Oziq-ovqat sanoati mahsulotlarining biologik xavfsizligi - Пищевая технология - Презентации

Oziq-ovqat sanoati mahsulotlarining biologik xavfsizligi

Загружено в:

07.12.2023

Скачано:

0

Размер:

2323.5 KB

Oziq-ovqat sanoati mahsulotlarining biologik xavfsizligi

Reja: 1. Oziq – ovqat bilan bog’liq xavflar. 2. Oziq – ovqat mahsulotlarida kasallik qo’zg’atuvchilari. 3. Davlat nazorati

1 - Reja: Oziq - ovqat bilan bog'liq xavflar

• Hozirgi vaqtda oziq-ovqat mahsulotlari turini uzluksiz kengayishi, ovqatlanish xarakterini o’zgarishi, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, saqlash va taqsimlashda yangi texnologik jarayonlarni tadbiq etilishi, ko’p miqdorda turli kimyoviy birikmalarni ishlatilishi va boshqalar ro’y bermoqda. Bularni hammasi ko’p hollarda inson organizmi uchun befarq emas. Toksik moddalarni oziq-ovqat mahsulotlariga kelib tushishi nuqtai nazaridan ma’lum xavflarni atrof-muhitni sanoat chiqindilari bilan ifloslanilishi, shuningdek qishloq xo’jaligida ximikatlar ishlatilishini o’sib borishi yuzaga keltirmoqda.

Xavf turlari beshta sinflarga guruhlansa, xavf-xatarlarni minimaldan maksimalgacha bo’lgan quyidagi taqsimlanishini hosil qilish mumkin: 1. Kelib chiqishi mikrobli bo’lgan xavflar; 2. Oziqaviy moddalar xavflari; 3. Tashqi muhit tomonidan ifloslanish bilan bog’liq bo’lgan xavflar; 4. Kelib chiqishi tabiiy bo’lgan xavflar; • 5.Oziqaviy qo’shimchalar va bo’yoqlar xavflari

BMT maʼlumotlariga koʻra, hozirda jahon aholisining 815 million nafari och qolayotgan boʻlsa, 2050-yilga borib bu soni 2 mlrd. kishiga yetadi. Ularning 12,9 foizi rivojlanayotgan mamlakatlarda yashaydi. Besh yoshgacha boʻlgan bolalar oʻrtasidagi oʻlimning 45 foizi aynan toʻyib ovqat yemaslik natijasida kelib chiqayotir. Hozirgi kunda har yili 3 nafar bola aynan shu sabab hayotdan koʻz yummoqda.

Qolaversa, sayyoramizdagi har toʻrt bolaning bir nafari oʻz yoshiga nisbatan oʻsmay qolgani aniqlangan. Maktab yoshidagi 66 mln. oʻgʻil-qiz darslarga beixtiyor och keladi. Shulardan 23 mln.i Afrikada istiqomat qiladi.

2 - Reja: Oziq-ovqat mahsulotlarida kasallik qo'zg'atuvchilari

Oziq-ovqat mahsulotlari ko’pgina kasalliklarni patogen va toksigen agentlarini tashuvchilari hisoblanishi mumkin. Oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilinishi bilan bog’liq kasalliklar qo’zg’atuvchilari o’zlarini turli- tumanligi bilan tavsiflanadi. Ularni ba’zilarini ta’siri oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilishga qadar, unda mikroorganizmlarni rivojlanishida hosil bo’lgan toksik metabolitlar bilan belgilanadi (masalan, stafilokokkli oziqaviy zaharlanishlar va botulizm). Boshqalarini ta’siri esa tirik mikroorganizmlarga ega bo’lgan mahsulotlarni iste’mol qilinishidan kelib chiqadi (masalan, salmonellalar). Ba’zi hollarda ko’p miqdorda tirik mikroorganizmlar iste’mol qilinganda, ularni ovqat hazm qilish traktida sporalar hosil qilishi va toksin ajratilishi kuzatiladi. Mikroorganizmlar keltirib chiqaradigan oqibatlar og’irligi vaqtinchalik noxushlikdan, botulizmdagi o’tkir toksik effektgacha o’zgarishi mumkin. Ushbu kasalliklarni qaytarilishi chastotasi yil davomida bir necha ming holatlarni tashkil etishi mumkin. Oziqaviy omillar bilan bog’liq bo’lgan oziq-ovqat masulotlarini xavflari oziqaviy moddalarni yetishmasligi va me’yoridan yuqoriligi nuqtai nazaridan qaralishi mumkin. Oziqaviy moddalarni yetishmasligi singa, pellagra, raxit, beri-beri kabi kasalliklarni yuzaga keltirishi ma’lum. Ammo, oziqaviy moddalarni, jumladan yog’da eruvchi vitaminlarni va ba’zi mikroelementlarni me’yoridan yuqoriligi ham zararli. Bu muammolardan tashqari yomon ovqatlanish bilan bog’liq turli masalalar ham mavjud. Masalan, yomon ovqatlanish natijasida organizmni yuqumli kasalliklarga, oziq-ovqat mahsulotlari keltirib chiqargan kasalliklarga, shuningdek atrof- muhitdagi ifloslanishlar ta’siriga yuqori moyilligi yuzaga keladi.

Tashqi muhitdan kelib tushadigan ifloslanishlarga mikroelementlar, metall organik birikmalar (mishyak, simob, kadmiy, qo’rg’oshin va qalay) va qator organik birikmalar (polixlordifenollar, pestisidlar) tegishli. Tashqi muhitdan kelib tushayotgan ifloslanishlar oziqaviy zanjirga bioakkumulyasiya qilinishi va biotransformasiyaga uchrab toksiklikni oshirishi mumkin. Ushbu xavflarni og’irligi ularni ta’sir muddati va darajasiga ko’ra keng chegaralarda o’zgaradi. Tashqi muhitdan kelib tushayotgan ifloslanishlar effektini paydo bo’lish chastotasini miqdoriy baholash qiyin. Buni faqat bilvosita, ya’ni toksiklik haqidagi ma’lumotlarni ushbu moddalarni oziq-ovqat mahsulotlarida aniqlashda olingan ekspozisiya ma’lumotlari bilan solishtirish yo’li bilan ifodalash mumkin.

Tabiiy sharoitda oziq-ovqat mahsulotlarida mavjud bo’lgan bir necha yuz ming birikmalarni qisman kelib chiqishi mikrobli moddalarga va qisman tashqi muhitdan kelib tushayotgan ifloslanishlar guruhiga tegishli deb topilishi mumkin. Ammo, ularni oziq-ovqat mahsulotlaridagi muhim ahamiyatini hisobga olgan holda alohida xavf guruhiga jamlash ma’quldir. Bunday moddalarni unchalik katta bo’lmagan qismi ma’lum bo’lib, ularni ichida ham o’tkir va surunkali toksik ta’sirga ega bo’lgan birikmalar mavjud. Bu birikmalarga o’simlik mahsulotlarida uchraydigan moddalarni katta sinfi tegishli (shpinatdagi oksalatlar, kartoshkadagi glikoalkoloidlar, zamburug’ zaharlari va boshqalar). Bu moddalarga, shuningdek mikroelementlar va zamburug’lar bilan zararlanishga moyil bo’lgan don va boshqa mahsulotlarda uchraydigan toksikologik muhim mikotoksinlar ham tegishli (masalan, aflatoksinlar, oxratoksinlar, patulin, zearolenon va boshqalar). Kelib chiqishi tabiiy bo’lgan boshqa muhim ifloslanishlarga pirolizidinli alkoloidlar va kosalilarni falaj etuvchi zahari tegishli. Bundan tashqari, mahsulotlarni saqlash, ishlov berish va tayyorlashda ham ko’pgina birikmalar (masalan, nitrozoaminlar, ko’p yadroli aromatik uglevodorodlar) hosil bo’lishini ta’kidlash zarur.

3 - Reja: Davlat nazorati

Shunday qilib, yuqorida keltirilgan oziq-ovqat mahsulotlari bilan bog’liq xavflarni tahlili xavfsizlik tushunchasiga ta’rif berishga imkon beradi. Oziq- ovqat mahsulotlarini xavfsizligi, ushbu mahsulotlarni oddiy foydalanish sharoitlarida xavfsizligi, hozirgi va kelajak avlodlar sog’lig’i uchun xavf tug’dirmasligi to’g’risidagi asoslangan ishonchli holatdir. Yuqorida keltirilgan xavflar tahlili shuni ko’rsatadiki, oziq-ovqat mahsulotlari iste’mol qilinganida odam sog’ligi uchun eng yuqori xavf, asosan, mahsulot tarkibida zararli kimyoviy birikmalar borligi va uni kasallik tug’diruvchi mikroorganizmlar bilan zararlanganligi bilan bog’liq bo’ladi. Oziq-ovqat mahsulotlari iste’molchilari sog’ligi uchun toksik elementlar (qo’rg’oshin Pb, mishyak AS, kadmiy Cd va simob Hg), mikotoksinlar (aflotoksin B1, dezoksinivalenol), pestisidlar (,  , γ – geksaxlorsiklogeksan, DDT va uni metabolitlari) va radionuklidlar (seziy – 137, stronsiy – 90) eng xavfli hisoblanadi. Iste’molchilar uchun xavfsiz deb tan olingan mahsulotda yuqorida qayd etilgan barcha kimyoviy elementlar va birikmalarni miqdori sanitariya-epidemiologiya nazorati organlari tomonidan belgilangan yo’l qo’yiladigan me’yorlardan oshmasligi lozim. Ishlab chiqarilgan mahsulotni ushbu me’yorlarga mos kelishi Davlat sanitariya-epidemiologiya xizmati organlari tomonidan nazorat qilinadi.

Test 1. 2050-yilga borib ochlik soni necha kishiga yetadi? A)1mlrd. B)815mln. C)2mlrd. 2.Oziqaviy moddalarning yetishmasligi qaysi kasalliklarni keltirib chiqaradi? A)Onkologik, arteroskleroz B)Singa, pellagra, raxit, beri-beri C)Gastrit, bronxit, pankreatit 3.Toksik moddalarni oziq ovqatga kelib tushishini nimalar yuzaga keltirmoqda? A)Radioaktiv moddalar B)Qishloq xo'jaligida ximikatlar ishlatilishi C)Sanitariyaga rioya qilmaslik 4.Oziq-ovqat xavf turlari nechta guruhga bo'linadi? A)5ta B)3ta C)10ta 5.Qaysi organik birikmalar tashqi muhitdan kelib tushadigan ifloslanishga tegishli? A)Sulfat kislota, Nitrat kislota B)Polivinilxlorid, Polietilen C)Polixlordifenol, Pestisid

6. Don mahsulotlarida uchraydigan mikotoksinlar qaysi? A)Clostridium botulinum B)Aflotoksin C)Bacillus anthracis. 7.Shavilni sevuvchilarda qanday holat kuzatiladi? A)Buyraklarida tosh yeg'iladi B)O'pkada suv to'planadi C)Oshqozon shilliq qavati yallig'lanadi 8.Oksalat kislota nimada ishlatiladi? A)Matolarni bo'yashda B)Yog'larni eritishda C)Zanglarni yo'qotishda 9.Eng xavfli radionuklidlar qaysilar? A)Uran, toriy B)Seziy,Stronsiy C)Plutoniy, prometiy 10.Mahsulotni me'yorlarga mos kelishini qaysi tashkilot nazorat qiladi? A)BMT B)Innovatsion rivojlanish vazirligi C)Davlat Sanitariya Epidemiologiya xizmati

E’tiboringiz uchun rahmat!

Похожие

O’zbekistonada oziq-ovqat sanoati

O'zbekistonda oziq-ovqat sanoati 2

Oziq-ovqat sanoati transport vositalari

Oziq-ovqat sanoati chiqindilari va ozuqa komponentlari

Oziq-ovqat mahsulotlarining yaroqlilik muddatini cho’zish uchun amaliy choralar