri ustida so‘z yuritadi. U bola tarbiyasi haqida fikr bildirib, bola tarbiyasini unga ism berishdan boshlashni lozim deb biladi. Bolaga munosib ism tanlash ota-onananing dastlabki oliyjanob vazifalaridan deb bilib, uning tarbiyasi bilan avvalo ota- ona shug’ullanishi kerakligini ta’kidlaydi. Ibn Sino o‘zining ko‘p tarmoqli falsafiy qarashlari va boy merosi bilan mamalakat taraqqiyotida katta rol o‘ynadi.

• Yuksak davlat arbobi va sarkarda Sohibqiron Amir Temur ilm-fan, ma’naviyat va davlatni boshqarishga katta e’tibor qaratib, yangi davlat tizimini tuzgan mashhur shaxsdir. Amir Temur davlati o‘z davrida Ovro‘pa va Osiyodagi eng yirik mustahkam va rivojlangan davlat sifatida tanildi. U davlatni boshqarishga katta e’tibor berib, yangi davlat tizimi bo‘yicha Devoni Buzrugdan tashqari har bir viloyatda Devon deb ataluvchi boshqarma tuzib, bu boshqarmalar soliq yig’ish, tartibni saqlash, ijtimoiy binolarga qarab turish va aholining xulqiy-axloqiy harakatlarini ostiga olish bilan shug’ullangan. • Uning “Temur tuzuklari” da davlat tuzilishi, davlatdagi turli lavozimlarning vazifasi, davlat boshqarishga asos bo‘lagan qoidalar haqida fikr yuritadi. U davlat ishlarini har doim islom va shariat hukmlari asosida boshqargan. O‘z davlatining martabasini qonun-qoidalar asosida boshqarganligi, davlat ishlariga noqonuniy hech bir kimsani aralasha olmasligi, bu ishga qurbi yetmaganligini ta’kidlab, jamiyat ishlaridagi odamlarning 12 toifaga bo‘linishi, saltanatni boshqarishda 12 qoidaga amalqilganligi, saltanat 4 qat’iy qoidaga asoslanishi kabi masalalar yoritiladi. • Amir Temur saltanatni boshqarishda to‘rt narsaga amal qilgan. Ya’ni: • Kengash; • Mashvarat-u maslahat; • Qat’iy qaror, tadbirkorlik, xushyorlik; • Ehtiyotkorlik.

• Shuni alohida ta’kidlash mumkinki, Amir Temur davlat, jamiyat hayotida bo‘lib o‘tadigan har bir muhim rejani oldidan kengash o‘tkazar va bu kengashga nafaqat davlat arboblari, sarkardalar, temurzodalar, balki sayyidlar, shayxlar, ilm-fan ahlini ham taklif etgan. • Temuriylar davri madaniyati ma’naviyatini tez va yuksak darajaga ko‘tarilishiga olib keldiki, uning yutuqlari so‘nggi uzoq asrlar davomida madaniy huquqiy rivojlanish uchun ozuqa bo‘ladi. Ulug’ ajdodlarimiz tomonidan qoldirilgan falsafiy, madaniy-ma’rifiy ta’limotlar, ya’ni: • Axloq-odob, muomalani inson tarbiyasining asosiy maqsadlaridan deb bilib, uning adolat, yuksalish, ma’naviyatga intilishiga yo‘l ochish, imkoniyat yaratish zarur; • Komil inson faqat rivojlangan davlatchilikda shakllanadi. Bunda davlatchilik esa aql va ilmga o‘zaro kelishuv, birgalikga ega bo‘lish natijasida amalga oshiriladi. • Mustahkam davlatchilik fozil jamoani vujudga keltira oladi, bu davlat, jamoaga rahbarlik, hokimlik qilayotgan shaxsning ma’rifatli, ilmli, axloqli bo‘lishi jamoani kelishib boshqara olishga bog’liqdir – degan falsafiy qarashlari huquqiy tarbiyaning negizi hisoblanadi.

Mavzu yuzasidan nazorat uchun savollar: 1. Huquqiy tarbiya haqida ta’rif bering. 2 . Huquqiy ta’lim berish vazifalariga nimalar kiradi. 3. Huquqiy tarbiya berish vazifalari nimalardan iborat. 4. Huquqiy madaniyatga ta’rif bering 5. Huquqiy ong-ta’rif bering. 6. Oilada ota-ona, bolalarning huquq va majburiyatlari nimalardan iborat. 7. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy tarbiya berishda Sharq mutafakkirlari merosidan foydalanishning o’ziga xosligi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1.Yusupova P. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. Darslik. T.: O‘qituvchi. 1993 2. Xasanboyeva O.U. va boshq. Maktabgacha ta`lim pedagogikasi. Darslik. T.: Ilm ziyo. 2006. 3. Sh.A.Sodiqova. Maktabgacha pedagogika. O‘quv qo‘llanma. Tafakkur sarchashmalari T.:2013. 4. N.M.Kayumova. Maktabgacha pedagogika. O‘quv qo‘llanma. TDPU” nashriyoti T.:2013. 5. ”Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi, T- 2018 y. 6. Maktabgacha yoshdagi bolalarni ilk rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablari. T.:2018

Похожие

Maktabgacha yoshdagi bolalar psixik rivojlanishi

Ijtimoiy yordamga muhtoj bolalarga ta`lim berish

Maktabgacha yoshdagi bolalarni applikatsiya ishlariga o’rgatish

Maktabgacha tarbiya muassasasidagi psixolog ishi

STEAM ta'lim texnologiyasini maktabgacha ta'limda qо‘llashning me'yoriy-uslubiy asoslari