O’zbekiston Respublikasi o’lchashlar bir xilligini ta’minlash davlat tizimi. Metrologiya bo’yicha asosiy atamalar va ta’riflar - Метрология - Презентации

O’zbekiston Respublikasi o’lchashlar bir xilligini ta’minlash davlat tizimi. Metrologiya bo’yicha asosiy atamalar va ta’riflar

Загружено в:

26.07.2024

Скачано:

0

Размер:

353.8662109375 KB

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI O’LCHASHLAR BIR XILLIGINI TA’MINLASH DAVLAT TIZIMI. METROLOGIYA BO’YICHA ASOSIY ATAMALAR VA TA’RIFLAR. MAVZU METROLOGIYA VA STANDARTLASHTIRISHFAN:

2Adabiyotlar: 1.To‘rayev M.U. Yo‘ldashev A.X. va boshqalar Standartlashtirish asoslari. T., «Barkamol fayz media», 2017. -312 b . 2.Nazarbayeva B.A. O‘lchash asboblarini konstruksiyalash (o‘.q) T., «Tafakkur avlodi», 2020. -392 b. 3.Mamajonov A.A., Sattorov M.O., Xakimov D.V. O‘lchash usullari va vositalari. T., «NIF MSH», 2020. -254 b. 4.Maxmonov U.A. Amirqulov U.O. Standartlashtirish, metrologiya va sifatni baholash. T., «Excellent Polygraphy», 2020.-293 b 5.Maxmonov U.A. Amirqulov U.O. Standartlashtirish, metrologiya va sifatni baholash. T., «VORIS-NASHRIYOT», 2019.-287 b. 6.Ismatullayev P.R., Qodirova SH.A., Metrolgiya asoslari, T., «Asian Book House», 2020.-290 b. 7.Maxmonov U.A., Azizov R.Q. Metrologiya va standartlashtirish. T., «Adabiyot uchqunlari», 2018.-234 b.

1. Metrologiya asosllari Mеtrologiya (metrology) – o’lchashlar, ularning birliligini ta'minlash usullari va vositalari hamda kеrakli aniqlikka erishish yo’llari haqidagi fan. Shunday qilib, metrologiya quyidagi o’zaro bog’liq muammolardan tashkil topgan: - o’lchash jarayonni amalga oshirilish; - ularning birliligini ta’minlanish; - o’lchash usullari va vositalari; - aniqlikka erishish yo’llari.

O’zbеkiston Rеspublikasining “Mеtrologiya to’g’risida” qonun 28 dekabr 1993 yilda qabul qilingan. Mеtrologiyaning asosiy tushunchasi bu kattalik va o’lchash Kattalik – sifat jihatdan ajratilishi va miqdor jihatdan o’lchanishi mumkin bo’lgan mahsulot, jarayon, modda, tizimning xossasi. O’lchash – maxsus tеxnik vositalar yordamida tajriba yo’li bilan fizik kattalik qiymatini topish.

Metrologiyaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat : - fizik kattaliklarning birliklarni o’rnatish; - davlat etalonlar va namunaviy o’lchash vositalarni o’rnatish; - birliklar qiymatlarini etalonlardan ishchi o’lchash vositalarga uzatish usullarni ishlab chiqish. - o’lchash va nazorat qilish nazariyasini, usullarini va vositalarni ishlab chiqish; - o’lchash birliligini ta’minlash; - xatoliklar, o’lchash va nazorat vositalarni baxolash usullarni ishlab chiqish;

Nazariy mеtrologiya mеtrologiyaning fundamental asoslarini ishlab chiqish predmeti bo’lgan sohasidagi mеtrologiya bo’limi. Qonunlashtiruvchi mеtrologiya (legal metrology) mеtrologiya bo’yicha milliy idora faoliyatiga qarashli va birliklar, o’lchash usullari, o’lchash vositalari va o’lchash laboratoriyalariga davlat talablarini o’z ichiga olgan mеtrologiya qismi. Amaliy mеtrologiya nazariy mеtrologiya ishlanmalarini va qonunlashtiruvchi mеtrologiya qoidalarini amaliy qo’llanish masalalari bilan shug’ullanuvchi mеtrologiya bo’limi. Mеtrologiya fani quyidagi qismlardan iborat:

O’lchash – kattalikning qiymatini maxsus tеxnik vositalar yordamida tajriba yo’li bilan topish. O’lchash jarayoni uchta bosqichdan iborat: tayyorgarlik bosqichi, bevosita o’lchash bosqichi va natijalarni taxlil qilish bosqichi. O’lchash natijasi – o’lshach yoli bilan aniqlangan kattalikning qiymati. Chin qiymat (true value (of a quantity) ma’lum kattalikni sifat va miqdor jihatdan ideal tavsiflay oladigan kattalik qiymati. Haqiqiy qiymat (conventional true value (of a quantity) – tajriba orqali topilgan qiymat chin qiymatga shu darajada yaqinqi, berilgan masalada buning o’rnida foydalanish mumkin.

Metrologiya postulatlari O’lchanayongan kattalikning chinakam qiymati mavjud va u doimiydir Kattalikning chinakam qiymatini aniqlash mumkin emas , unga ma’lum extimollik bilan yaqinlashishimiz mumkin

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING QONUNI 28.12.1993 y. N 1004-XII METROLOGIYA TO‘G‘RISIDA Mazkur Qonunga quyidagilarga muvofiq o‘zgartirishlar kiritilgan O‘zR 26.05.2000 y. 82-II-son Qonuni, O‘zR 25.04.2003 y. 482-II-son Qonuni I bo‘lim. Umumiy qoidalar (1-4-moddalar) II bo‘lim. Fizik o‘lcham birliklari, ularni qayta hosil qilish va qo‘llash (5-8-moddalar) III bo‘lim. O‘zbekiston Respublikasining metrologiya xizmatlari (9-11-moddalar) IV bo‘lim. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati (12-19-moddalar) V bo‘lim. Metrologiya ishlarini moliyaviy ta’minlash (20-21-moddalar)

I BO’LIM. UMUMIY QOIDALAR 1-modda. Asosiy tushunchalar Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar ishlatilmoqda: «metrologiya» — o’lchovlar, ularning yagona birlikda bo’lishini ta’minlash usullari va vositalari hamda talab qilinadigan aniqlikka erishish yo’llari haqidagi fan; «yagona o’lchov birligi» — o’lchovlarning natijalari qonunlashtirilgan birliklarda aks ettirilgan va xatoliklari berilgan ehtimollikda ma’lum bo’lgan o’lchov holati; «o’lchov vositasi» — o’lchovlar uchun foydalaniladigan va normalangan metrologik xususiyatga ega bo’lgan texnika vositasi; «birlik etaloni» — o’lcham birligini boshqa o’lchov vositalariga o’tkazish maqsadida uni qayta hosil qilish va saqlash uchun mo’ljallangan o’lchov vositasi; «davlat etaloni» — vakolat berilgan milliy organning qarori bilan O’zbekiston Respublikasi hududida o’lchov birligining o’lchami sifatida e’tirof etilgan etalon; «metrologiya xizmati» — davlat organlari va yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlari tarmog’i hamda ularning o’lchovlar yagona birlikda bo’lishini ta’minlashga qaratilgan faoliyati;

«davlat metrologiya nazorati » — metrologiya qoidalariga rioya etilishini tekshirish maqsadida davlat metrologiya xizmati organlari amalga oshiradigan faoliyat; «o’lchov vositalarini tekshiruvdan o’tkazish» — o’lchov vositalarining belgilab qo’yilgan texnik talablarga muvofiqligini aniqlash va tasdiqlash maqsadida davlat metrologiya xizmati organlari (vakolat berilgan boshqa organlar, tashkilotlar) tomonidan bajariladigan operatsiyalar majmui; «o’lchov vositalarini kalibrlash» — metrologik jihatlarning haqiqiy qiymatlarini va o’lchov birliklarining qo’llashga yaroqliligini aniqlash hamda tasdiqlash maqsadida kalibrlash laboratoriyasi (markazi) bajaradigan operatsiyalar majmui; «o’lchov vositalarini metrologik attestatsiya qilish» — yagona namunalarda ishlab chiqariladigan (yoki O’zbekiston hududiga yagona namunalarda olib kiriladigan) o’lchov vositalarining xossalarini sinchiklab tadqiq etish asosida ular qo’llanish uchun haqqoniy ekanligining metrologiya xizmati tomonidan e’tirof etilishi; «metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish» — metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalarining belgilangan akkreditatsiya qilish sohasida o’lchovlarning yagona birligini ta’minlash bo’yicha ishlarni bajarishga vakolatli ekanligining rasmiy jihatdan tasdiqlanishi;

«yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlarini, o’lchov vositalarini kalibrlash bo’yicha kalibrlash laboratoriyalarini (markazlarini) akkreditatsiya qilish» — yuridik shaxslar metrologiya xizmatlarining, kalibrlash laboratoriyalarining (markazlarining) belgilangan sohada o’lchov vositalarini kalibrlash bo’yicha ishlarni bajarishga vakolatli ekanligining rasmiy jihatdan tasdiqlanishi; «o’lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini metrologik attestatsiya qilish» — o’lchovlarni bajarish uslubiyotining unga qo’yilgan metrologiya talablariga mosligini baholash hamda tasdiqlash maqsadida tadqiqot o’tkazish; «o’lchovlarning bajarilish uslubiyoti» — operatsiyalar va qoidalar majmui bo’lib, ularning bajarilishi xatolari ma’lum bo’lgan o’lchov natijalari olishni ta’minlaydi. «sinov vositalarini metrologik attestatsiya qilish» — sinov vositalarining normalangan texnik tavsiflari texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlash; «sinov vositasi» — sinovlar o’tkazish uchun mo’ljallangan, normalangan texnik tavsiflari bo’lgan texnik qurilma, modda va (yoki) material.

Nazorat savollari 1. Metrologiya va o’lchash tushunchalarni ta’riflab bering. 2. Metrologiya qandaq asosiy qismlardan iborat? Ularni ta’riflab bering. 3. O’lchovlar. O’lchash usullari. Ularni ta’riflab bering. 4. O’lchash asboblarining aniqligi. Ularni ta’riflab bering. 5. Etalonlar turlarini ta’riflab bering.

Похожие

Metrologik xizмat va metrologik ta’minot

Standartlashtirish va о‘zaro almashuvchanlik fan to’g’risida umumiy ma’lumotlar

O’zbekiston Respublikasining «standartlashtirish to’g’risida»gi qonuni

Standart va ularning turlari ISO

Standartlashtirishning asosiy maqsadi va vazifalari. Standartlashtirish ob’ektlari