VII guruhning d-elementlarining fizik va kimyoviy xossalari, kimyoviy aktivligi; kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati, marganets (ii,iii,iv,vii) oksidlari - Химия - Презентации

VII guruhning d-elementlarining fizik va kimyoviy xossalari, kimyoviy aktivligi; kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati, marganets (ii,iii,iv,vii) oksidlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

337 KB

REJA:REJA: 1.1. VII guruhning d-elementlariVII guruhning d-elementlari .. 2.2. Kimyoviy tabiatlari.Kimyoviy tabiatlari. 3.3. Tabiatda tarqalishiTabiatda tarqalishi .. 4.4. Minerallari.Minerallari. 5.5. Olinishi.Olinishi. 6.6. Ferromarganets.Ferromarganets. 7.7. Kimyoviy xossasi.Kimyoviy xossasi. VII guruhning d-elementlarining fizik va kimyoviy xossalari, kimyoviy aktivligi; kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati, marganets (ii,iii,iv,vii) oksidlari

VII guruhning d-elementlariVII guruhning d-elementlari ..  Davriy sistemadagi 105 elementlar atom tuzilishlari bDavriy sistemadagi 105 elementlar atom tuzilishlari b оо ‘yicha s, ‘yicha s, p,p,  d va f elementlarga bd va f elementlarga b оо ‘linadilar.‘linadilar.  s – elementlar – 14 tas – elementlar – 14 ta  p – elementlar – 30 tap – elementlar – 30 ta  d – elementlar – 33 tad – elementlar – 33 ta  f – elementlar – 28 ta, ularga lantanidlar va aktinidlar yoki 4f f – elementlar – 28 ta, ularga lantanidlar va aktinidlar yoki 4f va 5f elementlari deyiladi.va 5f elementlari deyiladi.  Tashqi elektron qavati d pog‘onacha bilan tugallanadigan Tashqi elektron qavati d pog‘onacha bilan tugallanadigan elementlarga d elementlar deyiladi. s va p elementlar davriy elementlarga d elementlar deyiladi. s va p elementlar davriy sistemaning asosiy gruppachasi elementlarini tashkil qiladilar. sistemaning asosiy gruppachasi elementlarini tashkil qiladilar. d va f elementlari davriy sistemaning qd va f elementlari davriy sistemaning q оо ‘shimcha ‘shimcha gruppachasiga (IB – VIIIB) va lantanoidlar hamda gruppachasiga (IB – VIIIB) va lantanoidlar hamda aktinoidlarga kirgan elementlardir.aktinoidlarga kirgan elementlardir.

 Birinchi d–element 4 – davr III – qBirinchi d–element 4 – davr III – q оо ‘shimcha guruhning tartib raqami ‘shimcha guruhning tartib raqami 21 b21 b оо ‘lgan ‘lgan skandiydirskandiydir . d – elementlar davriy sistemada 4-, 5-, 6 - . d – elementlar davriy sistemada 4-, 5-, 6 - davrlarda ishqoriy–yer metallaridan keyin 10 tadan, 4 – davrda Z = 21 davrlarda ishqoriy–yer metallaridan keyin 10 tadan, 4 – davrda Z = 21 – 30 (21 Sc – 30 Zn), 5 – davrda Z = 39 – 48 (39 % – 48 Cd) va 6 – – 30 (21 Sc – 30 Zn), 5 – davrda Z = 39 – 48 (39 % – 48 Cd) va 6 – davrda Z =57, 72 – 80, (57 La, 72 Hf – 80 Hg) hamda tugallanmagan davrda Z =57, 72 – 80, (57 La, 72 Hf – 80 Hg) hamda tugallanmagan 7 – davrda 3 ta d element 89Ac, 104Ku va 105Ns, jami 33 ta d 7 – davrda 3 ta d element 89Ac, 104Ku va 105Ns, jami 33 ta d elementlar joylashgan.elementlar joylashgan.  Ularga Ularga оо ‘tuvchan (chunki I chi va II chi bosh guruhdan keyin 10 ta d ‘tuvchan (chunki I chi va II chi bosh guruhdan keyin 10 ta d elementlar bilan telementlar bilan t оо ‘lib, ular yordamchi guruhlarda joylashadi va undan ‘lib, ular yordamchi guruhlarda joylashadi va undan keyin yana III – bosh guruh boshlanib VIII – guruhgacha tkeyin yana III – bosh guruh boshlanib VIII – guruhgacha t оо ‘lib boradi) ‘lib boradi) yoki yoki оо ‘zgaruvchan valentli (chunki ular aksariyat qismi ‘zgaruvchan valentli (chunki ular aksariyat qismi оо ‘zgaruvchan ‘zgaruvchan valentlikka ega) elementlar deyiladi. d elementlar I, II bosh gruppa valentlikka ega) elementlar deyiladi. d elementlar I, II bosh gruppa bilan III – IV bosh gruppalar oralig‘ida joylashganliklari uchun ularni bilan III – IV bosh gruppalar oralig‘ida joylashganliklari uchun ularni oraliq elementlar (oraliq metallar) deb ham ataladi. oraliq elementlar (oraliq metallar) deb ham ataladi. ОО ‘zgaruvchan ‘zgaruvchan valentli delementlar atomlaridagi ilgari tugallanmagan, ya’ni bosh valentli delementlar atomlaridagi ilgari tugallanmagan, ya’ni bosh kvant soni nning qiymati davr tartib raqamidan bitta kam (n-1) bkvant soni nning qiymati davr tartib raqamidan bitta kam (n-1) b оо ‘lgani ‘lgani uchun u elektronlar bilan tuchun u elektronlar bilan t оо ‘lib boradi.‘lib boradi.

 Ba’zi bir kamchiliklarni hisobga olmaganda (elektron proskok elementlar) Ba’zi bir kamchiliklarni hisobga olmaganda (elektron proskok elementlar) оо ‘zgaruvchan (‘zgaruvchan ( оо ‘tuvchan) elementlar atomlarining tashqi elektron ‘tuvchan) elementlar atomlarining tashqi elektron qobiqlari konfiguratsiyalari …ns2 dir. Shuning uchun ham barcha d qobiqlari konfiguratsiyalari …ns2 dir. Shuning uchun ham barcha d elementlar metallardir, xuddi shu sababdan ham Z - ning ortib borishi elementlar metallardir, xuddi shu sababdan ham Z - ning ortib borishi bilan d elementlar xossalaridagi bilan d elementlar xossalaridagi оо ‘zgarishlar s va p elementlardagidek ‘zgarishlar s va p elementlardagidek keskin bkeskin b оо ‘lmaydi. d elementlar yuqori oksidlanish darajalarida davriy ‘lmaydi. d elementlar yuqori oksidlanish darajalarida davriy sistemaning tegishli gruppalaridagi p elementlar bilan ma’lum darajada sistemaning tegishli gruppalaridagi p elementlar bilan ma’lum darajada yaqinlikni namoyon qiladi.yaqinlikni namoyon qiladi.  VIII B gruppacha triada elementlari xossalarining VIII B gruppacha triada elementlari xossalarining оо ‘ziga xosligi d ‘ziga xosligi d qobiqchalarining tugallanishiga yaqinligi bilan tushuntiriladi. Shuning qobiqchalarining tugallanishiga yaqinligi bilan tushuntiriladi. Shuning uchun temir, kobalt, nikel va platina metallari 8 – guruhga joylanishlariga uchun temir, kobalt, nikel va platina metallari 8 – guruhga joylanishlariga qaramasdan ruteniy va osmiydan boshqalari eng yuqori (+8) oksidlanish qaramasdan ruteniy va osmiydan boshqalari eng yuqori (+8) oksidlanish darajasidagi birikmalarni hosil qilishga moyil emas. Ruteniy va osmiy darajasidagi birikmalarni hosil qilishga moyil emas. Ruteniy va osmiy RuO4, OsO4, RuF8, OsF8 kabi birikmalarni hosil qiladi. IB – gruppacha RuO4, OsO4, RuF8, OsF8 kabi birikmalarni hosil qiladi. IB – gruppacha elementlarining d qobiqchasi amalda tugallangan, tashqi qavatdagi …elementlarining d qobiqchasi amalda tugallangan, tashqi qavatdagi … ns1 elektron hisobiga ular +1 oksidlanish darajasini hosil qiladilar. Ammo ns1 elektron hisobiga ular +1 oksidlanish darajasini hosil qiladilar. Ammo Cu va oltinda ichki n-1 d pog‘onachadan ham elektronlar kimyoviy Cu va oltinda ichki n-1 d pog‘onachadan ham elektronlar kimyoviy bog‘lanishda ishtirok etganligibog‘lanishda ishtirok etganligi  uchun mis +2, oltin esa +3 oksidlanish darajalarini ham namoyon uchun mis +2, oltin esa +3 oksidlanish darajalarini ham namoyon qiladilar. Qolgan hamma d elementlar uchun maksimal musbat qiladilar. Qolgan hamma d elementlar uchun maksimal musbat oksidlanish darajalari gruppa tartib raqamlariga teng boksidlanish darajalari gruppa tartib raqamlariga teng b оо ‘ladi.‘ladi.

Kimyoviy tabiatlari.Kimyoviy tabiatlari.  Yordamchi gruppa elementlari birikmalarining xossalari Yordamchi gruppa elementlari birikmalarining xossalari kk оо ‘proq darajada davriy sistemada qaysi bosh gruppacha ‘proq darajada davriy sistemada qaysi bosh gruppacha yaqinroq byaqinroq b оо ‘lsa ‘lsa оо ‘sha gruppa elementlari xossalariga ‘sha gruppa elementlari xossalariga оо ‘xshash ‘xshash bb оо ‘ladi. Masalan, III q‘ladi. Masalan, III q оо ‘shimcha gruppa II gruppa s ‘shimcha gruppa II gruppa s elementlariga, IIB gruppa elementlari IIIA gruppa p elementlariga, IIB gruppa elementlari IIIA gruppa p elementlariga elementlariga оо ‘xshash b‘xshash b оо ‘ladi. IVB gruppadan VIIB gruppaga ‘ladi. IVB gruppadan VIIB gruppaga оо ‘tgan sari bosh gruppa elementlari bilan ‘tgan sari bosh gruppa elementlari bilan оо ‘xshashlik kamayib ‘xshashlik kamayib boradi, VIIIB gruppaboradi, VIIIB gruppa  elementlari uchun bunday elementlari uchun bunday оо ‘xshashlik butunlay y‘xshashlik butunlay y оо ‘qoladi va u ‘qoladi va u IB gruppa elementlarida yana paydo bIB gruppa elementlarida yana paydo b оо ‘ladi.‘ladi.  Yordamchi gruppalarning hamma elementlari metallar bYordamchi gruppalarning hamma elementlari metallar b оо ‘lib ‘lib hisoblanadi, bu gruppalar elementlarining khisoblanadi, bu gruppalar elementlarining k оо ‘pchilik birikmalari ‘pchilik birikmalari uchun amfoterlik xossalari xosdir. Yuqori oksidlanish uchun amfoterlik xossalari xosdir. Yuqori oksidlanish darajasidagi (+5 dan to +7) oksidlari kdarajasidagi (+5 dan to +7) oksidlari k оо ‘proq kislota xossasini ‘proq kislota xossasini namoyon qiladilar.namoyon qiladilar.

 QQ оо ‘shimcha gruppacha elementlari kislota hosil qiluvchi elementlar sifatida ‘shimcha gruppacha elementlari kislota hosil qiluvchi elementlar sifatida har xil xromatlar, vanadatlar, molibdatlar, volframatlar, manganatlar, har xil xromatlar, vanadatlar, molibdatlar, volframatlar, manganatlar, permanganatlar va h.k. zolar tarkibiga kiradilar. Yordamchi gruppa permanganatlar va h.k. zolar tarkibiga kiradilar. Yordamchi gruppa elementlarining kelementlarining k оо ‘pchilik birikmalari rangli. s va p elementlardan farqli d ‘pchilik birikmalari rangli. s va p elementlardan farqli d elementlarda valent elektronlari nafaqat tashqi qavatdagi balki tashqaridan elementlarda valent elektronlari nafaqat tashqi qavatdagi balki tashqaridan ichki n-1 d tugallanmagan pog‘onadagi elektronlari ham valent elektronlari ichki n-1 d tugallanmagan pog‘onadagi elektronlari ham valent elektronlari bb оо ‘lib hisoblanadi. Bu holat ularning ikkita kimyoviy ‘lib hisoblanadi. Bu holat ularning ikkita kimyoviy оо ‘ziga xosligiga sabab ‘ziga xosligiga sabab bb оо ‘ladi. Birinchidan, bog‘lanishda ishtirok etadigan elektronlari va ichki vakant ‘ladi. Birinchidan, bog‘lanishda ishtirok etadigan elektronlari va ichki vakant pog‘onachadagi orbitallar kpog‘onachadagi orbitallar k оо ‘p turdagi oksidlanish darajalarini namoyon ‘p turdagi oksidlanish darajalarini namoyon qilishlarini hamda yorqin ifodalangan kompleks birikmalar hosil qilishga qilishlarini hamda yorqin ifodalangan kompleks birikmalar hosil qilishga moyilliklarining imkonini beradi. Ikkinchidan, tashqi orbitallardagi elektronlarini moyilliklarining imkonini beradi. Ikkinchidan, tashqi orbitallardagi elektronlarini оо ‘zgartirmagan holda ichki orbitallarni t‘zgartirmagan holda ichki orbitallarni t оо ‘lishi ularning kimyoviy xossalaridagi ‘lishi ularning kimyoviy xossalaridagi farq kamligini aniqlaydi.farq kamligini aniqlaydi.  d elementlari quyi oksidlanish darajalarida xossalari ayniqsa d elementlari quyi oksidlanish darajalarida xossalari ayniqsa оо ‘xshash b‘xshash b оо ‘ladi.‘ladi.  ОО ‘tuvchan elementlarning atomlari uchun, ularning kimyoviy xossalarini ‘tuvchan elementlarning atomlari uchun, ularning kimyoviy xossalarini belgilovchi shunday tendensiya ma’lum. Bir tomondan, ichki d pog‘onachani belgilovchi shunday tendensiya ma’lum. Bir tomondan, ichki d pog‘onachani elektronlar bilan telektronlar bilan t оо ‘lib borishi natijasida, elektronlar k‘lib borishi natijasida, elektronlar k оо ‘payib borishi bilan ‘payib borishi bilan ularda tashqi ns elektronlarini yaqinlashishiga imkon yaratiladi va ularni yadro ularda tashqi ns elektronlarini yaqinlashishiga imkon yaratiladi va ularni yadro bilan bog‘lanishi kuchsizlanishi kerak edi. bilan bog‘lanishi kuchsizlanishi kerak edi.

Tabiatda tarqalishiTabiatda tarqalishi . .  Yerda tarqalishi bYerda tarqalishi b оо ‘yicha marganets 14 – ‘yicha marganets 14 – element, temirdan keyin yer qobig‘idagi element, temirdan keyin yer qobig‘idagi ikkinchi og‘ir metall. Marganetsni ikkinchi og‘ir metall. Marganetsni оо ‘zini ‘zini shaxsiy minerallaridan tashqari temirni shaxsiy minerallaridan tashqari temirni kk оо ‘pgina ma’danlarida unga y‘pgina ma’danlarida unga y оо ‘ldosh. Jahon ‘ldosh. Jahon okeani tubida marganets zahiralari okeani tubida marganets zahiralari (temirmarganetsli konkretsiya k(temirmarganetsli konkretsiya k оо ‘rinishida) ‘rinishida) juda katta.juda katta.

Minerallari.Minerallari.  MnO2 – pirolyuzit;MnO2 – pirolyuzit;  MnO(OH) – manganit (qMnO(OH) – manganit (q оо ‘ng‘ir marganetsli ‘ng‘ir marganetsli ma’dan);ma’dan);  3Mn2O3∙ MnSiO3 – braunit;3Mn2O3∙ MnSiO3 – braunit;  Mn3O4, MnIIMn2Mn3O4, MnIIMn2  IIIO4 yoki MnO∙Mn2O3 – gausmanit;IIIO4 yoki MnO∙Mn2O3 – gausmanit;  MnCO3 – radoxrozit (marganets shpati, MnCO3 – radoxrozit (marganets shpati, binafsha shpati).binafsha shpati).

Olinishi.Olinishi.  1. Gausmanitdan (yoki pirolyuzit qizdirilganda 1. Gausmanitdan (yoki pirolyuzit qizdirilganda gausmanitga gausmanitga оо ‘tadi)‘tadi)  alyumotermik usulda olinadi:alyumotermik usulda olinadi:  3Mn3O4 + 8AI = 4AI2O3 + 9Mn.3Mn3O4 + 8AI = 4AI2O3 + 9Mn.  2. Marganetsni temir oksidli ma’danlarini koks 2. Marganetsni temir oksidli ma’danlarini koks bilan qaytarib.bilan qaytarib.  Bu usul bilan metallurgiyada odatda Bu usul bilan metallurgiyada odatda ferromarganets (≈ 60 % - 80 % Mn) olinadi:ferromarganets (≈ 60 % - 80 % Mn) olinadi:  (MnFe)2O3 + 3C = (Fe+Mn) + 3CO(MnFe)2O3 + 3C = (Fe+Mn) + 3CO

Ferromarganets.Ferromarganets.  Bu usullarda olingan texnik marganets elektrokimyoviy usulda Bu usullarda olingan texnik marganets elektrokimyoviy usulda rafinirlanadi yoki vakuumda qayta suyuqlantiriladi. rafinirlanadi yoki vakuumda qayta suyuqlantiriladi. Elektrokimyoviy usulda tozalangan marganets tarkibida 0,05% Elektrokimyoviy usulda tozalangan marganets tarkibida 0,05% gacha aralashmalar bgacha aralashmalar b оо ‘ladi.‘ladi.  Marganets – kumushdek oq, qattiq va mMarganets – kumushdek oq, qattiq va m оо ‘rt metall. Havoda ‘rt metall. Havoda yupqa oksid pardasi bilan qoplanadi. Marganets uchun yupqa oksid pardasi bilan qoplanadi. Marganets uchun polimorfizm xarakterli:polimorfizm xarakterli:  u tu t оо ‘rt xil polimorf modikatsiyada uchraydi:‘rt xil polimorf modikatsiyada uchraydi:  aMnaMn     CC  b b   MnMn      CC  g g   MnMn      CC  d d   Mn Mn 7100 7100 10790 1143010790 11430  Yuqori temperaturadagi Yuqori temperaturadagi δδ –modifikatsiyadagi marganets hajmiy –modifikatsiyadagi marganets hajmiy markazlashgan kub – strukturada bmarkazlashgan kub – strukturada b оо ‘ladi. Polimorf ‘ladi. Polimorf modifikatsiyalari modifikatsiyalari αα → → ββ → → γγ → → δδ qator b qator b оо ‘yicha zichliklari ‘yicha zichliklari pasayishi kuzatiladi, chunki bunga sabab shu qator bpasayishi kuzatiladi, chunki bunga sabab shu qator b оо ‘yicha ‘yicha koordinatsion sonlari kamayib boradi.koordinatsion sonlari kamayib boradi.

Kimyoviy xossasi.Kimyoviy xossasi.  Marganets qizdirilganda suv bilan ta’sirlashadi. U Marganets qizdirilganda suv bilan ta’sirlashadi. U suyultirilgan nitrat, xlorid kislotalarda, shuningdek, suyultirilgan nitrat, xlorid kislotalarda, shuningdek, konsentrlangan issiq sulfat kislotada eriydi va Mn2+ konsentrlangan issiq sulfat kislotada eriydi va Mn2+ birikmalarini hosil qiladi:birikmalarini hosil qiladi:  Mn + H2O Mn + H2O  tt  00 CC   MnO + H2↑MnO + H2↑  3Mn + 8HNO3(cuyul) = 3Mn(NO3)2 + 2NO↑ + 4H2O3Mn + 8HNO3(cuyul) = 3Mn(NO3)2 + 2NO↑ + 4H2O  Mn + 2HCI = MnCI2 + H2↑Mn + 2HCI = MnCI2 + H2↑  Mn + H2SO4(kons) = MnSO4 + SO2↑ + 2H2OMn + H2SO4(kons) = MnSO4 + SO2↑ + 2H2O  Marganets havoda qizdirilganda yonadi va Mn3O4 tarkibli Marganets havoda qizdirilganda yonadi va Mn3O4 tarkibli oksid hosil qiladi:oksid hosil qiladi:  3Mn + 2O2 = Mn3O4(MnO∙Mn2O3).3Mn + 2O2 = Mn3O4(MnO∙Mn2O3).

E’tiboringiz uchun E’tiboringiz uchun rahmat!rahmat!

Похожие

Temir, kobalt va nikelning fizikaviy va kimyoviy xossalari. kislorod, suv, kislota va ishqorlarga munosabati

Marganets hamda uning birikmalarining kimyoviy va fizik-kimyoviy analizi

Marganets hamda uning birikmalarining kimyoviy va fizik-kimyoviy analizi

Suvning fizik va kimyoviy xossalari

Suv-murakkab modda. Suvning fizik va kimyoviy xossalari