Boshlang’ich sinf o’quvchilarining lug’at bilan ishlash metodikasi - Педагогиka - Презентации

Boshlang’ich sinf o’quvchilarining lug’at bilan ishlash metodikasi

Загружено в:

13.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1366.669921875 KB

BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINING LUG’AT BILAN ISHLASH METODIKASI

BUGUNGI KUNDA TA`LIM SIFATINI OSHIRISHNING MUHIM OMILLARIDAN BIRI BU O`QUVCHILARNING HAR TOMONLAMA KREATIVLIGINI OSHIRISHDIR. SHU O`RINDA BOSHLANG`ICH SINF O`QUVCHILARINING KREATIVLIGINI OSHIRISHDA ASOSIY USTUVOR USULLARDAN ONGLI O`QITISH, NUTQ MADANIYATINI O`STIRISH, YOZMA VA OG`ZAKI NUTQ MASHQLARINI UYG`UN HOLATDA OLIB BORISHDIR. O`Z NAVBATIDA LUG`ATLAR BILAN ISHLASH HAM KREATIVLIKNI OSHIRISHNING MUHIM OMILLARIDAN BIRI HISOBLANADI.

• Chunki lug`atlar bilan ishlash o`quvchilarda kuzatuvchanlik qobilyatini yuzaga chiqaradi, ularning nutq madaniyatini yuksaltiradi, fikrlash va dunyoqarashini kengaytiradi, so`z boyligini orttiradi, o`quvchilarda savodli yozuv malakasini takomillashtiradi. Tildagi jamiki so`zlar, ularning tarixi, izohi, imlosi kabi muhim masalalar bilan lug`atshunoslik o`rrganadi. Lug`atlar qadimdan yaratilib kelingan. Masalan, Mahmud Qoshg`ariy tomonidan XI asrda yaratilgan “Devoni lug`atit-turk” , XVI asrda Usmonli turk tilida yaratilgan “Abushqa” lug`atlari tarixda bizga ma`lum.

So`z tilning ma`no bildiradigan asosiy birligidir. So`z va so`z birikmasi aniq narsalarni, mavhum tushunchalarni hissiyotni ifodalaydi. Tilda mavjud bo`lgan barchaso`z va iboralarning yig`indisi lug`lat tarkibi yoki leksiko deyiladi. Leksikologiya o`zbek tilining lug`at tarkibini o`rganadigan bo`limdir.

Leksikologiya lug`at tarkibidagi so`zlarning nutqda ma`no ifodalash xususiyati, qo`llanish faolligi, boyib borishi, ba`zi so`zlarning eskirib, iste`moldan chiqib ketishi, ma`no ko`chish hodisasi kabilarni o`rganadi. Shu sababli ham leksikologiya lug`at ustida ihlash metodlarining lingvistik asosi hisoblanadi. Kishining lug`at boyligi qanchalik boy va rivojlangan bo`lsa, uning nutq ham shunchalik boy bo`ladi, o`z fikrini aniq va ifodali bayon etishga keng imkoniyat yaratiladi. Shuning uchun lug`atning boyligi, xilmaxilligi, harakatchanligi metodikada nutqni muvaffaqiyatli o`stirishning muhim sharti hisoblanadi.

O`quvchi lug`atining boyishiga birinchi navbatda, uni o`rab ilgan muhit, tabiat, kishilarning hayoti, o`qish faoliyati, kattalar va tengdoshlari bilan bo`lgan muloqotlari asosiy manba vazifasini bajaradi. Bola tabiat va insonlar bilan munosabatda bo`lishi natijasida so`z, ibora, tasviriy ifoda, maqol, hikmatli so`zlarni o`rganadi, ularni o`z so`zlariga aylantiradi.

Boshlang`ich ta`limda lug`at ustida ishlashning umumiy yo`l- yo`riqlari, yo`nalishlari, manbalari haqida metodik tavsiyalar ishlab chiqilgan bo`lsa-da, ularni hali qoniqarli ahvolda deb bo`lmaydi. Lug`atlar ustida ishlash uchun maxsus darslar ajratilmaydi. O`quvchilar barcha predmetlarni o`rganishda, asosan, ona tili va o`qish darslik materiallarini o`rganish bilan bog`liq holda olib boradi. Ona tili hamda o`qish darslarida lug`atustida ishlash o`quvchilar nutqini o`stirishga, yozma savodxonligini shakllantirishga, so`z boyligini boyitishga nutq madaniyatini yuksaltirishga qaratilganligi sababli bu ish 1- sinfdanoq boshlanadi va butun o`quv jarayonida davom ettiriladi.

Lug`at- imlo savodxinligini oshirish, so`z boyligini kengaytirishning muhim manbaidir. Maktabda o`quvchilarning nutqiy kreativligini oshirishning muhim vazifalaridan biri lug`at ustida ishlashni yaxshilash, tartibga solish, uning asosiy yo`nalishlarini ajratish va asoslash, o`quvchilarning lug`atini boyitish jarayonini boshqarish hisoblanadi. Lug`at- imlo savodxinligini oshirish, so`z boyligini kengaytirishning muhim manbaidir. Maktabda o`quvchilarning nutqiy kreativligini oshirishning muhim vazifalaridan biri lug`at ustida ishlashni yaxshilash, tartibga solish, uning asosiy yo`nalishlarini ajratish va asoslash, o`quvchilarning lug`atini boyitish jarayonini boshqarish hisoblanadi.

Lug`atlardan foydalanish va ular ustidan ishlash malakasini shakllantirish avvalo ularda ehtiyojni tarbiyalashdan boshlanadi. Chunki, ehtiyoj sezilmasa, o`quvchi lug`atlarga murojaat qilmaydi. Ma’lum bir so`zning imlosi, ma`nosi, ma`nodoshi, qarama-qarshi ma`nosi, uyadoshini bilish zaruriyati ehtiyojni vujudga keltiradi.

BOSHLANG`ICH SINF O`QUVCHILARINING LUG`ATLAR USTIDA ISHLASH JARAYONIDA KREATIVLIGINI OSHIRISH UCHUN QUYIDAGI METODLARNI QO`LLASH YAXSHI SAMARA BERADI: 1. Badiiy asar o`quvchilar nutqini oshirish uchun eng muhim va ishonarli manbadir. O`qituvchi hafta davomida o`quvchilarga turli ertaklarni o`qittirib, notanish bo`lgan so`zlarni ajratib, uning ma`nosini tushintirishi va kelasi badiiy asarni o`qilguncha bu so`zlarni yozdirib yodlattirishi zarur. Chunki, bolalar o`zbek tilini yuksak badiiy obrazlar orqali o`zlashtiradilar.

2.O'quvchilar lug'atiga aniqlik kiritish. Bu o'z ichiga quyidagilarni oladi: 1)o'quvchi puxta o'zlashtirmagan so'zlarning ma'nosini to'liq o'zlashtirish, ya'ni shu so'zlarni matnga kiritish, ma'nosi yaqin so'zlarga qiyoslash, antonim tanlash yo'llari bilan ularning ma'nosiga aniqlik kiritish; 2) so'zning kinoyali ma'nosini, ko'p ma'noli so'zlarni o'zlashtirish; 3) so'zlarning sinonimlarini, sinonim so'zlarning ma'no qirralarini o'zlashtirish; 4) ayrim frazeologik birliklarning ma'nosini o'zlashtirish. 5) Lug'atni faollashtirish, ya'ni o'quvchilar ma'nosini tushunadigan, ammo o'z nutq faolyatida ishlatmaydigan nofaol lug'atidagi so'zlarni faol lug'atiga o'tkazish.

Buning uchun shu so'zlar ishtirokida so'z birikmasi va gaplar tuziladi, ular o'qiganlarni qayta hikoyalash, suhbat, bayon va inshoda ishlatiladi. Adabiy tilda ishlatilmaydigan so'zlarni o'quvchilar faol lug'atidan nofaol lug'atiga o'tkazish.Bunday so'zlarga bolalarning nutq muhiti ta'sirida o'zlashib qolgan adabiy til me'yoriga kirmaydigan, ayrim adabiy asar va so'zlashuv tilida qo'llanadigan sodda so'z va iboralar, sheva va ijtimoiy guruhga oid so'zlar kiradi. Adabiy til me'yori degan tushunchani o'zlashtirgach, o'quvchilar yuqorida izohlangan so'zlar o'rniga adabiy tildagi so'zlardan foydalana boshlaydilar. Adabiy tilga oid malakalari mustahkamlangan sayin shevaga, jargonga oid so'zlar, so'zlashuv tilida ishlatiladigan sodda so'z va iboralar o'quvchilarning faol lug'atidan chiqib keta boshlaydi.

Didaktik o`yinlar o`quvchilarning kreativligini, reaksiyaviyligi hamda zukkoligini o`stiruvchi eng asosiy vositadir. Shuningdek lug`atlar ustida ishlash jarayonida ham didaktik o`yinlardan foydalanish mumkin. Masalan: “Kim ko`p aytadi” didaktik o`yinini olaylik. Bunda o`qituvchi ona tili darslarida har bir dars davomida o`zlashtirilgan so`zlar yuzasidan musobaqa uyishtiradi. Bu o`yinda barcha o`quvchilar ishtirok etadilar. Har bir dars davomida o`zlashtirilgan so`zlarni o`quvchilar bittadan aytadilar. Kimki ayta olmay to`xtab qolsa o`yindan chetlashtiriladi. O`yin davomida qaysi o`quvchi oxirigacha qolsa, ya`ni so`z ayta olmay to`xtab qolmasa o`sha o`quvchi lider deb topiladi.

• E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

Похожие

Lug’at ustida ishlash metodikasi

Boshlang’ich ta’lim tabiiy fanlarini o’qitish jarayonida boshlang’ich sinf o’quvchilarining moddiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish

Boshlang’ich sinf o’quvchilariga ekologik tarbiya berish metodikasi

Koʻrish darajasi past oʻquvchilar bilan ishlash metodikasi

Boshlang’ich sinflarda tasviriy san’atni o’qitish metodikasi