Меҳнат сарфларини нормалаш ва меҳнат натижаларини таҳлили - Экономика - Презентации

Меҳнат сарфларини нормалаш ва меҳнат натижаларини таҳлили

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

174.5 KB

44 -мавзу. -мавзу. МЕҲНАТ САРФЛАРИНИ НОРМАЛАШ ВА МЕҲНАТ САРФЛАРИНИ НОРМАЛАШ ВА МЕҲНАТ НАТИЖАЛАРИНИ ТАҲЛИЛИМЕҲНАТ НАТИЖАЛАРИНИ ТАҲЛИЛИ Режа: • Норматив ҳужжатнинг таркиби ва норматив тадқиқот ишларини ташкил қилиш. • Ишлаб чиқариш жараёнининг нормалар билан қамраб олинганлик даражасини таҳлил этиш. • Меҳнат нормаларининг сифати ва уларнинг бир маром да лиги. • Корхоналарда меҳнат нормаларини қўллаш

1. Норматив ҳужжатнинг таркиби ва норматив тадқиқот ишларини ташкил қилиш НОРМАТИВ ҲУЖЖАТЛАРНИНГ ТАРКИБИ Нормативлар ва нормалар  техник- технологик  меҳнатга оид Ишлаб чиқариш ишлари қоидалари • ташкилий  техник Талаблар ва чекловлар • психофизиологик  ижтимоий

Нормативлар ва нормалар техник-технологик ҳамда меҳнатга оид бўлиши мумкин. Улар моддийлашган меҳнат харажатлари билан илмий асосланган нормаларни ҳисоблаш учун қўлланилади техник-технологик нормалар га бир хил турдаги ускуналарнинг паспорт маълумотлари, операцион технологик карталар, ускуна бирлигидан олинадиган маҳсулот нормалари ҳамда комплектлар рўйхати киради1 Паспорт маълумотлари ускуна иш режими ўрнатилаётганда қўлланилади. Ускуналар модернизация қилинади, таъмирланади ва бунинг натижасида уларнинг дастлабки тавсифлари ўзгаради. Норматив ҳужжат таҳлили олиб борилганда ўзгаришларнинг паспортга киритилганлиги текширилиши зарур.

Ускуналарнинг иш режимлари, нормативларнинг, яроқлилиги илғор ишчилар тажрибалари ва ускуналарининг максимал ишлаб чиқариш имкониятларини ҳисобга олган ҳолда лаборатория ва ишлаб чиқариш шароитларида ўтказилган тадқиқот маълумотларини норматив режимлар билан таққослаш асосида аниқланади.2 Меҳнатга оид норматив ва нормаларга ускуналар иш режими нормативлари, вақт нормативлари ва меҳнат нормалари, ишловчилар гуруҳлари бўйича вақт баланслари, умумий меҳнат сиғими картаси, ишловчиларнинг иш гуруҳлари бўйича таъминланганлиги ва бошқарилиш нормалари киради.

Ишлаб чиқариш ишларининг қоидалари - ташкилий ва техник бўлиши мумкин. Ташкилий қоидаларга иш регламентлари, меҳнатнинг ташкилий шакллари, хавфсизлик қоидалари, меҳнат қилиш ва дам олиш тартиблари ва бошқалар киради. Техник қоидаларга маҳсулотга ишлов беришдаги технологик танаффуслар, махсус ҳимоя воситаларидан фойдаланиш, ускуналарда ишлаш, ўта хавфли ишларни бажариш қоидалари киради.1 2

Талаблар ва чекловлар психофизиологик ва ижтимоий бўлади. Психофизиологик талабларга санитария-гигиена нормалари мисол бўлади. Уларга меҳнат шароитларини тавсифловчи турли омилларнинг мумкин бўлган ўлчовлари, қоидалар, йўриқномалар киради. Ижтимоий талаблар ва чекланмалар гуруҳларини хавфсизлигини таъминлаш бўйича кўрсатмалар, ҳулқ- атвор нормалари, ўзаро жавобгарлик ҳақидаги ва бошқа кўрсатмалардан иборат. Бу гуруҳга ишловчиларнинг ёши ва жинсига қараб иш оғирлигининг чекланганлиги ҳам киради.1 2

Нормалар билан қамраб олинганликни аниқлаш кўрсаткичлари - ишларни нормалаш учун нормативлари мавжуд ишчилар сони; - корхонада меҳнати ҳақиқий нормаланган ишчилар сони, ш.ж., тармоқлараро, тармоқлар ичида ва маҳаллий норма ва нормативлар асосида ўрнатилган нормалар билан ишлайдиган ишчилар сони.2.Ишлаб чиқариш жараёнининг нормалар билан қамраб олинганлик даражасини таҳлил этиш

Нормалаштирилаётган ишларнинг улушини Дн.y. аниқлаш учун( меҳнат сиғими ва сон бўйича) қуйидаги формулалардан фойдаланилади 100. / . . . . . м у и н y н Т Т D  100. / . . . . . м у и н и н Ч Ч D  Бу ерда: Тн.и. - нормала н ган ишларда ишланган вақт, киши-соат; Т ум - умумий ишланган вақт, киши-соат; Ч н.и -меҳнати нормалашган ишчилар сони, киши; Ч ум - умумий ишчилар сони, киши.

Сарфланган вақт бўйича ҳисобланган меҳнати нормаланган ишчилар улуши ишчилар сони бўйича ҳисобланган улушдан камроқ бўлади. Чунки меҳнати нормаланган ишчилар ўз вақтларининг бир қисмини нормаланмаган ишларни бажаришга сарфлайдилар. Шундай экан, меҳнат сиғими бўйича ҳисоблаш усули аниқроқ ҳисобланади.

Мисол: Ишлаб чиқаришга хизмат қилиш бўйича бир хил турдаги ишларни бажаришда банд бўлган ишчилар қуйидаги гуруҳларга бирлаштириладилар: • ускуналарни таьмирлаш ва навбатдаги хизмат кўрсатиш билан 250 киши банд,130 тасининг иши нормалаштирилган; • юкларни ортиш ва транспорт ишларида – 220 - 120 киши; • созлаш ишларида – 160 - 100 киши; • назорат ишларида, шу жумладан, лаборатория-тадқиқот ишларида – 140 - 80 киши. • Нормала н ган ишлар улуши 56% ни ташкил қилади.100 140 160 220 250 8 100 120 130         èy H

Меҳнат нормалари таркиби иккита параметр бўйича таҳлил қилинади Асосланганлик бўйича илмий асосланган ва тажриба- статистик нормалар мавжуд Амал қилиш даври бўйича шартли- доимий , вақтинчалик , мавсумий ва бир марталик нормалар бўлади

Нормалар сифатини тавсифловчи белгилар тизими  берилган ташкилий техникавий шароитлар учун корхонада белгиланган илмий асосланган харажатлар нормаларига, маҳсулот бирлигига кетадиган меҳнат сиғими ўлчамининг мос келиш даражаси;  нормалашни ҳисоблаш учун ягона базанинг мавжудлиги;  иш ва жараёнлари ўлчов бирликларининг уларни бажариш учун ишлаб чиқилган, ишлаб чиқаришни ҳисобга олиш тизими, нормаларга мос келиши ;  меҳнат нормаларининг бир маромлилиги;  Меҳнат нормалари нинг тушунарли бўлиши3. Меҳнат нормаларининг сифати ва уларнинг бир маром да лиги

Бу ерда: Т н – иш бирлигини бажариш учун зарур бўлган вақт; Н ф -корхонада қўлланилаётган нормалар бўйича вақт харажатлари. К н.м. =1 бўлганида белгиланаган норма оптимал бўлади.ф н м н Н Т К / . . Меҳнат нормаларининг бир маромлилик коэффициенти қуйидагича ўлчанади:

Асосланган нормалар улушини аниқлаш формулалари D n =Ч о  / Ч н.р. ёки D n =Т о  / Т ум Бу ерда: D n - асосланган нормалар улуши; Чо – меҳнат и асосланган нормалар билан регламентацияланадиган ишчилар сони, киши; Чн.р. – меҳнати нормаланадиган ишчиларнинг умумий сони, асосланган нормалар бўйича бажариладиган меҳнат сиғими, норма-соат ; То – асосланган нормалар бўйича бажариладиган меҳнат сиғими, норма- соат; Т ум . – бажариладиган ишларнинг умумий меҳнат сиғими, норма-соат.

Вақт нормасининг сифати кўпинча унинг таркиби билан тавсифланади. Оператив вақт улуши, иш жойига хизмат кўрсатиш вақти улуши ва дам олиш вақти улушлари аниқланади. Нормага киритилган асосий вақт муддати илғор ишлаб чиқариш тажрибаларидан фойдаланиш даражаси аниқланган ҳолда нормативлар моҳияти билан солиштирилади.

Бир маромлилик ҳақида нормалар бажарилишининг норма чегараси кўрсаткичи бўйича хулоса чиқариш мумкин. Бир маромли нормалар қуйидаги шароитларга мос келиши керак: ишловчилар сони нисбати, белгиланган юқори ва қуйи чегаралардан чиқиб кетган нормаларнинг бажарилиш даражаси бўйича тадқиқот ўтказилаётган ишчилар гуруҳи, умумий соннинг 5 % идан ошмаслиги керак. Масалан, участкадаги ишбай ишловчилар сони 100 кишидан иборат, нормалар бажарилиши ўртача - 115% бўлса, қуйи ва юқори чегаралар маъносини топамиз - 84 ва 147. Агар нормал чегараларнинг у ёки бу томонига 5 тадан ортиқ киши чиқмаса (100 * 5  / 100), участкадаги нормаларни бир маромли дейиш мумкин.

Хизмат қилиш нормалари сифатини текшириш учун маҳсулотнинг ишлаб чиқаришдаги меҳнат сиғимидан келиб чиққан ҳолда зарур хизмат қилувчи ишчилар сони аниқланади; Ч р.о. =Т п -Т тех -Т н  Б К Бу ерда: Тп – ишлар ҳажмининг меҳнат сиғими, норма-соат; Тн – вақт нормалари белгиланган хизмат кўрсатиш ишларининг меҳнат сиғими, норма-соат; Ттех – ишлар ҳажмининг технологик меҳнат сиғими, норма- соат; Б – битта ишловчининг вақт баланси, соат; К – нормаларнинг бажарилиш коэффициенти (касб ва вазифалар бирга олиб борилишидан келиб чиққан ҳолда ҳисобланади).

4. Корхонада меҳнат нормаларини қўллаш Меҳнат нормалари: жамоа ишлаб чиқариш салоҳиятининг алоҳида таркибий қисмлари ўртасида керакли пропорционалликни ўрнатишнинг асосий воситаси ҳисобланади корхона ва ташкилотлар ишлаб чиқариш имкониятларини аниқлайди маҳсулот ишлаб чиқаришга сарфланадиган жонли меҳнат сарфини ҳисоблаб чиқиш ва ишлаб чиқариш дастурларининг бажарилиши натижаларини баҳолаш учун ёрдам беради

Корхоналарда меҳнат нормаларини қўллаш вазифалари қуйидагилардан иборат: иқтисодий ишларда меҳнат нормаларининг қўлланилиш даражасини баҳолаш нормаларнинг сифати , тенглиги ҳамда уларнинг тўғри қўлланилаётганлигини аниқлаш оператив таҳлил ва назорат жараёнида қўлланилаётган нормаларни кенгайтириш бўйича тадбирлар ишлаб чиқиш

Похожие

Маҳсулот меҳнат сиғимини таҳлили

Корхонада меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини таҳлили

Меҳнат унумдорлигини ошириш омиллари ва манбаларини таҳлили

Меҳнат шароитлари ва уларни баҳолаш

Иш ҳақи ва меҳнат муносабатлари