Hindiston madaniyati

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3771.5 KB

Скачать

Qadimgi Hindiston Qadimgi Hindiston madaniyatimadaniyati Hindiston territoriyasining hajmi Hindiston territoriyasining hajmi va aholisining soni jihatidan uzoq va aholisining soni jihatidan uzoq o'tmishdayoq hozirgiday kabi o'tmishdayoq hozirgiday kabi Osiyoning eng katta Osiyoning eng katta mamlakatlaridan biri bo'lgan. mamlakatlaridan biri bo'lgan. Uning tabiat yaratgan keskin Uning tabiat yaratgan keskin chegaralari uni tashqi olamdan chegaralari uni tashqi olamdan ajratib qo'ygan, boshqa mamlakat ajratib qo'ygan, boshqa mamlakat va xalqlar bilan aloqasini va xalqlar bilan aloqasini qiyinlashtirgan. Uning janubiy, qiyinlashtirgan. Uning janubiy, janubi - g'arbiy va janubi - sharqiy janubi - g'arbiy va janubi - sharqiy chegaralari Hind okeani, Arabiston chegaralari Hind okeani, Arabiston dengizi va Bengal qo'Itigli bilan dengizi va Bengal qo'Itigli bilan o'ralgan. Shimoliy chegarasi esa o'ralgan. Shimoliy chegarasi esa yer yuzining eng baland Himolay yer yuzining eng baland Himolay tizma tog'lariga taqatgan. Tog'ti tizma tog'lariga taqatgan. Tog'ti to'siqlar sira o'tib bo`maydigan to'siqlar sira o'tib bo`maydigan darajada bo'Imasa-da, juda darajada bo'Imasa-da, juda bahaybatdir va ular Hindistonni bahaybatdir va ular Hindistonni g'arbda Erondan va sharqda Hindi g'arbda Erondan va sharqda Hindi - xitoydan ajralib turardi.- xitoydan ajralib turardi.

Qadimgi Hindiston tarixiga doir asl nusxa manbalarining ko'p Qadimgi Hindiston tarixiga doir asl nusxa manbalarining ko'p qismi yo'q bo'lib ketgan. Qadimgi hind adabiyotining ko'p qismi yo'q bo'lib ketgan. Qadimgi hind adabiyotining ko'p asariari qayin po'stlog'iga yoki palma daraxti bargiariga asariari qayin po'stlog'iga yoki palma daraxti bargiariga yozilgan bo'lib, ular Misrdagidan ko'ra ancha nam iqlim yozilgan bo'lib, ular Misrdagidan ko'ra ancha nam iqlim sharoitiga bardosh bera olmagan (Misrda papirusdan mo'rt sharoitiga bardosh bera olmagan (Misrda papirusdan mo'rt material ham saqlangan). Ikkinchi tomondan, yong'inlar Old material ham saqlangan). Ikkinchi tomondan, yong'inlar Old Osiyoning kitoblariga zaraz keltirmagan bo'lsa, qadimgi Osiyoning kitoblariga zaraz keltirmagan bo'lsa, qadimgi Hindiston kutbxonalari va arxivlarini obdan xarob qiigan, Hindiston kutbxonalari va arxivlarini obdan xarob qiigan, toshga o'yib yoziigan matinlarning asl nusxasi saqlangan toshga o'yib yoziigan matinlarning asl nusxasi saqlangan bo'lsa-da, ular nisbatan ozdir.bo'lsa-da, ular nisbatan ozdir.

Vedalar, Maxabxarata va Vedalar, Maxabxarata va Ramayana hajmi ancha katta Ramayana hajmi ancha katta va mazmundor she'riy va mazmundor she'riy asarlardir.asarlardir. Vedalar - gimnlar, qo'shiqlar, Vedalar - gimnlar, qo'shiqlar, afsungort va diniy duolardan afsungort va diniy duolardan iborat katta to'plamdir. Bunday iborat katta to'plamdir. Bunday too'plain lardan to'rttasi too'plain lardan to'rttasi saqlangan. Bu to'plamlar - saqlangan. Bu to'plamlar - Rigveda, Samaveda, Rigveda, Samaveda, Yajurveda va Atxarveda deb Yajurveda va Atxarveda deb atalgan. Eng qadimgi qismlari atalgan. Eng qadimgi qismlari eramizdan avvalgi 2 ming eramizdan avvalgi 2 ming yillikka mansubdir, keyin uiar yillikka mansubdir, keyin uiar taxminan ming yildan ziyodroq taxminan ming yildan ziyodroq davr davomida qayta ishlangan davr davomida qayta ishlangan va uning eng oxirgi nusxasi va uning eng oxirgi nusxasi bizning eramizga yaqin davrda bizning eramizga yaqin davrda yozilgan.yozilgan.

Hind xalqining og'zaki ijodidan Hind xalqining og'zaki ijodidan ikkita doston borki, ularni adabiy ikkita doston borki, ularni adabiy qimmati va tarixiy ahamiyati ji hat qimmati va tarixiy ahamiyati ji hat id an olamga mashhur Gomer id an olamga mashhur Gomer dostoniari bilan tenglashtirish dostoniari bilan tenglashtirish mumkin. Bu dostonlarning biri mumkin. Bu dostonlarning biri Maxabxarata (Bxarta Maxabxarata (Bxarta avlodlarining buyuk urushi) deb, avlodlarining buyuk urushi) deb, ikkinchisi esa Ramayana ikkinchisi esa Ramayana (Ramaning faoliyati tog'risida (Ramaning faoliyati tog'risida qissalar) deb atalgan. Garchi qissalar) deb atalgan. Garchi an'anada bu dostonlar an'anada bu dostonlar avtorlarining nomi (Vayasi va avtorlarining nomi (Vayasi va Valmiki) saqlangan, ammo Valmiki) saqlangan, ammo afsonaviy Gomerning tarixan afsonaviy Gomerning tarixan rostligi qanchalik gumon bo'lsa, rostligi qanchalik gumon bo'lsa, u mualliflar ham shundaydir U u mualliflar ham shundaydir U dostonlarning ikkisi ham dostonlarning ikkisi ham eramizning avvalgi 1 ming eramizning avvalgi 1 ming yillikning taxminan o'rtalarida yillikning taxminan o'rtalarida tarkib topa boshlagan va tarkib topa boshlagan va eramizdan dastlabki asrlarida eramizdan dastlabki asrlarida qat'iy shakl olgan (vaqtiarni qat'iy shakl olgan (vaqtiarni mutlaqo aniq belgilab bo'lmaydi).mutlaqo aniq belgilab bo'lmaydi).

Eng Qadimgi Hindiston jamiyati Eng Qadimgi Hindiston jamiyati va madaniyati.va madaniyati. Hindiston yarim orolining Hindiston yarim orolining shimoli-g`arbidan Hind shimoli-g`arbidan Hind daryosi oqib o`tadi. Bu daryo daryosi oqib o`tadi. Bu daryo sanskrit tilida Sindxu, pushtu sanskrit tilida Sindxu, pushtu tilida esa Abbasin – tilida esa Abbasin – «daryolar otasi», – deyiladi. «daryolar otasi», – deyiladi. Bu daryoning besh irmog`i Bu daryoning besh irmog`i oqib o`tadigan joy Panjob – oqib o`tadigan joy Panjob – Beshsuv deyiladi. Hind Beshsuv deyiladi. Hind daryosi, ayniqsa uning daryosi, ayniqsa uning yuqori qismi Panjobda yuqori qismi Panjobda ibtidoiy davrdan boshlab ibtidoiy davrdan boshlab odamlar yashab kelishgan. odamlar yashab kelishgan.

1920–1922-yillarda arxeologlar Panjob va Maxenjo-Doro yodgorligini 1920–1922-yillarda arxeologlar Panjob va Maxenjo-Doro yodgorligini topganlar. Tekshirishlardan bu yodgorlik Hind shaharlarining xarobasi topganlar. Tekshirishlardan bu yodgorlik Hind shaharlarining xarobasi bo`lib chiqdi. Moxenjo-Doro Hind daryosining o`rta qismida joylashgan bo`lib chiqdi. Moxenjo-Doro Hind daryosining o`rta qismida joylashgan bo`lib, har biri ikki yarim kv. km joyni egallab yotar edi. Xarappa va bo`lib, har biri ikki yarim kv. km joyni egallab yotar edi. Xarappa va Moxenjo-Doro miloddan avvalgi III mingyillik va II mingyillikning Moxenjo-Doro miloddan avvalgi III mingyillik va II mingyillikning o`rtalarida mavjud bo`lgan davlatlarning markaziy shaharlari bo`lgan o`rtalarida mavjud bo`lgan davlatlarning markaziy shaharlari bo`lgan ekan. Bu shaharlarda aholi zich yashagan. Har ikki shahar xarobasini ekan. Bu shaharlarda aholi zich yashagan. Har ikki shahar xarobasini qazigan arxeologlar pishiq va xom g`ishtdan qurilgan 1,2,3 qavatli uy-qazigan arxeologlar pishiq va xom g`ishtdan qurilgan 1,2,3 qavatli uy- joy, ibodatxona, hukmdorlar saroyi, omborxona hamda podsho joy, ibodatxona, hukmdorlar saroyi, omborxona hamda podsho qarorgohlarining qoldiqlarini topganlar. Bu joylardan g`isht yotqizilgan qarorgohlarining qoldiqlarini topganlar. Bu joylardan g`isht yotqizilgan ko`chalar, pishiq g`ishtdan qurilgan quduq va hovuzlar ham topilgan. ko`chalar, pishiq g`ishtdan qurilgan quduq va hovuzlar ham topilgan. Shahar sopol quvurlar orqali keladigan suv bilan ta`minlangan. Shahar sopol quvurlar orqali keladigan suv bilan ta`minlangan. Shaharda iflos suvlarni tashqariga chiqarib yuboradigan yer osti Shaharda iflos suvlarni tashqariga chiqarib yuboradigan yer osti qurilma inshootlari bo`lgan. qurilma inshootlari bo`lgan.

Har ikki shaharda zargarlik, me`morchilik, to`qimachilik, Har ikki shaharda zargarlik, me`morchilik, to`qimachilik, kulolchilik, qurolsozlik va hunarmandchilikning boshqa sohalari kulolchilik, qurolsozlik va hunarmandchilikning boshqa sohalari rivojlangan ekan. Xarappa va moxenjo-doroliklar sol, qayiq va rivojlangan ekan. Xarappa va moxenjo-doroliklar sol, qayiq va kemalar yasab, daryo va dengizlarda bemalol suzganlar. Har ikki kemalar yasab, daryo va dengizlarda bemalol suzganlar. Har ikki shahar ham qal`alar, qalin, baland minorali mudofaa devorlari shahar ham qal`alar, qalin, baland minorali mudofaa devorlari bilan muhofaza qilingan. Xarappa va Moxenjo-Dorodan iyeroglif bilan muhofaza qilingan. Xarappa va Moxenjo-Dorodan iyeroglif yozuvlari va tosh tarozlari ham topilgan. yozuvlari va tosh tarozlari ham topilgan. Miloddan avvalgi XVI–XIII asrlar orasida Xarappa va Moxenjo-Doro Miloddan avvalgi XVI–XIII asrlar orasida Xarappa va Moxenjo-Doro shaharlari xarobazorga aylanib inqirozga yuz tutgan. Xarappa va shaharlari xarobazorga aylanib inqirozga yuz tutgan. Xarappa va Moxenjo-Doro shaharlari shimoli-g`arbiy Hindistondagi qadimgi Moxenjo-Doro shaharlari shimoli-g`arbiy Hindistondagi qadimgi davlatlarning poytaxti bo`lgan bo`lsa kerak. davlatlarning poytaxti bo`lgan bo`lsa kerak.

Hind adabiyotining 3 ming yildan Hind adabiyotining 3 ming yildan koko `` proq anproq an `` anasi vedalar — sanskrit anasi vedalar — sanskrit tilidagi diniy gimnlardan boshlanadi. tilidagi diniy gimnlardan boshlanadi. Mil. av. 10—4-a.larda xalq ogMil. av. 10—4-a.larda xalq og `` zaki zaki ijodida yirik epik dos-tonlar — ijodida yirik epik dos-tonlar — "Mahabharata" va "Ramayana" "Mahabharata" va "Ramayana" shakllandi. Qad. hind adabiyoti shakllandi. Qad. hind adabiyoti yodgorliklari — puranlar muqaddas yodgorliklari — puranlar muqaddas matnlari bu dostonlar matnlariga matnlari bu dostonlar matnlariga yaqin. Qad. hind ertaklari yaqin. Qad. hind ertaklari toto `` plamlaridan "Panchatantra", plamlaridan "Panchatantra", "Xitopadesha", "Xitopadesha", "Vetalapanchavinshati", "Vetalapanchavinshati", "Shuksaptati" mashhur. Mualliflik "Shuksaptati" mashhur. Mualliflik adabiyoti mil. 1-a. boshlarida paydo adabiyoti mil. 1-a. boshlarida paydo bobo `` ldi. Sanskritldi. Sanskrit adabiyotining buyuk adabiyotining buyuk shoiri va dramaturgi Kalidasatr. Bxasa shoiri va dramaturgi Kalidasatr. Bxasa (3—4-a.) va Shudraka (5—6-a.) ham (3—4-a.) va Shudraka (5—6-a.) ham mashhur dramaturg bomashhur dramaturg bo `` lishgan. lishgan. Sanskrit adabiyotida Bxo-vabxugi (8-Sanskrit adabiyotida Bxo-vabxugi (8- a.) ham sezilarli iz qoldirdi. Dandin (7-a.) ham sezilarli iz qoldirdi. Dandin (7- a.)ning "Oa.)ning "O `` n shahzoda sarguzashti" n shahzoda sarguzashti" romani sanskrit badiiy nasrining romani sanskrit badiiy nasrining chocho `` qqisi hisoblanadi qqisi hisoblanadi

Taxm. 7-a.dan oTaxm. 7-a.dan o `` rta asrlar adabiyotining tarixi boshlanadi. rta asrlar adabiyotining tarixi boshlanadi. Sanskrit va tamil tilidagi adabiyot bilan bir qatorda boshqa Sanskrit va tamil tilidagi adabiyot bilan bir qatorda boshqa tillarda ham adabiyot vujudga keldi. Yangi hind adabiyoti tillarda ham adabiyot vujudga keldi. Yangi hind adabiyoti dravid va yangi hind-oriya tillarida 1-ming yillik oxiridan dravid va yangi hind-oriya tillarida 1-ming yillik oxiridan rivojlana boshladi. Keyinroq esa kashmir va sindh adabiyoti, rivojlana boshladi. Keyinroq esa kashmir va sindh adabiyoti, shuningdek pushtu tilidagi adabiyot shakllana boshladi. shuningdek pushtu tilidagi adabiyot shakllana boshladi. Musulmon davlatlarining paydo boMusulmon davlatlarining paydo bo `` lishi va islom dinining keng lishi va islom dinining keng tarqalishi natijasida H.ning fors tilidagi adabiyoti yuzaga keldi tarqalishi natijasida H.ning fors tilidagi adabiyoti yuzaga keldi (Xusrav Dehlaviy, Mirzo Bedil va b.). Shoirlardan Vali (17— 18-(Xusrav Dehlaviy, Mirzo Bedil va b.). Shoirlardan Vali (17— 18- a.), Mir Toqiy, Mirzo Ga.), Mir Toqiy, Mirzo G `` olib va b. urdu sheolib va b. urdu she `` riyatining eng yaxshi riyatining eng yaxshi namunalarini yaratdilar. namunalarini yaratdilar.

MeMe `` mormor chichi ligiligi MM il. av. 3—1ming yilliklar-dayoq mudofaa, xoil. av. 3—1ming yilliklar-dayoq mudofaa, xo `` jalik va turar joy jalik va turar joy binolari, bogbinolari, bog `` va suv va suv xx avzalari boavzalari bo `` lgan yirik shalgan yirik sha hh arlar arlar (Sang(Sang hh ol, Lotol, Lot hh al, Mathura, Pataliputra) qurilgan. Mil. av. 4—2-al, Mathura, Pataliputra) qurilgan. Mil. av. 4—2- a.larda ulkan qala.larda ulkan qal `` a, saroylar (Patali-putradagi podsho Ashoka a, saroylar (Patali-putradagi podsho Ashoka saroyi), diniy ashyolarga mosaroyi), diniy ashyolarga mo `` ljallangan inshoot — stupalar, ljallangan inshoot — stupalar, memorial ustun (stambxa)lar, gmemorial ustun (stambxa)lar, g `` or ibodatxonalari (Karlida, mil. or ibodatxonalari (Karlida, mil. av. 1-a.; Ajantat, mil. av. 2-a. — mil. 7-a.) va monastirlar, av. 1-a.; Ajantat, mil. av. 2-a. — mil. 7-a.) va monastirlar, ehromlar yaratilgan. Milod boshlarida budda ehromlar yaratilgan. Milod boshlarida budda ibodatxonalarining yangi turlari (Sangida yer ustiga qurilgan ibodatxonalarining yangi turlari (Sangida yer ustiga qurilgan toto `` rt kolonnali peshayvondan iborat kub shaklidagi rt kolonnali peshayvondan iborat kub shaklidagi ibodatxona, 5-a.; Ellorda yaxlit qoyatoshni oibodatxona, 5-a.; Ellorda yaxlit qoyatoshni o `` yib ishlangan yib ishlangan ibodatxona, 8-a.) paydo boibodatxona, 8-a.) paydo bo `` ldi. 6—7-a. ldi. 6—7-a.

$Kandarya Maxadeo va Bxubaneshvar sh.dagi Mukteshvara Kandarya Maxadeo va Bxubaneshvar sh.dagi Mukteshvara ibodatxonalari) va zinasimon minora shaklidagi jan. (Ma-ibodatxonalari) va zinasimon minora shaklidagi jan. (Ma- xabalipuramdagi Dxarmarajaratxa ibo-datxonasi) turlari shakllandi. Shu xabalipuramdagi Dxarmarajaratxa ibo-datxonasi) turlari shakllandi. Shu davrda Banoras sh.da davrda Banoras sh.da HH indular ibodatxonalari qurildi; shaqarda 1500 indular ibodatxonalari qurildi; shaqarda 1500 ga yaqin ibodatxona bor. 13-a.dan Dexli sultonligi davrida yirik saroy ga yaqin ibodatxona bor. 13-a.dan Dexli sultonligi davrida yirik saroy ansambllari, masjid, gumbazsimon maqbara, minoralar (Dexdidagi ansambllari, masjid, gumbazsimon maqbara, minoralar (Dexdidagi Qutb Minor deb atalgan minorali Quvvatul-Islom masjidi, 1 193 y.dan Qutb Minor deb atalgan minorali Quvvatul-Islom masjidi, 1 193 y.dan qurila boshlangan) qurila boshlangan) hh amda musta\kam qal`a devorlari bilan o`ralgan amda musta\kam qal`a devorlari bilan o`ralgan shaqarlar (Siri, Jaqonpa-no\, Tug`laqobod, Feruzobod; \ammasi 14-a.da shaqarlar (Siri, Jaqonpa-no\, Tug`laqobod, Feruzobod; \ammasi 14-a.da oz. Deqli xududida) qurildi. Boburiylar davlati tashkil bo`lgach, H. oz. Deqli xududida) qurildi. Boburiylar davlati tashkil bo`lgach, H. me`morligi yuksak cho`qqilarga erishdi: sha\ar va qal`a qurilishi me`morligi yuksak cho`qqilarga erishdi: sha\ar va qal`a qurilishi san`atining ajoyib namunalari yaratildisan`atining ajoyib namunalari yaratildi ..$

Hindiston madaniyati

23.09.2019

0

3771.5 KB

Похожие