“Атом тузилиши” мавзусини ўқитишнинг назарий асослари - Химия - Презентации

“Атом тузилиши” мавзусини ўқитишнинг назарий асослари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1903.7841796875 KB

Мавзу: “Атом тузилиши” мавзусини ўқитишнинг назарий асослари

 Битирув лойиҳа ишининг мақсади кимё фанидан “Атом тузилиши” мавзусини ўқитишнинг назарий асосларини тадқиқ этиш, мавзу юзасидан электрон ўқув модули ишланмасини шакллантириш ҳамда ўқитишни такомиллаштириш бўйича хулосалар ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.  Битирув лойиҳа иши мақсадидан келиб чиқиб қуйидаги вазифалар белгилаб олинди:  -“Атом тузилиши” мавзусини назарий таҳлил қилиш;  -“Атом тузилиши” мавзусини ўқитишда интерфаол методлардан фойдаланиш;  - Кимё фанидан мавзу бўйича электрон ўқув модули ишланмасини тайёрлаш;  - Олий таълим муассасаларида кимё фанини ўқитишни янада такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш.

КИРИШ I-БОБ. “АТОМ ТУЗИЛИШИ” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШНИНГ НАЗАРИЙ МАСАЛАЛАРИ 1.1. “ Атом тузилиши” мавзусини классик ва замонавий таълимоти 1.2. “ Атом тузилиши” мавзусини ўқитишда фойдаланиладиган интерфаол таълим методлари ҳамда уларни қўллаш жараёни II-БОБ. “АТОМ ТУЗИЛИШИ” МАВЗУСИДАН ЭЛЕКТРОН ЎҚУВ МОДУЛИ ИШЛАНМАСИ 2.1. “ Кимё” фанининг ўқув дастури (Силлабус) 2.2. “ Атом тузилиши” мавзуси бўйича маъруза матни 2.3. “ Атом тузилиши” мавзусидан кейслар 2.4. Назорат топшириқлари (ЖН, ОН, ЯНлар бўйича саволлар ва тестлар) 2.5. “ Атом тузилиши” мавзуси юзасидан тақдимот 2.6. Глоссарий ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ

Мавзуни ўзлаштириш учун фойдаланилган адабиётлар

 Cеминар, амалий машғулотларда маъруза мавзусини такрорлаш ва янги мавзу билан боғлаш учун “Ақлий хужум”; “ Баҳс мунозара”; “ БББ” методларидан фойдаланиш мумкин.  Янги мавзуни мустаҳкамлаш ва ўзлаштирганлик даражасини аниқлаш учун “ Зинама-зина”; “ Тушунчалар таҳлили”; “ Синквейн ” методларидан фойдаланиш мумкин. “ Атом тузилиши” мавзусини назарий ва амалий ўқитишда қўлланиладиган интерфаол методлар

Мазкур метод - бирор муаммо бўйича ўқувчилар томонидан билдирилган эркин фикр ва мулоҳазаларни тўплаб, улар орқали маълум бир ечимга келинадиган методдир. Ақлий ҳужумни ўтказишдан мақсад: муаммони ҳал қилиш учун ғояларни топиш; ғояларни уларнинг аҳамиятлилигига қараб тартиблаш; фаол фикрлаш малакасини шакллантириш; кутилмаган ғояларни пайдо бўлиш жараёнини намойиш қилиш; топилган ғоялардан фойдаланиш кўникмасини шакллантириш. “ Ақлий хужум” методи (10 дақиқа)

1 • Атом деб нимага айтилади 2 • Атом қандай нуклонлардан ташкил топган ва улар қандай номланади 3 • Электронлар қандай квант сонлардан ташкил топган 4 • Паули принципи нима дейди 5 • Клечковский қоидаси қандай 02 02 0B 03 02 0B 0C 080D 04 02 36 140D081007 05 02 37 06 02 27

 Мазкур метод – бирор мавзу бўйича таълим олувчилар билан ўзаро баҳс, фикр алмашинув тарзида ўтказиладиган ўқитиш методидир .  “ Бахс - мунозара” методини ўтказишда қуйидаги қоидаларга амал қилиш керак:  Барча таълим олувчилар иштирок этиши учун имконият яратиш;  “ Ўнг қўл” қоидаси (яъни қўлини кўтариб, рухсат олгандан кейин сўзлаш)га риоя қилиш;  Фикр ғояларни тинглаш маданияти;  Бир бирларига ўзаро ҳурмат. “ Бахс - мунозара” методи (15 дақиқа)

“ Бахс - мунозара” методини ўтказиш тузилмаси Турли фикрлар тингланадиНега электронлар ядрога қулаб тушмайди? (Муаммоли савол ташланади) Фикр ғоялар тўпланади Таҳлил қилинади Аниқ ва мақбул ечимини топиш

 Мазкур метод БИЛАМАН. БИЛИБ ОЛДИМ. БИЛИШНИ ХОХЛАЙМАН.– Ёзув тахтаси уч қисмга ажратилади. Биринчи банднинг юқори қисмига “Биламан” , иккинчи банднинг юқори қисмига “Билиб олдим” , учунчи банднинг юқори қисмига “Билишни ҳоҳлайман” деган сўзлар ёзилади. Сўнгра ўқитувчи талабалардан мавзу юзасидан қандай маълумотга эга эканлигини сўрайди ва билдирилган фикрларни “Биламан” номли бандга ёзиб қўяди. Талабалар маъруза машғулотида олган маълумотлари асосида фикрларини баён этадилар, ушбу фикрлар “Билиб олдим” номли устунга ёзиб борилади. Сўнги босқичда ўқитувчи талабалардан янги мавзу бўйича қандай маълумотларни ўзлаштириш истагида эканликларини сўрайди ва талабаларни яна ўйлашга даъват этади. Гуруҳлардан навбати билан фикр сўралади. Талабалар томонидан билдирилган фикрлар “Билишни ҳоҳлайман” номли устунга ёзиб борилади. “ БББ” методи (10 дақиқа)

“ БББ” методи Атом бу бўлинмас заррача Атом таркиби протон, нейтрон, электрондан иборатБИЛАМА Н Атом тузилишини ўрганиш бўйича олиб борилган тажрибалар ниБИЛИШНИ ҲОҲЛАЙМА Н Квант сонлар назарияси Паули принципи Клечковский қоидаси Хунд қоидасиБИЛИ Б ОЛДИ М 07 0B 13 07 17 10 1B 0F 07 080C13 0D 0B 0B 0811 10 292A 12 10 2C11 17 290E 2E09 2F0C 2E09

 Ушбу машғулот талаба ёки ўқувчиларини ўтилган ёки ўтилиши керак бўлган мавзу бўйича якка ва кичик жамоа бўлиб, фикрлаш ҳамда хотирлаш, ўзлаштирилган билимларни ёдга тушириб, тўпланган фикрларни умумлаштириш ва уларни ёзма, расм, чизма, кўринишида ифодалай олишга ўргатади. Бу метод талаба ёки ўқувчилар билан бир гуруҳ ичида якка ҳолда ёки гуруҳларга ажратилган ҳолда ёзма равишда ўтказилади ва тақдимот қилинади. “ Зинама - зина” методи ( 15 дақиқа)

1 - ГУРУҲ (4 та талаба) 2 - ГУРУҲ (4 та талаба) 3 - ГУРУҲ (4 та талаба) 4 - ГУРУҲ (4 та талаба) ЎҚИТУВЧИ1.Элементларнинг рентген спектрлари ва Г.Мозли қонуни; 2. Атом тузилишини классик таълимоти 1. Резерфорднинг атом тузилиши ҳақидаги нуклеар назарияси; 2. Нильс Бор назарияси 1. Паули принципи, В.М.Клечковск ий қоидаси; 2. Хунд қоидаси1. Атом тузилишининг замонавий таълимоти; 2. Квант сонлар 3E012501 2B 01 46012501 2B 01 470125 2B 01 45012501 2B 01

Элементларнинг рентген спектрлари ва Г.Мозли қонуни Атом тузилишини классик таълимоти Резерфорднинг атом тузилиши ҳақидаги нуклеар назарияси Нильс Бор назарияси Атом тузилишининг замонавий таълимоти Квант сонларПаули принципи, В.М.Клечковский қоидаси, Хунд қоидаси АТОМТ А Қ Д И М О Т (1 0 д а қ и қ а ) 1 2 3 4

“ Синквейн” методи (5 дақиқа) Мазкур метод ахборотларни қисқача баён қилиш, мураккаб ғояларни, сезгиларни, тасаввурларни бир неча сўзлар воситасида баён қилиш имконияти борасидаги муҳим малакадир. Синквейн бу шеър бўлиб, у бирор воқеа муносабати билан ёзиладиган ёки рефлекция қилинадиган қисқа ифодаларда ахборот ва материалларнинг синтезланишини талаб этади. Мазкур метод мавзуни якунловчи босқичида қўлланилса мақсадга мувофиқ бўлади.

 Синквейн сўзи французча сўз бўлиб, беш деган таржимани беради. Демак, синквейн беш қатордан иборат қофияга тушмаган шеърдир.  Синквейнни ёзиб чиқиш қоидаси қуйидагича:  Биринчи қаторда бир сўз билан мавзу ёзилади (одатда от туркумига оид сўз билан);  Иккинчи қаторда мавзу икки сўз билан тавсиф қилинади (сифат туркумига оид сўз билан);  Учинчи қаторда ушбу мавзу бўйича ҳатти ҳаракатлар уч сўз билан тавсиф этилади;  Тўртинчи қаторда мавзуга алоқадорликни кўрсатувчи 4 сўздан иборат гап ёзилади;  Бешинчи қаторда биринчи сўзнинг синоними ёзилади.

АТОМ Таркиби ПРОТОН, НЕЙТРОН, ЭЛЕКТРОНдан ташкил топган МОЛЕКУЛА, ИОН, МОДДА, МАТЕРИЯларни ҳосил қиладиЭЛЕКТРОНЕЙТРАЛ , КИЧИК ЗАРРАЧА БЎЛИНМАС ЗАРРАЧА“ Синквейн” методи

КРОССВОРД (5 дақиқа) T O M C O H ККЕБ Е Р Е Р Е H Т Г Е H А H О Д ЕЕ Л ВЕ САВОЛ Бўйига: 1. Катод нурларини кашф қилган олим. 2. Радиоактивликни кашф этган олим. 3. Томсон тажрибасини такрорлаган олим. 4. Катод нурлари қаерга йўналган? Энига: 5. Даврий системани тузган олим.1 2 3 4 5 Л

Алюминий банка Алюминий атомлари  Демокрит (460-370 м . а ) моддалар жуда кичкина бузилмас заррачалар « атом » лардан иборат … деб таъкидлаган  « атом » сўзи « бўлинмас» маънони билдирувчи « atomos » грек сўзидан келиб чиқади

Джон Далтон (1808): Атомистик назария  Атомлар бўлинмайди.  Ҳар бир элементда бир хил атомлар мавжуд.  Бир элементнинг атомлари бир биридан фарқланади. Атомнинг Томпсон модели Олҳўри пудинги модели: Манфий электронлар мусбат зарядли мухитда жойлашган

Ядро кашфиёти Резерфорднинг зарқоғоз эксперименти Кутилаётган натижа Амалдаги натижалар

Протон Нейтрон Электрон 1.672 x 10 -27 кг 1.674 x 10 -27 кг 0.0004 x 10 -27 кг 1.0073 а.м.б. 1.0087 а.м.б. 0.0005 а.м.б. Таҳминан 1 а.м.б. 1 а.м.б. 0 а.м.б.Протон, нейтрон ва электроннинг ҳақиқий массалари (а.м.б.-атом массаси бирлиги)

1895 йилда немис олими Рентген Томсон тажрибасини такрорлади ва рентген нурларини кашф қилди. -------------- A-------------- ------------- - Х K

Рентген нурларидан аъзолардаги маълум бир анатомик ўзгаришларни аниқлашда ДИАГНОСТИКА мақсадида фойдаланилади.

1898 йилда Беккерел радиоактивликни кашф қилди βα γ - + Ўз-ўзидан нурланиш ҳодисасига радиоактивлик дейилади

1896 йилда Мария ва Пеер Кюрилар радиоактив элементларни кашф қилдилар P’er Kyuri Mariya Kyuri

Радиоактивликнинг медицинадаги аҳамияти Радиоактив нурлардан рак, ўсма касалликларини, йоднинг радиоактив изотопидан буқоқ касалликларини даволашда фойдаланилади

1913 йилда Нилс Бор Планкнинг нурланиш квант назарияси асосида атом тузилиши назариясини ривожлантирди Бор назарияси 2 та постулатдан иборат: 1. Ҳар қандай элемент атоми мусбат зарядланган ядродан иборат ва уни нейтраллаб турувчи электронлар маълум энергияга эга бўлган орбита бўйлаб ҳаракатланади.

2. Электронлар бир орбитадан бошқа орбитага ўтганда ўзидан энергия чиқариши ёки ютиши мумкин. E = π x ν Бу ерда: E – Энергия π – Планк доимийси ν - Частота

1912 йилда Резерфорд атом тузилишининг ядро назариясини тадбиқ қилди + - r Yadro

Электронлар ядро атрофида қандай жойлашган? Электронлар ядро атрофида берилган траектория «Орбиталар» бўйича харакат қилади Уларни протонлар ядрога тортиб олмаслиги учун

Элементлар атомлари қуйидагича таърифланади: Натрий : Na 11 23 11 Протон + 12 Нейтрон + 11 Электрон Табиий элементларнинг 91 тури мавжуд ва 27 дан ортиқ элементлар олимлар томонидан яратилган. Таҳминан 118 элемент мавжуд. Белги Z (атом сони) A (масса сони)

 Электрон хусусий энергиясининг сон қиймати квант сонлар билан ифодаланади. Квант сонлар 4 хил бўлади: 1. Бош квант сон – n (en) ҳарфи билан белгиланади ва электроннинг поғонадаги ўрнини билдиради. У бирдан бошлаб барча бутун сонларни қабул қилади. n = 1,2,3,4,5,6,7 ва хоказо. Бош квант сон қийматидан поғонадаги максимал электронлар сонини формула билан топиш мумкин .

 2) Орбитал (ёнаки) квант сон – l (el) ҳарфи билан белгиланади ва электроннинг поғонадаги ўрнини билдиради. Унинг қиймати бош квант сонга боғлиқ l = n – 1. орбитал квант сон қийматидан поғоначадаги максимал электронлар сонини N=2(2l+1) формула билан топиш мумкин. Орбитал квант сони электрон булутининг (электроннинг ҳаракат троекторияси, орбитаси) шаклини билдиради. Уларнинг белгилари s – сфера (шар), p – power (гантел ёки куч), d – depower (иккита гантел), f – flawer (гул) деган сўзларни бош ҳарфларидан олинган. S – орбитал учта p – орбиталлар

бешта d – орбиталлар

 3) Магнит квант сон – m (em) ҳарфи билан белгиланади ва электроннинг орбиталдаги ўрнини билдиради. У орбитал квант соннинг барча манфий ва мусбат қийматларини қабул қилади. m = – l + l . Масалан: l = 1 бўлса, m = – 1, 0, + 1 бўлади ва хоказо. Орбитал квант сон қийматидан поғоначадаги максимал ячейкалар сонини N=2l+1 формула билан топиш мумкин.

 4) спин квант сони – m s ҳарфи билан белгиланади ва электроннинг ўз ўқи атрофида айланишини билдиради. Электрон ўз ўқи атрофида соат стрелкаси бўйича айланса тўғри спинли дейилади ва +½ қиймат қабул қилиб ↑ билан белгиланади, агар соат стрелкасига тескари айланса тескари спинли дейилади ва – ½ қиймат қабул қилиб ↓ билан белгиланади.  Шундай қилиб, квант сонлари ҳар бир электроннинг атомдаги жойлашган ўрнини, тартиби, энергияси, ҳаракат шакли, ҳолатини аниқ кўрсатиб берадиган асосий катталикдир.  Паули принципи (1925 йили): Битта атомда тўртта квант сонлари қиймати бир ҳил бўлган икки ва ундан ортиқ электрон бўлиши мумкин эмас.  Хунд қоидаси: Кўп орбиталли поғоначалар аввал бир хил спинли электронлар билан, кейин қарама қарши спинли электронлар билан тўлади.  Айни поғоначада турган электронлар мумкин қадар кўпроқ орбиталларда жуфтлашмасликка интилади.

 Орбиталларда ёлғиз жойлашган электронларнинг ҳаммаси бир хил спинга эга бўлади.  Клечковскийнинг биринчи қоидаси: Атом орбиталлар электрон билан тўлишда аввал бош ва орбитал квант сонлар йиғиндиси кичик бўлган поғонача электронлар билан тўлади.  Клечковскийнинг иккинчи қоидаси: Атом орбиталлар электрон билан тўлишда бош ва орбитал квант сонлар йиғиндиси тенг бўлса, аввал бош квант сони кичик бўлган поғонача электронлар билан тўлади.  1s  2s  2p  3s  3p  4s  3d  4p  5s  4d  5p  6s  4f  5d  6p  7s  5f  6d  7p

Элемент атомлари K,L,M,N,O,P,Q қаватлардан иборат N= 2 x n 2 Масалан : n=1 N=2 x 1 2 = 2 n=2 N=2 x 2 2 = 8 n=3 N=2 x 3 2 = 18 n=4 N=2 x 4 2 = 32 2 8 18 32 s 2 p 6 d 10 f 14 s - p - d - f -

 Кислороднинг электрон формуласи:  E  2p 4  2s 2  8 O: 1s 2 2s 2 2p 4  1s 2         

 +1 H - 1s 1  +2 He -1s 2  +3 Li - 1s 2 2s 1  +4 Be - 1s 2 2s 2  +5 B - 1s 2 2s 2 2p 1  +9 F - 1s 2 2s 2 2p 5  +10 Ne - 1s 2 2s 2 2p 6  +21 Sc - 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 1 4s 2  +30 Zn - 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2  +31 Ga - 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2 4p 1  +49 In - 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2 4p 6 5s 2 4d 10 5p 1  +56 Ba - 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2 4p 6 5s 2 4d 10 5p 6 5s 2

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР Битирув лойиха ишини якунида қуйидаги хулоса ва таклифларга келинди: 1. “Таълим тўғрисида”ги ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”нинг мазмунида баркамол шахс ва малакали мутахассисни тарбиялаб вояга етказиш жараёнининг моҳияти тўлақонли очиб берилган. Малакали кадрлар тайёрлаш жараёнининг ҳар бир босқичи ўзида таълим жараёнини самарали ташкил этиш, уни юқори босқичларга кўтариш, шу билан бирга жаҳон таълими даражасига етказиш борасида муайян вазифаларни амалга ошириши лозим. 2. “Атом тузилиши мавзусини ўқитишнинг назарий асослари” бўйича битирув лойиха ишида педагогик технологиялар, жумладан “Биламан. Билиб олдим. Билишни хохлайман.”, “Ақлий хужум”, “Зинама - зина”, “Синквейн” номли методлардан фойдаланилган. Мазкур методлар имкон даражасида тўлиқ ёритилган. Таълимнинг интерфаол методларидан фойдаланиб мавзуни талабалар эътиборига ховала этиш талабаларнинг эгалаётган билимларини ўзлари қидириб топишларига, мустақил ўрганиб тахлил қилишларига хулосаларни ҳам ўзлари келтириб чиқаришларига ўргатади. 3. Мавзуни ўқитишда талабани мустақил фикрлашга ўргатиш, ўз устида ишлаш ва билимини мустаҳкамлаб амалда қўллай олишга ўргатиш педагогнинг энг муҳим ютуғи ҳисобланади.

4. Талабаларга назарий билим бериш билан бир қаторда таълим технологияларидан фойдаланган ҳолда уларда амалий кўникмаларни ҳосил қилиш олинган билимни мустаҳкамлашга хизмат қилади. 5. Ижобий натижага эришиш учун талабаларда фанларга оид адабиётларни ўқишга қизиқиш ҳосил қилиш зарур. Бунинг учун эса талабаларни ўрганилаётган материалнинг айрим масалалари юзасидан кичикрок марузалар тайёрлашга жалб қилмоқ керак. Бундай маърузалар даставвал гуруҳнинг ўзлаштириши юқори бўлган талабаларига топширилади, сўнгра бу ишга колган талабалар ҳам жалб этилади. Талаба ўқитувчи рахбарлигида маъруза тайёрлар экан, махсус журнал ҳамда китоблар ўқийди, кўрсатма қўлланмалар тайёрлайди, тажрибалар ўтказади ва хоказо. Бўларнинг хаммаси талабалар билимларини чуқурлаштиради ва уларда фанларга оид адабиётларнии укишга кизикиш пайдо қилади деб ҳисоблаймиз. Мавзуни баён этишда замонавий техника воситалари ёрдамида тақдимот шаклида олиб борилиши талабаларда мавзуга бўлган қизиқишни янада оширади.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ.

Похожие

“Тўйинган бир атомли спиртларнинг кимёвий хоссалари” мавзусини ўқитишнинг назарий ва амалий асослари

“Галогенли органик бирикмалар” мавзусини ўқитишнинг назарий ва амалий масалалари

Атом тузилиши, даврий қонун ва даврий система, даврий хоссалар, кимёвий боғланиш

Кислота-асосли титрлаш мавзусини ўқитишда инновацион технологиялардан фойдаланиш

Оргбирикма тузилиши назарияси