Din madaniyat fenomeni - Основы культурологии - Презентации

Din madaniyat fenomeni

Загружено в:

26.07.2024

Скачано:

0

Размер:

248.7646484375 KB

DIN MADANIYAT FENOMENI Reja: • Din, dinshunoslik, din falsafasi tushunchalari mohiyati. • Dinning strukturasi. Dinshunoslikning kategoriyalari. • Milliy dinlar. • Buddaviylik dinining paydo bo‘lishi tarixi, asosiy ta’limotlari • Xristianlikning paydo bo‘lishi va asosiy yo‘nalishlari.

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda dinga yangicha qarash va munosabat bildirish imkoniyati tug’ildi. Natijada biz uchun yangi bo’lgan dinshunoslik fani vujudga keldi. Dinshunoslik ateizmdan farqli o’laroq, dinni tanqid qilish, uni jamiyatdan yo’q qilish maqsadida emas, balki unga milliy ma'naviyat ning muhim bo’lagi sifatida yondashib, uni xolisona o’rganishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi.

Xalqimizning milliy, diniy va umuman, insoniy qadriyatlarini islom dinidan ayri holda tasavvur qilish mumkin emas. Ushbu fanni o’qitishdan maqsad milliy va diniy qadriyatlarning tarixan mushtarakligi, ularning umum insoniy qadriyatlar bilan uyg’unligi, bu qad riyatlarning hozirgi kundagi ahami yatini yanada aniqroq yoritib berib, talabalarda dinga nisbatan to’g’ri yondashuvni shakllantirish va jamiyat uchun yuksak ma'naviyatli kadrlarni tarbiyalashdan iborat.

Dinshunocjlik fanining asosiy vazifalaridan biri yoshlarga islom dinining shaxs, oila, jamiyat hayotiga kirib borishi, madaniyat va ma'naviyatni boyitishga qo’shgan hissasini ko’rsatib berishdir. Dinshunoslik fanining yana bir vazifasi talabalarni turli dinlarning kelib chiqishi, taraqqiyoti, tarixi, ta'limoti, asosiy manbalari, hozirgi davrdagi holati, ma'lum xalq hayotida tuggan o’rni haqida umumiy ilmiy tushunchalar berib, ularda mazkur din vakillarini har tomonlama chuqurroq tushunib yetish va ular bilan muloqot qilishda o’zlarining buyuk ma'naviyat egasi ekanliklarini namoyon qilishlari uchun yetarli bilim bilan qurollantirishdan iborat.

Kadim zamonlardan boshlab falsafiy tafakkurda din masalasi faylasuf olimlarning diqqatini o’ziga jalb etib kelgan. Dinga turlicha ta'rif va tavsiflar berilgan. Dinning ta'rifi, tavsifi, ta'limoti va ijtimoiy hayotdagi o’rnini o’rganishda turli yondashuvlar mavjud: 1) ilohiyot (teologiya) fani jihatidan; 2) tanqidiy-ateistik 3) ilmiy nuqtai nazardan. Kishilik jamiyati uchun har qaysi yondashuv natijasida tUplangan ilmiy, amaliy, tarixiy, falsafiy ma'lumorlar juda katta ahamiyat kasb etad

Din insoniyat ma`naviy hayotining tarkibiy qismidir. Din suzi arab tilidan olingan bulib, uning lug’oviy ma'nosi « ishonch, e'tiqod» dir. Istilohiy ma'nosi lotin tilidagi «religion» suzi bilan mos keladi. Din - insonni qurshab olgan atrof-muhitdan mashqarida bo’lgan, uni va koinotdagi barcha narsalarni yaratgan, ayni zamonda insonlarga to’g’ri, haqiqiy, odil hayot yo’lini Ko’rsatadigan va o’rgatadigan, ilohiy borliqqa ishonch va ishonishni ufoda etadigan maslak, qarash, ta`limotdir. Din muaiyan ta'limotlar, his-tuyg’ular, toat-ibodatlar va diniy tashkilotlarning faoliyatlari orqali namoyon bo’ladi. Din umumiy nuqtai-nazardan ishonmoq tuyg’usi - insonnining eng teran va ruhiy-ma'naviy ehtiyojlaridandir.

Dinning ijtimoiy vazifalari Dinning jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy vazifalari quyidagilardan iboratdir: Birinchidan, har qanday din o’z e’tiqod qiluvchilari uchun to’ldiruvchilik, tasalli beruvchilik - kompensatorlik vazifasini bajaradi. Ikkinchidan, muayyan din o’z ta’limot tizimini vujudga keltirgach, o’ziga e’tiqod qiluvchilar jamoasini shu ta’limot doirasida saqlashga harakat qilgan va hozirda ham shunday. Bu ijtimoiy hodisa dinning birlashtiruvchilik - i ntegratorlik vazifasi deb ataladi. Uchinchidan, har bir din o’z qavmlari turmushini tartibga solib, nazorat qiluvchilik - regulyatorlik vazifasini bajaradi. Dinlar o’z urf- odatlarining, marosim va bayramlarining qavmlari tomonidan o’z vaqtida, qat’iy tartibga amal qilgan holda bajarilishini shart qilib qo’yadi.

To’rtinchidan, din aloqa bog’lashlik, birlashtiruvchilik - integratorlik vazifasini ham bajaradi, ya’ni har bir din o’z qavmlarining birligini, jamiyat bilan shaxsning o’zaro aloqadorlikda bo’lishini ta’minlashga intiladi. Beshinchidan, dinning integratorlik vazifasi bilan legitimlovchilik - qonunlashtiruvchilik vazifasi chambarchas bog’liq. Dinning bu funksiyasining nazariy asosini yirik amerikalik sosiolog T. Parsons ishlab chiqdi. Uning fikricha, «har qanday ijtimoiy tizim muayyan cheklovlarsiz mavjud bo’la olmaydi. Buning uchun u qonun darajasiga ko’tarilgan axloq normalarini ishlab chiqishi kerak. Din bunday normalarni qonunlashtiribgina qolmay, ularga bo’lgan munosabatni ham belgilaydi». Oltinchidan, din vazifalarining falsafiy, nazariy jihatlari ham mavjud. Bu vazifa insonga yashashdan maqsad, hayot mazmunini, dorulfano va dorulbaqo dunyo masalalariga o’z munosabatini bildirib turishidan iboratdir.

Dinning vujudga kelishi, avloddan-avlodga o‘tib borishi va ri- vojlanishi uchun shart-sharoitlarni shakllantiruvchi omillar uning ildizlari deb ataladi. 1) dinning ijtimoiy ildizi kundalik hayotda kishilarning turmushini belgilovchi moddiy va ma’naviy munosabatlar tizimidan iborat. Dinning ijtimoiy ildizida moddiy sharoitlar ustuvor. Siyosiy ustqurma institutlari dinga ikkilamchi ta’sir etadi. Dinning ijtimoiy ildizini tashkil etuvchi jabhalardan biri ijtimoiy hayotni stixiyali qonuniyatlar asosida rivojlanishidir. Undagi boshqarib bo‘lmaydigan jarayonlar jamiyatda iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy inqirozlarni, urushlarni, kasalliklarni keltirib chiqaradi. Tabiiyki, individ ularning vayron qiluvchi ta’sirlaridan o‘zini himoya qilishga intiladi va oqibatda g‘ayritabiiy kuchlardan najot so‘rab murojaat qilishga majbur bo‘ladi.

2) dinning gnoseologik (grekcha gnosis – bilish, logos – ta’limot degan ma’nolarni anglatadi) ildizi kishining bilish faoliyati jarayonida diniy e’tiqodi vujudga kelishiga imkoniyat yaratadigan sharoitlardir. Tabiat va jamiyatni bilish dialektik jarayon. Tajribasizlik, subyektivlik, narsa va hodisalarni absolutlashtirish voqelikning noto‘g‘ri idrok etilishiga olib keladi. Bundan tashqari, diniy g‘oyalarning paydo bo‘lishi borliqni hissiy idrok etishdan boshlanadi va u ratsional bilish bosqichida ahamiyatini saqlab qoladi. Dinning gnoseologik ildiziga aloqador va barcha tarixiy davrlarda takrorlanib turadigan xususiyatlar quyidagilardan iborat: a) bilishning subyektiv jihatlarini absolutlashtirish (lotinchada – voqelik bilan bog‘lanmagan narsa, nisbatsizlik, so‘zsiz degan ma’nolarni anglatadi), ya’ni bo‘rttirib ko‘rsatish; b) abstrakt (lotincha abstratio – diqqatni chetga tortish degan ma’noni anglatadi), ya’ni tafakkur; v) tafakkurning umumlashtirish qobiliyati.

3) dinning ruhiy ildizi. Dinning vujudga kelishida kishining bilish faoliyatiga bog‘liq jarayonlar bilan birga uning hissiyoti, kayfiyati va kechinmalari ham ishtirok etadi. Diniy tasavvurlar dastlab kishilarning his- tuyg‘ulari orqali vujudga keladi. Dinning ruhiy ildizi individual va ijtimoiy ruhiyatlarga bo‘linadi. Individual ruhiyatga shaxsiy iztirob, g‘am-tashvish, o‘limdan qo‘rqish, yolg‘izlik, muhabbat, mehr-shafqat, minnatdorlik singari ijobiy va salbiy kechinmalarni misol keltirish mumkin. Ijtimoiy ruhiyatga guruhlar va jamiyatlarga xos voqeliklar – ijtimoiy fikr, ommaviy qo‘rqish hissi, taqlid, an’ana va urf-odat kabilarni misol keltirish mumkin. Dinning ruhiy ildizlari deganda diniy g‘oyalarni qayta ishlab chiqarilishi va o‘zlashtirilishiga qulay shart-sharoitlar yaratadigan jamiyatlar, guruhlar va individlarning ruhiy holati, jarayonlari va mexanizmlari tushuniladi.

XIX asrning 2-yarmidan bоshlab, Yevropa, Amеrika va Rоssiyada islоm, uning tarixi va manbalarini o’rganishga e’tibоr qaratildi. Yevropalik оlimlar esa islоmshunоslik fanini o’rganish, islоm tarixi va manbalarining tadqiqоti yo’lida ko’p xizmat qilganlar. Bu bоrada rus sharqshunоsligida ham barakali ishlar оlib bоrilgan. V.R.Rоzеn asоs sоlgan mashhur «Rus akadеmik sharqshunоsligi»ning vakillari N.A.Mеdnikоv, L.E.Shmidt, A.Е.Krimskiy, V.V.Bartоl’d, I.Yu.Krachkоvskiy, Е.E.Bеrtеl’s, A.A.Sеmеnоv va bоshqalar islоmshunоslik sоhasida qimmatli asarlar yaratganlar. Xulоsa qilib aytganda, mеtafizik umumbirlik falsafasi vakillari qarashlarida ayrim farklar bo’lishi bilan birga, ularning falsafasida umumiy tоmоnlar ham uchraydi. Barchasida оlamning yaratilishi, insоniyatning yashashi haqida fikrlar bildirilib, gnоsеоlоgik, antrоpоlоgik, psixоlоgik va bоshqa jihatlarga e’tibоr qaratilgan.

Похожие

Din

Din so’zining ma’nosi va din haqidagi qarashlar

Davlat va din

Din haqida tushuncha

Din va ma’naviyat 2