logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Пищевая технология
  4. Sut mikrobiologiyasi

Sut mikrobiologiyasi

Загружено в:

21.07.2024

Скачано:

0

Размер:

8083.49609375 KB
Скачать
• Fan nomi : “ Mikrobiologiya ” Ma’ruzachi: katta o’qituvchi N.B. Amirqulova TIQXMMI ” MTU NING QARSHI IRRIGATSIYA VA AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI CHORVACHILIK VA QI SHLOQ XO‘JALIGINI MEXANIZATSIYALASH FAKULTETI “ Agrotexnologiyalar ” kafedrasi SUT MIKROBIOLOGIYASI 1. Sut haqida umumiy tushuncha. 2. Mikroblar ta‘sirida sutning buzilishi. 3. Sut orqali yuqumli kasalliklarning tarqalishi. TAVSIYA ETILADIGAN ADABIYOTLAR  Shapulatova Z.J “Veterinariya mikrobiologiyasi” fanidan amaliy-laboratoriya mashg’ulotlari bo’yicha o’quv qo’llanma.Toshkent:”O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati’nashriyoti,2019 yil,248 b...  Shapulatova Z.J “Mikrobiologiya”.O’quv qullanma .Toshkent:”fan va texnologiya’nashriyoti,2013 yil,204 b.  Мудрецова-Висс К.А. Дедюхина В.П. Масленникова Е.В.”Основы микробиологии” учебник Москва 2014.  Красниковa.Л.В.Микробиология продуктов животного происхождения:Учебное пособие.СТБ Троицкий мост 2006-296  Вервицкий А.А. и другие Иуееринарная микробиология и иммунология Учебное пособие Минск ИВЦ Минфина ,2019 год,.526 с SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR • Sut  urg‘ochi  sut emizuvchi  jonzotlarning  sut  bezlaridan  ajraluvchi  noshaffof  oq   suyuqlikdir.  Aynan  sut  chiqara  olish   qobiliyati  sut  emizuvchilar  sinfini   shunday  nomlashga  sabab  bo‘lgan. Sut  go‘dak  hayvonlarning  ularning  oshqozon-ichak   tizimi  boshqa  ovqatga   ko‘nikkuncha  iste'mol  qilishi  uchun  asosiy   taomidir.  Sutdagi  qimmatli  oziqlar  bilan   birgalikda  antitanalar  ham  go‘dakka  o‘tib,  uning  immunitetini  yaxshilaydi. QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • Xitoyliklar  uncha xush   ko‘rib   sut ichmaydi.   Sababi   ularning   organizmi   sutni qabul   qila   olmaskan. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR • Sut  —  odam  va  sut  emizuvchi  hayvonlarning  laktatsiya   davrida  sut  bezlarida  ishlab  chiqariladigan  suyuklik;   fiziologik  jihatdan  yangi  tug‘ilgan  naslni  oziqlantirishga   mo‘ljallangan  murakkab  kimyoviy  tarkibga  va  barcha   oziq  moddalarga  ega.   • Tarkibida   suv, oqsil, yog‘, mineral moddalar, vitaminlar, fermentlar, gormonlar va boshqa moddalar bor. Sut  tarkibida  organizmning  normal   o‘sishi  va  rivojlanishi  uchun  zarur  ko‘pgina  oziq   moddalarning  maqbul  nisbatlarda  bo‘lishi  uni  qimmatli   oziq-ovqat  mahsulotiga  aylantiradi. QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • Yovvoyi qoramol suti oddiy sigir sutiga nisbatan quyuq va  to‘yimli. Vrachlarning aytishiga ko‘ra, yovvoyi qoramol suti nafas  yo‘llari xastaliklarini davolashda muhim ahamiyat kasb etarkan. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR • Sut faqat  go‘daklargagina  emas,  balki  voyaga   yetganlarga  ham  foydalidir,  chunki  unda  kalsiy  va  vitamin  C  anchagina. QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • Sut asab  tizimiga   ijobiy  ta’sir   o‘tkazish   xususiyatiga  ega.   Shuning  uchun   yotishdan  oldin  bir   stakan  qaynatilgan   sut  ichsa,  odam   tezroq  uxlab   qolarkan. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR • Sut —  bu  qimmatbaho  mahsulot  bo‘lib  uning   tarkibida  200  dan  ortiq  komponentlar  bo‘lib,   odam  organizmi  uchun  g‘oyat  muhim  va  zarur   bo‘lgan  barcha  oziq  moddalar  mavjud.   • Sut  emizuvchilar  sinfiga  mansub  barcha  turdagi   urg‘ochi  hayvonlar  sut  bera  oladi.  Yer  yuzida   ularning  6000  ta  turi  mavjud.   • Bulardan   qo‘y, echki, sigir, qutos, yak, biya, tuya, bugu, xachir va zebu sutlari  iste’molda  ishlatiladi.   QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • O‘rdakburunlar ham  sut  emizuvchilar  sirasiga  kiradi.  Ammo   ularda  siyna  mavjud  emas.  Organizmidan  ajralib  chiqadigan   sut  yungiga  sizib  chiqadi.  Bolasi  o‘sha  sutni  shimib  oladi. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR • Qishloq xo‘jaligi hayvonlari suti — qimmatli  oziq-ovqat   mahsuloti.  Chorva  hayvonlari  sutidan  sariyog‘,  sir,  kazein,  qatiq   va  boshqa  mahsulotlar  ishlab  chiqariladi.  Sigir  suti  ko‘p  iste’mol   qilinadi.  Qo‘y,  echki,  biya,  tuya,  buyvol,  qo‘tos,  shimol  bug‘usi  va   boshqa  hayvonlar  sutidan  ham  foydalaniladi;  hayvonlar  sutining   tarkibi  ularning  turi,  yoshi,  oziqlanishi  va  saqlanish  sharoitiga,   laktatsiya  davriga,  yil  mavsumiga  qarab  o‘zgarib  turadi. • Sut  oqsillari,  asosan,  kazein,  albumin  va  globulindan  iborat.   Shirdon  fermenti  va  kuchsiz  kislotalar  ta’sirida  kezeinning  ivish   xususiyatidan  tvorog  , pishloq,  kazein  ishlab  chiqarishda   foydalaniladi.  Albumin  yosh  organizmning  o‘sish  jarayonlarini   ta’minlashda,  globulin  immun  tanachalarning  paydo  bo‘lishida   muhim  rol  o‘ynaydi.   QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • Yiliga dunyo  bo‘yicha  700  million  tonna  sut  ishlab   chiqariladi. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR • Oqsillar tavsifiga ko‘ra sut • — kazeinli (juft tuyoqlilar — sigir, echki, qo‘y) va • — albuminli (bir tuyoqli — biya, bug‘u, eshak) sutga bo‘linadi. • Kazeinli sut  oqsilida  kamida  75%  kazein,  albuminli  sutda  50— 65%  albumin  bo‘ladi.  Biologik  xususiyatlariga  ko‘ra  albuminli   sut  kazeinli  sutga  qaraganda  foydaliroq  hisoblanadi.  Sut   oqsilida  hayotiy  zarur  barcha  aminokislotalar,  shu  jumladan   almashtirib  bo‘lmaydigan  aminokislotalarning  to‘liq  majmui   bor;  ayniqsa,  sutda  lizin,  metionin  va  triptofan  maqbul   nisbatlarda  mavjud;  oltingugurtli  aminokislotalar  metionin  va   sistinga  boy.  Sut  oqsillarini  organizm  yaxshi  o‘zlashtiradi. QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • Sigir suti  tarkibidagi  oqsillar  organizmda  mavjud   zaharni  o‘ldirish  quvvatiga  ega.  Shuning  uchun  hanuz   organizmga  zarar  yetkazuvchi  fabrika-zavodlarda   ishlovchilarga  tekin  sut  tarqatiladi. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR Sut yog‘i kimyoviy tarkibiga ko‘ra glitseridlar aralashmasidan iborat, sovutilgan sutda diametri 0,1 dan 20 mkm (1 ml da 3 mlrd. ga yaqin) yog‘ donachalari (suspenziya), yangi sog‘ilgan va isitilgan sutda tomchi (emulsiya) shaklida bo‘ladi. Sovugan sutda yuzaga ko‘tarilgan yog‘ donachalari qaymoqni hosil qiladi. sut tarkibidagi laktoza — disaharid, sof oq kristal kukun, turli bijg‘ish jarayonlariga oson kirishadi. QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • Xalqaro  sog‘liqni   saqlash   tashkiloti   vakillari   barchaga   yiliga  330  kg   sut   mahsuloti   iste’mol   qilishni   maslahat   beradi. • Sutda mineral  moddalar  organik  va  noorganik  kislotalarning   tuzlari  shaklida  mavjud.  Sutdagi  mineral  moddalar:   • mikroelementlar —  kalsiy,  fosfor,  natriy,  kaliy,  oltingugut,  xlor,   magniy  va  boshqa  (100  g  sutda  aksariyat  kalsiy  —  115–130  mg   %,  fosfor  —95–105  mg  %),  mikroelementlar  —  rux,  mis,   marganets,  molibden,  temir,  kumush  va  boshqa  bor.  Sutda   (ayniqsa,  yozda)  vitaminlarning  ko‘p  turi  uchraydi;  Sut  tarkibiga   fermentlar  (ulardan  eng  muhimlari  —   laktaza,  peroksidaza,   lipaza,  amilaza,  fosfataza,  katalaza),   gormonlar  ( oksitotsin,   prolaktin,  tiroksin,  follikulin,  adrenalin,  insulin   va  boshqalar),   kasalliklarga  qarshi  immunitet  paydo  bo‘lishiga  yordam  beruvchi   immun  tanachalar  (antitoksinlar,  agglyutininlar,  opsoninlar  va   boshqalar),  gazlar  (CO 2 ,  O 2 ,  N 2 ,  NH 3 )  kiradi.SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • Qadimgilar sut  achib  qolmasligi  uchun  ichiga  qurbaqa  tashlab   qo‘yishgan.  Qurbaqaning  tanasi  mikrobga  qarshi  modda  ishlab   chiqararkan.  Shu  moddalar  bakteriyalar  o‘sishini,  sut  achishini   to‘xtatgan. • Sutli bijg‘ishni  keltirib  chiqaradigan  bakteriyalar   sutning  normal  mikroflorasini  hosil  qiladi.  Yangi   sog‘ilgan  sut  tarkibida  antibakterial  moddalar   (lakteninlar)  bo‘lgani  uchun  u  bakteritsid   xususiyatga  ega.  Yangi  sog‘ilgan  sut  bakteriyaga   chidamliligini  2—3  soat  saqlaydi,  shuning  uchun   sog‘ilgandan  keyin  sutni  darhol  10°C  dan  past   haroratgacha  sovutiladi,  4—6°  da  sutni  ikki  sutka   saqlash  mumkin. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR QIZIQARLI MA’LUMOTLAR • XX asr  boshlarida  siyosiy   mahbuslar  tarafdorlariga   maktubni  sut  bilan   yozgan.  Sutda  yozilgan   xat  qurigach,  ko‘rinmas   darajaga  yetadi.  Uni   ko‘rish  uchun  qog‘ozni   yonib  turgan  shamga   yaqinlashtirish  lozim   ekan. SUT HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR • Sut faqat  odamlar  uchun  yaxshi  mahsulot,  bo’lmasdan,   mikroblarning   yashashi   uchun   ham   yaxshi   muhit   hisoblanadi.   Chunki   sutning   tarkibida   mikroblarning   oziqlanishi  uchun  barcha  moddalar  bor.  Sutdagi  barcha   o’zgarishlar  birinchi  navbatda  mikroorganizmlar  faoliyati   tufayli   sodir   bo’ladi.   Sifatli   sut   sog’ib   olishda,   uni   saqlashda  zararli  mikrofloralardan  ehtiyot  bo’lish  kerak.   Mikroorganizmlar   sigirni   sog’ish   vaqtida   sutga   turli   tashqi   manbalar:   hayvonlarning   yelini,   terisi   va   qo’l   kiyimidan  tushishi  mumkin. SUT MIKROFLORASI Hayvonning yelini sutning mikroorganizmlar bilan zararlanishida doimiy manba hisoblanadi. O’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatdiki, o’rtacha 1 ml sutdan 350 tagacha mikrob hujayrasi bo’lar ekan. Sigirni sog’ishdan oldin yelini tozalanmasa sutda mikroblar ko’p bo’ladi. Asosan sutning birinchi tomchilarida mikroblar ko’p bo’ladi. Shuning uchun dastlabki tomchilarni alohida idishga sog’ib olish kerak. Masalan, sog’ishning boshlanishida 1 ml sutda 16000 gacha, o’rtasida 480 tagacha va oxirida 360 ta mikroblar bo’ladi. Yelinning mikroflorasi ikkiga bo’linadi: 1. Obligat mikroblar sut tarkibida doimo uchraydi va shu sharoitga moslashgan bo’ladi. 2. Fakultativ mikroblar doimo bo’lmaydi. Ular yelinning ichiga kiradi va yelinda vaqtincha bo’ladi. Birinchilarga asosan sharsimon bakteriyalar kirib, ular sutni asta–sekin o’zgartiradi. Ikkinchilarga esa ko’pchilik sut kislota hosil qiluvchi streptokkokklar kiradi. Yelin teshiklari orqali mikroorganizmlar yelinning ichkarisiga o’tadi. U yerda to’qimalarining va sutning bakteriotsidlik harakatiga duch keladi. Natijada ularning ko’pchiligi nobud bo’ladi. Faqat noqulay sharoitga chidamli bo’lgan mikrokokklar va streptokokk mikroblar saqlanib qoladi. Streptokokklar o’z xususiyatlariga ko’ra ichakda paydo bo’ladigan sut achituvchi streptokokklarga yaqin turadi. Ular +37–40 darajada sutdagi kislotani tez oshirish va 12–14 soatdan keyin uni ivitish xususiyatiga ega. Shuning uchun ham sut sog’ilgandan keyin uni darhol past temperaturagacha sovutish lozim. SUT MIKROFLORASI • Hayvonlar  sifatli   oziqlar   bilan   boqilsa,   sut   toza   sog’ib   olinsa,  tez  sovutilsa,  unda  shuncha  lizotsin  modda  ko’p   bo’ladi  va  antimikrobli  fazasi  uzoq  masalan,  0  darajada   48   soat,   5   darajada   36   soat,   10   darajada   24   soat,   25   darajada  6  soat,  30  darajada  3  soat  va  37  darajada  faqat   2   soat   davom   etadi.   Ammo   shuni   aytish   kerakki,   pasterizatsiyalangan   sutni   bunday   saqlash   mumkin   emas.   Chunki   sut   pasterizatsiyalanganda,   ya‘ni   yuqori   temperatura  bilan  ta‘sir  etganda,  antimikrobli  moddalar   parchalanadi  va  uning  antimikrobli  xususiyati  yo’qoladi. SUT MIKROFLORASI   Sutni ishlab chiqarish sharoiti   Sutni saqlash temperatu rasi 1 ml sutdagi mikroblar soni (ming) yangi sog’ilgan sutda 24 soatdan so’ng 48 soatdan so’ng 72 soatdan so’ng Sigirlar, tashqi muhit va asbob uskunalar toza saqlaniladi 4,4 10,0 15,5 4,2 4,2 4,2 4,1 13,9 1583,0 4,5 127,0 30011 ,0 8,4 5725,0 326500,0 MIKROBLAR TA‘SIRIDA SUTNING BUZILISHI. Yangi sog’ilgan sutni noto’g’ri saqlash natijasida undagi antimikrobli moddalar yo’qoladi va turli zararli mikroblarning ko’payishi uchun sharoit tug’iladi, sutning sifati buziladi. Bu buzilish natijasida asosan chirituvchi mikroblar (ammonifikatorlar), mog’or zamburug’lar, yog’ kislotali batsillalar va ba‘zi hayvonlarda yuqumli kasalliklarni qo’zg’atuvchilari ham ishtirok etishi mumkin.Ammonifikatorlar mikroorganizmlari uchun muhit kam ishqorli yoki neytral holda bo’lishi mumkin. Yog’ kislotali mikroblar asosan tuproq, o’simliklarda bo’lib, zoogigiena qoidalariga rioya qilinmaganda sutga tushadi. Anaerob sharoitlarida bular sut shakarni parchalab, yog’li kislotalar va gazlar hosil qiladi. Bunda sut badbo’y hidli va achchiq ta‘mli bo’lib qoladi. Bu jarayon pasterizatsiya qilingan sutda ham bo’ladi, chunki sut kislotali mikroblarning sporalari pasterizatsiyada halok bo’lmaydi. MIKROBLAR TA‘SIRIDA SUTNING BUZILISHI. Mog’or zamburug’lar sutning sirtida rivojlanadi, uning yog’ini parchalab, achchiq ta‘m va dag’al xashak hidini paydo qiladi. Mog’or zamburug’larning sporalari sutga asosan o’simliklardan, paqir va boshqa uskunalardan tushadi. Zamburug’lar sutdagi kislota miqdori ko’paygandan so’ng rivojlana boshlaydi. Ichak tayoqcha (esherxiya) sutga tushishi bilan laktozani parchalab, kislota va gaz hosil qiladi. Sut tezlik bilan iviydi, ammo sifati past bo’ladi. Gaz hosil bo’lgani uchun zichlangan massa parchalanadi, so’ng suyuqlashib ketadi. Ichak tayoqchasi bilan ifloslangan sutdan pishloq va boshqa sut mahsulotlari tayyorlab bo’lmaydi. Bunday sutdan pishloq tayyorlansa, uning ichida pufakchalar ko’p bo’ladi. Bu pufakchalar birlashib, katta bo’shliqlar hosil qiladi. Bunday mahsulot o’z sifatini yo’qotadi. Sutda har xil rangning hosil bo’lishi. Sutda har xil rangning hosil bo’lishi rang hosil qiluvchi bakteriyalarning rivojlanishi natijasida yuz beradi. Mastit (elin yallig’lanishi) sil, oqsil va boshqa kasalliklarda sut sariq yoki zangori rangni oladi. Kuydirgi kasalining oxirgi davrida, gemmoragik mastitda qizil rangli bo’ladi. Ba‘zi bir mikrokokklar va batsillalar sutning konsistentsiyasini o’zgartirib cho’ziluvchan va yopishqoq bo’ladi. Yelin yallig’lanishida esa pag’achalar hosil bo’ladi. • Sut orqali yuqumli kasalliklarning tarqalishi. • Yuqumli  kasallikni   qo’zg’atadigan   mikroblar   sutga   kasallangan   hayvonlar   va   odamlardan,   sutni   tashish   yoki   qayta   ishlashda   atrofdagi   muhitdan   tushadi.   Sut   orqali   tarqaladigan  mikroblar  ikkiga  bo’linadi:   • 1.   Zoonoz,   ya‘ni   odam   va   hayvonlarga   oid   kasalliklarni   qo’zg’atuvchilari.   Bu   gruppa   mikroblarga   sil,   brutsellyoz,   oqsil  va  boshqa  kasalliklarni  qo’zg’atuvchilar  kiradi.   • 2.   Ikkinchi   gruppaga   esa   odamdan   odamga   o’tadigan   kasalliklarni   qo’zg’atuvchilar   kiradi.   Bular   dizenteriya,   difteriya,  qorin  tifi  va  boshqa  kasalliklardir. SUT ORQALI YUQUMLI KASALLIKLARNING TARQALISHI. • Sil (tuberkulyoz) surunkali  yuqumli   kasallik.   Qo’zg’atuvchisi   hayvonlarning   suti   bilan   tashqi   muhitga  chiqadi.  Tashqi  muhitda  mikrobakteriyalar   10   kungacha,   sariyog’da   (sovuqda)   300   kungacha,   pishloqda   esa   200   kungacha   o’z   hayot   faoliyatini   saqlaydi.   Yelin   silida   sut   suyuqlashadi,   ko’k–sariq   rangni   oladi.   Bunday   sutni   iste‘mol   qilish   man   etiladi   va   faqat   qaynatishdan   so’ng   bo’rdoqi   hayvonlarga  ichiriladi. SUT ORQALI YUQUMLI KASALLIKLARNING TARQALISHI. • Brutsellyoz surunkali kasallik.  Sovutilgan  sutda  brutsellalar  8  kun,   muzlatilgan  sutda  esa  60  kun,  bijg’itilgan  sutda  4  kun,  qaymoqda   10  kun  va  pishloqda  to  40  kun  hayot  faoliyatini  saqlaydi.  +65   darajada  15  minutda,  +70  darajada  5  minutda  nobud  bo’ladi. • Kasallangan  hayvonlarning  suti  +70  darajada  30  minut  mobaynida   pasterizatsiyalanishi  shart. • Oqsil (yashur) o’tkir,   nihoyatda   yuqumli,   tez   tarqaladigan   kasallikdir.   Yangi   sog’ilgan   sutda   virus   12   soatgacha,   sovutilgan   sutda   esa   ikki   haftagacha  saqlanadi.  Kasallangan   hayvonlarning   suti   +80   darajada   30   minut   davomida   pasterizatsiyalanadi.   Zararsizlantirilgan  sutning  yog’i  olinib,  kuydirilib  sariyog’  qilinadi   yoki  hayvonlarga  ichiriladi.  Sutda mikroblar ko’payishining oldini olish.  Sutni   bakteriyalardan   sovuq,  yoki  issiq  ta‘siri  bilan  saqlash  mumkin.  Ammo  shuni  aytib  o’tish   kerakki,  sutda  uni  muzlatishdan  oldin  mikroblar  bo’lgan  bo’lsa,  sutni   eritish   va   isitish   paytida   ular   rivojlanadi.   Sekin   muzlatilish   sutning   tarkibidagi  moddalarning  o’zgarishiga  olib  keladi,  tez  muzlatish  esa   bunday  o’zgarishlarni  hosil  qilmaydi.  Sut  –25  darajada  saqlanganda   o’zgarmaydi,  undagi  kimyoviy–fizikaviy  jarayonlar  to’xtaydi.  Issiq  sovuqqa  qaraganda  boshqacha  ta‘sir  etadi  va  mikroorganizmlarni   halokatga  olib  boradi.  Shuning  uchun  issiq  ta‘sir  ettirib,  sutni  saqlash   usullari  ko’proq  qo’llanadi.  Ammo  bunda  mikroorganizmlar  halok   bo’lishi  bilan  birga  sutning  o’zi  ham  o’zgaradi.  Uning  tarkibidagi  oqsil,   yog’,  vitamin  va  fermentlar  ham  o’zgarishga  uchraydi.  Bu  o’zgarishlar  issiq  ta‘sir  etish  muddatiga  va  uning  baland  yoki  past   bo’lishiga  bog’liq.  Issiq  qancha  yuqori  bo’lsa,  sutning  tarkibidagi   moddalar  shuncha  ko’p  o’zgaradi.  Shularni  hisobga  olib,  sutni   sog’ishda  tozalikka  rioya  qilish  kerak. NAZORAT SAVOLLARI: • SUT HAQIDA MA’LUMOT BERING? • Sutning kimyoviy tarkibini ayting? • Sut mikroflorasi deganda nimani tushunasiz? • Sut orqali yuqadigan kasalliklar va ularning turlari. • Sutni tarkibida toksin, mikrob hosil qilishi, ko’payishi va o’sishini tushuntiring.

Похожие

Sut va sut mahsulotlari
Go’sht mikrobiologiyasi 2
Baliq va baliq mahsulotlari mikrobiologiyasi
Sut va sut mahsulotlarida laktozaning miqdorini yodometrik usulda aniqlash
Parranda go’shti va parranda mahsulotlari mikrobiologiyasi