Markaziy Osiyoda shomonlikning yoyilishi 2 - Основы культурологии - Презентации

Markaziy Osiyoda shomonlikning yoyilishi 2

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2199.1181640625 KB

Markaziy Osiyoda shomonlikning yoyilishi Subtitle here

Reja: Shomonlik folbin baxshichilik 4 Markaziy Osiyo xalqlari hayotida shomonlik an’analari 1 Islom dinida shomonlik harakatlari 2 Folbinlik yoki azayimxonlik3

Markaziy Osiyo xalqlari qadimgi diniy e’tiqodlaridan biri sifatida shomonlikni qayd etish mumkin. Shomonlik e’tiqod va an’analari inson ongida g‘ayritabiiylik to‘g‘risidagi tasavvurlar to‘liq shakllangan vaqtda paydo bo‘lgan. Ushbu e’tiqod oddiy insonning dahshatli va tushunarsiz, g‘ayritabiiy va sirli holatlarini tushunishi va aql kuchidan ustun turishi bilan bog‘liqdir. Shomonlik bu omillar orqali jamoalar hayotining tashqi va ichki ziddiyatlarini qamrab oladi. Shomonlikning turli vazifalariga (ruhlarni haydash, falokatlarning oldini olish, yomg‘ir chaqirish, afsun qilish va h.k.) kelsak, ular ushbu e’tiqodning asosiy mohiyatiga qo‘shimchadir.

Islom sharoitida shomonlik harakatlari odatda musulmon sharoitida, balki madaniy-tarixiy rivojlangan jamiyatda ham yashovchanligini yaqqol namoyon etadi. An’analar ko‘pincha o‘zgaradi, moslashadi, amaldagi rasmiy din talablarining u yoki bu jihatlariga ma’lum darajada birikadi. Chunonchi, islom sharoitida shomonlik harakatlari odatda musulmon an’analariga ko‘ra fotiha bilan yakunlanadi, biroq ayrim folbinlar musulmonlikka to‘g‘ri kelmaydi deb fotiha qilmaydigan hollar ham uchrab turadi.

S H О М О N I Z M - ibtidoiy jamoa tuzumi yemirilishi davrida paydo bo'lgan animistik e'tiqod va ibodatning keng doirasiga kiradigan qadimgi diniy e'tiqodlardan biri. Shomonlarga, shuningdeк kelajakni oldin aytib berish, kasalni davolash, o'lganlarni oxiratga uzatish, tabiatga xoxlagancha o'zgarishlar qilish kabi xususiyatlar taqaladi. O'tmishda shomonlarning ruh bilan aloqasi shomon do'mbirasi yoki mo’jizaviy musiqa ijrosida turli rasm-rusmlarni bajarish jarayonida jazavasi tutib, holdan toygancha bajarilgan.

Shomonlikdagi asosiy, hal qiluvchi holat shomon tanasiga ruhlarning joylashishi to‘g‘risidagi tasavvurdir. Bunda shomon ko‘pincha o‘z harakatlarida animistik obraz yoki shu obrazlarni eslatuvchi predmetlarni qo‘llaydi. Ruhlarni chaqirish shomonlik harakatlarini ta’sirchan jamoaga yo‘naltirib, ulardan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanishni taqozo etadi.Odamlar shomonning o‘ziga xos trans holatini ko‘rganlarida uni o‘zi chaqirgan ruhlar egallab oldi, deb o‘ylaydilar.

Folbinlik yoki azayimxonlik vazifalarini ado etish uchun kishilardan maxsus qobiliyatga ega bo‘lishlari zarur hisoblangan. Ushbu iqtidor ko‘pincha tug‘ma bo‘lmasdan, ma’lum jiddiy tayyorgarlik natijasidagina egallangan. Buning uchun tanlangan nomzod qirq kun davomida o‘z xonadonida tashqi dunyodan ajralgan holda chillada o‘tiradi.

Bu davr shomonlikning «chilla davri» hisoblanadi. Umuman, xalq tasavvurida insonlarni ins-jinslar ta’siridan eson-omon asrash ularning chilla davri (chilla - forscha «chixil» - qirq degan ma’noni bildiradi) tartib qoidalarga qanchalik rioya qilishlariga bog‘liq bo‘lgan. Chilla inson hayotidagi xatarli, eng og‘ir va eng mas’uliyatli davrni anglatuvchi atama hisoblanadi.

Inson hayotining uch davri bilan bog‘liq holda chilla davri urf- odatlaridan, kishilar uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Avvalo shuni eslash lozimki, har uch davrdagi chilladan kuzlangan asosiy maqsad, chillali odam va ushbu xonadonni yovuz kuchlar, yomon ko‘zlar hamda turli ins-jinslar ta’siridan himoya qilish bo‘lgan. An’anaga ko‘ra, har uch chilla davrida, yani tug‘ilganda , nikoh to‘yi va motam marosimda ham chillali xonadonda qirq kun mobaynida ushbu uy chirog‘i o‘chirilmaydi va chillali odam yolg‘iz qoldirilmaydi.

Baxshilarning ta’kidlashicha, folbin-baxshilar tomonidan tutiladigan chilla turlicha bo‘lib, ular orasida eng og‘iri va xavflisi baxshilar tomonidan tutiladigan qora chilla» hisoblanadi.

«Qora chilla»da o‘tiradigan kishi 40 kun mobaynida bir uydan tashqariga chiqmagan holda chimildiqning ichida o‘tirishi lozim bo‘lgan. U bu davrda boshqa odamlar bilan gaplashmasligi va faqat o‘z uyida yaqin kishisi tomonidan pishirib berilgan pok ovqatni yeyishi lozim bo‘lgan.

Folbin-baxshilarga asosan ayollar yaqinlari kasal bo‘lib yotib qolganda, oilaviy hayotlarida o‘zaro kelishmovchiliklar yuz berganda, biror buyumi yoki jonivorlari yo‘qolganda, farzandsizlik holatida, umuman, oila turmush tarzida og‘ir vaziyatlarda murojaat qiladilar.

Shomonlik, folbin-baxshichilik (yoki azayimxonlik) amallari juda xilma-xil va keng qamrovlidir. Ushbu vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishda shu toifadagi kishilar benihoyat ulkan g‘ayritabiiy qobiliyat sohiblari bo‘lmog‘i lozim deb hisoblashgan . Uchinchidan , kelajak va inson taqdirini oldindan bashorat qilib, shu jumladan, uzoq masofada yashovchi kishilar taqdirini ham oldindan aytib berganBirinchidan, kasallik sababi va uni davolash yo‘llarini bilish. Ikkinchidan, turli-tuman marosimlar asosida bemorlarni davolash. To‘rtinchidan, bedarak ketgan odamlar, yo‘qolib qolgan hayvonlar va narsa-buyumlarni qidirib topish. Shomonlar homiy ruhlar yordamida asosan quyidagi to‘rtta muhim vazifani bajarganlar.

Baxshi oldiga kelgan bemorning qaysi a’zosi og‘riyotganligini bemor tashrifi tufayli uning o‘zining ham tanasidagi o‘sha a’zo og‘rishidan bilib olar ekan. Marosim davomida baxshi bilan birga bemorning yonida o‘tirganlar ham ba’zida jazava holatiga tushganlar. Shundan so‘ng baxshi bemorni yettita yoki to‘qqizta tol va jiyda xivchinlari bilan o‘ng tomonidan boshlab urgan va jinlarni go‘yo chap tarafdan haydab chiqargan.

Похожие

Markaziy Osiyoda shomonlikning yoyilishi

Markaziy Osiyo mutaffakkirlarining ma’naviy merosi

Zardushtiylik 2

Xristianlik 2

Yahudiylik 2