Katta adron kollayderi - Химия - Презентации

Katta adron kollayderi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1622 KB

Katta adron kollayderiKatta adron kollayderi Katta Adron Kollayderidagi Katta Adron Kollayderidagi tajribalar tarxi (sxemasi).tajribalar tarxi (sxemasi).

KATTA ADRON KATTA ADRON KOLLAYDERIKOLLAYDERI  Katta Katta AdronAdron Kollayderi Kollayderi yoki yoki Katta Katta Adron Adron ToTo `` qnashtiruvchisiqnashtiruvchisi  (( ing.ing. "Large Hadron Collider", "Large Hadron Collider", LHC) - LHC) - zaryadlanganzaryadlangan zarralarnizarralarni tezlatuvchitezlatuvchi majmua. majmua. FransiyaFransiya va va ShveysariyaShveysariya chegarasida, chegarasida, yer sathidan 175 m pastda yer sathidan 175 m pastda joylashgan. Aylana shaklida joylashgan. Aylana shaklida qurilgan tunneli uzunligi 27 qurilgan tunneli uzunligi 27 km. Dunyodagi eng katta va km. Dunyodagi eng katta va quvvatli zarracha quvvatli zarracha tezlatkichidir.tezlatkichidir.

 Kollayderni qurishdan asosiy Kollayderni qurishdan asosiy maqsad maqsad Higgs bozoniHiggs bozoni mavjud mavjud yoki emasligini aniqlashdir. yoki emasligini aniqlashdir. Asosiy tajriba bunday Asosiy tajriba bunday o`tkaziladi: har birining o`tkaziladi: har birining energiyasi 7 energiyasi 7 TeVTeV bo`lgan bo`lgan protonlarprotonlar yoki 574 TeV yoki 574 TeV bo`lgan bo`lgan qo`rg`oshinqo`rg`oshin yadrolariyadrolari yorug`lik yorug`lik tezligining 99.9999991%ida tezligining 99.9999991%ida qarama-qarshi tomondan qarama-qarshi tomondan uchirilib, to`qnashtiriladi. uchirilib, to`qnashtiriladi. To`qnashuv natijasida ajralib To`qnashuv natijasida ajralib chiqqan zarrachalar qayd chiqqan zarrachalar qayd etiladi va ular orasidan Higgs etiladi va ular orasidan Higgs bozoni xususiyatlariga ega bozoni xususiyatlariga ega bo`lgani qidiriladi. bo`lgani qidiriladi.

 Higgs bozoni mavjudligi hozirgiStandart Higgs bozoni mavjudligi hozirgiStandart Model nazariyasini to`liq tasdiqlashi kerak Model nazariyasini to`liq tasdiqlashi kerak (Standart Modelgipoteza emas, zero boshqa (Standart Modelgipoteza emas, zero boshqa tajribalar uning katta qismi to`g`riligini tajribalar uning katta qismi to`g`riligini isbotlagan). Aks holda massaning qayerdan paydo isbotlagan). Aks holda massaning qayerdan paydo bo`lishi haqida yangi faraz qurib, Standart bo`lishi haqida yangi faraz qurib, Standart Modelga o`zgartirish kiritishga to`g`ri keladi.Modelga o`zgartirish kiritishga to`g`ri keladi.

 2008 yilning 10 sentyabr kuni Toshkent vaqti 2008 yilning 10 sentyabr kuni Toshkent vaqti bilan 12.30 da «Yevronyus» telekanali orqali bilan 12.30 da «Yevronyus» telekanali orqali Shvetsariya va Frantsiya chegarasida 10 milliard Shvetsariya va Frantsiya chegarasida 10 milliard dollar sarf-xarajat asosida bunyod etilgan misli dollar sarf-xarajat asosida bunyod etilgan misli ko‘rilmagan darajada katta quvvati bo‘lgan ko‘rilmagan darajada katta quvvati bo‘lgan elementar zarrachalar tezlatgichi - Katta adron elementar zarrachalar tezlatgichi - Katta adron kollayderi (KAK) ishga tushirilishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri kollayderi (KAK) ishga tushirilishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri efirga uzatildi. KAK fizikaning oltin davrini ochib efirga uzatildi. KAK fizikaning oltin davrini ochib berishiga hamda olamning barpo bo‘lishi berishiga hamda olamning barpo bo‘lishi borasidagi ko‘pgina jumboqlarni yechishiga katta borasidagi ko‘pgina jumboqlarni yechishiga katta umid bog‘langan.umid bog‘langan.

 Shu bilan bir qatorda kollayder atrofida turli-Shu bilan bir qatorda kollayder atrofida turli- tuman gap-so‘zlar ham yuribdi. Masalan, tuman gap-so‘zlar ham yuribdi. Masalan, tezlatgichda qora o‘ra paydo bo‘lishi tezlatgichda qora o‘ra paydo bo‘lishi mumkinligi va u KAKni xarob qilib, so‘ngra mumkinligi va u KAKni xarob qilib, so‘ngra Frantsiya hamda Shveytsariyani yutib Frantsiya hamda Shveytsariyani yutib yuborishi haqida ba'zi olimlar fikr bildirmoqda.yuborishi haqida ba'zi olimlar fikr bildirmoqda.

 Katta adron kollayder (Large Hadron Katta adron kollayder (Large Hadron Collider - KAK) dunyodagi eng katta Collider - KAK) dunyodagi eng katta Yevropa yadro fizikasi laboratoriyasi Yevropa yadro fizikasi laboratoriyasi - CERN (Conseil Europeen pour la - CERN (Conseil Europeen pour la Recherche Nuc leaire)da qurildi. Bu Recherche Nuc leaire)da qurildi. Bu qurilma elementar zarrachalarning qurilma elementar zarrachalarning tezlatgichi bo‘lib, u elementar tezlatgichi bo‘lib, u elementar zarrachalarning o‘zaro ta'sirini zarrachalarning o‘zaro ta'sirini o‘rganish uchun insoniyat tomonidan o‘rganish uchun insoniyat tomonidan barpo qilingan tarixdagi eng katta barpo qilingan tarixdagi eng katta qurilmadir. KAK CERNdagi Katta qurilmadir. KAK CERNdagi Katta elektron-pozitron kollayderi (Large elektron-pozitron kollayderi (Large Electpon Positron (LEP sollider)ning Electpon Positron (LEP sollider)ning o‘rnini olib o‘rtacha 100 metr o‘rnini olib o‘rtacha 100 metr chuqurlikdagi uzunligi 27 km. chuqurlikdagi uzunligi 27 km. bo‘lgan tunnelda joylashgan. bo‘lgan tunnelda joylashgan.

 U protonlarning 7 Tev (Terra U protonlarning 7 Tev (Terra elektronvolt) energiyagacha 2 das elektronvolt) energiyagacha 2 das tasini bir-biriga qarama-qarshi tasini bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalishda jadallashtirish va so‘ngra yo‘nalishda jadallashtirish va so‘ngra ularni bir-biri bilan to‘qnashtirish ularni bir-biri bilan to‘qnashtirish imkonini beradi. Protonlar imkonini beradi. Protonlar to‘qnashganda energiyasi 14 TeV ni to‘qnashganda energiyasi 14 TeV ni (1TeV=10(1TeV=10 12 eV) 12 eV) tashkil etadi. tashkil etadi. Energiya shkalasi elektronvolt Energiya shkalasi elektronvolt bo‘laklaridan toki bo‘laklaridan toki termodiapazonlargacha ortib borar termodiapazonlargacha ortib borar ekan, biz bu jarayonda borgan sari ekan, biz bu jarayonda borgan sari o‘zimizga tanish bo‘lgan olamdan o‘zimizga tanish bo‘lgan olamdan uzoqlashib boramiz va butunlay uzoqlashib boramiz va butunlay boshqa bilimlar qamroviga tushib boshqa bilimlar qamroviga tushib qolamiz. qolamiz.

 Bular qattiq jism kimyosi va elektronikasi doirasi (eV Bular qattiq jism kimyosi va elektronikasi doirasi (eV lar va uning bo‘laklari), yadroviy reaktsiyalar (million lar va uning bo‘laklari), yadroviy reaktsiyalar (million eVlar) va o‘tgan asrning ikkinchi yarmida olimlar eVlar) va o‘tgan asrning ikkinchi yarmida olimlar o‘rgangan milliard eV li diapazonlardir. o‘rgangan milliard eV li diapazonlardir. Termodiapazonda insoniyatni nimalar kutayapti, buni Termodiapazonda insoniyatni nimalar kutayapti, buni hech kim bilmaydi. KAK faqat proton - proton hech kim bilmaydi. KAK faqat proton - proton to‘qnashishini o‘rganish bilangina cheklanib to‘qnashishini o‘rganish bilangina cheklanib qolmasdan qo‘rg‘oshin kabi og‘ir ionlarning qolmasdan qo‘rg‘oshin kabi og‘ir ionlarning to‘qnashishini ham o‘rganish imkonini beradi va bu to‘qnashishini ham o‘rganish imkonini beradi va bu to‘qnashishlardagi energiya 1148 TeV gacha yetib to‘qnashishlardagi energiya 1148 TeV gacha yetib boradi. KAKga tushguncha protonlar CERNda mavjud boradi. KAKga tushguncha protonlar CERNda mavjud «tezlatgich komplekslari»da tayyorlanadi. «tezlatgich komplekslari»da tayyorlanadi.

 KAK magnit induktsiyasi 8.36 Tesla li magnit maydonini hosil KAK magnit induktsiyasi 8.36 Tesla li magnit maydonini hosil qila oladigan elektromagnitlarga ega bo‘lishi kerak. Buning qila oladigan elektromagnitlarga ega bo‘lishi kerak. Buning uchun o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasidan foydalanishga to‘g‘ri uchun o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasidan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Elektromagnitlarni tashkil qilgan o‘tkazgichlarda o‘ta keladi. Elektromagnitlarni tashkil qilgan o‘tkazgichlarda o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasi vujudga kelishi uchun esa ularni o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasi vujudga kelishi uchun esa ularni o‘ta past temperaturalarda ushlab turish kerak. Shu sababli past temperaturalarda ushlab turish kerak. Shu sababli KAKning 38000 tonna qurilmalari o‘ta past temperaturada KAKning 38000 tonna qurilmalari o‘ta past temperaturada ishlatiladi. Buning uchun bir necha tonna suyuq geliy va ishlatiladi. Buning uchun bir necha tonna suyuq geliy va vodoroddan foydalaniladi. 1296 o‘ta o‘tkazuvchan vodoroddan foydalaniladi. 1296 o‘ta o‘tkazuvchan elektromagnitlar va 2500 dan ortiq boshqa magnitlar KAKda elektromagnitlar va 2500 dan ortiq boshqa magnitlar KAKda nurlarning uchishini va to‘qnashishini ta'minlab turadi. nurlarning uchishini va to‘qnashishini ta'minlab turadi. Magnitlar og‘irligi yig‘indisi 1.9 million tonnani tashkil qiladi.Magnitlar og‘irligi yig‘indisi 1.9 million tonnani tashkil qiladi.

Похожие

Berilliy metali

Davriy sistema va davriy qonun

Kimyoviy reaksiya tezligi konstantasining temperaturaga bog’liqligi

Real gazlar, suyuqliklar va qattiq jismlar xossalari

D.I.Mendeleyevning elementlar davriy qonuni va kimyoviy elementlar davriy sistemasi